Mục lục bài viết
Update: 2022-02-07 14:22:06,Bạn Cần biết về So sánh điểm giống và rất khác nhau về quy trình phát xít hóa cỗ máy nhà nước ở đức và nhật. You trọn vẹn có thể lại Comment ở cuối bài để Admin được tương hỗ.
Câu 84379 Vận dụng
Điểm khác trong quy trình phát xít hóa cỗ máy nhà nước của nước Đức so với Nhật Bản là
Tóm lược đại ý quan trọng trong bài
Đáp án đúng: b
Phương pháp giải
So sánh điểm lưu ý giữa hai nước, rút ra nhận xét.
Nhật Bản giữa hai trận cuộc chiến tranh toàn thế giới (1918 – 1939) — Xem rõ ràng
Thứ bảy – 26/06/2021 16:32
Hãy lập bảng so sánh để thấy giống nhau (về điểm lưu ý kinh tế tài chính, bản chất, mưu đồ, thái độ
trong quan hệ quốc tế) và sự rất khác nhau (quy trình xác lập chủ nghĩa phát xít, tiềm lực kinh tế tài chính) giữa ba nước phát xít Đức, Italia, Nhật trong trong năm 20 và 30 của thế kỉ XX.tải xuống (3)Hướng dẫn làm bàiSự giống nhauNước
So sánhĐỨCITALIANHẬT BẢN– Đặc điểm kinh tế tài chínhNghèo tài nguyên, ít thuộc địa (hoặc không tồn tại), hẹp thị trường tiêu thụ.– Bản chấtThực hiện chuyên chính khủng bố minh bạch của những thành phần phản động nhất, sôvanh nhât, đế quốc chủ nghĩa nhất của tư bản tài chính.– Mưu đồ, thái độ trong quan hệ quốc tếvề mưu đồ, thái độ trong quan hệ quốc tế : Đều bất mãn với khối mạng lưới hệ thống Vécxai – Oasinhtơn, đều muốn dùng vũ lực và cuộc chiến tranh để chia lại toàn thế giới.
Sự rất khác nhau– Quá trình xác lập– Chế độ quân chủ đại nghị chuyển sang quyết sách chuyên chế phát xít.– Thay thế nền dân chủ đại nghị bằng quyết sách phát xít.– Chế độ chuyên chính Thiên hoàn dựa vào nền tảng chủ nghĩa quân phiệt, do đó, quy trình phát xít hoá đa phần trình làng trong quyết sách của nhà nước.– Quá trình phát xít hoá nhanh gọn.– Quá trình phát xít hoá nhanh và sớm.– Quá trình phát xít hoá kéo dãn về thời hạn và gắn sát với quy trình cuộc chiến tranh xâm lược.– Tiềm lực– Mạnh (nước lớn, có trình độ kinh tế tài chính cao, khoa học kĩ thuật,…)– Hạn chế : Lê-nin gọi là “Chủ nghĩa đế quốc của những kẻ nghèo khổ”.– Khá mạnh
Chủ nghĩa phát xít có nguồn gốc từ Fasces (tiếng Latinh), Fascismo (tiếng Ý), Fasciste (tiếng Pháp), Fascist (tiếng Anh), tức là bó hoặc nhóm.
Câu chuyện khởi đầu từ thời Servius Tullius (578-535 BC), vua (Rex) thứ sáu của La Mã cổ. Servius gả con gái của tớ cho con của nhà vua thứ 5, Tarquinius. Tuy nhiên cô con gái của Servius là một người vô cùng tham lam và không coi trọng bất kể một nguyên tắc đạo đức nào. Chính cô này đã xui Tarquinius xông vào Viện Nguyên Lão để cướp ngôi của cha mình và đuổi cha mình thoát khỏi ngai vàng. Tệ hơn, Servius đã biết thành giết bởi một nhóm người theo lệnh của Tarquinius khi về cung. Sau khi lên ngôi, Tarquinius làm đủ mọi chuyện ác gây phẫn nộ trong dân chúng. Cuối cùng, người con trai của nhà buôn từng bị Tarquinius giết chết đã lôi kéo nhân dân nổi dậy và giành lại quyền điều hành quản lý giang sơn. Sau sự vụ này, Rome không hề ngôi vua nữa mà nhân dân bầu ra hai người đứng đầu gọi là Quan chấp chính.
Vị quan chấp chính thường có những thị vệ (vệ sĩ) theo hầu, mỗi thị vệ vác theo mình một bó gậy (là một bó gồm nhiều que gỗ), giữa bó gậy được buộc chặt với một chiếc rìu vốn để làm trừng phạt những người dân làm sai pháp lý bằng những hình phạt thể xác và tử hình.[7][8]. Tuy nhiên, đấy là một quy mô cực kỳ dân chủ và văn minh so với những quy mô ở thời cổ đại bởi có hai vị Quan chấp chính có quyền hành ngang nhau, thời hạn chấp chính chỉ là một trong những năm và nếu người dân có ý kiến sự không tương đồng với Quan chấp chính thì trọn vẹn có thể đưa ra Hội đồng Nhân dân hoặc Viện nguyên lão. Bó gậy mà người thị vệ vác theo mình được gọi là Fasces.
Ý nghĩa tượng trưng của bó que là sức mạnh trải qua sự thống nhất: một que gỗ thì thuận tiện và đơn thuần và giản dị bị bẻ gãy nhưng một bó gỗ thì rất khó để bẻ gãy.[9] Từ đó những hình tượng tương tự đã được những trào lưu phát xít khác mô phỏng theo. Ví dụ như hình tượng bó tên của Đảng phát xít Falange Tây Ban Nha. Biểu tượng bó gậy cũng trọn vẹn có thể là
Bài rõ ràng: chủ nghĩa phát xít và Kế hoạch tổng thể phương Đông
Bài rõ ràng: Thời gian biểu của những sự kiện trước Chiến tranh Thế giới thứ II
Adolf Hitler đã lập luận trong cuốn tự truyện Mein Kampf cho việc thiết yếu của “không khí sống sót”, Từ đó Đức nên phải lấn chiếm những nước ở Đông Âu để mở rộng lãnh thổ cho “chủng tộc Arian thượng đẳng”, tức là người Đức. Ông dự kiến xử lý và xử lý việc đó như thể một cuộc chạy đua tổng thể, bằng phương pháp tiêu diệt hoặc trục xuất hầu hết những dân cư Liên Xô tới Siberia và sử dụng phần còn sót lại như thể lao động nô lệ[23]. Đối với một số trong những nhà lãnh đạo Đức Quốc xã khác (như Himmler[24]) thì trận chiến với Liên Xô là một cuộc đấu tranh của xã hội vương quốc chống chủ nghĩa cộng sản và của chủng tộc Aryan chống lại tộc Slav hạ đẳng[25].
Hitler gọi nó trong một Đk duy nhất, gọi đó là một “trận cuộc chiến tranh hủy hoại”. Trong Kế hoạch tổng thể phương Đông (Generalplan Ost) được Hitler phê duyệt ngày 25 tháng 5 năm 1940, dân số của Đông Âu và Liên Xô bị chiếm đóng sẽ một phần bị trục xuất sang Tây Siberia, một phần làm nô lệ và ở đầu cuối là bị tiêu diệt; vùng lãnh thổ đoạt được sẽ là thuộc địa của Đức hoặc khu định cư của người Đức[26]. Ngoài ra, Đức quốc xã cũng tìm phương pháp để quét sạch lượng lớn dân số người Do Thái của Đông Âu[27] như thể một phần của chương trình phát xít nhằm mục tiêu tiêu diệt tất khắp khung hình Do Thái ở châu Âu.
Sau thành công xuất sắc ban sơ của Đức ở trận Kiev, Adolf Hitler đã nhìn thấy Liên Xô có nền quân sự chiến lược yếu kém và chín muồi cho cuộc chinh phục ngay lập tức. Ngày 3 tháng 10 năm 1941, ông tuyên bố: “Chúng ta chỉ việc đá vào cửa và toàn bộ cái cấu trúc mục nát này sẽ sụp đổ”.[28] Như vậy, Đức đã mong đợi một cuộc tiến công kiểu Blitzkrieg sẽ sớm kết liễu Liên Xô và đang không sẵn sàng trang trọng cho trận cuộc chiến tranh kéo dãn. Tuy nhiên, sau thắng lợi quyết định hành động của Liên Xô tại trận Moscow, trận Stalingrad và kết quả tình hình quân sự chiến lược thảm khốc của Đức, Hitler và cỗ máy tuyên truyền của Đức Quốc xã đã tuyên bố trận cuộc chiến tranh là cuộc phòng thủ nước Đức thuộc văn minh phương Tây chống lại “sự phá hoại của đám người Bolshevik” phần đông đang tiến vào châu Âu.
Nhà nước Xô viết, đứng đầu là Iosif Stalin, lập kế hoạch mở rộng hệ tư tưởng của mình (chủ nghĩa Mác-Lênin) và thúc đẩy sự tiến bộ của cách mạng Cộng sản trên toàn thế giới. Trong thực tiễn, Stalin không tôn trọng toàn bộ giáo lý chủ nghĩa xã hội của Lenin khi ông xóa khỏi quyết sách kinh tế tài chính mới của Lenin, đưa nền kinh tế thị trường tài chính chuyển sang quyết sách kế hoạch hóa triệu tập và sử dụng nó để biện minh cho việc vững mạnh về công nghiệp của Liên Xô trong thập niên 1930. Phát xít Đức thì xác lập mình như thể một khối mạng lưới hệ thống chống Cộng sản thống nhất, và chính thức hóa vị trí này bằng phương pháp ký vào Hiệp ước chống Quốc tế Cộng sản với Đế quốc Nhật Bản [29] và Italy [30][31] là một tư tưởng tương phản tuyệt đối trực tiếp với học thuyết Xô Viết. Những căng thẳng mệt mỏi về ý thức hệ này đã quy đổi thành trận chiến ủy quyền giữa Đức Quốc xã và Liên Xô [32], khi vào năm 1936, Đức và Phát xít Ý can thiệp vào cuộc Nội chiến Tây Ban Nha, tương hỗ phe Quốc gia Tây Ban Nha của Franco, trong lúc Liên Xô tương hỗ những người dân cộng sản và xã hội chủ nghĩa, được đứng vị trí số 1 [33] bởi Đệ Nhị Cộng hòa Tây Ban Nha [30].
Việc Anh – Pháp làm ngơ cho Đức sáp nhập Áo và thôn tính Tiệp Khắc đã chứng tỏ không thể nào để thiết lập khối mạng lưới hệ thống bảo mật thông tin an ninh tập thể ở châu Âu [34] theo chủ trương của Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Liên Xô Maxim Litvinov [35][36]. Điều này, cũng như sự thất bại của Xô viết trong việc thuyết phục Anh – Pháp ký một liên minh chính trị và quân sự chiến lược chống Đức [37] đã dẫn đến ký kết Hiệp ước Xô-Đức vào thời gian cuối thời điểm tháng 8, năm 1939 [38]. Hiệp ước này dẫn đến một sự biến hóa mạnh mẽ và tự tin về tuyên truyền của Liên Xô. Đức Quốc xã không được mô tả như thể quân địch không đội trời chung nữa, và những phương tiện đi lại truyền thông của Liên bang Xô viết đổ lỗi cho Ba Lan, Anh và Pháp cho việc khởi đầu của trận chiến. Tuy nhiên đó là về mặt tuyên truyền công chúng, còn trong giới lãnh đạo Liên Xô, họ biết rằng cuộc chiến tranh với Đức sẽ sớm xẩy ra và nên phải nhanh gọn tăng cường vũ trang cho Liên Xô. Sau khi Đức tiến công thì chính phủ nước nhà Xô viết đã chuyển trọn vẹn sang khuyến khích việc tiêu diệt chủ nghĩa phát xít.
Bài rõ ràng: Hiệp ước Xô-Đức
Năm 1938, trước rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn Chiến tranh toàn thế giới thứ hai nổ ra, Liên Xô đã đề xuất kiến nghị lập liên minh chống phát xít với Anh-Pháp và sẵn sàng chuyển 120 sư đoàn bộ binh (mỗi sư đoàn có 10.000 quân), 16 sư đoàn pháo binh, 5.000 pháo hạng nặng, 9.500 xe tăng và khoảng chừng 5.500 máy bay đến biên giới Đức để kiềm chế Hitler; nhưng phái đoàn Anh và Pháp đang không đáp lại đề xuất kiến nghị này.
Lễ ký Hiệp ước Munich giữa Anh, Pháp, Ý và Đức. Hai nước Anh-Pháp công nhận việc Đức sáp nhập Áo, đồng thời gây sức ép buộc Tiệp Khắc phải cắt lãnh thổ cho Đức. Đứng giữa là quốc trưởng Đức – Adolf Hitler
trái lại, Anh – Pháp lại nhận lời mời của Ngoại trưởng Đức Ribbentrop và tham gia ký Hiệp ước Munich trong thời gian ngày 29, 30 tháng 9 năm 1938 giữa tứ cường Anh, Đức, Pháp, Ý. Kết quả của hội nghị này là một hiệp ước không xâm lược lẫn nhau được ký giữa bốn nước này ngày 30 tháng 9, trong số đó Anh-Pháp buộc Tiệp Khắc phải cắt cho Đức một phần lãnh thổ để thỏa mãn thị hiếu yêu cầu của Đức mà không hề đếm xỉa đến Hiệp ước tương trợ mà chính Anh-Pháp đã ký kết với chính phủ nước nhà Tiệp Khắc. Ngày 6 tháng 12 năm 1938, Pháp tuyên bố từ bỏ Hiệp ước tương trợ Pháp-Liên Xô để ký với Đức bản tuyên bố thừa nhận hiệu lực hiện hành trọn vẹn của Hiệp định Munich 1938. Bằng Hiệp ước Munich, Anh và Pháp đã thừa nhận việc Đức Quốc xã thôn tính nước Áo là việc đã rồi, được cho phép Hitler lấn chiếm xứ Bohemia và Moravia, chia cắt Tiệp Khắc; đặt Ba Lan và cả Liên Xô trước rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn xâm lược của nước Đức Quốc xã[39]
Tháng 4 năm 1939, trong một nỗ lực ở đầu cuối để cứu vãn nền bảo mật thông tin an ninh tập thể của châu Âu, Liên Xô mở lại những cuộc thương lượng với Anh và Pháp nhằm mục tiêu tìm kiếm một hiệp định tương trợ thật sự với những nước Tây Âu và Đông Âu. Mặc dù người Nga thực lòng muốn ký một hiệp ước phòng thủ chung càng sớm càng tốt với Anh và Pháp nhưng họ đã vấp phải sự lạnh nhạt của những chính phủ nước nhà này[40] hiệp định tương trợ mà Liên Xô muốn xây dựng với những nước Tây Âu để ngăn ngừa Đức Quốc xã đang không thể được tiến hành.
Ngày 7 tháng 6 năm 1939, hiệp ước không xâm lược lẫn nhau cũng rất được Đức Quốc xã tiếp tục ký với ba nước Baltic (Estonia, Latvia, Lithuania) và Đan Mạch, những nước có biên giới nằm khá gần Liên Xô. Điều này càng khiến Liên Xô trở nên lo ngại hơn.
Việc Anh, Pháp từ chối lập liên minh với Liên Xô và còn ký với Đức “Hiệp ước không xâm phạm lẫn nhau”, đồng thời bỏ mặc liên minh Tiệp Khắc cho Đức tiêu diệt, toàn bộ khiến Liên Xô thấy rằng phương Tây không hề thực tâm trong việc ngăn ngừa Hitler, mà thực ra họ đang tìm cách tận dụng cỗ máy cuộc chiến tranh Đức để tiêu diệt Liên Xô. Lập trường của những cường quốc phương Tây đưa Liên Xô đứng trước 2 sự lựa chọn: hoặc sẽ bị cô lập và phải một mình chống đỡ với những cuộc tiến công của phát xít Đức; hoặc phải đàm phán với Đức để ký một hiệp ước không xâm lược nhằm mục tiêu tranh thủ thời hạn củng cố quân đội. Tình hình đã cho toàn bộ chúng ta biết sự lựa chọn thứ hai là không thể tránh khỏi, và Liên Xô phải tìm cách hòa hoãn với Đức.[41]
Trong vòng một năm, tới tháng 8 năm 1939, quan hệ Liên Xô – Đức đã có sự thay đổi lớn: từ quan hệ thù địch về tư tưởng và quyền lợi, hai nước liên tục ký kết những hiệp ước thương mại, hiệp ước hữu nghị và giúp sức lẫn nhau. Trong quan hệ bảo mật thông tin an ninh quốc phòng hai nước ký hiệp ước không xâm phạm lẫn nhau và biên bản bí mật phân loại khu vực tác động giữa Đức và Liên Xô trên lãnh thổ những vương quốc khác. Xa hơn thế nữa, hai bên đang tiến hành tìm hiểu thêm để Liên Xô gia nhập khối liên minh Đức – Ý – Nhật[42]
Mối quan hệ hữu hảo toàn vẹn Liên Xô – Đức không phải là quan hệ của những vương quốc liên minh có chung quyền lợi kế hoạch lâu dài mà chỉ là yếu tố tận dụng lẫn nhau nhất thời giữa những quân địch. Đức muốn rảnh tay ở phía đông để dồn quân tiến công Pháp-Anh, tránh phải chiến đấu trên hai mặt trận. Còn Liên Xô muốn tranh thủ hòa hoãn để sở hữu thêm thời hạn củng cố quân đội và công nghiệp quốc phòng.
Hiệp ước hòa bình giữa Đức – Liên Xô đảm bảo cho Đức không phải chiến đấu trên hai mặt trận trong cuộc chiến tranh toàn thế giới mà Hitler đang trù tính và sẽ sắp xẩy ra, đồng thời phía Đức sẽ đã có được nguồn nhập khẩu những nguyên vật tư kế hoạch từ phía Liên Xô mà không sợ vòng vây trên biển khơi của khối Anh – Pháp phong toả, ngoài ra hạm đội tàu ngầm Đức còn được phép đi ngang qua những địa thế căn cứ thủy quân Xô viết gần Biển Bắc trong cuộc chiến tranh Đại Tây Dương phong toả nước Anh. Các cơ quan mật vụ bảo mật thông tin an ninh của hai nước cũng hợp tác trong việc phục vụ nhu yếu thông tin, dẫn độ những những người dân Đức chống phát xít và những thành phần kháng chiến Ba Lan giao cho mật vụ Sicherheitsdienst (SD) của Đức: đến tháng 6 năm 1941 phía Liên Xô đã giao cho Đức khoảng chừng 4.000 người trong số đó có cả những đảng viên Đảng Cộng sản Đức cùng thân nhân của mình, về phía mình mật vụ SD cũng giao cho phía Liên Xô những người dân mà NKVD tìm kiếm[43]…
Phía Liên Xô bằng phương pháp ký kết hiệp ước không xâm phạm lẫn nhau và biên bản bí mật đang không gặp trở ngại nào trong việc tịch thu những vùng lãnh thổ cũ của đế chế Nga hiện giờ đang bị Ba Lan chiếm đóng, những vương quốc Baltic, Phần Lan, Bessarabia. Nước này đồng thời muốn tránh mũi nhọn cuộc chiến tranh của Đức, hướng nó sang chống khối liên minh Anh – Pháp. Liên Xô cũng đặt hàng và được phía Đức phục vụ nhu yếu cả những hệ vũ khí và phương tiện đi lại kỹ thuật tân tiến để tân tiến hoá hải, lục, không quân của tớ.
Sĩ quan Hồng quân và Đức trò chuyện trên đất Ba Lan
Theo đúng tinh thần của biên bản bí mật, ngay sau khoản thời hạn Đức tiến công Ba Lan gây cuộc chiến tranh toàn thế giới (1 tháng 9 năm 1939), Quân đội Xô Viết tiến quân chiếm lại Tây Belarus, Tây Ukraina từ tay Ba Lan (vùng lãnh thổ mà Ba Lan đã sở hữu của mình sau trận chiến năm 1921), đòi lại vùng Bessarabia (vùng lãnh thổ mà Romania chiếm của Nga từ thời gian năm 1922) để lập nên nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Moldavia (ngày này là Moldova). Năm 1940, Liên Xô sát nhập ba vương quốc vùng Biển Baltic: Estonia, Latvia, Litva lập nên ba nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa vùng Baltic và gây cuộc chiến tranh chống Phần Lan để đòi lại dải đất Karelia (vùng lãnh thổ mà Phần Lan chiếm của Nga từ thời gian năm 1922) để lập nên nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Karelia… Bằng việc tịch thu những lãnh thổ của đế chế Nga cũ, Liên Xô đã đẩy biên giới của tớ về phía tây được hàng trăm km, Hitler đã biết thành tước đi những bàn đạp kế hoạch rất thuận tiện để tiến công Liên Xô[44]
Thực chất của trò chơi show chính trị – ngoại giao này được thể hiện rõ qua Adolf Hitler: Hitler không lúc nào từ bỏ lập trường nguyên tắc của tớ và luôn coi việc “xử lý và xử lý yếu tố người Slav” là mục tiêu số một của đời mình (sách Mein Kampf). Khi ký kết hiệp ước với Stalin, Hitler đã đạt được hai mục tiêu: một mặt đã phân hoá được những đối phương Anh, Pháp, Liên Xô để tránh khỏi việc phải chiến đấu trên hai mặt trận và đã đảm bảo thắng lợi trên mặt trận Ba Lan và châu Âu trong hai năm 1939 và 1940. Mặt khác những hiệp định này đã hỗ trợ cho Stalin rằng sẽ tránh khỏi rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn cuộc chiến tranh nổ ra sớm với Đức, và sau này yếu tố bất thần đã có vai trò rất rộng trong quá trình đầu thắng lợi của quân đội Đức trong cuộc chiến tranh Xô – Đức. Tất cả những nhượng bộ và giúp sức của phía Đức cho Liên Xô theo tính toán của Hitler chỉ là trong thời gian tạm thời và sẽ bị vô hiệu hoá khi cuộc chiến tranh chống Liên Xô khởi đầu và những toan tính này của Hitler đã thành công xuất sắc.
