Mục lục bài viết
Cập Nhật: 2022-01-05 06:16:11,Bạn Cần biết về Phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám là. Bạn trọn vẹn có thể lại Báo lỗi ở phía dưới để Ad được tương hỗ.
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản khá đầy đủ của tài liệu tại đây (749.29 KB, 91 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
LÊ THỊ HIỀN
Tìm hiểu rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn
Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám
năm 1945
LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC VIỆT NAM
HÀ NỘI, 2005
1
Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài.
Trong nền văn học Việt Nam tân tiến, nhà văn Nguyễn Tuân là một trong
những cây bút xuất sắc, có phong thái độc lạ và rất khác nhau đã tự vươn lên để xác lập
vị trí của tớ trên văn đàn. Sau hơn 60 năm góp sức cho hoạt động giải trí và sinh hoạt nghệ
thuật Nguyễn Tuân đã say sưa đi và viết không hề biết mệt mỏi, ông để lại
một gia tài đồ sộ với nhiều tác phẩm và nhiều thể loại phong phú như: truyện
ngắn, phóng sự, tiểu thuyết, tuỳ bút Ngoài ra ông còn viết phê bình văn học,
dịch thuật, đóng phim, diễn kịch ở nghành nào Nguyễn Tuân cũng say sưa
hết mình với việc làm và thể hiện được phong thái riêng độc lạ và rất khác nhau của tớ.
Đối với nghành văn học nghệ thuật và thẩm mỹ Nguyễn Tuân xứng danh là một cây bút
bậc thầy, tinh xảo và tài hoa. Đặc biệt là ở thể loại tuỳ bút thì hiếm có một cây
bút nào lại gắn bó chung thuỷ với nó suốt một đời sáng tác như Nguyễn Tuân.
Vì thế từ khi Nguyễn Tuân ra đi đã để lại một khoảng chừng trống rất khó gì bù
đắp được cho nền văn học nước nhà. Trong bức điện của Hội nhà văn Liên
Xô gửi Hội nhà văn Việt Nam nhân ngày kỷ niệm 80 năm ngày sinh và ba năm
ngày mất của nhà văn Nguyễn Tuân in trên Báo văn nghệ số 33, năm 1990 đã
xác lập: “Đó là một thiên tài kỳ lạ mà văn xuôi của ông ngày càng trở
thành một bộ phận không thể tách rời khỏi di sản cổ xưa, người ta sẽ nghiên
cứu học tập thứ văn xuôi ấy. Dẫn chứng cho điều này là yếu tố thành công xuất sắc về mặt
fan hâm mộ không riêng gì có ở quê nhà ông, mà còn ở thật nhiều nước khác, trong số đó
ở cả Liên Xô chúng tôi ”
Năm tháng qua đi, do sự thử thách, tinh lọc khắc nghiệt của thời hạn có
những tác phẩm văn học bị chìm vào quên lãng, có những tác phẩm được in
sâu vào trong tâm trí người đọc. Chẳng hạn như trong kho tàng văn học dân
gian: những bài ca hay, những mẩu chuyện kể mê hoặc giàu giá trị văn chương
2
đã được lưu truyền đến ngày hôm nay và mãi mãi về sau. Còn so với văn học viết,
những tên tuổi như: Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Cao Bá
Quát, Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Phan Bội Châu,
Nguyễn ái Quốc – Hồ Chí Minh, Tố Hữu, Xuân Diệu, Huy Cận, Ngô Tất Tố,
Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao, Nguyễn Tuân, Tô Hoài
đã, đang và sẽ mãi là niềm tự hào cho dân tộc bản địa Việt Nam. Đối với nhà văn
Nguyễn Tuân, khi viết về đời sống và sự nghiệp văn học của ông, nhà văn
Nguyễn Đình Thi nhận định rằng: “Nguyễn Tuân là một trong mấy nhà văn lớn mở
đường và đắp nền cho văn xuôi Việt Nam thế kỷ XX. Cùng với những bạn
cùng thời như Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Thạch Lam,
Nam Cao, Nguyễn Tuân đã đặt viên đá riêng vào cái nền còn mới mẻ của văn
xuôi tiếng Việt ta và viên đá của Nguyễn Tuân là một hòn đá tảng, mà tôi tin
là chắc bền trong thời hạn “
(56/546)
.
Một điều chứng minh và khẳng định rằng giá trị đích thực của văn chương sẽ tiến hành người
đời ghi nhận. Nhà nghiên cứu và phân tích Vũ Ngọc Phan nhận xét về yếu tố nghiệp văn học
của Nguyễn Tuân: “Một ngày không xa khi mà văn chương Việt Nam được
người Việt Nam ham chuộng hơn hiện giờ, tôi dám chắc những văn phẩm của
Nguyễn Tuân sẽ còn tồn tại một vị thế xứng danh hơn thế nữa”
(56/52)
. Lời tiên đoán
của Vũ Ngọc Phan đang trở thành hiện thực. Bởi lẽ những góp phần to lớn của
nhà văn Nguyễn Tuân so với nền văn học Việt Nam đã được Đảng và Nhà
nước trao tặng cho ông phần thưởng cao quý – phần thưởng Hồ Chí Minh (đợt
thứ nhất, ngày 04/11/1996).
Vì vậy đã có nhiều khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích thành công xuất sắc về đời sống cũng
như văn nghiệp của nhà văn Nguyễn Tuân. Trong luận văn này chúng tôi xin
được tiếp thu những thành tựu của những nhà nghiên cứu và phân tích đi trước, đồng thời
cũng muốn được nói lên tâm lý của mình mình về rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà
văn Nguyễn Tuân trong những tác phẩm trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.
3
Chúng tôi đi sâu vào tìm hiểu: Quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn
Tuân – Thế giới nhân vật – Thời gian nghệ thuật và thẩm mỹ và không khí nghệ thuật và thẩm mỹ –
Ngôn ngữ và giọng điệu. Mong rằng điều này sẽ làm sáng tỏ được phần nào
những giá trị đích thực của những tác phẩm trước cách mạng cũng như những
góp phần to lớn của nhà văn Nguyễn Tuân so với nền văn học dân tộc bản địa. Đồng
thời về mặt thực tiễn việc tìm hiểu rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ trong những sáng tác của
nhà văn góp thêm phần xác lập phong thái độc lạ và rất khác nhau của nhà văn và giúp ích
cho việc giảng dạy cũng như nghiên cứu và phân tích những tác phẩm thêm hiệu suất cao.
2. Lịch sử yếu tố.
2.1. Trước Cách mạng tháng Tám.
Khi Nguyễn Tuân phát hành một số trong những tác phẩm văn xuôi: Một chuyến du ngoạn,
Vang bóng thuở nào, Thiếu quê nhà đã được những nhà nghiên cứu và phân tích quan
tâm như Vũ Ngọc Phan, Thạch Lam. Hai tác giả đã quan tâm tới những nét
riêng độc lạ và rất khác nhau trong những sáng tác của nhà văn Nguyễn Tuân. Nhà văn Thạch
Lam trong nội dung bài viết năm 1940 khi đọc Vang bóng thuở nào của Nguyễn Tuân
đã nhận được xét: “Người ta lấy làm sung sướng khi thấy một nhà văn kính trọng
và yêu mến vẻ đẹp, coi việc làm sáng tạo là việc làm quý báu và thiêng
liêng”
(56/229)
. Song không riêng gì có có thế nhà văn Thạch Lam đã và đang chỉ ra những phần
khiếm khuyết trong Vang bóng thuở nào của nhà văn Nguyễn Tuân: “Về mặt
văn chương, toàn bộ chúng ta muốn tác giả Vang bóng thuở nào đến một sự giản dị
sáng sủa hơn thế nữa, cố tránh những lối hành văn cầu kỳ – sự cầu kỳ trong cái
tìm tòi, không phải cái cầu kỳ trong cách điệu tả – tránh những chữ nhắc lại,
những sự phong thái, những lối về âm điệu trong câu văn. Có lẽ tác giả muốn
nói hết cả những cái mình biết và tác giả biết nhiều nên có sự lộn xộn đó
chăng?”