Về phía Stalin và ban lãnh đạo Liên Xô, họ không lúc nào tin vào sự thành thật của Hitler nhưng đã biết thành đánh lạc khuynh hướng về thời gian trận chiến sẽ nổ ra. Họ biết cuộc chiến tranh với Đức sẽ nổ ra nhưng nhận định rằng không thể sớm hơn năm 1942. Thủ tướng Anh Winston Churchill từng chú ý quan tâm trước cho Stalin biết về việc Đức sẽ tiến công Liên Xô, Stalin chỉ nói ngắn gọn: “Tôi không cần lời chú ý quan tâm nào cả. Tôi biết cuộc chiến tranh sẽ nổ ra, nhưng tôi tin sẽ trọn vẹn có thể làm nó đình trệ nửa năm nữa”[45] Tại cuộc họp Bộ Chính trị ngày 18/11/1940, Stalin đã nói: “Cần phải hiểu tính hai mặt và trò chơi chính trị của Hitler. Hitler là một kẻ tráo trở. Ông ta đã ký kết hiệp ước hòa bình với Ba Lan, Áo, Tiệp, Bỉ và Hà Lan nhưng đã ngay lập tức xé bỏ chúng. Chắc chắn toàn bộ chúng ta không thể coi hiệp ước này là cơ sở bảo mật thông tin an ninh của toàn bộ chúng ta…”[46].
Sau những yếu kém rất rõ ràng rệt của Hồng quân Liên Xô trong Chiến tranh Liên Xô-Phần Lan và sự thể hiện sức mạnh ghê gớm của quân đội Đức trong những thắng lợi tại mặt trận châu Âu, Stalin không thích Liên Xô phải đương đầu với cuộc tiến công của Đức khi chưa tồn tại đủ thời hạn sẵn sàng. Stalin coi những thông tin tình báo về kĩ năng Đức tiến công chỉ là những đòn hỏa mù để khiêu khích Liên Xô gây chiến trước, ông tránh mọi hành vi để trọn vẹn có thể bị xem là khiêu khích Đức, không được cho phép quân đội vận dụng những giải pháp dự trữ và sẵn sàng chiến đấu… Ban lãnh đạo Liên Xô nhận định rằng sau khoản thời hạn vượt mặt nước Anh thì Đức mới trọn vẹn có thể tiến công Liên Xô, đó là tính toán hợp lý nhất so với Đức để tránh phải giao chiến trên cả hai mặt trận, nhưng tính cách bốc đồng, ưa phiêu lưu của Hitler đã làm hòn đảo lộn tính toán này (Đức đã tiến công sang phía đông dù Anh chưa bị vượt mặt). Sự thất bại và thiệt hại to lớn, rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn thất bại của Liên Xô trong quá trình thất trận năm 1941 có nguyên nhân rất rộng từ việc Liên Xô đã biết thành bất thần, quân đội đang không sẵn sàng sẵn sàng chiến đấu do không sở hữu và nhận được bất kỳ mệnh lệnh báo động chiến đấu nào.
Nhưng ở một khía cạnh khác, việc Dự kiến thời gian Đức tiến công là rất khó, nếu đổ lỗi cho Stalin và ban lãnh đạo của ông cũng là không công minh. Trong cuộc đấu này, Đức là bên dữ thế chủ động, còn Liên Xô là bên bị động. Trước cuộc chiến tranh, Đức liên tục tung ra những tin tình báo giả, vô số những thời hạn tiến công đã được “hoạch định” rồi cố ý để lòi ra, làm nhiễu loạn tình báo Liên Xô. Mặt khác, tình báo Anh cũng tung ra những tin tức tương tự nhằm mục tiêu mong Liên Xô sẽ khai chiến với Đức. Nếu Stalin tin theo những Dự kiến này mà manh động thì không riêng gì có tiêu tốn lãng phí thời hạn sẵn sàng cuộc chiến tranh và huấn luyện quân đội, mà còn trọn vẹn có thể khiến cuộc chiến tranh nổ ra sớm hơn. Trong Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất, khi Nga hoàng ra lệnh tổng động viên, Đức đã ngay lập tức tuyên chiến với Nga, và Stalin không thích điều này tái diễn.
Quan trọng hơn, trong quá trình hai năm hòa hoãn đã có được, Stalin và ban lãnh đạo Liên Xô đã và đang làm được nhiều việc, kiến thiết xây dựng nền móng to lớn cho quân đội Xô viết. Công nghiệp quốc phòng của Liên Xô có bước tăng trưởng lớn. Kể từ là một trong những-1-1939 tới 22-6-1941, Hồng quân đã được trang bị hơn 7.000 xe tăng và nếu chỉ tính riêng năm 1941 thì đã được phục vụ nhu yếu gần 5.500 xe, 29.637 pháo dã chiến, 52.407 súng cối. Cuối năm 1940, sản xuất máy bay Liên Xô đã tiếp tục tăng 70%.[47]. Quân số Hồng quân tăng 2,3 lần; pháo và súng cối tăng 2,1 lần; máy bay chiến đấu tăng 2,4 lần. Nhờ những bước tiến to lớn này, Hồng quân đã trụ vững được trước đòn tiến công mạnh mẽ và tự tin nhất của Đức, thay vì sụp đổ trọn vẹn như Ba Lan hay Pháp trước đó.
Bài rõ ràng: Các mốc thời hạn của Mặt trận phía Đông (Chiến tranh toàn thế giới thứ hai)
Trong khi những nhà sử học Đức không vận dụng bất kỳ sự chỉ định rõ ràng cho những diễn biến tại Mặt trận phía đông, toàn bộ những sử gia Liên Xô (trước đó) và Nga (hiện tại) chia trận cuộc chiến tranh chống Đức của mình thành ba quá trình:
Bản đồ ý đồ kế hoạch của kế hoạch Barbarossa
Trong tháng 5 năm 1941 quân đội Đức đã triển khai xong đội hình tiến công với 2/3 trên tổng số 7,2 triệu quân nhân đang tại ngũ theo như đúng kế hoạch Barbarossa do Adolf Hitler phê duyệt từ 18 tháng 12 năm 1940. Để tiến hành kế hoạch Barbarossa, nước Đức đã kêu gọi 3/4 quân đội Đức cùng với quân đội nhiều nước liên minh với Đức tại châu Âu, chỉ để lại 1/4 quân số và phương tiện đi lại tại Tây Âu và Bắc Phi
Tính đến ngày 21 tháng 6 năm 1941, Quân đội phát xít Đức và liên minh phe Trục (gồm Phần Lan, Ý, Hungary, România, Croatia, Slovakia và quân Tây Ban Nha của Franco) gồm có 190 sư đoàn trong số đó có 152 sư đoàn Đức, 38 sư đoàn những nước liên minh với tổng quân số 5,3 triệu người, triệu tập dọc theo hơn 2.900km biên giới (1800 dặm) từ bờ biển Baltic phía bắc đến bờ biển Đen phía nam. Lực lượng Đức và liên minh sắp xếp từ phía bắc xuống phía nam theo 4 cụm lực lượng như sau:
Nhiệm vụ đưa ra của quân Đức trong cuộc chiến tranh chớp nhoáng là trong năm 1941 bằng những đòn đánh đánh mãnh liệt phải vây hãm và tiêu diệt những khối quân nòng cốt Xô Viết đang sắp xếp ở biên giới, không cho rút sâu vào nước Nga. Đến trước ngày đông năm 1941 quân đội Đức phải tiến đến được tuyến Arkhangensk – Volga – Astrakhan, và hoàn tất việc vượt mặt Liên Xô sau 4 tháng.
Tổng cộng phía Đức và liên minh có tầm khoảng chừng 5 triệu lính và sĩ quan, tính cả thê đội tiến công và dự bị có tầm khoảng chừng 190 sư đoàn, 5.000 xe tăng và pháo tự hành (trong số đó có tầm khoảng chừng gần 3.000 chiếc xe hạng trung gồm 976 xe Panzer III, 439 xe Panzer T-IV, khoảng chừng 400 xe StuG-3 và vài trăm xe tăng chiến lợi phẩm tịch thu của Ba Lan, Anh, Pháp, Tiệp Khắc…), 4.950 máy bay. Lực lượng này triệu tập dọc theo hơn 2.900km biên giới (1800 dặm) từ bờ biển Baltic phía bắc đến bờ biển Đen phía nam[48].
Khối tiến công mạnh nhất của Đức là cụm tập đoàn lớn lớn quân “Trung tâm” là cụm gần Moskva nhất (lúc sớm nhất chỉ từ cách Moscow khoảng chừng 25– 30km), điều này thể hiện quan điểm “đánh nhanh thắng nhanh” của phía Đức. Bằng việc đánh phủ đầu bất thần với binh sĩ vượt trội, Đức dự trù sẽ nhanh gọn vượt mặt Liên Xô chỉ trong tầm 3-4 tháng.
Binh lực của Liên Xô lúc khai chiến
Vào thời gian này, Hồng quân có 230 sư đoàn[49], tổng số Hồng quân có 5.774.000 binh sĩ, 117.600 pháo và súng cối, 25.700 xe tăng, pháo tự hành và xe thiết giáp (95% là xe tăng, xe thiết giáp hạng nhẹ) và 18.700 máy bay những loại. Tuy nhiên, lực lượng này phải đóng quân rải khắp lãnh thổ bát ngát của Liên Xô, khoảng chừng 2,5 triệu quân đóng ở những nơi rất xa xôi như Trung Á, Siberia, Viễn Đông, hải hòn đảo… để canh gác biên giới và đề phòng Nhật Bản, không thể rút về để tham chiến. Do vậy, Liên Xô chỉ có tầm khoảng chừng một nửa quân đội đóng quân ở phía Tây để đối chọi với Đức. Khối những quân khu Xô Viết dọc biên giới phía tây có toàn bộ 170 sư đoàn (tại phần lãnh thổ châu Âu có 149 sư đoàn) và 2 lữ đoàn, với mức 3 triệu quân và 12.000 xe tăng, xe thiết giáp những loại.
Các sư đoàn bộ binh Liên Xô không được bổ trợ update khá đầy đủ về quân số và trang bị, công tác làm việc huấn luyện đang tiến hành dang dở. Các cty chức năng thiết giáp có số lượng xe rất rộng (gấp 2,5 lần Đức), nhưng phần lớn đang trong quá trình xây hình thành rất thiếu phụ tùng, đạn dược và tổ lái. Một tỷ trọng lớn lính tăng mới chỉ được huấn luyện chút ít, trình độ không thể sánh được với lính tăng Đức có dày dạn kinh nghiệm tay nghề chiến đấu. Về chất lượng, chỉ có một.861 xe tăng hạng nặng và hạng trung (trong số đó có 967 xe tăng kiểu mới T-34 và 508 chiếc KV) là trọn vẹn có thể đối chọi với những xe tăng hạng trung của Đức, số còn sót lại đều là xe tăng hạng nhẹ kiểu cũ có giáp mỏng dính và hỏa lực yếu như T-26, BT-2, BT-7… Các cty chức năng xe tăng Liên Xô cũng trở nên thiếu phụ tùng sửa chữa thay thế, làm cho hàng nghìn chiếc xe tăng đang không thể tác chiến khi chiến sự nổ ra (ví như sư đoàn xe tăng hạng nặng số 10 bị mất 56 chiếc xe tăng KV thì có tới 34 chiếc bị mất không phải do quân Đức mà do trục trặc kỹ thuật).
Lực lượng pháo binh của những quân khu phía tây có 34.695 pháo và súng cối (không kể cối 50mm), nhưng rất thiếu xe kéo pháo và xe chở đạn. Lực lượng không quân của những quân khu phía tây thời gian lúc bấy giờ chỉ có một.540 máy bay kiểu mới, còn sót lại hầu hết máy bay là những loại kiểu cũ chỉ từ lại số giờ bay rất ít. Kế hoạch xây dựng lại lực lượng không quân: trang bị máy bay mới, hoàn thiện mạng trường bay, tăng cấp cải tiến khối mạng lưới hệ thống phục vụ hầu cần, đào tạo và giảng dạy phi công,… vẫn đang trong quy trình tiến hành.
Bộ phận mạnh nhất của lực lượng Xô Viết ở khu vực biên giới phía tây là Quân khu đặc biệt quan trọng Kiev đóng tại Ukraina, điều này thể hiện quan điểm của Liên Xô nhận định rằng nếu cuộc chiến tranh nổ ra đối phương trước tiên sẽ phải lấn chiếm những vùng quan trọng sống còn về kinh tế tài chính. Và kết quả là Phương diện quân Tây tương đối yếu của Xô Viết tại Belarus đã gặp phải lực lượng nòng cốt tiến công mạnh nhất của Đức và đã thất bại nhanh gọn vì đã biết thành những mũi xe tăng Đức áp hòn đảo, chia cắt, vây hãm, tiêu diệt lớn, mở toang cửa ngõ cho quân Đức đi vào TT nước Nga thẳng tiến đến thủ đô Moskva.
Trong hai năm đầu của trận chiến 1941-1942, do thiếu pháo chống tăng, Hồng quân còn kêu gọi khoảng chừng 60.000 con chó chống tăng phục vụ trong những cty chức năng Hồng Quân để chống lại xe tăng Đức.[50][51]
Về phía quân đội Đức Quốc xã, sau 5 năm chinh phạt khắp châu Âu, quân đội này sẽ là có trình độ và kinh nghiệm tay nghề chiến đấu dày dạn nhất toàn thế giới ở thời gian lúc đó. Cộng thêm ưu thế về quân số, Chiến dịch Barbarossa được dự tính sẽ vượt mặt triệt để Liên Xô chỉ trong 3-4 tháng. Trong những ngày đầu của cuộc xâm lược, với ưu thế áp hòn đảo của quân Đức, nhiều người nhận định rằng Liên Xô sẽ thất bại còn sớm hơn thế. Khi xe tăng và quân Đức tiến sâu lãnh thổ của Liên Xô trong một cuộc tiến công gồm ba mũi đột kích, hầu hết những nhà phân tích quốc tế khởi đầu Dự kiến rằng Liên Xô sẽ thất bại chỉ với sau vài tuần hoặc thậm chí còn vài ngày[52]
Lúc 3 giờ 30 phút sáng ngày 22 tháng 6 năm 1941 không quân Đức hàng loạt tiến công những thành phố, doanh trại, địa thế căn cứ quân sự chiến lược trong tầm từ biên giới Liên Xô đến sâu 300km trong trong nước. Chiến tranh đánh nhanh thắng nhanh của Đức khởi đầu. Ngay trong những giờ thứ nhất của những đợt tiến công bất thần hơn 1.200 máy bay chiến đấu Xô Viết đã biết thành phá huỷ ngay trên trường bay mà còn chưa kịp cất cánh, không quân Xô Viết gần như thể tê liệt, phía Đức đã làm chủ tuyệt đối khung trời. Sau những đợt tiến công minh không quân và pháo binh, những mũi xe tăng Đức tiến công mãnh liệt chia cắt những cty chức năng Xô Viết. Chiến sự trình làng trên mặt trận to lớn từ Biển Bắc đến Biển Đen.
Quân dự bị động viên của Liên Xô tiến ra mặt trận, Moscow 23/6/1941. Bảng trên cây bên trái ảnh có gi dòng chữ: “Chính nghĩa thuộc về toàn bộ chúng ta. Kẻ thù sẽ bị tiêu diệt. Chiến thắng sẽ thuộc về toàn bộ chúng ta” (Ảnh của RIA NOVOSSTI)
Tại cánh bắc mặt trận Xô – Đức: khu vực biển Baltic cụm tập đoàn lớn lớn quân Bắc của Đức tiến công ồ ạt. Tại đây phương diện quân tây-bắc của Liên Xô rối loạn, phương diện quân này gồm có 3 tập đoàn lớn lớn quân số 8, 11 và 27. Do cụm tập đoàn lớn lớn quân Bắc chỉ có một tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 cùng với 2 tập đoàn lớn lớn quân bộ binh 16 và 18, nên quân Đức không thể tổ chức triển khai vây hãm tiêu diệt gọn những tập đoàn lớn lớn quân số 8 và 11 của Liên Xô. Tập đoàn quân số 8 Xô Viết dùng quân đoàn xe tăng số 12 phản kích nhưng bị đánh tách khỏi khối lực lượng Xô Viết còn sót lại, bị dồn ép rút lui qua Litva, Latvia về phía biên giới Estonia và ở đầu cuối bị ép ra biển gần Tallinn thủ đô của Estonia. Thành phố Tallinn khi đó là địa thế căn cứ chính của hạm đội Baltic sắp mất. Hạm đội Baltic của Liên Xô phải vội vã di tản về Kronstadt thuộc Leningrad mang theo cả tập đoàn lớn lớn quân 8 về phòng thủ thành phố này. Toàn bộ những nước Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Baltic đã rơi vào tay quân Đức. Phương diện quân tây-bắc bị giải thể, tập đoàn lớn lớn quân 11 Xô Viết như ý không trở thành vây hãm, bị đánh lui về phía Staraia Russa và cùng với tập đoàn lớn lớn quân 27 đã rút lui từ trước cầm cự tại đây đồng thời phối hợp cùng phương diện quân Tây phản kích để ngưng trệ đà tiến công của địch và lùi dần về phía Leningrad. Và ở đầu cuối cụm tập đoàn lớn lớn quân Bắc của Đức chiếm đầu mối đường tàu Tikhvin, quân Đức tiến đến bờ nam hồ Ladoga cắt rời Leningrad khỏi miền đất còn sót lại. Hồng quân bị ép chặt về vành đai tử thủ ở đầu cuối sát thành phố.
Leningrad, TT chính trị, kinh tế tài chính, văn hoá, công nghiệp, thành phố lớn thứ hai của Liên Xô đã biết thành cô lập trọn vẹn và tưởng như không thể giữ nổi: phía bắc là quân Phần Lan, phía nam là quân Đức, phía tây là biển Baltic, phía đông là hồ lớn Ladoga, tuy nhiên với việc kháng cự kiên cường, can đảm và mạnh mẽ quyết tâm bảo vệ Leningrad của quân đội Xô Viết cùng Hạm đội Baltic, liên quân Đức – Phần Lan ở đầu cuối đã phải dừng bước tại đây, không lấn chiếm hữu được Leningrad quân Đức và Phần Lan buộc phải vây hãm phong toả thành phố. Đến thời gian ở thời gian cuối năm 1944 sau 871 ngày bị vây hãm, Leningrad mới được giải toả với 62 vạn dân thành phố đã biết thành chết đói[53], thành phố này sau này được mang tên Thành phố Anh hùng.
Tại cánh nam của mặt trận Xô – Đức: cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của Đức tiến công Phương diện quân tây-nam của Xô Viết tại Ukraina. Cũng tựa như cụm tập đoàn lớn lớn quân Bắc, quân Đức chỉ có một tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1 và hai tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 6 và số 17 đang không thể tổ chức triển khai thành hai gọng kìm để vây hãm và tiêu diệt những tập đoàn lớn lớn quân Xô Viết. Tại đây Hồng quân có lực lượng mạnh và có đội ngũ chỉ huy tốt gồm những tập đoàn lớn lớn quân 5, 6, 12 và 26. Trong những ngày đầu cuộc chiến tranh dưới đè nén quá rộng của quân Đức phương diện quân tây-nam tuy đã biết thành tổn thất rất nặng nề nhưng đang không hoảng loạn, kháng cự có tổ chức triển khai, không cho đối phương đánh thọc sâu bọc sườn bắt buộc quân Đức tiến công chính diện một cách trở ngại, phương diện quân này vừa chống đỡ vừa liên tục dùng những quân đoàn xe tăng số 8, 15, 22, 9, 19 phản kích và lùi dần về phía Kiev một cách có tổ chức triển khai, bảo vệ được lực lượng. Một bộ phận khác là tập đoàn lớn lớn quân số 9 hay tập đoàn lớn lớn quân Duyên hải bị đẩy về phía Biển Đen đã cùng Hạm đội Biển Đen cố thủ vững chãi thành phố cảng Odessa từ 5 tháng 8 đến 16 tháng 10 năm 1941. Vào tháng 10 năm 1941 khi quân Đức tràn vào bán hòn đảo Crimea rình rập đe dọa thành phố Sevastopol, lãnh đạo Xô viết cho rút bỏ Odessa và rút lực lượng ở đây về bảo vệ Sevastopol địa thế căn cứ chính của Hạm đội Biển Đen Xô Viết. Trận đánh phòng thủ Sevastopol là một trận đánh phòng thủ rất nổi tiếng trong trận cuộc chiến tranh này: với lực lượng thua kém thật nhiều quân địch lực lượng Xô Viết của tập đoàn lớn lớn quân Duyên Hải dưới quyền chỉ huy của thiếu tướng Ivan Efimovich Petrov – người hùng phòng thủ Odessa và Sevastopol, phối hợp cùng hoả lực của Hạm đội Biển Đen đã phòng thủ kiên cường thành phố. Và mãi đến tận 4 tháng 7 năm 1942, trong cuộc tổng tiến công ngày hè của quân Đức tại cánh nam mặt trận Xô – Đức 1942 Sevastopol mới thất thủ. Sự chống trả kiên cường của phương diện quân tây-nam và những cuộc phòng thủ Odessa, Sevastopol và Kiev đã ngưng trệ sức mạnh công phá ban sơ của quân Đức tạo thời hạn cho Liên Xô kêu gọi lực lượng dự bị để chiến đấu lâu dài và đã ngăn cản trở được quân Đức tràn vào vùng công nghiệp nặng Donbass và vùng Kavkaz TT dầu mỏ của Liên Xô.
Nhưng những sự kiện quyết định hành động nhất trình làng đa phần tại mặt trận Belarus nơi đối đầu giữa cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của Đức chống lại Phương diện quân Tây của Hồng quân.
Thất bại của Hồng quân tại Belarus
Bài rõ ràng: Chiến dịch Belostok-Minsk
Tình hình tại phương diện quân Tây của Liên Xô thực sự là một thảm họa. Tại đây Hồng quân có 4 tập đoàn lớn lớn quân 3, 4, 10, 13 được sắp xếp bất hợp lý, lại phải chống chọi với hai tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2, số 3 và hai tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 4 và số 9 của Đức. Chỉ trong vòng một tuần lễ cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của Đức trong chiến dịch Belostok-Minsk đã vây hãm và tiêu diệt gần hết lực lượng của phương diện quân Tây của Hồng quân. Ngay trong đêm 22 tháng 6 năm 1941 hai tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Đức số 2 và số 3 từ hai phía nhắm vào Brest và Grodno đánh vào sườn của phương diện quân Tây. Các mũi tiến công của xe tăng Đức có cường độ cực mạnh và vận tốc tiến công cực cao lên tới 80km/ngày-đêm. Tập đoàn quân xe tăng số 2 Đức của đại tướng Heinz Guderian đánh tan những quân đoàn xe tăng Xô Viết số 14, 17 và những cty chức năng bộ binh của tập đoàn lớn lớn quân Xô Viết số 4. Tập đoàn quân xe tăng Guderian cùng với tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Đức số 3 của đại tướng Hermann Hoth rình rập đe dọa vây hãm những tập đoàn lớn lớn quân số 3, số 10 của Liên Xô. Hồng quân tại Belarus rối loạn và hỗn loạn rút lui, nhưng vận tốc rút lui thậm chí còn không nhanh bằng đà tiến quân của địch.
Xe tăng KV-I của Liên Xô bị phá hủy trong tháng 9 năm 1941
Trong ngày 24 tháng 6 phương diện quân Tây gắng gượng tổ chức triển khai phản kích bằng hai quân đoàn cơ giới số 6 và 11 và quân đoàn kỵ binh số 6 nhằm mục tiêu vào tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 9 của Đức. Cuộc phản công được tổ chức triển khai kém và sai hướng nên bị tiêu diệt mà không tồn tại kết quả. Ngày 27 tháng 6 hai tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Đức của Heinz Guderian và Hermann Hoth đã đánh tan sự kháng cự của tập đoàn lớn lớn quân số 13 của Xô Viết và hợp vây hai tập đoàn lớn lớn quân số 3, số 10 Xô Viết tại phía tây thành phố Minsk. Ngày hôm sau hai tập đoàn lớn lớn quân Đức số 4 và 9 đã hợp vây được tại phía đông Belostok.
Tới thời gian lúc bấy giờ, chỉ huy Phương diện quân vội vã ra lệnh cho những cty chức năng rút lui tuy nhiên phần lớn đang không thoát kịp khỏi vòng vây. Phương diện quân Tây đã rơi vào hai vòng vây lớn và mau chóng bị tiêu diệt. Ngày 29 tháng 6 thủ đô Minsk của Belarus thất thủ, ngày 30 tháng 6 phần lớn lực lượng quân đội Xô Viết bị vây hãm đã biết thành tiêu diệt hoặc bị tóm gọn làm tù binh. Trong tổng số 62,5 vạn binh lính và sĩ quan của phương diện quân Tây của Hồng quân, chỉ trong một tuần cuộc chiến tranh thứ nhất đã biết thành mất 42 vạn tại Belarus, chỉ từ hơn 20 vạn kịp thoát khỏi vòng vây để lập tuyến phòng thủ mới.
Tuy nhiên những cty chức năng xe tăng của Đức không thể tiến nhanh về phía Smolensk như dự kiến bởi phía sau phương diện quân Tây là phương diện quân Dự bị của Liên Xô vừa xây dựng khá mạnh với những tập đoàn lớn lớn quân 19, 20, 21, 22 cùng với những tập đoàn lớn lớn quân vừa rút lui số 11 và 13. Sự chống cự của những cty chức năng này đã ngưng trệ sức tiến công của những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Đức trong nhiều ngày. Phương diện quân Dự bị khởi đầu dùng những cty chức năng xe tăng phản công có tổ chức triển khai kiềm chế bước tiến của những cty chức năng xe tăng Đức. Khoảng ngày 6-9 tháng 7, những quân đoàn xe tăng số 5 và số 7 cùng những quân đoàn bộ binh của Xô Viết đã mở cuộc phản kích rất mạnh tại Vitebsk và Orsha, chặn lại trong thời gian tạm thời bước tiến những cty chức năng xe tăng số 2, số 3 của Đức, bảo vệ thành công xuất sắc hai thành phố này. Các cty chức năng Đức buộc phải tạm ngưng đợi tăng viện để tiếp tục tiến đánh Smolensk.
Tăng hạng nặng KV-II của Liên Xô
Thảm bại của Quân đội Xô Viết tại Belarus trước hết là tại đây bộ chỉ huy Đức xác lập là yếu tố đánh chính nên đã triệu tập binh sĩ vào đây. Trên mặt trận này ưu thế về quân số và vũ khí của Đức đều hơn nhiều. Hai tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Đức như hai gọng kìm thép đã tiến hành tiến công thọc sâu vũ bão, chia cắt và vây hãm gây cho Liên Xô những tổn thất cực kỳ to lớn. Yếu tố bất thần của quân Đức cũng đóng vai trò lớn, ngoài những yếu tố trên Hồng quân còn thể hiện những khuyết điểm kém to lớn của trước kiểu cuộc chiến tranh đánh nhanh thắng nhanh tân tiến của đối phương:
Kết quả: thảm họa của phương diện quân Tây đã mở thông đường cho quân Đức thẳng tiến vào TT nước Nga. Phía trước cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm giờ đấy là phía Moskva. Với trách nhiệm vì đã để xẩy ra sự bại trận lớn tại Belarus, đại tướng tư lệnh Dmitry Grigorievich Pavlov (từng là Anh hùng Liên Xô), cùng tham mưu trưởng phương diện quân Klimovskik, và nhiều tướng lĩnh bộ chỉ huy phương diện quân đã biết thành không bổ nhiệm và bị tòa án quân sự chiến lược tuyên án tử hình vì những yếu kém của mình và không phải của mình.
Trận Smolensk, Hồng quân trong thời gian tạm thời chặn lại được quân Đức
Bài rõ ràng: Trận Smolensk (1941) và Trận Yelnya
Từ thời gian đầu tháng 7 đến thời gian cuối thời điểm tháng 9 năm 1941 đã xẩy ra một chuỗi trận đánh liên hoàn mà trận Smolensk và việc tiêu diệt phương diện quân tây-nam của Xô Viết tại khu vực Kiev là những sự kiện lớn trong chuỗi trận đánh lớn này.
Sau những thắng lợi rất rộng ban sơ, quân đội Đức đã sở hữu được những Nước cộng hoà Baltic, Belarus, Moldavia, phần đất của Nga và Ukraina trên bờ tây sông Tây Dvina và sông Dnepr. Chiến tuyến lúc đó dựa theo hai dòng sông này. Đến thời gian lúc bấy giờ mặt trận đã quá dài, quân Đức không thể đảm bảo đủ tỷ trọng quân lực trên một mặt trận quá rộng nên đã “không thể đồng thời tiến công tổng lực trên toàn bộ những hướng” mà phải lựa chọn tiến công trọng điểm theo thời hạn. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết: dù có đạt được thắng lợi cực lớn ban sơ nhưng việc đánh thắng Liên Xô trong cuộc chiến tranh chớp nhoáng là quá sức so với nước Đức Quốc xã. Trong khi đó tiềm lực Xô Viết thật khó định hình và nhận định, tuy nhiên đã tổn thất rất nặng nề, mất hơn 1 triệu quân trong tháng thứ nhất, nhưng quân số Hồng quân không ngừng nghỉ tăng thêm. Trên hướng Smolensk là phía kế hoạch phía tây, Bộ tổng tư lệnh tối cao Xô Viết điều động thê đội 2 của lực lượng dự bị kế hoạch lập phương diện quân Dự bị phía sau phương diện quân Tây đang phòng thủ. Liên Xô định xây dựng tuyến phòng thủ vững chãi nhiều tầng lớp theo tuyến Velikie Luki – Nevel – Vitebsk – Orsha – Moghilev – Gomel dựa vào hai dòng sông lớn Tây Dvina và Dnepr.
Hồng quân Liên Xô thuộc Tập đoàn quân 20 phòng thủ tại Dorogobuzh, Smolensk. Ngày 1 tháng 10 năm 1941. (Ảnh:RIA Novosti)
Trận Smolensk: Ngày 8 tháng 7 năm 1941 sau khoản thời hạn triệu tập đủ quân Bộ chỉ huy tối cao Đức ra lệnh cho cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm dùng hai tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 và số 3 và một bộ phận tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của tập đoàn lớn lớn quân Bắc cùng hai tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 2 và số 9 tiến công đánh tiêu diệt khối quân Xô Viết phòng thủ hướng Smolensk để mở ra đường ngắn nhất tiến chiếm thủ đô Moskva trong hành tiến. Trong 10 ngày từ 10 đến 20 tháng 7 Quân Đức tiến công mãnh liệt cánh phải và chính diện phương diện quân Tây Xô Viết và chọc thủng phòng tuyến sông Tây Dvina tiến sâu được 200km chiếm những thành phố Moghilev, Smolensk, Orsha, Yelnya, Kritchev, vây hãm những tập đoàn lớn lớn quân 13, 16, 20 Xô Viết tại khu vực Smolensk. Dù mới chỉ sau thảm bại thất thủ Belarus vài ngày nhưng sức kháng cự của Hồng quân đã khác: quân Đức gặp sự phản kháng mãnh liệt tăng thêm từng ngày, những cty chức năng Liên Xô bị lọt vào vòng vây liên tục kháng cự và phản kích.
Từ 23 tháng 7 đến 7 tháng 8, Quân đội Xô Viết lấy lực lượng từ phương diện quân Dự bị tổ chức triển khai phản công mạnh mẽ và tự tin với ý đồ hợp vây khối quân Đức tiên phong tại khu vực Smolensk. Cuộc phản công không tiêu diệt được khối quân đối phương nhưng đã giải cứu được những tập đoàn lớn lớn quân 16 và 20 và chặn lại được sự tăng trưởng tiến công của cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của Đức về phía Moskva. Các trận đánh vẫn tiếp nối tại vòng cung Yelnya: Từ ngày 20 tháng 8 đến 9 tháng 9, tập đoàn lớn lớn quân 24 của Xô viết phản công tại Yelnya: trận chiến trình làng đẫm máu, ở đầu cuối quân Đức phải rút khỏi Yelnya và quay sang triệu tập tiến công xuống phía nam để vây hãm Kiev. Phương diện quân Tây của Hồng quân chịu thương vong rất rộng nhưng đã lập được phòng tuyến ổn định tại phía tây dẫn đến Moskva. Quân Đức đang không thể chiếm Moskva trong hành tiến.
Trận Smolensk kéo dãn hai tháng đã làm rối kế hoạch cuộc chiến tranh đánh nhanh thắng nhanh của Đức. Với sức kháng cự ngày càng tăng của phía Liên Xô thì giờ đây tiềm năng chiếm Moskva và tiến đến tuyến Arkhangelsk – Astrakhan trước ngày đông là rất khó hoàn thành xong. Tại trận Smolensk, lần thứ nhất vũ khí mới của Liên Xô là dàn hoả tiễn Cachiusa đã xuất trận. Quân đội Liên Xô đã qua cơn choáng ban sơ và khởi đầu chiến đấu ngày càng có tổ chức triển khai. Đối với Đức mặt trận phía đông không hề là thắng lợi thuận tiện và đơn thuần và giản dị nữa.
Trận Smolensk vẫn tiếp nối và chiến sự dần chuyển xuống phía nam. Các diễn biến tiếp theo của trận đánh này dẫn đến đột biến tại mặt trận của phương diện quân tây-nam của Hồng Quân.
Trận Kiev (1941) – phương diện quân tây-nam của Xô Viết bị tiêu diệt
Trong trận Smolensk, lúc không thể đột phá trực tiếp về phía đông qua hướng Smolensk – Moskva, quân Đức tiến công dò tìm khuyết điểm kém trong tuyến phòng thủ của Hồng quân, khuyết điểm kém đó là phương diện quân Trung tâm của Xô Viết trên hướng Gomel 300km phía nam Smolensk. Cuối tháng 7 cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của Đức chọc thủng phòng tuyến của phương diện quân Trung tâm của Xô Viết ào ạt tiến công theo phía Bắc – Nam về phía Gomel và chiếm thành phố này ngày 20 tháng 8 năm 1941. Quân Đức đe doạ nghiêm trọng sườn phải và sống lưng của phương diện quân tây-nam Xô Viết đang phòng thủ hướng Kiev. Với triển vọng đánh vào sống lưng và vây hãm tiêu diệt cụm quân Xô Viết tại Kiev, Hitler ra lệnh cho cụm quân Trung tâm tạm ngưng tiến công trên hướng Moskva điều một nửa lực lượng của cụm quân này là tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 của Guderian và tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 2 đánh xuống phía nam bên bờ Đông sông Dnepr phối hợp cùng cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của Đức vây hãm tiêu diệt phương diện quân tây-nam đang phòng thủ khu vực Kiev. (xem trận Kiev, 1941)
Ngay từ thời gian cuối thời điểm tháng 7 năm 1941 trước hiểm hoạ đột phá tại phía nam mặt trận, Bộ tổng tham mưu Xô Viết nhất quyết đề xuất kiến nghị bỏ Kiev đưa toàn bộ lực lượng sang bờ Đông sông Dnepr lập tuyến phòng thủ mới, nhưng Stalin là lãnh đạo tối cao khước từ. Kiev có mức giá trị rất rộng cả về kinh tế tài chính lẫn tư tưởng: đấy là nơi triệu tập nhiều khu công nghiệp và nông nghiệp trù phú của Liên Xô, lại là vùng “đất tổ” nơi phát tích ra nước Nga. Do vậy, nếu còn kỳ vọng thì Stalin muốn nỗ lực rất là để giữ vùng này, ông lập tức bãi chức Tổng tham mưu trưởng của đại tướng Georgy Konstantinovich Zhukov, điều chuyển Zhukov sang làm chỉ huy mặt trận phòng ngự Leningrad và ra lệnh tử thủ và phản công giữ vững Kiev.[54].
Trong tháng 8 những nỗ lực phản công của phương diện quân Briansk của Liên Xô đánh vào sườn trái tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 và tập đoàn lớn lớn quân số 2 của Đức đều thất bại. Phương diện quân này tổn thất rất rộng và còn tạo ra lỗ hổng lớn trong phòng ngự. Đến ngày 10 tháng 9 tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 của Guderian từ phía bắc đánh xuống bên bờ Đông sông Dnepr đã sở hữu được Chernigov và Konotop. Sau đó đánh đòn quyết định hành động nhắm về phía về Lokhvitsa.
Trong thời hạn đó từ 12 tháng 7 tới 10 tháng 8 tại mặt trận Kiev chiến sự giữa cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của Đức và phương diện quân tây-nam Xô Viết đang xấu đột biến cho Hồng quân: những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1 và tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 6 Đức không thể tiến vào được Kiev từ phía tây và tây-bắc đã thọc xuống phía nam Kiev phối hợp cùng tập đoàn lớn lớn quân 17 đánh thọc sườn vào hậu phương những tập đoàn lớn lớn quân 6, 12, 18 của Xô Viết. Các mũi tiến quân này phối thích phù hợp với quân Romania đã trọn vẹn vây hãm và tiêu diệt những tập đoàn lớn lớn quân 6, 12 Xô Viết tại Pervomaisk- Uman. Thừa thắng từ thời gian ngày 11 tháng 8 đến 10 tháng 9 cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam tiến công vũ bão đã sở hữu một vùng to lớn tại phía nam Kiev: Krivoi Rog rồi Nikolaiev tiếp sau đó vượt sông Dnepr sang bờ đông chiếm Dnepropetrovsk, Zaporozhie và Kremenchuk.
Sau khi đột phá tại phía nam Kiev tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1 của Paul Ludwig Ewald von Kleist thuộc cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của Đức từ bàn đạp Kremenchuk phía bờ Đông sông Dnepr đã tiến lên phía bắc. Ngày 15 tháng 9 tại Lokhvitsa tập đoàn lớn lớn quân xe tăng này đã gặp tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 của Guderian từ phía bắc đánh xuống, hợp vây trọn vẹn phương diện quân tây-nam của Liên Xô.
Phương diện quân tây-nam Xô Viết dù đã kháng cự rất quyết liệt từ thời gian ngày đầu cuộc chiến tranh và đã cầm cự có tổ chức triển khai được lâu dài giờ đây đã bỏ qua thời cơ rút lui, những tập đoàn lớn lớn quân Xô Viết của phương diện quân này đã rơi vào vòng vây siết chặt của quân Đức, lại bị ngăn cách bởi sông lớn Dnepr và đã biết thành tiêu diệt gọn. Khoảng 65 vạn quân Xô Viết đã tử trận hoặc bị tóm gọn làm tù binh, trong số đó có hầu hết những tư lệnh và chỉ huy những tập đoàn lớn lớn quân của phương diện quân này. Thượng tướng Mikhail Petrovich Kirponos, tư lệnh phương diện quân bị tử thương khi một viên đạn cối của quân Đức nổ ngay cạnh ông. Trung tướng V. I. Tupikov tham mưu trưởng Phương diện quân tử trận tại làng Ovdievsk. Ủy viên hội dồng quân sự chiến lược phương diện quân, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Ukraina đã tử trận tại khu rừng rậm Sumeykovo. Chính ủy phương diện quân tây-nam Yevgheni Pavpovich Rykov bị quân Đức bắt và hành quyết tại Lokhvitsa.[55]. Trong khi đó, quân Đức chịu thương vong khoảng chừng 128.000 quân. Đây là một trong những chiến dịch thắng lợi to lớn số 1 của quân Đức trong thế chiến II. Ngày 19 tháng 9 năm 1941, Kiev thất thủ. Chỉ có tầm khoảng chừng 100 ngàn quân của Phương diện quân tây-nam Xô Viết thoát khỏi vòng vây, họ nỗ lực thiết lập tuyến phòng thủ mới ở bờ đông sông Dnepr.
Binh sĩ Liên Xô bị quân Đức áp giải tới trại tù binh
Sau này còn có nhiều ý kiến nhận định rằng quyết định hành động của Adolf Hitler phái một nửa lực lượng của cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm xuống phía nam tiêu diệt Kiev đã bỏ qua thời cơ lấn chiếm Moskva trước ngày đông. Tuy nhiên theo nguyên soái G.K Zhukov của Liên Xô thì quyết định hành động này là đúng đắn cho quân Đức và sẽ phải xẩy ra theo như đúng quy luật quân sự chiến lược và tình thế mặt trận khi đó[56], vì nếu quân Đức không tiêu diệt được Phương diện quân tây-nam thì mũi tiến công của cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm vào Matxcova sẽ bị hở sườn phải và rất thuận tiện bị Phương diện quân tây-nam tiến công từ phía sau. Và vì nhận thức được kĩ năng này Bộ tổng tham mưu Xô Viết đã đề xuất kiến nghị Stalin sớm bỏ Kiev rút sang bờ đông sông Dnepr phòng ngự, nhưng đề xuất kiến nghị này G.K Zhukov đang không được Stalin đồng ý vì những nguyên do đã nêu ở trên.
Nhưng thất bại to lớn của quân đội Xô Viết tại Kiev còn tồn tại một khía cạnh khác, nó tác động lên tư tưởng của lãnh tụ hai bên làm tác động đến kết cục cuộc chiến tranh sau này: Tổng chỉ huy tối cao của Liên Xô Stalin sau những thất bại tại Belarus và Kiev đã nhận được thức được hạn chế về kiến thức và kỹ năng quân sự chiến lược của thành viên mình và đã biết để ý lắng nghe ý kiến của Bộ tổng tham mưu và những tướng lĩnh Xô Viết. Trong khi đó Hitler đã quá tự tin vào thiên tài quân sự chiến lược và kĩ năng không thể sai lầm đáng tiếc của tớ nên ngày càng bỏ qua những ý kiến của những tướng lĩnh Đức, điều này đã tác động đến quy trình điều hành quản lý cuộc chiến tranh sau này của hai bên.
Trận Moskva: Chiến tranh chớp nhoáng của Đức bị thất bại
Bài rõ ràng: Trận Moskva, 1941
Từ ngày 30 tháng 9 năm 1941 đến thời gian đầu tháng một năm 1942 đã trình làng Trận Moskva, là trận đánh lớn trong cuộc chiến tranh Xô – Đức và Chiến tranh toàn thế giới thứ hai có vai trò số 1 cả về quân sự chiến lược, chính trị cũng như tư tưởng. Trận chiến này đã chứng tỏ cuộc chiến tranh đánh nhanh thắng nhanh của Đức đã thất bại, nước Đức Quốc xã buộc phải đồng ý tiến hành cuộc chiến tranh tiêu tốn kéo dãn với đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu là cường quốc to lớn số 1 toàn thế giới, đông dân với tiềm lực ngày càng được kêu gọi. Đây là điềm báo trước thất bại của Đức trong toàn bộ trận cuộc chiến tranh.
Sau thất bại to lớn của quân đội Xô Viết tại Ukraina, mối đe doạ bị Hồng quân tiến công vào sườn phải cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm không hề. Phía Đức trong tháng 9 năm 1941 đã dừng tiến công trên hướng Moskva để sẵn sàng kỹ cho chiến dịch cơn lốc (Typhoon) nhằm mục tiêu lấn chiếm thủ đô Xô Viết. Quân đội Đức đã tiếp tục tăng cường bổ trợ update cho cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm trong trận đánh này một lực lượng rất rộng: điều tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2 của Heinz Guderian và tập đoàn lớn lớn quân bộ binh dã chiến số 2 vừa đánh thắng trận Kiev về, điều tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của đại tướng Erich Hopner duy nhất của cụm Bắc xuống cho cụm Trung tâm. Lúc này cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm có ba tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 2, 4, 9 và ba tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 2, 3, 4 tổng số khoảng chừng 75 sư đoàn và 1,8 triệu binh sĩ với cùng 1.700 xe tăng, 14.000 pháo và súng cối, 1.400 máy bay tức là khoảng chừng 34% quân số và 68% số xe tăng của Đức trên mặt trận khi đó. Bộ chỉ huy tối cao Đức dành riêng cho chiến dịch này vai trò đặc biệt quan trọng như bước quyết định hành động để chấm hết cuộc chiến tranh để giành thắng lợi.