(56/230)
.
4
Đối với nhà văn Vũ Ngọc Phan trong cuốn Nhà văn tân tiến, ông đã có
những nhận xét rất xác đáng về phong thái văn chương của nhà văn Nguyễn
Tuân: “Chỉ người ưa suy xét đọc Nguyễn Tuân mới thấy thú vị, vì văn Nguyễn
Tuân không phải thứ văn chương để người nông nổi thưởng thức. Một ngày
không xa khi mà văn chương Việt Nam được người Việt Nam ham chuộng hơn
hiện giờ, tôi dám chắc những văn phẩm của Nguyễn Tuân sẽ còn tồn tại vị thế
xứng danh hơn thế nữa”
(56/52)
. Và một điều chứng minh và khẳng định rằng giá trị đích thực của
văn chương sẽ tiến hành người đời ghi nhận.
2.2. Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975.
Sau Cách mạng tháng Tám một loạt sáng tác mới của nhà văn Nguyễn
Tuân Ra đời như: Ngày Cách mạng đầy tuổi tôi, Đường vui, Tình chiến
dịch, Tuỳ bút kháng chiến Dù là những sáng tác mới tuy nhiên những nhà nghiên
cứu vẫn nhận ra bóng hình con người cũ của nhà văn. Đọc Gió Lào năm
1947, Trương Chính phê phán Nguyễn Tuân: “Sao mà kềnh càng đến thế”. ở
Hội nghị tranh luận văn nghệ Việt Bắc năm 1948 nhà văn Nguyên Hồng có
nhận xét về tuỳ bút Đường vui của nhà văn Nguyễn Tuân: “Nguyễn Tuân yêu
mình quá, dựng mình lên nhiều quá”
(34/7)
. Đối với Triều Mai thì lại đống ý
với Nguyễn Tuân khi xem quyển Nguyễn: “Tôi muốn tống táng cho xong một
cái thời. Có đào sâu chôn chặt rồi thì sau mới yên tâm mà thao tác
mới”
(34/260)
.
Năm 1957, khi viết về con người và tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân,
Trương Chính đã có quan điểm mới: “Ông là một nhà văn độc lập và độc lạ và rất khác nhau
về kiểu cách hành văn Một nhà văn chủ quan nhất trong những nhà văn của
ta “
(56/53)
. Có thể nhận thấy từ sau Cách mạng tháng Tám những sáng tác của
nhà văn Nguyễn Tuân được nhiều nhà nghiên cứu và phân tích quan tâm. Năm 1960
Nguyễn Tuân cho trình làng bạn đọc tập tuỳ bút Sông Đà đã gây được nhiều chú
ý. Nhà văn Nguyên Ngọc trong bài Cảm tưởng đọc Sông Đà đã nhận được xét
5
Sông Đà là: “Một cuốn tiểu thuyết viết theo lối riêng là tác phẩm về non
sông giang sơn Tây Bắc. Khi nói cảm tưởng về Sông Đà, trước hết là tôi muốn
chào mừng ở anh Nguyễn Tuân một cách đứng mới, một vị trí mới”
(56/271)
.
Bên cạnh việc xác lập nội dung giàu giá trị, giàu chất thơ của tuỳ bút
Sông Đà, Trương Chính vẫn chỉ ra điểm hạn chế của tác phẩm: “Đứng về
phong thái mà nói thì phong thái của Nguyễn Tuân vẫn chưa hề thay đổi.
Vẫn lôi thôi, dài dòng như thuở nào. Ông là người không lúc nào biết tự hạn
chế. Người đọc cứ phải theo ông mà đi như đi vào một trong những bát trận đồ không tồn tại
lối ra Cũng may là được cái có duyên”
(56/282)
.
Nếu như trong những sáng tác của Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng
Tám nhà văn quá tôn vinh cái Tôi thành viên, ẩn mình trong cái vỏ thành viên, không
hoà mình với toàn thế giới xung quanh thì những sáng tác sau Cách mạng tháng Tám
ông quan tâm hết thảy mọi việc xung quanh, quyết tâm đoạn tuyệt với quá
khứ. Chính vì thế mà những nhà nghiên cứu và phân tích đã có cái nhìn trân trọng và cảm
thông cũng như nhận ra được phong thái riêng của nhà văn Nguyễn Tuân.
2.3. Từ năm 1975 đến nay.
Sau khi cả hai miền Nam Bắc trọn vẹn thống nhất, giang sơn ta xộc vào
quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường tài chính mới. Đối với văn học trong thời kỳ này (đặc
biệt từ thời gian năm 1986 trở đi) đã và đang có nhiều thay đổi, tác giả được tự do
phát huy hết kĩ năng của tớ. Các nhà nghiên cứu và phân tích đã và đang có cái nhìn mới,
cởi mở hơn so với nhà văn Nguyễn Tuân. Năm 1977, Phong Lê có viết bài
Nguyễn Tuân trong tuỳ bút, ông phê phán tuỳ bút Phở của Nguyễn Tuân:
“Những mẩu chuyện ngoài lề, chứ chưa phải là nơi tiềm ẩn những yếu tố
mới dồn tụ những âm vang lớn của đời sống, nhất là đời sống trong xây dựng
chủ nghĩa xã hội”
(56/88)
. Ông còn nói thêm: “Trong quá trình cách mạng mới
này qua tuỳ bút Nguyễn Tuân, dù viết về cuộc chiến tranh hay về xây dựng hoà
bình, nhà văn thường hay cài vào những ý lấp lửng Nhiều trang viết của
6
anh có một vẻ gì đó không thường thì”
(56/88)
. Đó là quan điểm và định hình và nhận định rất
khắt khe của Phong Lê so với nhà văn Nguyễn Tuân.
Trong số những nhà nghiên cứu và phân tích về Nguyễn Tuân đáng phải kể tới là
Nguyễn Đăng Mạnh, ông là người nghiên cứu và phân tích về Nguyễn Tuân một cách khá
toàn vẹn và thâm thúy. Nguyễn Đăng Mạnh nghiên cứu và phân tích về Nguyễn Tuân từ thời gian năm
1968 với bài Con đường Nguyễn Tuân đi đến bút ký chống Mỹ; hai bài
trình làng có quy mô cho Tuyển tập Nguyễn Tuân (2 tập năm 1984 – 1986)
và Toàn tập Nguyễn Tuân (1988); không riêng gì có có thế Nguyễn Đăng Mạnh còn tồn tại
nội dung bài viết về Nguyễn Tuân Một phong thái độc lạ và rất khác nhau và tài hoa. Các nội dung bài viết
của Nguyễn Đăng Mạnh đã phân tích một cách thâm thúy, thấu đáo sự nghiệp,
quan điểm, phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ, đặc trưng thể loại của nhà văn Nguyễn
Tuân Nhà nghiên cứu và phân tích Nguyễn Đăng Mạnh nhấn mạnh vấn đề đến nét nổi trội ở trong nhà
văn Nguyễn Tuân đó là đậm cá tính Ngông: “Nguyễn Tuân xộc vào nghề văn như
để chơi Ngông với thiên hạ. Về cơ bản đó là phản ứng của chủ nghĩa cá
nhân kiêu ngạo ở một thanh niên trí thức giàu sức sống nhưng bế tắc Nhu
cầu chơi Ngông buộc Nguyễn Tuân phải đẩy mọi cái thường thì tới cực
đoan, thậm chí còn tới mức trở thành những kỳ thuyết, nghịch thuyết “
(8/89-90)
.