Người dân Moskva được huy độnh tham gia đào hào chống tăng, tháng 10 năm 1941
Đối với Liên Xô đấy là thời kỳ nguy ngập nhất trong toàn bộ lịch sử dân tộc bản địa từ thời gian ngày xây dựng. Nguy cơ thất trận của Liên Xô đến nay là quá to lớn: tuy giang sơn to lớn, dân số nhiều nhưng quân số không động viên kịp cho số bị thương vong và bị tóm gọn. Các cơ sở kinh tế tài chính lớn trên những vùng lãnh thổ phía tây giang sơn trước đó chiếm hầu hết tỷ trọng trong kinh tế tài chính giang sơn nay đã biết thành Đức chiếm hoặc đang rất được tháo dỡ dịch chuyển sang phía đông và chưa thể cho ra thành phầm. Quân số thiếu mà vật chất tiền của để tiếp tục cuộc chiến tranh cũng ở tại mức độ nguy kịch. Sự giúp sức về kinh tế tài chính, vũ khí của khối liên minh Anh – Mỹ cho Liên Xô (chương trình Lend-lease của nhà nước Hoa Kỳ) thì lại không tới (những chuyến hàng thứ nhất của Mỹ chỉ kịp đến Liên Xô vào tháng 12/1941). Liên Xô kêu gọi tối đa mọi nguồn lực trọn vẹn có thể cho việc bảo vệ thủ đô, gồm có cả việc động viên nhân dân Moscow tham gia tương hỗ quân đội (đào hào, vận tải lối đi bộ, cứu thương…)
Hitler đã sẵn sàng một kế hoạch cuộc chiến tranh hủy hoại so với Moskva. Trong một cuộc họp tại Bộ tham mưu cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm, Hitler đã tuyên bố: “Thành phố sẽ bị vây chặt, không một lính Nga, không một dân thường – đàn ông, đàn bà, trẻ nhỏ trọn vẹn có thể trốn thoát. Mọi ý đồ rời khỏi thành phố sẽ bị tiêu diệt bằng sức mạnh. Mọi sự sẵn sàng đã sẵn sàng để làm chìm ngập Moskva và vùng phụ cận. Nơi ngày hôm nay là Moskva sẽ là một chiếc hồ lớn mãi mãi nhấn chìm thủ đô của bọn Nga!”.
Để bảo vệ Moskva quân đội Xô Viết cho thiết lập ba tuyến phòng thủ: tuyến Rzhev – Viazma – Briansk cách thủ đô khoảng chừng 200–500km, tuyến Volokolamsk – Mozhaisk – Kaluga cách Moskva thoảng 100–150km và tuyến ở đầu cuối là vành đai xung quanh thành phố. Quân đội Xô Viết sắp xếp ba phương diện quân Tây, Dự bị và Briansk để phòng thủ Moskva: tổng số gần 1,25 triệu quân, 1.000 xe tăng, gần 700 máy bay, 7.600 pháo và súng cối. Cho đến thời gian tiến công quân Đức có lực lượng vượt trội cả về quân số, trình độ huấn luyện tác chiến, số lượng và chất lượng vũ khí.
Kế hoạch của quân Đức trước tiên hợp vây tiêu diệt những cty chức năng Xô Viết tại tuyến Rzhev – Viazma – Briansk mở đường cho 2 mũi lao nhọn từ Bắc và Nam tiến đến vây hãm Moskva tại Orekhovo-Zuevo khoảng chừng 60km về phía đông Moskva. Sau khi vây hãm Moskva, sẽ dùng không quân, xe tăng và bộ binh lấn chiếm thành phố.
Trận đánh khởi nguồn vào trong thời gian ngày 30 tháng 9 năm 1941 và chia thành nhiều quá trình quyết liệt. Trong 10 ngày thời gian đầu tháng 10 năm 1941, quân Đức đập tan tuyến phòng thủ Rzhev – Viazma – Briansk của Hồng quân, vây hãm tiêu diệt khoảng chừng nửa triệu quân của ba phương diện quân Xô Viết. Tuyến phòng thủ vòng ngoài của Moskva đã biết thành đánh tan.
Cuộc duyệt binh tại Quảng trường Đỏ ngày 7 tháng 11 năm 1941, đấy là cuộc duyệt binh duy nhất mà những loại vũ khí được nạp khá đầy đủ đạn dược bởi ngay sau lễ duyệt binh, những cty chức năng Hồng quân sẽ tiến thẳng ra mặt trận.
Ngày 15/10/1941, quân Đức chỉ cách Moskva 27km. Tình hình đã trở nên nguy cấp, Stalin hỏi Đại tướng Zhukov: “Anh có tin là toàn bộ chúng ta giữ được Moskva không? Tôi hỏi anh điều này với nỗi đau lớn. Anh hãy nói một cách chân thành với tư cách người đảng viên”. Zhukov vấn đáp: “Nhất định toàn bộ chúng ta giữ được, nhưng toàn bộ chúng ta cần tăng cường tối thiểu 2 quân đoàn và 200 xe tăng!”. Stalin đồng ý và lập tức triệu tập cuộc họp Hội đồng Quốc phòng. Ông đã yêu cầu từng người vấn đáp vướng mắc: “Tử thủ hay tháo chạy?”. Tất cả đều thể hiện sẵn sàng chiến đấu.
Stalin đã ra lệnh cho Malenkov và Serbakov viết “Bản nghị quyết của Hội đồng Quốc phòng về kế hoạch bảo vệ Moskva”. Stalin ra lệnh điều quân dự bị từ Siberi về giải nguy cho Moskva, đồng thời sẵn sàng sơ tán những cơ quan chính phủ nước nhà và đoàn ngoại giao thoát khỏi Moskva. Thi hài Lênin đã được bí mật dịch chuyển đến Kubisev. Toàn bộ nhân dân Moskva được lệnh tổng động viên, sẵn sàng tham gia chiến đấu cùng Hồng quân.
Tình thế Moskva nguy ngập, quân đội Xô Viết vội vã điều nốt những lực lượng dự bị ở đầu cuối củng cố tuyến phòng thủ thứ hai và vận dụng những giải pháp nhất quyết nhất để bảo vệ thủ đô… Buổi tối ngày 6 tháng 11, tận nhà ga xe điện ngầm Mayakovsskaia đã trình làng cuộc mít tinh kỷ niệm 24 năm Cách mạng tháng 10 Nga. Sáng ngày 7 tháng 11 năm 1941 để nâng cao tinh thần cho chiến sỹ và toàn dân Liên Xô trong cuộc đấu tranh một mất một còn với quân địch nguy hiểm, Hội đồng Quốc phòng Nhà nước và Bộ Tổng tư lệnh tối cao Quân đội Liên Xô vẫn tổ chức triển khai cuộc duyệt binh thường niên theo truyền thống cuội nguồn tại Quảng trường đỏ. Tại cuộc duyệt binh này, chính I. V. Stalin thay mặt Đảng Cộng sản và Nhà nước Xô Viết lôi kéo quân và dân Liên Xô tiếp tục can đảm và mạnh mẽ chiến đấu, tiêu diệt quân thù, bảo vệ Tổ quốc Liên Xô, giải phóng cho những dân tộc bản địa bị phát xít nô dịch.
Trong tháng 10 những nỗ lực phòng thủ đã cho kết quả: quân đội Xô Viết trong chiến đấu đã tạo nên tuyến phòng thủ chiều sâu dày đặc, cộng với việc quân Đức không thể bổ trợ update kịp thời cho những tổn thất rất to lớn trong quy trình chiến đấu, những Đk thời tiết đã và đang hỗ trợ cho phía Liên Xô làm chậm vận tốc và sức công phá của những cuộc tiến công của Đức. Và ở đầu cuối qua ba đợt tiến công ngày càng trở ngại đến thời gian đầu tháng 12 năm 1941, cuộc tiến công của Đức đã hụt hơi và bị chặn lại tại ngay cửa ngõ Moskva. Vào ngày 2/12/1941, Sư đoàn Thiết giáp số 5 của Đức đã tạm ngưng ở ngôi làng Dmitrov và Jokroma, áp sát và cách Moscow 14km, cách Kremlin đúng 24km, đấy là yếu tố xa nhất mà quân Đức tiến được trong trận chiến.
Tổ lái xe tăng của D. Lavrienko giữa hai trận đánh, ngoại ô Moskva, 1-10-1941. Lavrienko đã tiêu diệt được 52 xe tăng Đức trước lúc quyết tử trong chiến dịch này.
Trước đó, bộ chỉ huy Đức đã phạm phải một sai lầm đáng tiếc nghiêm trọng: chủ quan với những thắng lợi lớn ở mặt trận, ngày 16 tháng 8 năm 1941, Thống chế lục quân Đức Wilhelm Keitel đề xuất kiến nghị cắt giảm nỗ lực sản xuất quân sự chiến lược vào trong thời gian ngày thu năm 1941 vì chứng minh và khẳng định rằng Đức sẽ vượt mặt Liên Xô trước ngày đông, và Hitler đồng ý. Hậu quả là Đức đang không sẵn sàng khá đầy đủ trang bị cho một chiến dịch trong ngày đông. Cùng với số chết trận, binh lính Đức còn bị bị tê cóng và bệnh dịch do thời tiết lạnh.
Một số sư đoàn Đức rơi rụng chỉ từ 50% tiềm năng.[57] Sư đoàn Thiết giáp số 6 của tướng Raus văn bản báo cáo giải trình mỗi ngày có tầm khoảng chừng 800 ca cóng lạnh. Nhiệt độ thấp nhất đo được trong toàn bộ kế hoạch này là -53 độ C (khu vực tây-bắc Moscow vào trong thời gian ngày 26 tháng một năm 1942) trong lúc trang thiết bị của Đức khởi đầu hỏng hóc khi nhiệt độ xuống -20 độ C. Bình luận cả về sình lầy (mùa Thu) và tuyết lạnh (mùa Đông), Tướng Zhukov của Nga nói rất đơn thuần và giản dị rằng: quân Đức đáng ra phải làm rõ về thời tiết, nhưng họ đang không lo sợ ngại ứng phó với nó. Trong trường hợp này, thời tiết đóng một vai trò quan trọng (nhưng không phải là quan trọng nhất) lý giải tại sao Hồng quân Liên Xô – với trên 1 triệu binh sĩ quyết tử trong quá trình đầu của kế hoạch Barbarossa kéo dãn 2 tháng – không riêng gì có trọn vẹn có thể giữ vững Moscow, mà còn tiến hành những đợt phản công mạnh mẽ và tự tin. Quân Đức vì chủ quan khinh địch, tin rằng sẽ sớm thắng lợi nên đang không sẵn sàng kỹ cho trận chiến trong ngày đông, đấy là sai lầm đáng tiếc kế hoạch của mình (và “chủ quan khinh địch” cũng là một dạng sai lầm đáng tiếc nghiêm trọng nhất trong bất kỳ một trận cuộc chiến tranh nào).
Rõ ràng phía Đức đang không định hình và nhận định hết được đối phương Xô Viết: lòng yêu nước, sự tin tưởng, trung thành với chủ của con người Xô Viết; tính kỷ luật kiên cường của Hồng quân; tiềm năng tổng động viên của nhà nước Xô Viết; tiềm năng kinh tế tài chính của Liên Xô; sự giúp sức của liên minh; Đk tự nhiên rất đặc trưng của nước Nga. Kết quả: Đến thời gian đầu tháng 12 năm 1941 những nỗ lực tiến công ở đầu cuối của Đức đã hụt hơi trong lúc đó những lực lượng dự bị hùng hậu của Hồng quân đã được kêu gọi để phản công. Lúc này phía Xô viết vẫn còn đấy tới 3 tập đoàn lớn lớn quân dự trữ để phản công còn phía Đức thì không hề lấy lực lượng dự trữ nào.
Bộ binh trượt tuyết Xô Viết phản công. Đây là kiểu bộ binh đặc biệt quan trọng của Liên Xô, có kỹ năng tác chiến ngày đông vượt trội so với lính Đức
Thời điểm thời gian đầu tháng 12 năm 1941 là thời gian kịch tính bản lề của trận đánh khi quân Đức đã suy kiệt không thể tiến công thêm. Sự không tham chiến của Nhật đã được cho phép Liên Xô điều động những sư đoàn dự bị đầy sức sống, trang bị tốt từ những quân khu Viễn Đông và Siberia. Các lực lượng này đã kịp đến và tập hợp tại mặt trận đã sẵn sàng tham chiến, binh khí kỹ thuật của Liên Xô cũng rất được bảo vệ bảo vệ an toàn giành ưu thế so với quân Đức nhất là ưu thế về không quân ném bom. Và đặc biệt quan trọng, một lợi thế cực kỳ to lớn là quân đội Xô Viết đã được trang bị và huấn luyện kỹ giải pháp tác chiến trong ngày đông (gồm có trượt tuyết, giày đi tuyết, áo ngụy trang, cách giữ ấm khung hình), đấy là yếu tố mà quân Đức không được sẵn sàng. Ngày 5 tháng 12 năm 1941 ngay sau khoản thời hạn cuộc tiến công của Đức đang không hề hơi, cuộc tổng phản công tại Moskva của Hồng quân khởi đầu.
Quân đội Xô Viết ào ạt tiến công, cuộc phản công đã trình làng thắng lợi. Tuy nhiên quân đội Xô Viết khi này còn chưa hội tụ đủ những Đk để tiến hành tiến công theo chiều sâu để vây hãm tiêu diệt khối nòng cốt của địch, cuộc tiến công của Hồng quân mang tính chất chất chất tiến công chính diện đẩy lùi quân địch ra xa khỏi Moskva. Lực lượng Đức đã suy kiệt sau những nỗ lực tiến công Moskva bất thành lại đang tiếp tục trong đội hình tiến công không tồn tại khối mạng lưới hệ thống phòng ngự chiều sâu, ở hình thế lõm sâu vào vị trí đối phương, lại lạ lẫm chiến đấu trong ngày đông khắc nghiệt và trọn vẹn không hề Dự kiến kĩ năng quân địch tiến công.
Mặc dù đã có lệnh của Hitler không lùi một bước, quân Đức đã biết thành hất ra xa thoát khỏi Moskva từ 150 đến 300km. Hơn 500.000 quân Đức bị tiêu diệt, hàng trăm sư đoàn bị tiêu diệt và tiêu tốn.
Chiến lược đánh nhanh thắng nhanh (hay còn gọi là cuộc chiến tranh chớp nhoáng) của Đức đã thất bại trọn vẹn. Sau trận đánh này, mặc dầu Liên Xô chỉ trong thời gian tạm thời giành thế thượng phong, nước Đức Quốc xã đã buộc phải đồng ý tiến hành cuộc chiến tranh tiêu tốn kéo dãn với đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu là cường quốc to lớn số 1 toàn thế giới, đông dân với tiềm lực cuộc chiến tranh ngày càng được kêu gọi mạnh hơn. Đây là một thắng lợi bước ngoặt của quân đội Liên Xô trong suốt trận chiến.
Sự chiếm đóng và diệt chủng
Đội hành quyết SS đang giết người Do Thái tại Ukraina
Ngay từ trước lúc chiếm hữu được lãnh thổ đối phương, Tổng kế hoạch Đông của Đức đã vạch kế hoạch phân loại và Đức hoá những vùng lãnh thổ phía đông: những lãnh thổ được ưu tiên số một để Đức hoá là những khu vực phì nhiêu giàu sang của Liên Xô như tỉnh Leningrad, bán hòn đảo Crimea, tỉnh Kherson (cửa sông Dnepr), khu vực Biển Đen, khu vực Memel – Narv (Bắc Belarus và vùng Baltic)… Kế hoạch Đức hoá gồm có việc đưa những người dân Đức đến định cư và tiêu diệt, xua đuổi dân địa phương Slav một cách có khối mạng lưới hệ thống: Cục những lãnh thổ phía đông của SS trực thuộc Heinrich Himmler đã lập kế hoạch xua đuổi và tiêu diệt khoảng chừng 50 triệu dân địa phương trong vòng 30 năm, số còn sót lại để làm nhân công nô lệ cho 10 triệu người Đức sẽ di cư đến.
Tại Belarus cũng như tại Ba Lan dưới nhiều nguyên nhân, dân số bị chết lên mức tỷ trọng 1/6 đến 1/5 dân số trước cuộc chiến tranh là hệ quả trực tiếp của quyết sách này.
Khi Đức tiến công, đã có những dân tộc bản địa bất mãn với cơ quan ban ngành Xô Viết như người Chechen và người Thổ tại Kavkaz, người Tartar ở Crimea, những dân tộc bản địa tại Baltic bị Liên Xô xâm lược năm 1940, người Kozak tại Ukraina và vùng sông Đông và những dân tộc bản địa chống Xô Viết khác đã vui mừng đón nhận quân Đức như những người dân giải phóng. Người thuộc những nước vùng Baltic uy tín nhất thì được tham gia những lực lượng Waffen-SS Đức, những dân tộc bản địa thiểu số như người Kozak thì tham gia lực lượng Don Cossack (Kozak sông Đông), còn những tù binh người Ukraina và Nga có tinh thần chống Xô Viết thì được biên chế trong Quân đội Giải phóng nước Nga-RNNA do tướng Andrei Vlasov chỉ huy. Sau khi cuộc chiến tranh kết thúc, cơ quan ban ngành Xô Viết đã trục xuất những dân tộc bản địa này khỏi lãnh thổ châu Âu của Liên Xô và buộc họ di cư đến vùng Trung Á.
Đối với tù binh Xô Viết cách đối xử cũng là tiêu diệt từ từ một cách có khối mạng lưới hệ thống, chỉ một bộ phận rất nhỏ tù binh Xô Viết để tìm cách tồn tại đã gia nhập Quân đội giải phóng Nga của trung tướng Xô Viết đã đầu hàng Andrey Andreyevich Vlasov còn những tù binh còn sót lại bị lao động khổ sai với cường độ huỷ diệt trong những trại triệu tập và bị hành quyết thường kỳ. Trong số 5,5 triệu binh sỹ hoặc thường dân Xô Viết bị quân Đức bắt, đã có 3,5 triệu người chết trong những trại triệu tập của Đức Quốc xã.
Sự tàn bạo của Đức Quốc xã so với lãnh thổ bị chiếm đóng đã đẩy người Nga đến chỗ chết nên đó là nguyên nhân để kết nối họ chống lại cơ quan ban ngành chiếm đóng. Một số lực lượng trước đó căm thù Xô Viết cũng tạm gác lại xích míc để đấu tranh chống lại quân Đức. Sự tàn ác của quân Đức đã làm ngày càng tăng trào lưu du kích, kháng chiến trong những vùng bị chiếm và là một nguyên tự tạo tư tưởng cho nhiều binh sĩ Hồng quân thà chiến đấu đến cùng chứ quyết không chịu bị tóm gọn làm tù binh.
Từ trận phản công tại Moskva đến tháng bốn năm 1942 quân Đội Xô Viết trong thời gian tạm thời giành được quyền dữ thế chủ động và đã tiến công trên khắp những mặt trận. Quân Đức nên phải phòng ngự kế hoạch để sẵn sàng lại một cách kỹ lưỡng cho cuộc chiến tranh lâu bền hơn và quân Đức đã phòng ngự thành công xuất sắc để chờ đến ngày hè năm 1942. Các cuộc tiến công của Xô Viết trong thời hạn này còn có đẩy lùi quân Đức tuy nhiên với tổn thất rất rộng và kết quả rất hạn chế: gần như thể không tạo nên đột biến trên mặt trận, Hồng quân chỉ tiến xa một cách tương đối tại hướng Kharkov của phương diện quân tây-nam và hướng Rostov tại phương diện quân Nam và Hồng quân cũng không đạt được một trận thắng lớn nào đánh tiêu diệt so với quân Đức phòng ngự.
Đến tháng bốn năm 1942 chiến tuyến cơ bản ổn định tại tuyến Leningrad – Rzhev – Viazma – Oryol – Kursk – Kharkov – Rostov – Crimea trong số đó khúc lồi Rzhev – Viazma chỉ cách Moskva khoảng chừng 150km vẫn luôn là hiểm hoạ tạo bàn đạp cho quân Đức tiến công Moskva lần nữa.
Mùa hạ 1942 là thời gian để tác chiến thuận tiện, hai bên sẵn sàng cho những trận đánh nhau to sắp tới đây và Đức Quốc xã đã và đang kêu gọi xong lực lượng để giành lại quyền dữ thế chủ động tiến công kế hoạch.
Kế hoạch tiến công 1942 của Đức
Tuy Kế hoạch Barbarossa bị đổ vỡ trọn vẹn nhưng giới cầm quyền Đức Quốc xã vẫn còn đấy nhiều tiềm năng lớn. Việc những nước liên minh Anh, Mỹ không mở mặt trận thứ hai theo như thỏa thuận hợp tác ngày một tháng một năm 1942 tại Washington đã làm cho quân đội Đức Quốc xã tự do điều động hơn 50 sư đoàn từ nước Đức, từ Pháp, Bỉ, Hà Lan và Đông Âu sang mặt trận Xô-Đức; chỉ để lại ở Tây Âu, Nam Âu, Bắc Phi và nước Đức không thật 20% quân số.[58][59] Đến tháng 5 năm 1942, trên mặt trận Xô-Đức kéo dãn từ biển Barents đến biển Đen, quân đội Đức Quốc xã đã Phục hồi lại được ưu thế về quân số và phương tiện đi lại gồm 217 sư đoàn, 20 lữ đoàn với 6,2 triệu quân. Trong số đó có 178 sư đoàn, 8 lữ đoàn và 4 tập đoàn lớn lớn quân không quân người Đức; 81 vạn quân thuộc những nước liên minh của Đức. Đạo quân khổng lồ này vẫn đang còn 3.230 xe tăng, gần 57.000 khẩu súng và súng cối, hơn 3.400 máy bay chiến đấu.