Nhà nghiên cứu và phân tích Nguyễn Đăng Mạnh còn nhấn mạnh vấn đề đến cái Tôi của nhà văn
Nguyễn Tuân như thể một yếu tố có tính quyết định hành động tới phong thái riêng của
nhà văn: “Nguyễn Tuân quả thực không phải là một con người trọn vẹn
dửng dưng với ngoại cảnh và thời cuộc. Không thể nói Nguyễn Tuân đi và
viết trọn vẹn để tìm mình, để sống cái thành viên kín mít của tớ”
(8/33)
. Ngoài
ra Nguyễn Đăng Mạnh còn tồn tại những nhận xét rất thâm thúy về ngôn từ của
nhà văn Nguyễn Tuân: “Nguyễn Tuân có một kho từ vựng rất là phong
phú Không chỉ tích luỹ những từ sẵn có, ông luôn luôn có ý thức sáng tạo từ
mới và cách dùng từ mới”
(56/123)
. Nguyễn Đăng Mạnh có quan điểm và đánh
7
giá trọn vẹn mới mẻ và thâm thúy so với những nhà nghiên cứu và phân tích khác. Ông có lòng
ưu tiên và trân trọng đặc biệt quan trọng so với nhà văn Nguyễn Tuân.
Nhà nghiên cứu và phân tích Phan Cự Đệ cũng vậy, ông định hình và nhận định cao nhà văn Nguyễn
Tuân. Năm 1983 trong cuốn Nhà văn Việt Nam 1945 – 1975, tập 2, Phan Cự
Đệ xác lập: “Trước cách mạng ta chỉ có một Nguyễn Tuân nghệ thuật và thẩm mỹ vị
nghệ thuật và thẩm mỹ, một Nguyễn Tuân nghệ sĩ thuần tuý. Bây giờ ta đã có một công
dân Nguyễn Tuân cạnh bên một Nguyễn Tuân nghệ sĩ, một cán bộ Nguyễn
Tuân hoà thích phù hợp với một nhà văn Nguyễn Tuân”
(56/106)
. Nhà văn Nguyễn Tuân đã
trải qua con phố đầy gian truân với thật nhiều trăn trở, day dứt để phủ định
con người cũ và xây dựng con người mới. Quá trình Lột xác đó không hề đơn
giản so với nhà văn, điều này đã được Phan Cự Đệ lý giải một cách thâm thúy:
“Sau cách mạng nhà văn không trái chiều hai yếu tố thẩm mĩ và xã hội nhưng
anh vẫn bắt nhanh những mặt đẹp, nhạy cảm với môi trường sống đời thường mới từ góc nhìn
thẩm mĩ”
(56/107)
. Quan niệm của nhà văn Nguyễn Tuân khi nhìn nhận, định hình và nhận định
mọi mặt của môi trường sống đời thường đều xuất phát từ vẻ đẹp và chỉ vẻ đẹp mà thôi. Phan
Cự Đệ còn nhận thấy ở trong nhà văn Nguyễn Tuân có điểm đặc biệt quan trọng: “Nguyễn
Tuân thuộc số người mê say Đôxtôiepxki thời ấy. Họ cũng muốn tung hê nổi
loạn như những nhân vật của Đôxtôiepxki, muốn chống lại một thứ trật tự giả
dối “
(56/104)
.
Ngoài những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích về yếu tố nghiệp văn học của nhà văn
Nguyễn Tuân còn tồn tại thật nhiều nội dung bài viết về kỷ niệm gắn bó thâm thúy của những nhà
nghiên cứu và phân tích so với nhà văn Nguyễn Tuân như: Hỏi chuyện Nguyễn Tuân về
những ngày đầu kháng chiến chống Pháp (Ngọc Trai); Những lần gặp gỡ
(Nguyễn Quang Sáng); Những người Sài Gòn và anh Nguyễn (Nguyễn
Nguyên); Nguyễn Tuân trong tâm tôi (Đoàn Minh Tuấn); Sống đẹp từng
ngày (Nguyên Ngọc); Lần ở đầu cuối gặp gỡ bác Tuân (Phan Hồng Giang);
Tản mạn về Nguyễn Tuân (Nguyễn Đăng Mạnh) Đây là những nội dung bài viết
8
tiêu biểu vượt trội của bạn hữu, đồng nghiệp so với nhà văn Nguyễn Tuân. Qua những
nội dung bài viết này toàn bộ chúng ta càng hiểu thêm về nhân cách con người cũng như sự
nghiệp sáng tác văn học của nhà văn. Một con người dân có nhân cách, có bản
lĩnh không riêng gì có tài năng trong sáng tác văn học mà còn “sống đẹp từng ngày”.
Từ năm 1975 đến nay có thật nhiều khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích về đời sống, sự
nghiệp văn học của nhà văn Nguyễn Tuân. Năm 1997, Hoàng Xuân tuyển
chọn và trình làng tập sách Nguyễn Tuân – người đi tìm vẻ đẹp gồm 46 bài
viết của 36 tác giả nghiên cứu và phân tích về nhà văn Nguyễn Tuân. Năm 1988, Tôn
Thảo Miên tuyển chọn và trình làng tập sách Nguyễn Tuân về tác gia và tác
phẩm gồm có 93 nội dung bài viết của nhiều tác giả như: Vũ Ngọc Phan, Nguyễn Đình
Thi, Nguyễn Đăng Mạnh, Phan Cự Đệ, Trương Chính, Phong Lê, Vương Trí
Nhàn, Ngọc Trai, Hà Văn Đức, Vũ Đức Phúc, Hoàng Như Mai, Nam Mộc,
Văn Tâm, Nguyễn Thị Thanh Minh, Hoài Anh, Nguyễn Thành
Trong suốt 60 năm qua, đã có quá nhiều khu công trình xây dựng, nội dung bài viết nghiên cứu và phân tích về
sáng tác của Nguyễn Tuân. Có thể thấy rằng sự nghiệp văn học của Nguyễn
Tuân đã trải qua nhiều bước thăng trầm tuy nhiên ngày càng được xác lập và
định hình và nhận định cao. Phong cách thành viên cũng như cái Tôi độc lạ và rất khác nhau của nhà văn
không hề bị phê phán như trước mà ngược lại được trân trọng, tôn vinh. Tuy
nhiên để hiểu được con người và sự nghiệp văn học của Nguyễn Tuân yên cầu
phải có sự góp phần lớn lao của những nhà nghiên cứu và phân tích. Đối với chúng tôi trong
luận văn này mong ước được Tìm hiểu rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn
Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.
3. Mục đích, trách nhiệm của đề tài:
Trong luận văn này chúng tôi chỉ triệu tập Tìm hiểu rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ
của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Đây
là việc làm rất lý thú tuy nhiên cũng luôn có thể có nhiều trở ngại, bởi theo nhận xét của
9
Nguyễn Đăng Mạnh: “Nguyễn Tuân là một hiện tượng kỳ lạ văn học phức tạp nhất
quá trình trước Cách mạng tháng Tám”
(56/91)
. Nhưng với lòng say mê và
ngưỡng mộ nhà văn Nguyễn Tuân, chúng tôi mong ước được góp thêm phần làm
rõ ràng độc lạ và rất khác nhau và những rực rỡ nghệ thuật và thẩm mỹ của Nguyễn Tuân trước Cách
mạng tháng Tám năm 1945. Hy vọng rằng đó là những góp phần nhỏ bé của
chúng tôi góp thêm phần vào việc xác lập Nguyễn Tuân là một nhà văn có
phong thái độc lạ và rất khác nhau tài hoa và có một sự nghiệp văn học phong phú và đa
dạng.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và phân tích.
Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Tuân kéo dãn hơn thế nữa 60 năm và trải đều ở hai
đoạn đường trước và sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. ở đoạn đường
nào ông cũng luôn có thể có những thành tựu rực rỡ. Nhưng trong khuôn khổ một luận
văn thạc sĩ, chúng tôi chỉ đề cập đến những sáng tác của ông quá trình trước
cách mạng. Thông qua việc tìm hiểu những sáng tác của nhà văn Nguyễn
Tuân quá trình này, luận văn nỗ lực làm nổi rõ được những rực rỡ nghệ
thuật và phong thái tài hoa độc lạ và rất khác nhau của nhà văn.