Adolf Hitler và bộ chỉ huy tối cao Đức quyết định hành động trước hết nên phải làm Liên Xô suy yếu bằng phương pháp chiếm những vùng quan trọng sống còn về kinh tế tài chính và nhân lực. Bộ Tổng tư lệnh quân đội Đức Quốc xã vạch kế hoạch mới để tiếp tục tiến công Liên Xô với mật danh Kế hoạch Xanh, sử dụng 102 sư đoàn tiến công trên vùng thảo nguyên miền Nam Liên Xô, bổ đôi mặt trận Xô Đức, cắt đứt và lấn chiếm những mỏ dầu ở Baku, lấn chiếm vựa lúa mỳ ở hạ lưu sông Volga và vùng Kuban. Đây là nỗ lực kế hoạch quân sự chiến lược của nước Đức Quốc xã với tiềm năng làm cho Nhà nước Xô Viết vừa thất bại về quân sự chiến lược, vừa suy yếu nghiêm trọng về tiềm lực kinh tế tài chính, tiến tới tiêu diệt Liên Xô.[60][61]
Tháng 4 năm 1942, Đại bản doanh của Hitler đã ra bản huấn thị số 41 quy định đòn tiến công chính của quân Đức ngày hè 1942 là nhằm mục tiêu vào mặt trận tây-nam Liên Xô. Mục tiêu là vùng sông Đông và Kavkaz – những TT sản xuất lương thực và dầu mỏ quan trọng của Liên Xô. Nếu tiềm năng trên thành công xuất sắc, quân Đức sẽ triển khai lực lượng lên phía bắc đánh vu hồi Moskva, triển khai lực lượng xuống phía nam chiếm toàn vùng Krym. Theo kế hoạch của Đức Quốc xã đòn tiến công sẽ trình làng tại cánh nam mặt trận Xô – Đức đánh vào hai phương diện quân tây-nam và phương diện quân Nam của Xô Viết để tiến hành hai trách nhiệm kế hoạch:
Diễn biến chiến sự tại khu vực Voronezh – Vorosilovgrad từ thời gian tháng 5 đến tháng 7 năm 1942
Để tiến hành những kế hoạch kế hoạch này phía Đức ra lệnh phòng ngự kế hoạch tích cực tại toàn bộ những mặt trận khác tại cánh bắc và TT mặt trận Xô – Đức, dồn lực lượng nòng cốt xuống phía nam. Tại cánh nam mặt trận Bộ tư lệnh tối cao Đức cải tổ chỉ huy: bãi bỏ cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam từ hồi đầu cuộc chiến tranh và xây dựng hai cụm tập đoàn lớn lớn quân mới là “cụm tập đoàn lớn lớn quân A” để tiến công chiến dịch Kavkaz gồm có tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1, số 4 và hai tập đoàn lớn lớn quân dã chiến của Đức số 11 và 17, tập đoàn lớn lớn quân số 8 của Ý, cụm này do thống chế Wilhelm List chỉ huy. Để tiến hành trách nhiệm tiến công về phía sông Đông và sông Volga Đức cho xây dựng “cụm tập đoàn lớn lớn quân B” gồm tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 (thời gian cuối thời điểm tháng 7 được điều từ cụm A sang), hai tập đoàn lớn lớn quân dã chiến số 2 và số 6 của Đức, tập đoàn lớn lớn quân số 2 của Hungary sau này còn có thêm tập đoàn lớn lớn quân số 3 và 4 của Romania, cụm này do thống chế Fedor Von Bock được điều chuyển từ cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm về chỉ huy.
Đến thời gian đầu tháng 6 năm 1942 những việc triển khai lực lượng về phía nam của Đức đã cơ bản hoàn thành xong.
Kế hoạch tiến công miền nam Liên Xô của Bộ tư lệnh tối cao Đức Quốc xã chứa được nhiều yếu tố chủ quan và quân Đức đã hành vi trái với nguyên tắc triệu tập binh sĩ của nghệ thuật và thẩm mỹ quân sự chiến lược: quân Đức thực hành thực tế tiến công theo hai hướng tách rời nhau rất xa là Đk để bị đối phương vây hãm tiêu diệt sau này. Các tướng lĩnh Đức đã chú ý quan tâm Hitler nhưng ý kiến này đang không được Führer đồng ý.
Kế hoạch 1942 của Hồng quân
Đầu tháng 3 sau những thắng lợi trong thời gian tạm thời trong quá trình tiến công thời gian đầu xuân mới 1942, tại Bộ tổng tư lệnh tối cao Xô Viết đã có sự chủ quan và định hình và nhận định thấp, quá đơn thuần và giản dị về quân đội Đức một đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu đầy bản lĩnh, kỷ luật, nguy hiểm cho tới ngày ở đầu cuối và luôn tiềm ẩn sự bùng phát không thể ngờ. Trong khi Bộ tổng tham mưu đứng đầu là Tổng tham mưu trưởng Boris Mikhailovich Shaposhnikov cùng phó tổng tư lệnh tối cao G.K Zhukov có quan điểm thận trọng, đề xuất kiến nghị trong thời gian ngày hè 1942 chỉ tiến công tại khúc lồi Rzhev – Viazma còn trên toàn mặt trận sẽ phòng ngự kế hoạch để tích luỹ lực lượng dự bị còn đang rất thiếu của quân đội Xô Viết. Nhưng Tổng tư lệnh tối cao Stalin muốn tiến công trên toàn mặt trận để vượt mặt quân đội Đức ngay trong năm 1942 và ý kiến ở đầu cuối của Tổng tư lệnh tối cao đã tạo ra kế hoạch kế hoạch của Hồng quân trong năm này. Đó là tổng tiến công trên toàn tuyến mặt trận tại Crimea, Leningrad, Rzhev, Demiansk, Smolensk, Lgov – Kursk. Đồng thời Bộ tư lệnh tối cao và Bộ Tổng tham mưu đều nhất trí rằng hướng hoạt động giải trí và sinh hoạt chủ yếu của quân Đức trong năm 1942 sẽ vẫn là tại khu vực TT mặt trận trên hướng Moskva. Lãnh đạo quân sự chiến lược Xô Viết cũng không sở hữu và nhận được tin tức tình báo gì chú ý quan tâm sự triệu tập binh sĩ lớn của Quân đội Đức tại cánh nam mặt trận.
Do đó kế hoạch kế hoạch 1942 của Xô Viết được hiện thực hoá bằng hàng loạt những trận tiến công của quân đội Xô Viết cho tới tháng 6 năm 1942 như những chiến dịch Demiansk, chiến dịch Krym-Sevastopol (1941-1942) và chiến dịch Barvenkovo-Lozovaya… Do thiếu sự hiểu biết thiết yếu và chủ quan về đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu, lại không tồn tại lực lượng dự bị cho tham vọng quá rộng, những chiến dịch tiến công đầu hè 1942 của quân đội Xô Viết đều đã thất bại: hoặc thương vong quá rộng mà không đạt được kết quả như tại khúc lồi Rzhev-Viazma và tại Demiansk, hoặc bị quân Đức phản công đánh tan như chiến dịch Crimea và Kharkov. Và do Dự kiến sai hướng hoạt động giải trí và sinh hoạt của quân địch nên lúc quân Đức tiến công quy mô lớn tại cánh nam mặt trận ngày hè 1942 thì tại đó Hồng quân lại không tồn tại lực lượng dự bị để đối phó, kết quả là quân Đức tiến công được rất xa chiếm hữu được vùng lãnh thổ rất to lớn.
Đức tiến công tại cánh nam mặt trận
Xem rõ ràng Chiến dịch Barvenkovo-Lozovaya, Chiến dịch Krym-Sevastopol (1941-1942), Chiến dịch Voronezh (1942), Chiến dịch Kavkaz, chiến dịch Blau.
Cuộc tiến công ngày hè của Đức được mào đầu bằng hai thắng lợi lớn trước quân đội Xô Viết Chiến dịch Krym-Sevastopol (1941-1942) và chiến dịch Barvenkovo-Lozovaya.
Hồng quân bị tóm gọn tại chiến dịch Kharkov
Các trận Crimea và Kharkov là những thắng lợi rất rộng thứ nhất của Đức trong năm 1942 mở đầu cho đợt tiến công ngày hè của quân đội Đức.
Chiến dịch Kavkaz
Sau những thắng lợi tại Crimea và Kharkov, quân đội Đức tổ chức triển khai tổng tiến công quy mô rất rộng tại phía nam mặt trận. Đầu tiên là chiến dịch Voronezh thời gian đầu tháng 7 phá tung trận tuyến sông Đông của Hồng quân tiếp sau đó cụm tập đoàn lớn lớn quân B của Đức triển khai tiến công tại trung lưu sông Đông theo phía đông về phía sông Volga để chiếm Stalingrad và tiếp sau đó là trận Stalingrad nổi tiếng.
Thiếu tá A. G. Yeryomenko, Chỉ huy Trung đoàn bộ binh 220, Sư đoàn bộ binh 4 đứng vị trí số 1 đội hình phản công của Hồng quân tại thành phố Voroshilovgrad ngày 12 tháng 6 năm 1942
Còn cụm tập đoàn lớn lớn quân A từ 25 tháng 7 lấy bàn đạp là hạ lưu sông Đông từ khu vực Rostov tiến công phương diện quân Nam Xô Viết theo phía đông – nam và tiếp sau đó theo phía nam tràn vào Bắc Kavkaz và tiến đến dãy núi Kavkaz theo kế hoạch phải chiếm hữu được những đèo ngang để đột phá tới biển Kaspi chiếm Baku và để đánh thông ra bờ biển đen.
Chiến dịch này mang mật danh của Đức là chiến dịch Edelweiss theo ý đồ của Bộ tổng tư lệnh tối cao Đức đây phải là hành vi quân sự chiến lược có vai trò kế hoạch số 1 của chiến cuộc ngày hè năm 1942. Nhưng do sự chỉ huy kế hoạch thiếu nhất quán của Hitler và quan trọng hơn hết quân Đức đã định hình và nhận định sai lực lượng của tớ và đối phương nên chiến dịch này trong quy trình tiến hành đang không hề sẽ là ưu tiên số 1 của Bộ tổng tư lệnh tối cao Đức, lực lượng của nó được đưa sang hướng mặt trận Stalingrad là phía phụ trợ nay thành hướng nòng cốt. Chiến dịch bế tắc trong tiến công vào những tiềm năng chính và ở đầu cuối trong năm 1943 khi quân đội Xô Viết phản công quân Đức phải rút lui khỏi Kavkaz mà không rình rập đe dọa được gì cho nguồn dầu lửa Kavkaz của Liên Xô và những tiềm năng chính trị của chiến dịch cũng không hoàn thành xong.
Cuộc tiến công ban sơ của chiến dịch kavkaz của Đức rất thuận tiện. Tại phía nam mặt trận Xô – Đức hoá ra không hề có lực lượng dự bị nào đáng kể của quân đội Xô Viết, và điều đặc biệt quan trọng địa hình ở đấy là những thảo nguyên to lớn rất thưa dân của những tỉnh Stavropol và Krasnodar và Kuban rất thuận tiện cho những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1 và số 4 của Đức tiến công cơ động. Vào thời gian cuối thời điểm tháng 7 Hitler ra lệnh điều tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 sang cụm B để tăng cường tiến công Stalingrad, tuy mất một nửa số xe tăng nhưng vận tốc tiến công của Đức cũng vẫn rất cao: trong vòng một tháng đến thời gian cuối thời điểm tháng 8 quân Đức chiếm một vùng rất to lớn dài rộng hàng 500 – 600km. Quân đội Xô Viết tại mặt trận này trọn vẹn không tồn tại tuyến phòng thủ nào và Hồng quân cũng không định lập tuyến cố thủ đánh nhau với xe tăng Đức trên thảo nguyên: quân Đức như đi vào chỗ không người, Hồng quân chỉ nỗ lực dùng những cty chức năng kỵ binh cơ động nhẹ tập kích những cơ cấu tổ chức triển khai phục vụ hầu cần của Đức để cản vận tốc tiến công của quân Đức và cũng không tồn tại cty chức năng lớn nào của Xô Viết bị tiêu diệt.
Pháo binh Đức bắn phá những vị trí của quân đội Liên Xô trên dãy Kavkaz
Bộ tổng tư lệnh tối cao Hồng quân đã chọn tuyến cố thủ rất xa về phía nam tại tuyến sông Terech trải qua Chesnia ngày này, tựa sống lưng vào dãy núi lớn Kavkaz với những địa thế căn cứ điểm tựa đó là Makhachkala, Groznyi và Orzhonikidze. Các cty chức năng Xô Viết trật tự kéo về tuyến sông Terech, Hồng quân chốt chặn toàn bộ những đèo ngang qua dãy núi lớn Kavkaz đón đợi quân Đức. Khi đã sở hữu hết vùng thảo nguyên và đồng bằng Bắc Kavkaz, đụng phải tuyến Terech quân Đức đã đình trệ và không tồn tại cách gì xuyên phá được tuyến phòng thủ của phương diện quân Ngoại Kavkaz Xô Viết của tư lệnh đại tướng Ivan Vladimirovich Tiulenev. Mọi nỗ lực của Đức nhằm mục tiêu xuyên phá tới biển Kaspi hoặc đánh thông ra bờ Biển Đen đều thất bại: ở đây xe tăng – thiết giáp vô dụng vì bị kẹt giữa những ngọn núi, quân số đông cũng không tồn tại đủ diện tích quy hoạnh s để triển khai, trong lúc kỹ năng của cục binh sơn cước người địa phương của Xô Viết vượt xa đối phương. Chiến dịch Kavkaz của Đức đã bế tắc, chiến tuyến bình ổn tại tuyến Novorossisk – hướng đông bắc Tuapse – đèo Marukh – Elbrus – Nalchik – Mozdok…
Tháng một năm 1943, khi có rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn bị vây chặt tại Kavkaz, quân Đức tại đây đã khởi đầu rút bỏ hầu hết lãnh thổ Kavkaz rút lui về cố thủ bán hòn đảo Taman lập “phòng tuyến xanh” tại đây. Giữa tháng 9 năm 1943 Hồng quân chọc thủng “phòng tuyến xanh” chiếm Novorossisk, quân Đức rút hết về bán hòn đảo Crimea.
Sau này còn có nhiều ý kiến nhận định rằng tại Kavkaz quân Đức thất bại vì phải chia bớt lực lượng cho hướng Stalingrad của cụm tập đoàn lớn lớn quân B. Nhưng trên thực tiễn xe tăng, thiết giáp Đức và quân số chỉ có ý nghĩa khi tiến công trên đồng bằng bắc Kavkaz. Khi tiếp cận dãy núi Kavkaz, những lực lượng này sẽ không hề hiệu suất cao nữa, quân Đức chỉ trọn vẹn có thể tiến công minh bộ binh leo chậm rãi trên những sườn núi hẹp và dốc. Với lợi thế địa hình, quân phòng thủ Xô Viết rất bình tĩnh, tự tin bẻ gãy mọi nỗ lực đột phá của quân Đức. Về thực ra, lấn chiếm Kavkaz là trách nhiệm quá cao so với Bộ tổng tư lệnh tối cao của Hitler, kể cả khi Đức triệu tập mọi lực lượng vào đây.
Ngay trước và sau khoản thời hạn Đức tiến công Kavkaz, Stalin để đề phòng sự nổi dậy theo quân Đức tại hậu tuyến Xô Viết của một số trong những tộc người thiểu số chống Xô Viết như người Thổ và người Chechens Kavkaz, người Tartar Crimea, nên đã ra lệnh di cư cưỡng bức những tộc người này sang Trung Á, chỉ với sau khoản thời hạn Stalin chết họ mới trở lại quê nhà bản quán. Các yếu tố sắc tộc này luôn nóng bức cho Liên Xô và Nga sau này và cũng là một nguyên nhân gây xích míc sắc tộc thâm thúy, tạo ra trận cuộc chiến tranh Nga – Chesnia vào thời gian cuối thế kỷ XX.
Trận Stalingrad
Bài rõ ràng: Trận Stalingrad, chiến dịch Uranus, và chiến dịch Saturn
Sơ đồ phản công Stalingrad
Từ 22 tháng 6 đến 6 tháng 7 năm 1942 quân Đức mở đầu tiến công lớn tại phía nam mặt trận bằng trận Voronezh: tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của Hermann Hoth đánh tan và đẩy lùi lực lượng của phương diện quân tây-nam và phương diện quân Voronezh, chiếm Voronezh. Quân Đức đã đánh thủng được phòng tuyến Sông Đông của quân đội Xô Viết tiến đến bờ sông Đông vô hiệu được mối nguy hiểm bị Hồng quân đánh vào sườn trái từ bàn đạp này.
Bắt đầu từ trên thời gian đầu tháng 7 năm 1942 cụm tập đoàn lớn lớn quân B của Đức với lực lượng nòng cốt là tập đoàn lớn lớn quân dã chiến số 6 của đại tướng Paulus tăng trưởng tiến công ào ạt tại vùng trung lưu Sông Đông về phía đông hàng trăm km hướng tới phía sông Volga. Ngày 17 tháng 7 năm 1942 những cty chức năng tiên phong của Tập đoàn quân số 6 Đức đã giao chiến với những cty chức năng phòng thủ Stalingrad tại tuyến phòng thủ sông Chir và sông Shimla trận đánh lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa những trận chiến khởi đầu. Ban đầu phía Đức chỉ có 13 sư đoàn với 27 vạn quân, đến đỉnh điểm trận đánh Đức đã kêu gọi vào đây 80 sư đoàn với trên 1 triệu quân, phía Liên Xô cũng điều quân dự bị đến, mặt trận Stalingrad trở thành trọng tâm của mặt trận: có trên 2,3 triệu quân cả hai bên tham chiến vào lúc cao điểm, quy mô vượt cả trận Moskva.
Lại một lần nữa người Nga lôi kéo “Tổ quốc lâm nguy”. Một mặt Bộ tổng chỉ huy Xô Viết liên tục ném thêm những cty chức năng mới xây dựng vào chiến đấu để hãm đà tiến công của địch, mặt khác vận dụng mệnh lệnh “Không lùi một bước”. Các công tác làm việc Đảng và chính trị được thi hành tại chiến hào để nâng cao tinh thần cho binh sĩ và kỷ luật được siết chặt: bất kể một chiến sỹ, sĩ quan nào tự ý rút lui mà không tồn tại mệnh lệnh hoặc văn bản công vụ đều bị tóm gọn giữ hoặc xử bắn ngay tại trận.
Để ngăn ngừa tập đoàn lớn lớn quân số 6 của địch đang tiến đến Stalingrad từ phía tây và tây-bắc, phía Xô Viết cho xây dựng Phương diện quân Stalingrad từ (28 tháng 9 thay tên thành phương diện quân Sông Đông) gồm 3 tập đoàn lớn lớn quân 21, 62, 63. Để chống lại tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của Đức tiến công từ phía nam và tây-nam Hồng quân cho xây dựng phương diện quân Đông Nam (từ 28 tháng 9 thay tên thành phương diện quân Stalingrad) gồm những tập đoàn lớn lớn quân 51, 57, 64. Hai phương diện quân Xô Viết này vừa chống đỡ và lùi dần về phía thành phố ngăn không cho quân Đức ào tới bờ sông Volga.
Trong thời hạn từ thời gian cuối thời điểm tháng 7 đến thời gian cuối thời điểm tháng 9, chiến sự đặc biệt quan trọng ác liệt và đẫm máu cả trên mặt đất và trên không: cả hai bên đã chiến đấu rất là dũng mãnh và quên mình. Quân Đức một mặt theo lệnh của Führer (Lãnh tụ, tức Hitler) phải chiếm bằng được thành phố mang tên Stalin hình tượng của quân thù, mặt khác họ hiểu được vai trò phải chiếm thành phố làm chỗ trú chân cho ngày đông đang tới gần. Quân Đức tiến công rất mãnh liệt và dũng mãnh. Quân đội Xô Viết cũng tử thủ rất anh hùng và kiên cường vì họ đã được lệnh giữ thành phố bằng mọi thủ đoạn, bởi mất Stalingrad thì coi như mất toàn bộ miền Nam nước Nga. Cuộc chiến ở đấy là đỉnh điểm không khoan nhượng, cả hai bên đều khước từ bắt tù binh.
Tù binh Đức và những nước liên minh phe Trục Quân đội Liên Xô bị tóm gọn trong Trận Stalingrad, 1942
Ngày 23 tháng 8 sau khoản thời hạn tập đoàn lớn lớn quân 6 Đức đột phá được tới bờ sông Volga ở phía bắc thành phố, tình thế của quân phòng thủ tưởng như hết kỳ vọng. Họ đã biết thành vây hãm toàn bộ những phía, mà sau sống lưng là sông lớn Volga nhưng tập đoàn lớn lớn quân 62 và 64 Hồng quân vẫn tại vị, hơn thế nữa khởi đầu từ nửa tháng 9 quân Đức đã đi được vào thành phố, quân đội Xô Viết tiếp tục phòng thủ quên mình trong thành phố. Từng ngôi nhà, từng tầng hầm dưới đất để chiếm hữu được đều phải đánh nhau đẫm máu giành đi giật lại nhiều lần, những bên giành giật từng tấc đất. Đồng thời Liên Xô liên tục tiếp viện cho quân phòng thủ từ phía Volga: những cty chức năng liên tục được đưa vào chiến đấu, mặc dầu vượt sông vào thành phố đi liền với thương vong rất rộng. Trong trận đánh phòng thủ Stalingrad, nổi trội nhất là tập đoàn lớn lớn quân 62 – Tư lệnh: Trung tướng Vasily Ivanovich Chuikov của phương diện quân Stalingrad. Đơn vị này đã tại vị trong thành phố xen kẽ với quân Đức, bảo vệ từng căn phòng, từng góc phố đã biết thành trọn vẹn phá huỷ. Ngày 15 tháng 10 quân Đức ngay trong thành phố đột phá tới sông Volga tại phía nam nhà máy sản xuất Baricada, nhưng cũng chính vào thời gian lúc bấy giờ sức mạnh tiến công của tập đoàn lớn lớn quân 6 đang không hề sạch. Chiến sự đi vào ổn định – quân Đức đã đi quá xa nguồn tiếp tế của tớ và việc đánh nhau trong thành phố đã làm quân Đức đã mất hết lợi thế tiến công cơ động và hoả lực.
Việc lấn chiếm thành phố vẫn tiếp tục cho tới 18 tháng 11 năm 1942 nhưng không thành công xuất sắc. Mùa đông khắc nghiệt của nước Nga đã đi đến, quân Đức đã biết thành sa lầy – họ không thể chiếm thành phố mà ngày đông đã tới, với lại họ ở quá xa những lực lượng tiếp ứng của tớ. Tình hình quân Đức thực sự đã nguy ngập chí ít thì cũng báo hiệu cái gì đó như ngày đông năm 1941.