5. Phương pháp nghiên cứu và phân tích.
Luận văn sử dụng những phương pháp nghiên cứu và phân tích khoa học sau:
5.1. Phương pháp khối mạng lưới hệ thống: nhằm mục tiêu nghiên cứu và phân tích những sáng tác của nhà
văn Nguyễn Tuân theo một khối mạng lưới hệ thống từ quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ, toàn thế giới nhân
vật, thời hạn nghệ thuật và thẩm mỹ, không khí nghệ thuật và thẩm mỹ, ngôn từ và giọng điệu.
5.2. Phương pháp so sánh văn học: được tiến hành ở một số trong những nét tiêu biểu vượt trội
về nghệ thuật và thẩm mỹ sáng tác trong những tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân với những
nhà văn, nhà thơ khác để tìm ra nét riêng độc lạ và rất khác nhau của nhà văn này.
10
5.3. Phương pháp phân tích tổng hợp: nhằm mục tiêu tìm hiểu rực rỡ về nghệ
thuật trong những sáng tác của nhà văn Nguyễn Tuân từ rõ ràng, rõ ràng đến khái
quát hỗ trợ cho việc nghiên cứu và phân tích có sức thuyết phục cao.
Ngoài ra luận văn còn sử dụng một số trong những phương pháp nghiên cứu và phân tích văn học
khác ví như phương pháp quy mô văn học, phương pháp lịch sử dân tộc bản địa rõ ràng
6. Cấu trúc luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung chính của luận văn được triển
khai trong bốn chương:
Chương 1: Quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân.
Chương 2: Thế giới nhân vật trong những sáng tác của nhà văn Nguyễn Tuân
trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Chương 3: Thời gian nghệ thuật và thẩm mỹ và không khí nghệ thuật và thẩm mỹ trong những sáng
tác của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Chương 4: Ngôn ngữ và giọng điệu.
11
Phần Nội dung
Chương 1
Quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân
Cuộc đời và sự nghiệp văn học của nhà văn Nguyễn Tuân đã có những
góp phần quan trọng so với nền văn học dân tộc bản địa và quả đât. Qua những
trang viết của nhà văn, người đọc trọn vẹn có thể nhận ra được đó là văn chương của
Nguyễn Tuân, những câu chữ này là của riêng Nguyễn Tuân. Ngay từ những
tác phẩm thứ nhất của ông người đọc đã trọn vẹn có thể nhận ra cái riêng, cái độc lạ và rất khác nhau
tài hoa, uyên bác của thành viên nhà văn. Nhà văn Nguyễn Tuân là người dân có tài năng,
có sự am hiểu thâm thúy, có vốn từ phong phú, có lòng say mê nghề nghiệp, ham
tìm tòi sáng tạo Mọi câu, mọi chữ nhà văn sử dụng rất hợp lý vừa lại sở hữu
duyên, dường như có sự hoà quyện cả thơ, ca, nhạc, họa. Nhà văn Anh Đức
đã xác lập Nguyễn Tuân rất xứng danh là: “Một bậc thầy của nghệ thuật và thẩm mỹ
ngôn từ một nhà văn độc lạ và rất khác nhau vô tuy nhiên mà mỗi dòng chữ tuôn ra đầu ngọn
bút đều như có đóng một dấu triện riêng”
(56/524)
. Không phải dễ gì nhà văn nào
cũng xây dựng được cho mình một phong thái riêng, mà thực ra chỉ những
nhà văn lớn, có tài năng năng mới trọn vẹn có thể xây dựng cho mình một phong thái riêng
độc lạ và rất khác nhau. Đối với nhà văn Nguyễn Tuân, trải qua hơn 60 năm cầm bút đã để
lại cho đời một di sản văn học đáng quý. Để hiểu được những sáng tác của nhà
văn Nguyễn Tuân, trước hết toàn bộ chúng ta phải hiểu được: Quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ
của Nguyễn Tuân.
Quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của Nguyễn Tuân là một yếu tố khá phức tạp, có
nhiều xích míc, không nhất quán, nhất là quá trình trước Cách mạng tháng
Tám năm 1945. Khi bàn tới quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của Nguyễn Tuân, Nguyễn
Đăng Mạnh trong Lời trình làng tuyển tập Nguyễn Tuân, tập 1, năm 1981
12
có viết: “Một nhà văn của quan điểm duy mỹ ( ) một môn đồ của thuyết nghệ
thuật vị nghệ thuật và thẩm mỹ ( ) chỉ trọng vẻ đẹp hình thức, không cần nội dung, chủ
trương viết văn không khuynh hướng, nghĩa là muốn đặt nghệ thuật và thẩm mỹ lên trên
mọi thứ thiện ác ở đời”
(56/91)
. Theo Nguyễn Đăng Mạnh quan điểm ấy được
thể hiện ngay trong những sáng tác của nhà văn Nguyễn Tuân: “Thể hiện ngay ở
những nhân vật ưa thích nhất của ông trước cách mạng: những con người tài
hoa tài tử, dù tĩnh tại hay xê dịch so với môi trường sống đời thường, so với quê nhà đều
chỉ là những kẻ ăn tạm, ở nhờ, những con người sinh ra dường như chỉ để
ngắm đời, ngoạn cảnh cho giác quan được no nê thanh sắc và để trổ tài khoe
chữ, chứ không chịu gánh lấy một trách nhiệm xã hội nào”
(56/91)
. Quan điểm
nghệ thuật và thẩm mỹ ấy không riêng gì đã có được thể hiện trải qua những hình tượng nhân vật
trong tác phẩm của nhà văn, mà nhiều lúc còn được thể hiện dưới dạng những
khái niệm hoặc những câu chữ trực tiếp trong tác phẩm. Trong tác phẩm
Nguyễn nhà văn Nguyễn Tuân có viết: “Mỹ thuật vốn không là bà con với
luân lý của thời đại. Một thằng đánh cắp đã trở nên đẹp tươi vô cùng khi hắn cắt
túi người ta rất gọn, rất nhanh”
(9/1011)
.
Đối với nhà văn Nguyễn Tuân, dường như nghệ thuật và thẩm mỹ là toàn bộ, quan
niệm “nghệ thuật và thẩm mỹ vị nghệ thuật và thẩm mỹ” được xem như một tiêu chuẩn của lý tưởng
thẩm mĩ. Khát vọng của nhà văn muốn vươn tới và thể hiện trong tác phẩm
của tớ là “vẻ đẹp” và chỉ “vẻ đẹp” mà thôi. Trong tuỳ bút Tóc chị Hoài
Nguyễn Tuân nhận định rằng: “Cái người nào trong suốt một đời người mà không
được ngắm một mớ tóc cho tử tế thì cái thẩm mĩ quan của người ấy còn lung
lay lắm”
(13/338)
. Nhiều khi Nguyễn Tuân còn ca tụng vẻ đẹp ma quái của tiếng
đàn, cuộc đàn hát cứ như một thứ thôi miên, dường như tiếng đàn làm cho
người ta quên đi mọi thứ ở trên đời: “Người ta vừa hát, vừa khóc và người ta
đàn đến cái mức hộc máu ra mà gục chết dưới gốc nhạc khí”
(13/407)
.