Trong khi phía Đức đang sa lầy trong việc chiếm thành phố thì Hồng quân đã triệu tập một lực lượng lớn sẵn sàng phản công. Kế hoạch tiến công đã được Bộ tổng tư lệnh quân đội Xô Viết soạn thảo kỹ lưỡng có tính đến những kinh nghiệm tay nghề xương máu trong hơn một năm thất thế của quân đội Xô Viết. Trong việc soạn thảo kế hoạch này còn có dấu ấn thành viên rất rộng của Đại tướng Georgi Konstantinovich Zhukov và thượng tướng Aleksandr Mikhailovich Vasilevsky. Và lần này, cũng như ngày đông 1941 trong trận phản công tại Moskva, những lực lượng nòng cốt để phản công lại là những sư đoàn mới tinh, giàu sức sống của những quân khu Siberia và Viễn Đông được điều tới. Ngày 19 tháng 11 năm 1942, quân đội Xô viết tổng phản công minh hai mũi thọc sâu bằng xe tăng phối hợp cùng bộ binh cơ giới đánh vào hai sườn của tập đoàn lớn lớn quân số 6 của Paulus. Việc lựa chọn điểm đột kích cũng rất hợp lý: đánh vào những vị trí bố phòng của những cty chức năng Hungary, Ý và Romania là những cty chức năng có sức chiến đấu và tinh thần kém xa so với quân Đức. Chỉ sau 3 đến 4 ngày tiến công, những lực lượng Xô Viết đã gặp nhau tại khu vực Kalach và đã hợp vây trọn vẹn tập đoàn lớn lớn quân này. Có khoảng chừng 330.000 quân Đức của 22 sư đoàn thuộc tập đoàn lớn lớn quân số 6 và một phần tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của Đức đã rơi vào vòng vây siết chặt.
Xác xe tăng Đức bị tiêu diệt trên mặt trận Stalingrad
Đồng thời với vòng vây phía trong, quân đội Xô Viết cũng tiến nhanh về phía tây và tây-nam để xây dựng luôn vòng vây phía ngoài sẵn sàng đánh quân giải cứu. Adolf Hitler ra lệnh cho tư lệnh cụm tập đoàn lớn lớn quân “Sông Đông” mới xây dựng của Thống chế Erich von Manstein, bằng mọi cách giải vây cho tập đoàn lớn lớn quân số 6. Mọi nỗ lực giải vây của Bộ chỉ huy Đức đều thất bại. Các mũi xe tăng Đức gặp phải vòng vây bên phía ngoài rất rắn chắc và linh hoạt của đối phương và đang không thể gặp được quân bị vây dù chỉ từ cách 40–45km, đồng thời Liên Xô phát động những chiến dịch tiến công tại những mặt trận khác để thu hút lực lượng dự bị của Đức. Phía bên trong vòng vây, tập đoàn lớn lớn quân số 6 của quân Đức đã từ chối tối hậu thư đầu hàng, tuy kháng cự dũng mãnh nhưng thiếu tiếp tế, bị cô lập, lại bị đối phương chia cắt thành hai phần không liên lạc được với nhau nên sức yếu dần bị tiêu diệt gần hết. Đến 2 tháng hai năm 1943 bộ phận còn sót lại đã đầu hàng. Hơn 20 vạn lính Đức tử trận chỉ trong một tháng ở đầu cuối của trận đánh, Thống chế Paulus và gần 10 vạn lính Đức còn sót lại bị tóm gọn làm tù binh.
Đây đã là bước ngoặt của cuộc chiến tranh: khoảng chừng một triệu quân Đức đã biết thành mất trong một trận đánh tiêu diệt lớn, những bộ phận còn sót lại của quân Đức vội vã tháo lui khỏi miền Kavkaz để tránh bị vây hãm. Không còn ai còn nghi ngờ vào thắng lợi ở đầu cuối của Liên Xô nữa.
Sau khi vây hãm và tiêu diệt được khối quân Đức tại Stalingrad cuộc tiến công của Hồng quân tăng trưởng thành tổng tiến công trên toàn mặt trận Xô – Đức trong những tháng đông – xuân 1942 – 1943. Lại một lần nữa quyền dữ thế chủ động tiến công kế hoạch lại về tay quân đội Xô Viết.
Sau thất bại ở trận Stalingrad và phải rút quân khỏi Chiến dịch Kavkaz, tiềm năng vượt mặt Liên Xô của kế hoạch Blau trọn vẹn phá sản. Mặc dù vẫn duy trì ở mặt trận Xô-Đức 204 trong tổng số 298 sư đoàn nhưng chất lượng quân đội Đức Quốc xã không hề như trong năm 1941-1942. Thương vong đến hơn 3 triệu quân chỉ trong vòng một năm rưỡi đã lấy đi của quân đội này những cty chức năng thiện chiến cùng với một số trong những tướng lĩnh dày dạn kinh nghiệm tay nghề trận mạc như Walther von Reichenau, Carl-Heinrich von Stülpnagel, Eugen Ritter von Schobert, Friedrich Paulus. Chỉ tính riêng từ thời gian tháng 1 đến tháng 3 năm 1943, thương vong của phe Đức ở Mặt trận phía đông lên tới 689.260 người, trong lúc chỉ bổ trợ update được 370.700 người. Trước tình hình đó, quân đội Đức Quốc xã đã phải điều động sang mặt trận Xô- Đức 68 sư đoàn không thuộc thành phần lục quân như không quân dã chiến, quân bảo vệ, quân dự bị và cả quân của những nước liên minh của Đức như Ý, Tây Ban Nha, Phần Lan, Rumania, Hungary.[62] Trong bản văn bản báo cáo giải trình ngày 9 tháng 3 năm 1943, Thượng tướng Heintz Guderian, Tổng thanh tra những lực lượng xe tăng Đức đã viết: “Tiếc rằng hiện giờ, toàn bộ chúng ta không hề một sư đoàn nào có khá đầy đủ sức chiến đấu”..
Bước sang năm 1943, tổng động viên được Đức tăng cường, thậm chí còn cả những người dân trên 50 tuổi cũng trở nên gọi vào quân đội. Vào ngày hè năm 1943, quân số quân đội Đức Quốc xã tại mặt trận phía đông đã là 4,8 triệu quân, chiếm 71% tổng quân số của quân đội Đức Quốc xã. Ngoài ra, quân đội những nước chư hầu của nước Đức Quốc xã cũng luôn có thể có 525.000 quân. Tổng số cty chức năng phía Đức trên mặt trận Xô – Đức tháng 6 năm 1943 có 232 sư đoàn, trên 54.000 pháo và súng cối, trên 5.800 xe tăng và pháo tiến công, gần 3.000 máy bay và 277 tàu chiến. Mặc dù đã rút nhiều lữ đoàn lớn từ Tây Âu, Đông Âu và ngay trong nước Đức để điều sang mặt trận phía đông nhưng quân đội Đức Quốc xã vẫn không thể nào đạt đến quân số như ngày thu năm 1942 trước thời gian trình làng trận Stalingrad.
Đến thời gian này, so sánh lực lượng đã nghiêng về phía Hồng Quân cả về số lượng lẫn chất lượng:
Máy bay cường kích Il-2 của Liên Xô – trinh sát của những đoàn xe tăng Đức
Từ năm 1943 và về sau quân đội Xô Viết đã khác xa về chất so với trong năm đầu cuộc chiến tranh: Hồng quân có số lượng phần đông, trang bị tân tiến, trình độ tổ chức triển khai hoàn hảo nhất, kỷ luật và tinh thần chiến đấu rất cao. Những thay đổi về chất này đã đảm bảo bước ngoặt cho cuộc chiến tranh giành quyền làm chủ mặt trận về phía Hồng quân. Từ năm 1943 đến cuối cuộc chiến tranh, quân đội Xô Viết luôn chiến đấu trong thế mạnh áp hòn đảo so với quân Đức và tiến tới thắng lợi ở đầu cuối.
Trận Kursk
Bài rõ ràng: Trận vòng cung Kursk
Xe tăng T-44 (Liên Xô) và xe tăng Panther (Con Báo) của Đức, những đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu xứng tầm trong Chiến tranh Xô- Đức
Sau trận Stalingrad và đợt tổng tiến công đông-xuân năm 1942 – 1943 của Xô Viết. Bộ chỉ huy tối cao Đức quyết định hành động ngày hè năm 1943 sẽ tổ chức triển khai trận đánh tiêu diệt khối nòng cốt lớn của Hồng quân để xoay chuyển tình thế giành lại thế dữ thế chủ động tiến công kế hoạch từ tay quân đội Xô Viết, chiến dịch được mang mật danh “Citadel” (Pháo đài). Phía Đức gửi gắm kỳ vọng thắng lợi của chiến dịch vào thời tiết ngày hè và những loại vũ khí lần thứ nhất ra trận: xe tăng “Con Báo”, “Con Cọp” và pháo tự hành diệt tăng “Ferdinand” (Con Voi) lần thứ nhất được sản xuất với hỏa lực và vỏ giáp vượt trội. Điểm quyết chiến là khu vực TT mặt trận tại vòng cung Kursk vì ở đây hình dạng chiến tuyến mặt trận rất thuận tiện cho một chiến dịch tiến công vây hãm: phòng tuyến của quân đội Xô Viết tạo thành một vòng cung lồi ăn sâu về phía quân Đức: có đáy vòng cung là đường nối 3 thành phố Oryol – Kursk – Belgorod. Thành phố Oryol (Орёл) ở phía bắc và Belgorod (Белгород) ở phía nam vòng cung và nằm trong tay quân Đức, còn Kursk (Kypck) là thành phố TT nằm trong tâm hậu phương quân phòng thủ Xô Viết. Quân Đức dự tính bằng hai mũi tiến công từ Belgorod và Oryol đánh thẳng đến Kursk cắt khúc lồi vòng cung Kursk, vây hãm và tiêu diệt số quân Xô Viết sắp xếp tại đây.
Bản đồ diễn biến chiến sự trận Kursk từ 4 tháng 7 đến 1 tháng 8 năm 1943
Các lực lượng quân Đức tại toàn mặt trận là 50 sư đoàn trong số đó có 15 sư đoàn xe tăng, tổng số khoảng chừng 95 vạn quân, 2.700 xe tăng, 10.000 pháo và súng cối, 2.050 máy bay. Đây là những cty chức năng xung kích mạnh nhất của Đức lúc đó triệu tập lại. Cánh nam mạnh hơn là mũi tiến công chính có 9 sư đoàn xe tăng thiện chiến và sung sức nhất của Đức trong số đó có 3 sư đoàn xe tăng SS – “Đầu lâu chết”, “Adolf Hitler” và “Đế chế”. Do những khúc mắc trong khâu sẵn sàng nên kế hoạch tiến công đã biết thành lùi lại khoảng chừng 2 tháng và yếu tố bất thần đang không hề. Tình báo Xô Viết đã biết trước về ý định và thời gian tiến công và quân đội Xô Viết đã tích cực phòng bị.
Số lượng quân đội Xô Viết phòng ngự tại khu vực vòng cung Kursk lên mức khoảng chừng 1,2 triệu binh sĩ, 20.000 pháo và cối, 3.600 xe tăng và pháo tự hành, 2.370 máy bay. Ngoài ra còn tồn tại 700.000 binh sĩ và 2.000 xe tăng làm lực lượng dự bị. Các lực lượng bộ binh, pháo binh và không quân về phía Liên Xô đều vượt trội hơn về số lượng so với phía Đức, tuy nhiên về xe tăng thì quân Đức có nhiều xe tăng hạng nặng hơn.
Quân đội Xô Viết chủ trương dữ thế chủ động chuyển sang phòng ngự nhờ vào trận tuyến phòng thủ chống tăng có chiều sâu nhiều tầng nhiều lớp bẻ gãy và tiêu tốn mũi nhọn xe tăng thiết giáp của đối phương tiếp sau đó chuyển sang phản công. Để chống lại lực lượng tiến công của Đức phía Liên Xô đã biến vòng cung Kursk thành một trận địa phòng ngự chống tăng vô cùng kiên cố có nhiều tầng lớp có chiều sâu hơn 100km dày đặc những vật cản, mìn chống tăng, hàng rào, mìn chống bộ binh và khối mạng lưới hệ thống liên hoàn những vị trí pháo chống tăng, bộ binh phòng ngự sắp xếp theo chiều sâu với nhiều tuyến chiến hào. Ngay phía sau là những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng và bộ binh cơ giới làm trách nhiệm dự bị sẵn sàng cơ động trám lỗ bị quân địch chọc thủng.
Ngày 5 tháng 7 năm 1943 trận đánh khởi đầu: Ngay khi quân Đức còn đang sẵn sàng tiến công, Hồng quân dùng pháo binh cấp tập phủ nguồn vào những vị trí bàn đạp tiến công của Đức. Đòn pháo binh phản sẵn sàng này đã rất hiệu suất cao: quân Đức đã chịu tổn thất rất rộng và phải hoãn tiến công lại nhiều giờ và khi tiến công không hề độ sắc bén vốn có nữa.
Bộ binh cơ giới SS của Đức cùng Xe tăng Tiger tiến về Kursk. Xe tăng Tiger nặng 56 tấn với pháo 88mm có ưu thế hơn xe tăng hạng trung T-34 chỉ nặng 30 tấn và có pháo 76,2mm.
Cuộc tiến công của Đức tiếp sau này đã trình làng rất vất vả không hề sắc và nhọn xuyên phá như vốn có của quân đội Đức trước đó nữa. Trong một tuần ở cánh bắc của thống chế Kluge chỉ xâm nhập được vào trận địa địch 15–20km và có chỗ còn bị đối phương phản công đánh bật trở lại. Tại cánh nam quân Đức sắc bén hơn nhưng cũng không tạo ra được đột phá. Sau một tuần cũng chỉ tiến sâu được 40–50km. Cuộc chiến trình làng rất căng thẳng mệt mỏi trên mặt đất và trên không.
Ngày 11 tháng 7 hai phương diện quân Tây và Bryansk của quân đội Xô Viết khởi đầu phản công. Đây là những lực lượng phía bắc tiếp giáp với vòng cung Kursk đe doạ đánh vào sườn trái cánh quân Kluge, cánh Bắc của thống chế Kluge đã ngừng tiến công và chuyển sang phòng ngự. Để tạo đột phá cho chiến dịch và giải gánh nặng cho cánh bắc của thống chế Kluge, ngày 12 tháng 7 quân Đức tung toàn lực xe tăng thiết giáp còn sót lại vào trận tại cánh nam của thống chế Manstein. Xe tăng Đức đã chọc thủng được phòng thủ của phương diện quân của Vatutin và tiến lên phía bắc hướng tới Kursk. Đứng trước tình hình quân Đức chọc thủng phòng tuyến, cùng trong ngày Bộ chỉ huy Xô Viết quyết định hành động tung quân dự bị là tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 5 của tư lệnh: trung tướng Pavel Alekseyevich Rotmistrov và tập đoàn lớn lớn quân cận vệ số 5 của trung tướng Aleksey Semenovich Dzadov của phương diện quân Thảo nguyên vào chiến đấu để vô hiệu hoá mũi xe tăng đang định thọc sâu của quân Đức.
Các cty chức năng xe tăng hai bên lăn xả vào nhau tại làng Prokhorovka trận đánh trở thành trận đấu xe tăng lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa cuộc chiến tranh của quả đât, trận đấu tăng này còn có tầm khoảng chừng 1.200 xe tăng và pháo tự hành diệt tăng của hai phía tham gia đánh nhau hỗn loạn. Đến cuối ngày phía Đức thiệt hại hơn 300 xe tăng và phía Liên Xô khoảng chừng 500 xe nhưng quân Đức đã kiệt sức không hề lực lượng dự bị để trọn vẹn có thể tăng trưởng tiến công được nữa. Hơn nữa vào thời gian lúc bấy giờ quân Đồng minh Anh – Mỹ đã đổ xô vào Ý, Hitler buộc phải rút bớt những lực lượng xe tăng sang mặt trận Ý và ra lệnh chấm hết tiến công tại vòng cung Kursk.
Đến thời gian lúc bấy giờ trận Kursk tuy chưa chấm hết nhưng phía Đức về cơ bản đã thất bại phải lui về phòng thủ từ bỏ tham vọng giành quyền dữ thế chủ động tiến công và vây hãm tiêu diệt cụm quân Kursk của đối phương. Đến đây khởi đầu quá trình phản công của quân đội Xô Viết.
Liên tiếp trong hơn 1 tháng tiếp theo quân đội Đức phải giật gấu vá vai những lực lượng vất vả chống đỡ trước sức tiến công của Hồng quân. Tuy đã bỏ tiến công chuyển sang phòng ngự nhưng quân Đức cũng không đủ lực lượng để chống lại những phương diện quân Xô Viết phản công theo một kế hoạch đã được định trước. Đó là những chiến dịch tiến công mang tên Kutuzov và Rumyantsev với sức mạnh áp hòn đảo đối phương. Lần lượt Belgorod (5 tháng 8), Oryol (5 tháng 8) và ở đầu cuối 23 tháng 8 quân đội Xô Viết chiếm Kharkov, thành phố lớn thứ hai, cố đô của Ukraina thì chiến dịch tiến công của mình mới tạm ngưng. Chấm dứt quá trình phản công và cả trận chiến vòng cung Kursk.
Từ nay trở đi quyền dữ thế chủ động kế hoạch đã nằm chắc trong tay quân đội Xô Viết, cho tới cuối cuộc chiến tranh chỉ có phía Xô Viết tiến công kế hoạch còn Đức quốc Xã bị động chống đỡ cho tới ngày bị vượt mặt trọn vẹn.
Trận đánh sông Dnepr
Xem rõ ràng: Trận đánh sông Dnepr, cuộc chiến tranh đường ray
Cuối tháng 8 năm 1943, ngay sau trận Kursk, Hồng quân triển khai chiến dịch tiến công kế hoạch tại cánh nam mặt trận Xô – Đức nhằm mục tiêu giải phóng Ukraina đó là trận đánh sông Dnepr.
Trận sông Dnepr tháng 8 – tháng 12 năm 1943
Về phía Đức, sau thất bại tại Kursk quân đội Đức suy yếu toàn vẹn, để tránh cho khối liên minh phát xít khỏi tan rã, Hitler ra lệnh bằng mọi thủ đoạn giữ vững những vùng đất còn sót lại, trong số đó Ukraina là ưu tiên số một. Tại đây quân Đức củng cố tuyến phòng thủ được gọi là “bức tường phía đông” nhờ vào đoạn trung lưu và hạ lưu sông Dnepr. Tuyến phòng thủ Dnepr của quân Đức có chiều dài trên 1.400km từ Navlia ở phía bắc đến Taganrog ở phía nam. Bảo vệ “bức tường phía đông” là lực lượng Đức gồm tập đoàn lớn lớn quân số 2 thuộc cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của thống chế Kluge; và những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 1, số 4, những tập đoàn lớn lớn quân bộ binh số 6 và số 8 của cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của thống chế Manstein. Tổng cộng quân Đức trong trận sông Dnepr có 62 sư đoàn trong số đó 14 sư đoàn xe tăng và cơ giới: khoảng chừng hơn 1,2 triệu quân, 13.000 pháo và súng cối, 2.100 xe tăng và pháo tự hành, 2.100 máy bay.
Để chọc thủng tuyến phòng thủ sông Dnepr của Đức, phía Liên Xô kêu gọi lực lượng tới 2,6 triệu quân, hơn 51.200 pháo và súng cối, 2.500 xe tăng và gần 3.000 máy bay của 5 phương diện quân:
Với ưu thế áp hòn đảo về mọi mặt, thời gian cuối thời điểm tháng 8 năm 1943, cả năm phương diện quân Xô Viết tiến công hàng loạt trên diện rộng từ Navlia đến Taganrog trên một mặt trận dài 1.400km. Tuy quân Đức chống cự rất ác liệt nhưng không đủ lực lượng để trọn vẹn có thể cản nổi cuộc tiến công. Bộ tổng chỉ huy Đức ngày 15 tháng 9 năm 1943 phải ra lệnh rút toàn bộ lực lượng sang bờ phải sông Dnepr nhờ vào “bức tường phía đông” để cố giữ phần đất Ukraina bên bờ phải dòng sông cùng phần đất sát Biển Đen và bán hòn đảo Crimea, lấy dòng sông lớn Dnepr làm tuyến phòng thủ.
Trận đánh sông Dnepr xộc vào quá trình ác liệt nhất. Để không cho đối phương có thời hạn kịp củng cố, Hồng quân ào ạt vượt sông trong hành tiến trên toàn mặt trận dài hơn thế nữa 700km: những cty chức năng phát huy toàn bộ những phương tiện đi lại vượt sông trọn vẹn có thể. Đến thời gian cuối thời điểm tháng 9 Hồng quân đã sở hữu hàng trăm điểm bàn đạp trên bờ phải sông Dnepr. Trong tháng 9, tháng 10 năm 1943 là những trận đánh đẫm máu nhằm mục tiêu thủ tiêu và mở rộng bàn đạp trên sông Dnepr: quân Đức triệu tập mọi lực lượng nỗ lực đẩy quân đội Xô Viết xuống sông. Các trận đánh giành giật những bàn đạp rất ác liệt, phía Hồng quân tuy với thương vong rất nặng nề vẫn giữ và bành trướng được bàn đạp bên phía bờ phải dòng sông.
Đến thời gian đầu tháng 11, khi đã tích luỹ đủ lực lượng trên những bàn đạp tiến công bên bờ phải, phương diện quân Ukraina 1 (trước đấy là phương diện quân Voronezh) của đại tướng Vatutin khởi đầu tiến công lấn chiếm Kiev, thủ đô Ukraina (xem chiến dịch tiến công Kiev, 1943). Ngày 6 tháng 11 năm 1943, Hồng quân chiếm Kiev và tăng trưởng tiến công về phía Zhitomir. Nhưng ngay tiếp sau đó, từ 8 tháng 11 và đến tận thời gian cuối thời điểm tháng 12 năm 1943, quân Đức tăng cường những cty chức năng xe tăng từ những mặt trận khác cho tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 và phản công mạnh mẽ và tự tin vào sườn phía nam của phương diện quân Vatutin và định tiến công chiếm lại Kiev. Phương diện quân Vatutin phải chuyển sang phòng ngự và lui về phòng thủ Kiev, phía Liên Xô tăng cường quân dự bị và ở đầu cuối đã chặn lại cuộc phản công của tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 của Đức.
Đến thời gian cuối thời điểm tháng 12 năm 1943, trận đánh sông Dnepr đã kết thúc. Hồng quân đã giải phóng trọn vẹn lãnh thổ phía bờ trái, đã tại vị chân chiếm một vùng rộng vài trăm km, sâu hơn 100km bên bờ phải sông Dnepr trong số đó có Kiev thủ đô Ukraina, đã cắt rời và cô lập lực lượng Đức tại Crimea. Đây là lần thứ nhất một chiến dịch tổng tiến công kế hoạch rất rộng vào trong thời gian ngày hè của Xô Viết đã thắng lợi. Với thắng lợi của trận sông Dnepr thì việc quân Đức mất toàn bộ Ukraina và Crimea vào tay Xô Viết chỉ từ là yếu tố thời hạn ngắn.