13
Như vậy toàn bộ chúng ta trọn vẹn có thể thấy rằng: trước Cách mạng tháng Tám quan
điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của Nguyễn Tuân rất trọng vẻ đẹp hình thức, thậm chí còn có những lúc
đến mức cực đoan. Nói như vậy cũng không tức là lúc nào quan điểm ấy
cũng chi phối ngòi bút của ông. Bởi lẽ có nhiều trang viết của Nguyễn Tuân
đã thể hiện thái độ yêu ghét, trọng khinh rõ ràng mà không phải xuất phát từ
tiêu chuẩn hình thức. Những trang viết về nhân vật Huấn Cao trong truyện
ngắn Chữ người tử tù là một ví dụ: Huấn Cao là một nghệ sĩ tài hoa, có tài năng
viết chữ nổi tiếng tỉnh Sơn, mà chơi chữ là một thú chơi thanh nhã của người
xưa, thật nhiều người mơ ước, nhất là viên quan coi ngục mơ ước đã có được
chữ của Huấn Cao treo trong nhà: “Có được chữ Huấn Cao mà treo là có một
báu vật ở trên đời”
(13/100)
. Huấn Cao không riêng gì có là một nghệ sĩ tài hoa mà còn
là một bậc anh hùng cứu nước, tuy chí lớn không thành nhưng lúc nào thì cũng
giữ tư thế hiên ngang quật cường. Huấn Cao coi thường quyền lực tối cao, khinh bỉ
viên quan coi ngục. Nhưng sau khoản thời hạn hiểu được tấm lòng của viên quản ngục,
một con người tuy nhiên ở chốn ngục tù đen tối nơi điều ác, cái xấu ngự trị mà
vẫn biết yêu, biết quý vẻ đẹp, Huấn Cao đã đồng ý cho chữ: “Nào ta có biết
đâu một người như thầy Quản đây và lại sở hữu những sở trường cao quý như vậy.
Thiếu chút nữa, ta đi phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”
(13/101)
. Không
những thế mà Huấn Cao còn khuyên nhủ rất chí tình so với viên quản ngục:
“Ta khuyên thầy Quản nên thay đổi chốn ở đi ( ) ở đây khó giữ thiên lương
cho lành vững, rồi cũng nhem nhuốc mất cả đời lương thiện”
(13/102)
.
Như vậy vẻ đẹp trong nhân cách của Huấn Cao có sự thống nhất giữa
tài hoa, khí phách hiên ngang và cái tâm trong sáng. Qua hình tượng nhân vật
Huấn Cao, toàn bộ chúng ta thấy được một phương diện nào đó trong ý niệm về
vẻ đẹp của nhà văn Nguyễn Tuân: cái tài gắn với vẻ đẹp – vẻ đẹp ở vẻ tài
hoa, vẻ đẹp ở khí phách hiên ngang quật cường và vẻ đẹp ở tâm hồn trong sáng
của con người. Trong tác phẩm Vang bóng thuở nào, Nguyễn Tuân say sưa
14
đi tìm vẻ đẹp của thuở nào xưa cũ mà nay chỉ từ vang bóng. Đây là một công
việc có ý nghĩa lớn lao: phải yêu quý và muốn lưu giữ lại những vẻ đẹp đã
qua thì tác giả mới say sưa, miệt mài viết về nó như vậy. Chữ người tử tù nói
riêng hay Vang bóng thuở nào nói chung là một tác phẩm rực rỡ ghi lại
bước đường trở lại tìm những vẻ đẹp xưa mà người đời thường quên lãng.
Trong truyện Bữa rượu máu in trong tập Vang bóng thuở nào cũng
vậy, không phải chỉ có chủ nghĩa hình thức là chủ yếu mà truyện còn tồn tại nội
dung xã hội mang ý nghĩa thâm thúy. Thông qua những hình tượng, những chi
tiết trong truyện tác giả đã lên án và tố cáo quyết sách tàn bạo của thực dân Pháp
cùng tội ác của những tên bán nước hại dân, chúng đã bày ra nghệ thuật và thẩm mỹ chém
đầu người. Trong truyện dường như tác giả có vẻ như rất thản nhiên khi miêu tả
cảnh tên công sứ Tây và thằng Tổng đốc, vui vẻ chúc rượu nhau trước lúc ra
lệnh chém đầu mấy nghĩa quân Bãi Sậy. Đây là hành vi của những kẻ độc
ác, man rợ, lạnh lùng thản nhiên trước cái chết của những người dân nghĩa quân
yêu nước. Chính vì thế mà tội ác của chúng gây ra ở đầu cuối phải trả giá.
Bỗng nhiên một cơn lốc kinh hoàng đột ngột xoáy bốc cát mù mịt đuổi theo chúng,
ném cái mũ của tên công sứ lăn lộn dưới bãi cỏ pháp trường. Đây là một trong
những rõ ràng thật thâm thúy của tác phẩm thể hiện thái độ phê phán kín kẽ và
không kém phần thâm thuý của tác giả.
Nếu nhìn từ góc nhìn lịch sử dân tộc bản địa rõ ràng để xem xét quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của
nhà văn Nguyễn Tuân, toàn bộ chúng ta trọn vẹn có thể hiểu được những xích míc trong
quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn. Nhà văn Nguyễn Tuân vốn là môn đồ của
thuyết: “nghệ thuật và thẩm mỹ vị nghệ thuật và thẩm mỹ”, “trọng vẻ đẹp hình thức”. Nhà văn có quay
sống lưng lại với hiện thực nhưng đó là hiện thực đen tối của xã hội thực dân
phong kiến, chứ không phải quay sống lưng lại với những tinh hoa, truyền thống cuội nguồn
tốt đẹp của dân tộc bản địa cũng như những cảnh đẹp nên thơ của quê nhà, đất
nước. Trước Cách mạng tháng Tám nhà văn chưa đủ sức mạnh để chống lại
15
xã hội thực dân phong kiến tuy nhiên ông có lòng yêu dân, yêu nước tha thiết.
Vì thế toàn bộ những gì mà ông yêu quý cũng như tâm sự của chính mình
Nguyễn Tuân đều gửi gắm vào trong những tác phẩm văn chương.
Qua những tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân, người đọc nhận thấy: suốt
cả đời sống cầm bút của tớ, Nguyễn Tuân đã khao khát đi tìm và tôn thờ
vẻ đẹp, cái thật trong môi trường sống đời thường hiện tại, trong quá khứ, trong cả môi trường sống đời thường
giang hồ, xê dịch. Chính vì thế mà trong bài điếu văn truy điệu nhà văn
Nguyễn Tuân, nhà văn Nguyễn Đình Thi có viết: “Tôi nghĩ rằng có lẽ rằng trong
những trang viết của Nguyễn Tuân ở dưới sâu những cái hình thức bề ngoài nổi gai góc
hoặc phiêu lãng, ở đằng sau những sự ngoa ngoắt và cả khinh bạc của một
thời ngột ngạt, quẩn quanh, tù túng, bế tắc, ở dưới sâu toàn bộ những cái ấy là
sự đi tìm vẻ đẹp và đi tìm cái thật, là nỗi khao khát vẻ đẹp và nỗi khao khát
cái thật, là lòng yêu vẻ đẹp và yêu cái thật”
(56/547)
.
Trong bài Nguyễn Tuân và vẻ đẹp, nhà nghiên cứu và phân tích Hà Văn Đức có
viết về ý niệm của nhà văn Nguyễn Tuân: “Tách rời vẻ đẹp khỏi cái có
ích, tôn vinh vẻ đẹp thuần tuý không vụ lợi ( ) vẻ đẹp chỉ nhằm mục tiêu thoả mãn,
phục vụ nhu yếu những khoái cảm thẩm mĩ của thành viên”
(56/180)
. Về phương diện nào
đó ý niệm của Nguyễn Tuân có điểm gặp gỡ tương tự với Kant – nhà
triết học Đức nổi tiếng, người đề xướng nhận thức duy tâm chủ quan. Kant
nhận định rằng: “Cái đẹp không phải ở má hồng người thiếu nữ mà là trong con mắt
xanh của kẻ si tình”. Chính tư tưởng ấy đã nhiều lần thể hiện trong những tác
phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 như:
Vang bóng thuở nào, Thiếu quê nhà, Chiếc lư đồng mắt cua, Tóc chị
Hoài Người đọc dễ nhận thấy trong những tác phẩm của Nguyễn Tuân, ông hết
sức nâng niu, trân trọng và khao khát đi tìm vẻ đẹp. Nguyên Ngọc rất trân
trọng và ngưỡng mộ nhà văn Nguyễn Tuân, trong Hồi ức và Kỷ niệm về nhà
văn Nguyễn Tuân, ông viết: ” Nguyễn Tuân luôn muốn mỗi ngày sống, mỗi
16
trang đời của tớ là một trang nghệ thuật và thẩm mỹ ( ) Đó là thái độ thẩm mĩ đặc
biệt của ông, riêng ông so với môi trường sống đời thường”
(56/534)
.