Bài rõ ràng: Chiến dịch tiến công hữu ngạn Dniepr
Cho đến thời gian đầu tháng một năm 1944, quân Đức vẫn còn đấy chiếm đóng những vùng lãnh thổ Liên Xô là ba nước cộng hoà Baltic, phần lớn lãnh thổ Belarus, Ukraina, Moldavia, Crimea, Karelia, và những tỉnh Kalinin, Leningrad. Quân số của phía Đức trên mặt trận phía đông còn khoảng chừng hơn 5 triệu quân gồm 198 sư đoàn Đức và những lực lượng của liên minh Ý, Hungary, Romania, Phần Lan, trang bị gần 55.000 đại bác và súng cối, 5.400 xe tăng và pháo tự hành, hơn 3.000 máy bay. Mặc dù đây vẫn là một lực lượng rất hùng hậu nhưng so sánh lực lượng trên mặt trận đã xấu đi nghiêm trọng cho phía Đức. Các thất bại của Đức trên mặt trận làm trầm trọng thêm tình hình chính trị tại bản thân nước Đức Quốc xã cũng như tại những nước liên minh của Đức. Mặc dù với những nỗ lực rất to lớn, sản xuất quốc phòng của Đức tiếp tục tăng trưởng cho tới tận tháng 7 năm 1944, nhưng toàn bộ nền kinh tế thị trường tài chính đã sa vào những trở ngại không thể xử lý và xử lý nổi. Đặc biệt Đức gặp trở ngại rất rộng với yếu tố nhân lực: chỉ riêng trong thời hạn từ thời gian tháng 6 năm 1943 đến tháng một năm 1944, phía Đức đã mất hơn 1,2 triệu binh lính và sĩ quan có kinh nghiệm tay nghề chiến đấu, đến thời gian đầu tháng một năm 1944, tổng động viên của Đức chỉ thay thế được cho dưới 3/4 số lượng này tuy nhiên với chất lượng chiến đấu kém xa.
Phía quân đội Xô Viết, cho tới tháng một năm 1944, có quân số lên tới 6.425.000 người, 83.600 đại bác và súng cối, 10.200 máy bay chiến đấu, 5.300 xe tăng và pháo tự hành. Chưa kể tới những cty chức năng Ba Lan, Tiệp Khắc, Rumani, Nam Tư, Pháp có tầm khoảng chừng 100.000 người tham gia chiến đấu trên lãnh thổ Liên Xô. Ưu thế của Hồng quân ngày càng áp hòn đảo và Liên Xô trọn vẹn trọn vẹn có thể một mình đánh thắng được liên minh phát xít của Đức Quốc xã trên mặt trận châu Âu.
Phương diện quân Ukraina 1 vượt sông Dniepr
Từ tháng 12 năm 1943 đến tháng 6 năm 1944, mặt trận chính vẫn là cánh Nam mặt trận. Nối tiếp trận đánh sông Dnepr, quân đội Xô Viết phát động một loạt chiến dịch tiến công bên bờ phải sông Dnepr đó là những chiến dịch Zhitomir-Berdichev, chiến dịch Kirovograd, Korsun-shevchenkovsky, Rovno-Lutsk, Nikopolsko-Krivoi rog, Proskurov-Chernovsi, Uman-Botoshani, Bereznegovatoe-Snigirevka, Polesie và chiến dịch tiến công Odessa. Các chiến dịch tiến công này trình làng trên mặt trận rộng 1.300 đến 1.400km và đều thắng lợi ở những mức độ rất khác nhau, đã đánh tan những lực lượng đối kháng của Đức và liên minh tại cánh Nam mặt trận. Tiềm lực quân sự chiến lược của nước Đức Quốc xã đã biết thành tiêu tốn rất rộng trong những chiến dịch này, không riêng gì có ở số lượng tài sản quân sự chiến lược bị phá hủy mà một loạt những nhà máy sản xuất công nghiệp ở Ukraina còn sót lại trong tay quân Đức cũng trở nên Quân đội Liên Xô chiếm lại, nhất là khu công nghiệp Krivoy Rog – Nikolayev. Hồng quân đã giải phóng hầu hết Ukraina, đã đi đến được chân dãy núi Karpat và xâm nhập vào România, rình rập đe dọa lấn chiếm nguồn phục vụ nhu yếu dầu mỏ cực kỳ quan trọng của Đức Quốc xã tại România.
Tại những khu vực khác của mặt trận Xô – Đức chiến dịch Leningrad-Novgorod đã giải phóng trọn vẹn tỉnh Leningrad và một phần tỉnh Kalinin, trong thời gian ngày xuân năm 1944, toàn bộ bán hòn đảo Crimea đã về tay quân đội Xô Viết.
Tính chung từ thời gian ngày một tháng 6 năm 1943 đến ngày một tháng 6 năm 1944, tổn thất của lực lượng vũ trang của Đức ở mặt trận Liên Xô lên tới 3.705.500 quân[63] Đến giữa năm 1944, tổng quân số chính quy của Đức ở mặt trận Liên Xô đã sụt xuống dưới mức 4 triệu. Chất lượng của quân Đức cũng sụt giảm nghiêm trọng: số binh lính và sỹ quan có nhiều kinh nghiệm tay nghề chiến đấu đã tổn thất gần hết, quân Đức thời gian lúc bấy giờ đa phần là tân binh đang sẵn có ít kinh nghiệm tay nghề chiến đấu.
Ngày 6 tháng 6 năm 1944, liên quân liên minh chống phát xít Hoa Kỳ – Anh – Pháp tự do – Canada đã tiến hành chiến dịch đổ xô lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa quả đât vào Normandie miền Bắc nước Pháp để mở mặt trận thứ hai. Tình hình của nước Đức Quốc xã đã xấu lại càng xấu hơn: từ nay quân đội Đức bị kẹp giữa hai mặt trận, không hề trọn vẹn có thể tự do điều lực lượng dự bị từ phía tây sang phía đông như trong trong năm trước đó đây nữa và quân số Đức không thể đủ để căng ra trên hai mặt trận. Nước Đức đứng trước triển vọng bại trận mau chóng.
Chiến dịch Bagration
Bài rõ ràng: Chiến dịch Bagration
Ngày 22 tháng 6 năm 1944 Quân đội Xô Viết mở đầu đợt tiến công ngày hè bằng chiến dịch Bagration đấy là chiến dịch đã giải phóng trọn vẹn Belarus, một phần lớn đất đai ba nước cộng hoà Baltic, hướng đông bắc Ba Lan và tiến đến tận Đông Phổ. Chiến dịch này sẽ là thắng lợi lớn số 1 của Hồng quân trong cuộc chiến tranh đã tiêu diệt gần hết khối quân mạnh nhất của Đức là cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm.
Cụm Tập đoàn quân Trung tâm dưới quyền thống chế Ernst Busch từ 28 tháng 6, 1944 là thống chế Walther Model gồm tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 3, những tập đoàn lớn lớn quân dã chiến số 2, số 4 và số 9, tổng số 34 sư đoàn, gồm hơn 1 triệu quân (tính cả tăng viện), tuy rất mạnh và phòng thủ trên khu vực phòng ngự kiên cố được sẵn sàng từ nhiều năm với những lợi thế phòng thủ đáng kể, nhưng từ khi cụm tập đoàn lớn lớn quân Nam của Đức thua trận lùi sâu về phía tây sau những chiến dịch tiến công của Liên Xô Tính từ lúc trận đánh sông Dnepr sườn phía nam của cụm Trung tâm đang không hề được che chắn và hình thế chiếm đóng của cụm quân này trở nên bất lợi.
Để chống lại khối mạng lưới hệ thống phòng ngự của cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm, phía Liên Xô kêu gọi 4 phương diện quân sắp xếp từ Bắc xuống Nam là:
Tổng cộng lực lượng Xô Viết là một trong những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng, 6 quân đoàn xe tăng độc lập, 3 quân đoàn cơ giới, 20 tập đoàn lớn lớn quân, tổng số 166 sư đoàn với 2,4 triệu quân và những lực lượng xe tăng, pháo binh và không quân đều áp hòn đảo quân Đức. Trái với dự trù của Bộ chỉ huy tối cao Đức sẽ chờ cuộc tiến công lớn của Xô Viết tại phía nam mặt trận tại Ukraina hoặc Moldavia, cuộc tiến công kế hoạch của Liên Xô đã trình làng tại TT mặt trận là Belarus.
Trong 12 ngày từ 22 tháng 6 đến 4 tháng 7 năm 1944, những phương diện quân Xô Viết phân thành 6 mũi hàng loạt tiến công vây hãm những khối quân Đức tại ngoại vi tuyến phòng thủ tại Moghilev, Vitebsk và đặc biệt quan trọng tại “cái túi” Bobruisk. Quân Đức liên tục rơi vào những vòng vây và mau chóng bị tiêu diệt. Sau đó Hồng quân tăng trưởng tiến công cơ động bằng hai mũi xe tăng thiết giáp mạnh từ phương diện quân Belorussia 1 của Rokossovsky và phương diện quân Belorussia 3 của Chernyakhovsky, những tập đoàn lớn lớn quân xe tăng Xô Viết đã hợp vây tại Minsk. Ngày 3 tháng 7 thủ đô Minsk của Belarus thất thủ, những lực lượng của cụm tập đoàn lớn lớn quân Trung tâm của Đức rơi vào vòng vây rất rộng tại phía đông thành phố Minsk. Đến 11 tháng 7 năm 1944 khối quân Đức bị vây hãm tại đây đã biết thành tiêu diệt, hơn 10 vạn quân Đức bị tóm gọn.
Quân đội Liên Xô giải phóng Plotsk, ngày một tháng 7 năm 1944
Trong tháng 7 và tháng 8, Hồng quân tăng trưởng tiến công trên diện rộng truy đuổi những cty chức năng Đức đã biết thành đánh tan và đang tháo chạy, những nỗ lực của Bộ chỉ huy Đức đem quân trám lỗ hổng phòng ngự rộng đến 400km đều bị vượt mặt. Hồng quân giải phóng phần lớn lãnh thổ những nước cộng hoà Baltic, toàn bộ lãnh thổ Belarus và tiến sâu vào Ba Lan cho tới tuyến sông Wisla và tiếp cận với lãnh thổ Đức tại Đông Phổ. Quân đội Xô Viết đã vào cửa ngõ đất Đức.
Khi Hồng quân chỉ từ cách thủ đô Warszawa của Ba Lan một dòng sông Wisla, ngày một tháng 8 năm 1944, chính phủ nước nhà kháng chiến Ba Lan đang lưu vong tại Luân Đôn vốn xích míc thâm thúy với Liên Xô, đã tổ chức triển khai khởi nghĩa tại thủ đô Warszawa sau sống lưng quân Đức. nhà nước này dự trù rằng khi Hồng quân tiến vào thủ đô Ba Lan thì tại này đã có chủ, đặt Liên Xô trước thực tiễn phải công nhận chính phủ nước nhà này; còn nếu khởi nghĩa có rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn thất bại, họ sẽ kêu goi Liên Xô giúp sức và như vậy cũng rất được khối Đồng Minh coi như thể góp công chống Đức.
Quả nhiên, quân khởi nghĩa tại thủ đô Warszawa nhanh gọn bị quân Đức tiêu diệt. Nhưng trái với dự trù của những người dân khởi nghĩa, quân đội Xô Viết dừng tiến công tại hướng Warszawa và không vượt sông Wisla để tiếp ứng quân Liên Xô đã tiến quá xa lực lượng phục vụ hầu cần, không hề đủ sức đánh vượt sông. Cuộc khởi nghĩa đã biết thành quân Đức đàn áp cực kỳ quyết liệt, ngoài hàng vạn số quân khởi nghĩa bị chết, bị thương, bị tóm gọn, quân SS thẳng tay tàn sát người Ba Lan giết hại 25 vạn dân và san bằng thủ đô Warszawa.
Cuộc tiến công của Hồng quân tăng trưởng đến 29 tháng 8 năm 1944 và chỉ tạm ngưng để chờ lực lượng phục vụ hầu cần tiến theo kịp. Quân đội Xô Viết đã tiến sâu được 500 – 600km với diện rộng 1.100km, đã tiêu diệt trọn vẹn 17 sư đoàn và 3 lữ đoàn Đức, gây tổn thất trên 50% quân số cho 50 sư đoàn Đức khác. Cuộc tiến công này của Hồng quân đã tạo Đk để triển khai tiếp những đòn đánh tiến công liên hoàn tại phía nam và phía bắc mặt trận Xô – Đức và đến thời gian ở thời gian cuối năm 1944 đã giải phóng trọn vẹn lãnh thổ Xô Viết và khởi đầu quy trình giải phóng Đông Âu.
Liên Xô giải phóng toàn bộ lãnh thổ Đông Âu
Quân đội Liên Xô chiến đấu trên đường phố Lvov, 1944
Với thất bại rất to lớn ngay từ những ngày thứ nhất của chiến dịch Bagration, mặt trận của Đức tại lãnh thổ Xô Viết đã trọn vẹn mất độ vững chãi ổn định. Nhân đà thắng lợi tại Belarus khi những lực lượng Đức bị hút về mặt trận này, ngay trong lúc trận Belarus đang trình làng, phía Xô Viết phát động liên tục những đòn đánh tiến công kế hoạch nữa tại cánh nam và cánh bắc mặt trận Xô – Đức, đã giải phóng trọn vẹn lãnh thổ Xô Viết, loại những liên minh của Đức thoát khỏi cuộc chiến tranh, và mở rộng đường tiến vào Đông Âu đó là những chiến dịch Lvov-Sandomierz, Iaşi-Chişinău tại phía nam mặt trận, chiến dịch Baltic tại vùng ba nước cộng hoà Baltic, chiến dịch Viborg-Petrozavodsk và Petsamo-kirken tại dải đất Karelia.
Quân đội Liên Xô giải phóng Bucarest (România)
Chiến dịch Lvov – Sandomierz đã giải phóng trọn vẹn phần đất Ukraina còn sót lại trong tay Đức Quốc xã đuổi xa đối phương vào Romania và Ba Lan, đã sở hữu đông nam Ba Lan và Hồng quân đã tại vị chân trên bờ Tây dòng sông Wisla.
Ngoài tổn thất về người và vũ khí, nước Đức Quốc xã bị giáng một đòn nặng về kế hoạch bởi chiến dịch này. Ngày 12 tháng 9 năm 1944, đại diện thay mặt thay mặt cho những nước Đồng Minh, chính phủ nước nhà Liên Xô đã ký kết hiệp định đình chiến với Romania, Từ đó Romania phải cắt đứt quan hệ liên minh với Đức và chấm hết phục vụ nhu yếu dầu mỏ cho Đức. Việc này khiến nguồn dầu mỏ phục vụ nhu yếu cho nước Đức Quốc xã bị sụt giảm 1/2, kéo Từ đó là sản xuất vũ khí của Đức cũng sụt theo. Giờ đây, quân đội Đức Quốc xã chỉ từ trọn vẹn có thể trong cậy vào nguồn dầu mỏ trên khu vực biên giới Áo – Hungary với sản lượng xấp xỉ khu vực Ploieşti, trong lúc những nguồn cung ứng khác đều bị liên minh phong tỏa.
Các chiến dịch Belarus, Lvov – Sandomierz, Iaşi – Chişinău và Baltic trình làng trong nửa thời gian ở thời gian cuối năm 1944 cùng với những tiến công tại dải đất Karelia đã giải phóng trọn vẹn lãnh thổ Liên Xô (chỉ từ lại mũi đất Courland tại bắc Latvia). Hồng quân đã mở đường vào bắc Na Uy, Hungary, Áo và Tiệp Khắc và loại khỏi vòng chiến những liên minh của Đức Quốc xã là Phần Lan và România và Bulgaria. Khối liên minh phát xít sụp đổ.
Bài rõ ràng: Âm mưu 20 tháng 7, Chiến dịch Đông Phổ, Chiến dịch đông Pomerania, Trận Bulge, và Chiến dịch Budapest
Năm 1945, Đế chế thứ ba xộc vào cơn hấp hối thật sự. Tại phía Tây, quân Anh-Mỹ đã đổ xô lên châu Âu và đẩy lùi quân Đức thoát khỏi Pháp. Tại phía Đông, tình hình còn xấu hơn nhiều. Riêng trong năm 1944, gần 3 triệu quân Đức đã tử trận hoặc bị Liên Xô bắt làm tù binh, chưa tính tổn thất của những lực lượng liên minh của Đức như Phần Lan, Romania, Hungary… Các liên minh của Đức như Phần Lan, Hungary, Romania đã biết thành vượt mặt và phải ký hòa ước với Liên Xô, thậm chí còn quay sang chống lại Đức. Quân Đức bị đánh bật khỏi mọi vùng lãnh thổ ở Đông Âu và Hồng quân đã áp sát biên giới Đức.
Đến thời gian đầu xuân mới 1945, quân đội Đức vẫn còn đấy hơn 4 triệu người, tuy nhiên tỷ trọng khá lớn là tân binh thiếu kinh nghiệm tay nghề chiến đấu, vũ khí hạng nặng (xe tăng, máy bay) ngày càng thiếu vắng. Nền kinh tế tài chính và công nghiệp cuộc chiến tranh Đức sụp đổ: nhân dân thiếu lương thực trầm trọng, những tiềm năng kinh tế tài chính, quốc phòng của Đức bị không quân Đồng minh Anh – Mỹ – Liên Xô tàn phá rất nặng nề không hề thời cơ Phục hồi, những nhà máy sản xuất xí nghiệp Đức do kết quả của tổng động viên đã thiếu trầm trọng những nguồn nhân công có trình độ. Các nỗ lực cuộc chiến tranh quá tải trong nhiều năm hiện giờ đã phát tác không hề trọn vẹn có thể khắc phục nổi nữa. Khi những liên minh của Đức tan rã và đất đai rơi vào tay đối phương thì những nguồn nguyên vật tư cũng không hề, kinh tế tài chính và sản xuất quốc phòng của Đức thụt giảm thê thảm. Đặc biệt sau khoản thời hạn Romania ký hòa ước với Liên Xô thì nguồn dầu mỏ duy nhất nuôi sống quân đội và kinh tế tài chính Đức đã biết thành cắt trọn vẹn. Thiếu vũ khí, thiếu nhiên liệu thì dù quân đội Đức nổi tiếng có kỷ luật, kiên cường cũng không thể kháng cự có hiệu suất cao.
Xe tăng IS-2 của quân đội Liên Xô tham chiến ở khu vực Tây Nam Budapest
Sau vụ mưu sát Hitler 20 tháng 7 năm 1944 hàng ngũ sĩ quan tướng lĩnh thời thượng Đức bị xáo trộn lớn, một bộ phận rất rộng tướng lĩnh Đức tuy không trở thành truy tố nhưng bị nghi kỵ không được tin dùng. Hitler nghi ngờ quân đội và chỉ tin tưởng lực lượng SS, thậm chí còn Hitler chỉ định thủ lĩnh SS Reichsführer-SS Heinrich Himmler làm tư lệnh cụm tập đoàn lớn lớn quân Wisla – giờ đấy là lực lượng chủ chốt phòng thủ đế chế – tuy nhiên nhân vật này trước đó chưa từng có chút ít kiến thức và kỹ năng hay kinh nghiệm tay nghề gì để đánh trận. Mâu thuẫn giữa SS và quân đội Đức ngày càng trầm trọng. Quân đội Đức trong năm cuối cuộc chiến tranh có chất lượng suy sụp trầm trọng, quân số phần nhiều là những lực lượng mới động viên, gồm có khắp khung hình già và thiếu niên từ những tổ chức triển khai bán quân sự chiến lược, huấn luyện sơ sài lại thêm tinh thần chiến đấu xuống thấp, tư tưởng chán chường, trong quân đội ai cũng hiểu đế chế đã thua trận. Tuy với những trở ngại khổng lồ như vậy với việc vô vọng của cuộc chiến tranh, sự kháng cự kinh hoàng trên mặt trận phía đông đến giờ phút ở đầu cuối của cuộc chiến tranh đã cho toàn bộ chúng ta biết tính chuyên nghiệp, lòng trung thành với chủ và kỷ luật rất cao của quân đội và người dân Đức.
Ngay bản thân lãnh tụ Hitler trong tình hình khốn quẫn đã mất hết sự sáng suốt của nhà lãnh đạo vương quốc và người cầm quân. Führer cành ngày càng sa vào những cơn kích động thần kinh và những mệnh lệnh chiến đấu ngày càng giống với cơn mê sảng: cho tới ngày ở đầu cuối của Đế chế, những mệnh lệnh tiến công, phản công mang tính chất chất “ngoạn mục” của Führer vẫn liên tục được đưa ra mà không cần thiết phải ghi nhận có khả thi hay là không.
Tại mặt trận phía tây, mất Ý, Pháp, Bỉ và với việc thất bại trong những nỗ lực tiến công vô vọng như tại chiến dịch Ardennes quân Đức đã biết thành nén chặt giữa hai gọng kìm. Mặc dù có mệnh lệnh của Hitler tại vị tại mọi mảnh đất nền chống lại mọi quân địch, nhưng những tướng lĩnh Đức thấy rõ kết cục đầu hàng không thể tránh khỏi nên có Xu thế nhất quyết tử thủ tại mặt trận phía đông ngưng trệ đến mức tối đa vận tốc tiến quân của quân đội Xô Viết, trong lúc đó thả lỏng mặt trận phía tây (vào tháng hai năm 1945, 8 sư đoàn Panzer với tổng số 271 chiếc Panther được chuyển từ mặt trận phía Tây về mặt trận phía Đông, Đức chỉ từ để lại 5 tiểu đoàn Panther độc lập để chặn quân Anh-Mỹ.) Đến những tháng 3 tháng bốn năm 1945 thì không hề là Xu thế nữa: quân Đức Open mặt trận phía tây muốn liên quân Anh – Mỹ – Pháp tiến vào đất Đức càng nhanh càng tốt, trong lúc đó chiến sự tại mặt trận phía đông trình làng cực kỳ ác liệt đến ngày ở đầu cuối. Thậm chí sau khoản thời hạn đã chính thức đầu hàng, quân Đức tại mặt trận phía đông tiếp tục chiến đấu kinh hoàng, nỗ lực chọc thủng vòng vây Xô Viết để chạy sang đầu hàng phía liên minh Anh – Mỹ – Pháp.
Chiến dịch Wisla – Oder
Bài rõ ràng: Chiến dịch Wisla-Oder
Tập đoàn quân xe tăng 3 (Liên Xô) sẵn sàng xộc vào chiến dịch Wisla-Oder
Sau Chiến dịch Bagration mặt trận phía đông hướng Warszawa – Berlin im ắng đến hơn 4 tháng, từ trên thời gian đầu tháng 9 đến hết tháng 12 năm 1944 cả hai bên không tồn tại hành vi quân sự chiến lược tích cực nào. Thời gian tạm nghỉ đã được cho phép quân Đức củng cố lại những lỗ thủng phòng ngự và điều quân dự bị tiến công tại mặt trận phía tây (xem chiến dịch Ardennes) và điều quân phản công tại những trận đánh tại Hungary (xem chiến dịch Budapest). Trong thời hạn này quân đội Xô Viết đã thi hành một khối lượng việc làm khổng lồ để đảm bảo phục vụ hầu cần cho chiến dịch tiến công to lớn và liên tục sắp tới đây để mau chóng vượt mặt Đức Quốc xã. Các phương diện quân Xô Viết được phục vụ nhu yếu đạn dược đủ để tiến hành 4 đến 5 chiến dịch thường thì được cho phép Hồng quân tiến công liên tục trên diện rộng cho tới hết cuộc chiến tranh.
Từ ngày 12 tháng 1 đến 3 tháng hai năm 1945 Hồng quân tổ chức triển khai chiến dịch Wisla-Oder đấy là chiến dịch đánh tan những lực lượng Đức trên hướng phòng thủ Warszawa – Berlin, giải phóng gần hết Ba Lan và đặt sự tồn tại của đế chế III chỉ từ tính từng tuần.
Tấn công chiến dịch Wisla – Oder là hai phương diện quân chủ yếu của Liên Xô:
Tổng cộng hai phương diện quân Zhukov và Konev có 2,2 triệu quân; 33,5 nghìn đại bác và súng cối; 7.000 xe tăng và pháo tự hành; 5.000 máy bay với ưu thế về quân số và vũ khí gấp 4 đến 5 lần đối phương.
Lực lượng Đức phòng thủ tại phía này là cụm tập đoàn lớn lớn quân A của Đức – tư lệnh đại tướng Josef Harpe (từ 17 tháng 1, 1945 là đại tướng Ferdinand Schörner) đó là những cty chức năng: tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4, tập đoàn lớn lớn quân dã chiến số 9 và 17. Tổng cộng lực lượng Đức có 450.000 quân, 5.000 đại bác và súng cối, 1.220 xe tăng và pháo tự hành, 630 máy bay. Khu vực phòng thủ của Đức được gia cố có 7 giải phòng ngự với chiều sâu từ 300 đến 500km, ngoài ra những thành phố trong khu vực này đều đã được trở thành pháo đài trang nghiêm TT phòng ngự rất chứng minh và khẳng định. Các sông trên hướng Warszawa – Berlin hầu hết đuổi theo phía nam – bắc và được quân Đức tận dụng trở thành những tuyến phòng thủ liên hoàn.
Ngày 12 tháng một năm 1945, phương diện quân Ukraina 1 của I.S. Konev từ bàn đạp Sandomir trên sông Wisla kết thích phù hợp với cánh phải của phương diện quân Belorussia 4 tăng trưởng tiến công về phía tây và đấy là chiến dịch Sandomir-Silesia tăng trưởng tiến công theo phía chung nhắm đến Breslau.
Ngày 14 tháng 1 Phương diện quân Belorussia 1 kết thích phù hợp với cánh trái của phương diện quân Belorussia 2 tiến công từ 2 bàn đạp Pulava và Magnushev đấy là chiến dịch Warszawa-Poznan hướng tiến công nhắm vào phía Poznan.
Cho đến ngày 17 tháng 1 hai phương diện quân Xô Viết của Konev và Zhukov đã tiêu diệt phòng thủ của những lực lượng chính của cụm tập đoàn lớn lớn quân A của Đức trên diện rộng gần 500km và đột phá sâu 100–160km. Quân đội Xô Viết đã giải phóng Warszawa, Radom, Chenstokhov, Radomsko, và hơn 2.400 thành phố và điểm dân cư của Ba Lan. Các lực lượng Đức được kêu gọi từ Đức sang đang không thể vá lại lỗ thủng phòng ngự. Quân đội Xô Viết tiến công ào ạt với vận tốc trung bình 30–40km một ngày đêm. Ngày 19 tháng 1, những cty chức năng tiên phong của phương diện quân Konev là tập đoàn lớn lớn quân xe tăng cận vệ số 3, tập đoàn lớn lớn quân cận vệ số 5 và tập đoàn lớn lớn quân 52 trong lúc truy đuổi quân Đức đã tiến sâu vào đất Đức và cánh trái Konev đã giải phóng thành phố Kraków. Từ Ngày 20 đến 25 tháng 1, phương diện quân Zhukov đã đập tan tuyến phòng thủ sông Varta và tuyến Poznan, vây hãm và tiêu diệt khối quân Poznan gồm 6 vạn quân Đức.
Từ ngày 22 tháng 1 đến 3 tháng 2 quân đội Xô Viết đã hoàn thành xong những tiềm năng của chiến dịch đã tiến đến sông Oder vượt sông và lập những bàn đạp trên bờ tây tại những khu vực Shteinau, Breslau, Oppelna và Kiustrin. Cùng thời hạn này phương diện quân Ukraina 4 giải phóng toàn bộ miền nam Ba Lan và miền Bắc Tiệp Khắc đến thượng nguồn dòng sông Wisla.
Trên hướng Nam Berlin, Quân đội Liên Xô tiến về giải phóng thành phố Vien (Áo)
Vì hình thế của mặt trận đến nay tại hướng Berlin đã tạo thành một mũi nhọn ăn sâu về phía lãnh thổ Đức và tại hai sườn bắc và nam của Hồng quân là những khối quân Đức còn rất mạnh tại Pomerania, Đông Phổ và Silesia rất trọn vẹn có thể sẽ phản công mạnh vào sườn hai phương diện quân Zhukov và Konev nên Bộ chỉ huy tối cao Xô Viết vào trong thời gian ngày 3 tháng 2, 1945 đã dữ thế chủ động chấm hết chiến dịch và chuyển trọng tâm tiến công tiếp theo sang trách nhiệm đánh tiêu diệt những khối quân Đức tại Pomerania, Đông Phổ và Silesia, đó là những chiến dịch Đông Pomerania, chiến dịch Đông Phổ, chiến dịch hạ Silesia và chiến dịch thượng Silesia diến ra từ thời gian tháng 2 đến tháng bốn năm 1945, sau những chiến dịch này quân đội Đức về cơ bản đã trắng tay.
Chiến dịch Wisla – Oder cũng là một thắng lợi rất to lớn của quân đội Xô Viết vào quá trình cuối của cuộc chiến tranh, đã tiêu diệt 77.000 quân Đức; làm bị thương 334.000 và 192.000 quân mất tích. Phía Nga có hơn 43.000 quân chết và 150.000 bị thương. Hồng quân đã sở hữu được đại bộ phận lãnh thổ Ba Lan, đã tạo Đk rất thuận tiện cho quân đội liên minh trên mặt trận phía tây và là tiền đề để tiến hành những chiến dịch Pomerania và Silesia tiếp theo. Đặc biệt chiến dịch này đã đưa Hồng quân vào TT nước Đức chỉ từ cách thủ đô Berlin của Hitler chỉ ở tại mức 60km đường chim bay từ những bàn đạp này Hồng quân sẽ tiến hành chiến dịch Berlin chiếm thủ đô Đức bắt Đức Quốc xã đầu hàng.
Chiến dịch Berlin, nước Đức đầu hàng
Bài rõ ràng: Chiến dịch Berlin (1945)
Các sĩ quan quân đội Đức Quốc xã huấn luyện cho những đội dân binh tự vệ (Volkssturm) ở Berlin sử dụng súng chống tăng, tháng hai năm 1945
Sau những chiến dịch Đông Pomerania của hai phương diện quân Xô Viết Belorussia 1 và Belorussia 2 và chiến dịch Silesia của hai phương diện quân Ukraina 1 và Ukraina 4 những khối quân lực Đức tại hai sườn bắc và nam của hai phương diện quân Zhukov và Konev đã biết thành đánh tan không hề kĩ năng phản công vào sườn quân đội Xô Viết trên hướng Berlin nữa. Hồng quân đã hội tụ đủ Đk cho trận đánh ở đầu cuối dứt điểm Đế chế Đức thứ ba của Hitler.
Đây là thời gian thật nhiều tế nhị chính trị: càng gần thắng lợi ở đầu cuối thì sự nghi kỵ giữa Liên Xô và những liên minh tư bản chủ nghĩa Anh, Mỹ càng tăng thêm. Mặc dù đã có sự thỏa thuận hợp tác giữa lãnh đạo ba cường quốc liên minh về khu vực chiếm đóng của từng bên sau cuộc chiến tranh nhưng quân đội Anh – Mỹ cũng không từ bỏ cám dỗ chiếm Berlin nếu trọn vẹn có thể vì lấn chiếm thủ đô Đức gắn sát với uy tín và vai trò của vương quốc trong việc đánh thắng chủ nghĩa phát xít. Stalin ra lệnh cho những nguyên soái G.K. Zhukov và I.S. Konev phải chạy đua với liên minh, nhanh gọn chiếm Berlin và sở hữu lãnh thổ Đức càng nhiều càng tốt để phục vụ cho những tiềm năng chính trị hậu chiến.
Đối mặt với quân Liên Xô thời gian lúc bấy giờ còn có 133 sư đoàn Đức trong lúc lực lượng Đồng Minh phải chiến đấu với 114 sư đoàn Đức ở mặt trận phía Tây và mặt trận Ý[64]. Luftwaffe (Không quân Đức Quốc xã) có trên 5.500 chiến đấu cơ trong số đó 1.700 chiếc đang chiến đấu ở phía đông chống Liên Xô.[65]
Tại hướng Berlin lực lượng Đức là hai cụm tập đoàn lớn lớn quân:
Tổng cộng quân Đức của hai cụm quân Heinrici và Schörner có 48 sư đoàn bộ binh, 6 sư đoàn xe tăng và 9 sư đoàn cơ giới cùng thật nhiều những cty chức năng độc lập khác, tổng số có tầm khoảng chừng gần 900.000 quân; 10.400 đại bác và súng cối; 1.500 xe tăng và pháo tự hành; 3.300 máy bay chiến đấu. Tại phía sau hai cụm quân này Đức chỉ từ 8 sư đoàn làm lực lượng dự bị chiến đấu ở đầu cuối.
Hệ thống phòng thủ của Đức gồm tuyến Oder – Neisse có chiều sâu từ 20 đến 40km gồm 3 tuyến chiến hào. Tiếp đến là khu vực phòng thủ thủ đô gồm 3 tuyến phòng thủ vòng ngoài, vòng trong và vành đai bao của thành phố. Trong nội đô phân thành 9 khu phòng thủ trong số đó khu TT có những cơ quan chính phủ nước nhà được trở thành pháo đài trang nghiêm cực mạnh do những lực lượng SS trung thành với chủ nhất bảo vệ. Vũ khí được phát cho những người dân dân Đức và những lực lượng thanh niên Hitler và dân quân tự vệ bán vũ trang Volkssturm. Chỉ tính riêng trong nội đô Berlin đã có hơn 200 tiểu đoàn quân đội, SS và lực lượng bán vũ trang Đức với số quân trên 20 vạn người. Hệ thống tàu điện ngầm được sử dụng cho việc cơ động bí mật những lực lượng và trở thành những cứ điểm kháng cự.
Bao vây những khối quân phòng thủ Berlin
Pháo binh của những Phương diện quân Belorussia 1 và Ukraina 1 pháo kích Berlin
Phía Xô Viết để tiến công dứt điểm Berlin kêu gọi 2,5 triệu quân; 41.600 súng cối và đại bác; 3.255 dàn pháo binh phản lực Kachiusa; 6.250 xe tăng và pháo tự hành; 7.500 máy bay. Từ phía bắc xuống phía nam quân đội Xô Viết sắp xếp 3 phương diện quân để tham gia chiến dịch:
Quân đội Liên Xô tiến công cụm cứ điểm Seelow ở ngoại ô phía đông Berlin
Trong đêm rạng ngày 16 tháng bốn năm 1945 Hồng quân tổng tiến công chiến dịch Berlin:
Sau khi vượt qua Seelow, tận dụng những thắng lợi của phương diện quân Ukraina 1 tại cánh nam, phương diện quân Belorussia 1 của Zhukov ào ạt tiến sâu về phía Berlin trên hướng chính diện phía đông. Ngày 24 tháng bốn năm 1945 mũi tiến công của tập đoàn lớn lớn quân xe tăng cận vệ số 1 và tập đoàn lớn lớn quân cận vệ số 8 của Zhukov đã gặp tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 3 và tập đoàn lớn lớn quân số 28 của Konev tại phía đông Berlin và đã hoàn thành xong việc vây hãm khối quân Đức của tập đoàn lớn lớn quân 9 và tập đàn quân xe tăng số 4 phòng thủ phía đông và đông nam Berlin. Ngày hôm sau hai phương diện quân Xô Viết của Zhukov và Konev lại hợp vây tại phía tây Berlin và hoàn thành xong việc vây hãm toàn bộ khối quân Đức tại Berlin, số phận đế chế thứ ba chỉ từ tính từng ngày.
Đồng thời Hồng quân chạy đua với thời hạn tăng trưởng mạnh về phía tây chiếm tối đa đất Đức. Ngày 26 tháng bốn năm 1945 những cty chức năng tiên phong của tập đoàn lớn lớn quân cận vệ số 5 của phương diện quân Konev đã gặp tập đoàn lớn lớn quân số 1 của Mỹ tại Torgau trên sông Elbe.
Berlin đã trong vòng vây dày đặc. Quân đội Xô Viết khởi đầu quá trình ở đầu cuối là tiêu diệt những ổ kháng cự ở đầu cuối của Đức trong những trận đánh đường phố trong thủ đô Đức.
Berlin thất thủ
Trận lấn chiếm tòa nhà Quốc hội (Đức) từ 28 đến 30/4/1945
Hơn 10 ngày ở đầu cuối từ 26 tháng bốn đến 9 tháng 5, Hồng quân tiến công những ổ kháng cự tại nội đô Berlin. Với việc thành phố đã biết thành vây bọc trọn vẹn không nguồn tiếp tế thì Berlin không thể cầm cự được lâu dài. Việc lấn chiếm Berlin được phương diện quân Belorussia 1 tiến hành đồng thời với việc tiêu diệt khối quân Đức bị vây bên phía ngoài tại phía đông và đông nam thành phố, đến ngày 44201 năm 1945 khối quân này gồm tập đoàn lớn lớn quân số 9, tập đoàn lớn lớn quân xe tăng số 4 về cơ bản đã biết thành tiêu diệt.
Việc lấn chiếm nội đô Berlin trình làng phức tạp hơn nhiều, quân Đức chống cự một cách vô vọng đến cùng. Hai bên đánh nhau giành giật từng thành phố từng ngôi nhà. Loại súng chống tăng không giật vác vai Panzerfaust của Đức được phát rộng tự do xuống cho dân quân và những lực lượng bán vũ trang đã phát huy tác dụng rất tốt: trong những trận đánh đường phố, hơn 2.000 xe tăng và cơ giới những loại của Liên Xô đã biết thành phá hủy chỉ tính riêng trong nội đô Berlin.
Để trục xuất những nhóm lính Đức cố thủ trong những ngôi nhà, Hồng quân tách nhỏ những cty chức năng xe tăng và pháo binh, đưa xuống cho những cty chức năng bộ binh xung kích để tương hỗ hỏa lực đánh nhau trong phố: đại bác, xe tăng Xô Viết nã thẳng trái phá vào những tòa nhà, những căn phòng để trục quân Đức thoát khỏi những chỗ ẩn náu. Quân đội Xô Viết đã có kinh nghiệm tay nghề đánh nhau trong phố: Hồng quân trước tiên đánh tiêu diệt những kho tàng đạn dược của đối phương, tiếp sau đó đánh chia nhỏ những khu vực kháng cự, cô lập và tiêu diệt dứt điểm từng khu. Quân Đức dù chống cự rất quyết liệt đến cùng, nhưng khi hết đạn thì hoặc phải tự sát hoặc đầu hàng. Hơn nữa lính Đức cố thủ trong thành phố đang không hề vũ khí nặng, không thể đấu lại được với xe tăng, máy bay và đại bác bắn thẳng của Hồng quân. Lính Đức, SS và Volkssturm từ từ bị đẩy khỏi những khối nhà và đến ngày 29 tháng bốn toàn bộ lực lượng Đức còn sót lại đa phần là những cty chức năng SS trung thành với chủ nhất triệu tập dày đặc tại khu vực Nhà quốc hội Đức (Reichstag) và văn phòng đế chế (Reichschancellery).
Ngày 29 tháng bốn đã trình làng trận đánh ở đầu cuối chiếm khu nhà quốc hội Đức: sau những đợt bắn phá kinh hoàng bằng pháo binh và không quân những cty chức năng Xô Viết xung phong cận chiến lấn chiếm Reichstag, chiến sự cực kỳ ác liệt và không khoan nhượng, hai bên giành giật từng căn phòng, từng đoạn cầu thang, từng tầng lầu. Đến ngày 30 tháng bốn, hầu hết lính Đức và SS tại đây đều đã chết. Hai người lính trinh sát Xô Viết của trung đoàn 756, sư đoàn bộ binh 150 thuộc tập đoàn lớn lớn quân xung kích số 3, phương diện quân Belorussia 1: trung sĩ Mikhail Alekseyvich Egorov người Nga và hạ sĩ Meliton Varlamovich Kantarya người Gruzia đại diện thay mặt thay mặt cho những dân tộc bản địa Xô Viết thắng lợi đã cắm quốc kỳ Liên Xô lên mái vòm Reichchtag.
Chiến sĩ Hồng quân Meliton Kantaria cắm lá cờ Xô Viết trên nóc tòa nhà Quốc hội Đức, ngày 30/4/1945
Cùng ngày để không rơi vào tay quân đội Liên Xô, Führer Adolf Hitler cưới Eva Braun và tiếp sau đó cả hai đã tự sát. Trong di chúc Hitler trao quyền tổng thống đế chế (Reichspräsident) cho đô đốc Karl Dönitz và thủ tướng đế chế (Reichskanzler) cho Bộ trưởng tuyên truyền tiến sỹ Joseph Goebbels. Reichskanzler mới Joseph Goebbels liền cử ngay đại tướng Hans Krebs Tổng tham mưu trưởng – có thời từng là tùy viên quân sự chiến lược Đức tại Moskva đi gặp đối phương đề xuất kiến nghị đàm phán. Tư lệnh Xô Viết G.K. Zhukov cho phía Đức hơn 1 giờ để quyết định hành động đầu hàng không Đk. Sau khi hết thời hạn, chiến sự lại tiếp tục bùng phát ác liệt như cũ. Ngày 44201 năm 1945, ngay trước lúc lính Hồng quân tràn vào văn phòng đế chế, vợ chồng tiến sỹ Goebbels tự tay tiêm thuốc độc cho 6 người con nhỏ của tớ và tự sát.
Ngày 2 tháng 5 năm 1945 không hề gì để tiếp tục chiến đấu tư lệnh phòng thủ thành phố Berlin trung tướng pháo binh Đức Helmuth Weidling đã ra lệnh đầu hàng, tuy rằng trong thành phố vẫn còn đấy nhiều TT kháng cự của SS tiếp tục chiến đấu nhưng về cơ bản Berlin đã thất thủ. Hầu hết 800.000 quân Đức phòng thủ Berlin đã chết, bị thương hoặc bị tóm gọn làm tù binh. Phía Liên Xô cũng luôn có thể có 81.000 người tử trận và trên 200.000 bị thương.
Ngày 7 tháng 5 năm 1945 tại Rheims (Pháp) đại tướng Alfred Jold tổng tham mưu trưởng bộ tư lệnh hành quân Đức thay mặt chính phủ nước nhà Đế chế của đô đốc Karl Dönitz đã ký kết biên bản đầu hàng quân đội liên minh cùng Hồng quân Xô Viết trước những đại diện thay mặt thay mặt quân đội Anh, Pháp, Mỹ. Tổng tư lệnh tối cao Xô Viết Stalin bất bình và phản đối thể thức đầu hàng như vậy và yêu cầu nghi thức đầu hàng chính thức phải được trình làng tại Berlin với đại diện thay mặt thay mặt tốt nhất của lực lượng vũ trang Đức và dưới sự chủ tọa của đại diện thay mặt thay mặt của quân đội Xô Viết. Lãnh đạo những nước liên minh nhất trí coi việc ký đầu hằng ngày 7 tháng 5 là đầu hàng sơ bộ và sẽ tổ chức triển khai nghi thức ký chính thức đầu hàng của Đức tại Berlin. Hôm sau thống chế Tổng tư lệnh quân đội Đức Wilhelm Keitel cùng những đại diện thay mặt thay mặt Hải, lục, không quân, những lực lượng vũ trang Đức đã đi đến Berlin. Trước những đại diện thay mặt thay mặt quân đội Đồng minh, Nguyên soái Liên Xô Georgy Konstantinovich Zhukov thay mặt Tổng tư lệnh tối cao Xô Viết chủ trì và tiếp nhận sự đầu hàng của Đức Quốc xã. Chiến tranh Xô – Đức đã chấm hết.
Reply
6
0
Chia sẻ
– Một số Keywords tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn So sánh điểm giống và rất khác nhau về quy trình phát xít hóa cỗ máy nhà nước ở đức và nhật tiên tiến và phát triển nhất , Share Link Down So sánh điểm giống và rất khác nhau về quy trình phát xít hóa cỗ máy nhà nước ở đức và nhật “.
Quý khách trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nha.
#sánh #điểm #giống #và #khác #nhau #về #quá #trình #phát #xít #hóa #bộ #máy #nhà #nước #ở #đức #và #nhật So sánh điểm giống và rất khác nhau về quy trình phát xít hóa cỗ máy nhà nước ở đức và nhật