Nguyễn Tuân đã khao khát đi tìm vẻ đẹp trong môi trường sống đời thường hiện tại
đương thời, nhưng đang không được toại nguyện. Hay nói cách khác, ông khó
lòng tìm thấy vẻ đẹp, cái thật trong xã hội “ối a ba phèng”, ông chán ghét
môi trường sống đời thường hiện tại xấu xa, thối nát. Nguyễn Tuân đã đi tìm vẻ đẹp trong quá
khứ, vẻ đẹp của thuở nào còn vang bóng. Thế rồi môi trường sống đời thường giang hồ, xê dịch
đã mê hoặc, mê hoặc ông, Nguyễn Tuân lại khao khát đi tìm vẻ đẹp để thoả
lòng mình. Lý do khiến Nguyễn Tuân phải đi tìm vẻ đẹp trong quá khứ hay
trong đời sống xê dịch theo Nguyễn Đình Thi là vì: “Trong đời sống ông sống
trước cách mạng, vẻ đẹp với cái thật không lúc nào khớp được với
nhau”
(56/547)
. Cuộc sống hiện thực mà người nghệ sĩ đang sống toàn những
chuyện xấu xa, lừa lọc. Chính vì thế mà Nguyễn Tuân tìm kiếm, theo đuổi cái
đẹp trong quá khứ, trong bước đường giang hồ xê dịch. Tuy nhiên, cũng xuất
phát từ góc nhìn vẻ đẹp, nhà văn Nguyễn Tuân đã có phát hiện một cách sắc
sảo những nét phản thẩm mĩ, những mặt xấu xa, thấp hèn của bọn người trọc
phú, trưởng giả trong xã hội đương thời. Điều đáng để ý ở đấy là thái độ phê
phán của nhà văn Nguyễn Tuân so với xã hội đa phần xuất phát từ góc nhìn
thẩm mĩ, chứ không phải quan điểm giai cấp. Ông lên án bọn người xấu xa vì
chúng không biết nâng niu, trân trọng vẻ đẹp, chứ không phải vì chúng áp
bức bóc lột. Đây đó là yếu tố phân biệt rõ ràng nhà văn Nguyễn Tuân với những
nhà văn hiện thực cùng thời. Đối với nhà văn Nguyễn Tuân, việc phản ứng lại
xã hội trên phương diện mĩ học là một điểm lưu ý nổi trội rất khác với bất
cứ nhà văn nào. Ông suốt đời tôn thờ vẻ đẹp và khao khát đi tìm vẻ đẹp như
một cứu cánh, một phương tiện đi lại để xác lập mình. Chính điều này đã lí giải
những ưu điểm cũng như những hạn chế trong ý niệm về vẻ đẹp của nhà
văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Đọc những tác
17
phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân, người đọc nhận thấy trong việc tôn thờ cái
đẹp nghệ thuật và thẩm mỹ, đôi lúc nhà văn đã quá sa đà và trở nên cực đoan. Trong tác
phẩm Tóc chị Hoài của Nguyễn Tuân viết: “Chị Hoài mỗi lúc vừa nằm xuống
rất nhẹ nhàng thì cả một mớ tóc trần quấn rất chắc ấy đổ tung xuống như một
trận mưa rào đen nhánh. Rồi mớ tóc mây dài như một sải rưỡi ôm lấy gáy ấp
lấy bả vai ( ) cái người nào trong suốt một đời người mà không được ngắm
một mớ tóc cho tử tế thì cái thẩm mĩ quan của người ấy còn lung lay
lắm”
(13/338)
. Khi miêu tả vẻ đẹp của mái tóc, Nguyễn Tuân đã tuyệt đối hoá cái
đẹp về hình thức.
Quan điểm thẩm mĩ của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng
Tám có lẽ rằng quá nhiều chịu tác động từ toàn thế giới quan duy tâm siêu hình, với một
cái tôi thành viên chủ nghĩa cực đoan nên nó mang đậm sắc tố bi quan. Tuy
nhiên trọn vẹn có thể hiểu rằng những tuyên ngôn của nhà văn về vẻ đẹp mang màu
sắc duy mĩ, cực đoan, nhiều khi chỉ là một phương pháp để nhà văn phản ứng lại xã
hội, hoặc chứng tỏ cái tôi độc lạ và rất khác nhau của tớ. Xét về một khía cạnh nào đó,
trong ý niệm của nhà văn còn tồn tại những yếu tố hạn chế, tuy nhiên điều đáng
nói ở đấy là qua những trang viết của nhà văn Nguyễn Tuân, người đọc vẫn
nhận thấy giá trị đích thực của văn chương. Một trong những giá trị đó chính
là: lòng tự hào dân tộc bản địa, ý thức giữ gìn tôn vinh những vẻ đẹp và giá trị thẩm mĩ
dân tộc bản địa. Hay nói cách khác đó đó là lòng yêu quê nhà, giang sơn thiết tha
của nhà văn Nguyễn Tuân.
Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công xuất sắc nhà văn Nguyễn Tuân vẫn
tiếp tục trên con phố đi tìm vẻ đẹp, cái thật. Ông đã say sưa với môi trường sống đời thường
hiện tại và miệt mài sáng tác những tác phẩm giá trị như: Đường vui, Tình
chiến dịch, Tuỳ bút kháng chiến, Sông Đà, Tp Hà Nội Thủ Đô ta đánh Mỹ giỏi Nếu
như ở thời kỳ trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân cảm thấy “vẻ đẹp
và cái thật không ăn khớp nhau” thì sang thời kỳ sau Cách mạng tháng Tám,
18
Nguyễn Tuân mới nhận thấy giữa vẻ đẹp và cái thật có sự hoà hợp tương
đồng. Trong vẻ đẹp bao hàm cả cái thật và chính cái thật, cái hiện thực của
môi trường sống đời thường đã khiến Nguyễn Tuân mày mò được vẻ đẹp của môi trường sống đời thường, của
tâm hồn mỗi con người và giúp ông cảm thấy yêu đời, yêu môi trường sống đời thường hơn bao
giờ hết. Ông đã hoà mình vào môi trường sống đời thường của nhân dân, môi trường sống đời thường chiến đấu
và xây dựng giang sơn. Như vậy con phố đi đến vẻ đẹp, cái thật, đến với
chân lí của nhà văn Nguyễn Tuân đó đó là con phố nhà văn trở về với
nhân dân, với dân tộc bản địa.
Như đã nói ở trên quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân là
một yếu tố khá phức tạp. Và tính phức tạp ấy còn được thể hiện ở cái Tôi cá
nhân nhà văn.
Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, nhìn chung cái Tôi của
Nguyễn Tuân là cái Tôi thành viên chủ nghĩa trái chiều với xã hội. Trong cuốn
Nhà văn Việt Nam 1945 – 1975, tập 2, GS.Phan Cự Đệ nhận xét: “Đó là cái
tôi lập dị, ngang chướng, đi lù lù giữa đời sống, ném đá vào những kẻ xung
quanh, khiêu khích với xung quanh ( ) Nhân vật Nguyễn chốc buồn đấy rồi
chốc lại vui đấy, ngủ lúc đứng, ăn lúc nằm, đi tản bộ trong trận mưa rào; khi
không giữa một tiệc thọ vui lại khóc rống lên vì thương nhớ một người bạn đã
khuất bóng từ lúc nào và lôi ra toàn những chuyện xe đòn, mũ mấn áo trám
giữa một tiệc cưới mà thực quý khách đều mặc toàn áo gấm trần”
(56/103)
. Nhiều khi
Nguyễn Tuân sống và viết là chỉ cốt sao thể hiện cái thành viên của tớ, còn
toàn thế giới quý khách quan không tồn tại gì đáng kể. Nguyễn Tuân đã từng tự hoạ chân
dung của tớ trong tuỳ bút Tóc chị Hoài: “Rồi tôi vẫn vênh váo đi giữa
đời sống như một viễn quý khách không tồn tại quê nhà nhất định, cái gì rồi cũng ngờ
hết, duy chỉ có tin chắc ở cái kho cái vốn tình cảm và cảm hứng của
mình”
(13/337)
. ở đây Nguyễn Tuân đang không ngần ngại để nói về phần mình, chính
vì xuất phát từ cái Tôi thành viên, hay nói cách khác: Nguyễn Tuân đã tôn vinh cái
19
Tôi thành viên, ẩn mình trong cái vỏ thành viên, không hoà mình với toàn thế giới xung
quanh, nên nhiều khi Nguyễn Tuân thiếu tin vào môi trường sống đời thường, không đủ can đảm
tin vào bất kể điều gì, ngoài bản thân mình. Vì quá tôn vinh cái Tôi thành viên mà
nhiều khi có tác động xấu đi đến những sáng tác của nhà văn, làm cho một
số sáng tác của nhà văn trước Cách mạng tháng Tám đi vào ngõ cụt, không lối
thoát. Đây là một hạn chế trong quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn
Tuân. Vì lẽ này đã làm cho nhà văn nhiều khi lại tự chán mình. Trong tập
truyện Nguyễn, Nguyễn Tuân đã viết: “A, cái đời tiềm tàng của riêng mỗi
người, Nguyễn chán lắm rồi, không thể chán hơn được thế này nữa. Chàng đã
mất hết cả tin tưởng trong cái lối sống riêng không tương quan gì đến nhau mà trước kia chàng cho là
màu nhiệm kỳ thú lắm”
(9/1020)
.
Bên cạnh cái hạn chế đó, thì người đọc cũng nhận thấy nhà văn Nguyễn
Tuân không trọn vẹn quay sống lưng lại với đời sống mà ngược lại ông vẫn mở
rộng lòng mình đón nhận toàn thế giới xung quanh. Điều này được thể hiện qua
những trang viết của nhà văn. Có thể nói rằng phải có một tâm hồn rộng mở,
phải có một tình yêu tha thiết so với quê nhà, giang sơn mới giúp được nhà
văn có những trang viết thật sinh động và nên thơ. Từ một dòng sông, một
con đò, một sân ga, một con phố mà Nguyễn Tuân đã gặp trên con phố
xê dịch của tớ, những cảnh vật rất là thân quen, thân thiện, vậy mà dưới
ngòi bút của nhà văn nó thực sự trở nên mê hoặc lạ kỳ và dường như chứa
đựng cả tâm tư nguyện vọng, tình cảm của con người trong số đó. Bức tranh môi trường sống đời thường của
ông cha ta ngày trước đã được Nguyễn Tuân ghi lại thật rõ ràng. Chẳng hạn
như cảnh những người dân dân nghèo vất vả, lam lũ, marketing trên bến Hội An
(Cửa Đại), hay vùng mỏ Vàng Danh, Uông Bí, nơi tài nguyên giàu sang của Tổ
quốc thực ra chỉ là cái địa ngục so với những người phu mỏ rất mất thời hạn rồi thời thuộc
Pháp. Đằng sau nhiều trang viết, cứ tưởng rằng đó chỉ là yếu tố quẩn quanh với
cái Tôi thành viên nhà văn, nhưng thực ra không trọn vẹn phải như vậy mà là
20
một Nguyễn Tuân thực sự gắn bó với đời sống, với vạn vật thiên nhiên, với con
người.
Mặc dù còn tồn tại hạn chế trong quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn
Nguyễn Tuân, tuy nhiên người đọc vẫn nhận thấy rằng thời kỳ trước Cách mạng
tháng Tám năm 1945, Nguyễn Tuân không phải trọn vẹn thoát ly đời sống
hiện thực, quay sống lưng lại với đời sống. Mà ngược lại ông vẫn mở rộng lòng
mình để tiếp nhận môi trường sống đời thường quý khách quan, chỉ có điều là Nguyễn Tuân có thói
quen đi để viết: “Chỉ có đời sống rộng tự do, chỉ có trường đời vô thường định
mới dạy cho những người dân ta biết được những câu đẹp tươi”
(9/588)
. Và chính cái ham
muốn xê dịch ấy đã hỗ trợ cho nhà văn Nguyễn Tuân có vốn sống phong phú,
có sự hiểu biết thâm thúy những phong tục tập quán truyền thống của dân tộc bản địa, từ đó
mới góp thêm phần vào việc giữ gìn những tinh hoa, những truyền thống cuội nguồn tốt đẹp
của dân tộc bản địa. Ông không phải là thoát ly đời sống hiện thực hay là quay sống lưng
lại với đời sống như nhiều người đã từng nghĩ.
Trên đấy là những quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân khi
sáng tác văn học nghệ thuật và thẩm mỹ. Có thể thấy rằng quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà
văn có những mặt xích míc, không nhất quán. Để lý giải điều này theo
Nguyễn Đăng Mạnh: “Trước hết đặt Nguyễn Tuân vào vị trí của ông trong
tình hình phân hoá của những Xu thế văn học việt nam thời kỳ 1930 -1945 ( )
Cho rằng bộ phận văn học tư sản, tiểu tư sản thời kỳ này phân hoá dứt khoát
thành hai dòng trái chiều nhau: dòng lãng mạn thoát ly và dòng hiện thực phê
phán là không sát với thực sự Trong thực tiễn có những cây bút không thuộc
hẳn một dòng nào một cách thật rõ ràng và nhất quán: Thạch Lam, Thanh
Tịnh, Nguyễn Tuân, cả Xuân Diệu với Phấn thông vàng ”
(56/97)
.
Đối với nhà văn Nguyễn Tuân khi xộc vào đời đã mang tâm sự bất
hoà thâm thúy với xã hội đương thời về mặt phong tục, thị hiếu, thẩm mĩ. Cuộc
sống xã hội xung quanh người nghệ sĩ lúc đó là xã hội thực dân phong kiến
21
luôn tồn tại toàn chuyện xấu xa, bỉ ổi. Nguyễn Tuân đã viết nhiều tác phẩm
lên án bọn thống trị thực dân và phong kiến tay sai như: Một vụ bắt rượu
lậu, Bữa rượu máu, Những ngày Thanh Hoá Nguyễn Tuân lên án bọn
người xấu xa chính vì chúng chà đạp lên vẻ đẹp, không biết nâng niu trân trọng
vẻ đẹp. Ông dè bửu hết lời những bọn lái buôn “cứ đòi đốt trầm nắn phím” và
đau lòng trước “những cuộc tàn sát thi ca của những ông lãnh binh sính làm
thơ” Trước Cách mạng tháng Tám, tuy Nguyễn Tuân có những trang viết
nhằm mục tiêu vào bọn thực dân, phong kiến, nhưng không phải ông đứng trên lập
trường cách mạng, mà về cơ bản lòng yêu nước của ông vẫn mang tính chất chất chất
tiểu tư sản. Nguyễn Tuân chưa đủ sức mạnh và quyết tâm để ngả theo một
dòng văn học tiến bộ nào. Chính sự phân vân không nhất quán trong tư tưởng,
chính vì sự giằng co giữa chủ nghĩa thành viên và lòng yêu nước, tinh thần dân tộc bản địa
đã làm cho Nguyễn Tuân một mặt muốn trốn tránh, ẩn mình vào cái Tôi cá
nhân, nhưng mặt khác tâm hồn nghệ sĩ của một trí thức yêu nước đã nâng ông
trở lại với đời sống, với vạn vật thiên nhiên giang sơn, con người.
Nhà nghiên cứu và phân tích Nguyễn Đăng Mạnh đã có nhận xét khá đúng chuẩn, sâu
sắc về tính chất phức tạp trong quan điểm nghệ thuật và thẩm mỹ của Nguyễn Tuân: “Nghĩa là
cái tính chất không nhất quán, không dứt khoát giữa hai mặt tích cực và tiêu
cực trong ý thức nghệ thuật và thẩm mỹ Nguyễn Tuân, trong cả ở những thời kỳ bế tắc
nhất, xét đến cùng là vì cái thế giằng co giữa chủ nghĩa thành viên và lòng yêu
nước, tinh thần dân tộc bản địa. Nó làm cho ông không xoay sống lưng hẳn được với hiện
thực, muốn thoát ly đấy nhưng không thật đành lòng”
(56/98)
.
Cách mạng tháng Tám thành công xuất sắc đã đem lại sức sống mới cho rất
nhiều nhà văn, trong số đó có nhà văn Nguyễn Tuân. Chính nhờ có cách mạng
mà dẫn tới sự thay đổi cái Tôi thành viên của nhà văn: từ cái Tôi cực đoan đến
cái Tôi công dân nghệ sĩ. Nhờ có cách mạng mà nhà văn Nguyễn Tuân đã
mày mò và tóm gọn được quy luật thẩm mĩ chung nhất phù thích phù hợp với quan
22
niệm của nhân dân, của giang sơn và của thời đại. Quá trình này trình làng hợp lý,
chính vì nhà văn Nguyễn Tuân sinh ra để tôn thờ vẻ đẹp mà cách mạng đó là
cái: “chân – thiện – mĩ” chân chính nhất. Nguyễn Tuân đã tìm thấy vẻ đẹp
ngay ở trong môi trường sống đời thường nhân dân, trong tâm hồn từng người dân lao động Và
chính vẻ đẹp của môi trường sống đời thường, vẻ đẹp bát ngát của đất trời, vẻ đẹp từ những
người lao động đã khiến Nguyễn Tuân thực sự xúc động và nảy nở những tình
cảm chân thành. Tất cả những điều này được người đọc thuận tiện và đơn thuần và giản dị nhận thấy
trong những tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân – một nhà văn đã dành cả cuộc
đời của tớ để đi tìm “vẻ đẹp và cái thật”.
23
Chương 2 Thế giới nhân vật trong những sáng tác của nhà văn Nguyễn
Tuân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945
Tác phẩm văn học lúc nào thì cũng phản ánh đời sống bằng hình tượng và
được diễn đạt bằng ngôn từ, nhằm mục tiêu thể hiện tư tưởng, tình cảm của con người.
Trong toàn thế giới hình tượng đó thì nhân vật trong văn học không phải là yếu tố sao
chép mọi rõ ràng biểu lộ của con người mà chỉ là yếu tố thể hiện con người qua
những điểm lưu ý về tiểu sử, nghề nghiệp, hình dáng, tính cách, tâm hồn
Nhân vật trong văn học được hiểu là những con người dù mang tên hay là không tồn tại
tên, dù được khắc họa sâu đậm hay chỉ xuất hiện thoáng qua.
Chúng ta nhận thấy: nhân vật đó là phương tiện đi lại cơ bản để nhà văn khái
quát được hiện thực môi trường sống đời thường. Trong những tác phẩm văn học, những quy mô
nhân vật rất phong phú chủng loại và phong phú:
– Xét về vai trò nhân vật trong tác phẩm trọn vẹn có thể nói rằng tới: nhân vật chính,
nhân vật phụ, nhân vật TT
– Xét về phương diện hệ tư tưởng về quan hệ so với lý tưởng xã hội của
nhà văn lại trọn vẹn có thể nói rằng tới nhân vật chính diện và nhân vật phản diện
– Sau nữa, trọn vẹn có thể nói rằng tới loại nhân vật tư tưởng, thường được nhà văn
sáng tạo để minh hoạ cho một quan điểm, tư tưởng của tớ, hoặc để thể
hiện một tư tưởng nào đó của thời đại
(24/127)
.
Có thể thấy rằng toàn thế giới nhân vật trong tác phẩm văn học vô cùng sinh
động. Trong những tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân- một nhà văn có phong
cách độc lạ và rất khác nhau và tài hoa- thì toàn thế giới nhân vật được đề cập tới vô cùng phong
phú và mê hoặc. ở đây, chúng tôi xin được nói tới một số trong những nhân vật tiêu biểu vượt trội
mà nhà văn Nguyễn Tuân sáng tác trong quá trình trước Cách mạng tháng
Tám năm 1945. Qua những nhân vật này toàn bộ chúng ta sẽ thấy được phần nào
24
quan điểm thẩm mĩ cũng như tư tưởng của nhà văn Nguyễn Tuân và của thời
đại.
2.1. Cái Tôi độc lạ và rất khác nhau, khác thường của Nguyễn Tuân.
Nhà văn Nguyễn Tuân nổi tiếng trên văn đàn từ trong năm trước đó cách
mạng. Tên tuổi của nhà văn gắn sát với trào lưu văn học Việt Nam đầu
trong năm 1940. Đây là thời kỳ chủ nghĩa lãng mạn Việt Nam bị tác động
của nhiều loại toàn thế giới quan siêu hình, nhất là chủ nghĩa thành viên cực đoan
được biểu lộ qua Nisơ trong triết học và Andre Gide trong văn học. A.Gide
là nhà văn Pháp nổi tiếng, đi theo khuynh hướng chủ nghĩa thành viên, thách
thức xã hội, mặc kệ mọi dư luận Riêng tư tưởng của Nguyễn Tuân và
những sáng tác của ông trước cách mạng đương nhiên không nằm ngoài những
điểm lưu ý và quy luật chung của chủ nghĩa lãng mạn cuối mùa, tuy nhiên biểu lộ
của nó có những nét độc lạ và rất khác nhau khác lạ với những tác giả đương thời. Bên cạnh
đó, trong toàn thế giới quan của Nguyễn Tuân có tác động của tư tưởng Lão
Trang, sống giữa đời sống mà không tồn tại lấy thuở nào gian ngắn trịnh trọng so với
nhân sinh
(13/121)
. tác động này bắt nguồn từ cụ Tú Lan thân sinh của nhà
văn Nguyễn Tuân. Điều này Nguyễn Tuân không hề giấu giếm, khi nhà
nghiên cứu và phân tích phê bình văn học Ngọc Trai có hỏi Nguyễn Tuân: tác động của
mái ấm gia đình so với bác ra làm thế nào? Nguyễn Tuân vấn đáp: Phải nói rằng nhà tôi
có cái gien giang hồ. Không hiểu cụ tổ tôi thế nào, chứ từ ông nội tôi, đến bố
tôi và cho tới tôi thì cái gien ấy như ngày càng mạnh lên .
Và có lẽ rằng trong môi trường sống đời thường không nhiều người dám nói ra cái tật, cái xấu của tớ; ở
Nguyễn Tuân thì lại khác, ông đã nói rất thành thật về bản thân mình. Ông
tâm sự: Tôi chơi bời cũng là một cách tự phá phách để lẩn trốn mình, chứ có
yêu thích gì đâu. Sau mỗi trò chơi show bời phá phách về, mình lại tự chán mình,
Reply
4
0
Chia sẻ
– Một số từ khóa tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn Phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám là tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Cập nhật Phong cách nghệ thuật và thẩm mỹ của nhà văn Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám là “.
Bạn trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
#Phong #cách #nghệ #thuật #của #nhà #văn #Nguyễn #Tuân #trước #Cách #mạng #tháng #Tám #là