Mục lục bài viết
Cập Nhật: 2021-12-18 06:18:51,You Cần tương hỗ về Câu thơ Nuôi đủ năm con với một chồng thể hiện Trắc nghiệm. You trọn vẹn có thể lại Báo lỗi ở phía dưới để Tác giả đc tương hỗ.
Phân tích bài thơ Thương Vợ của Tú Xương để thấy được ân tình sâu nặng và tình cảm chân thành của nhà thơ so với hiền phụ của tớ.
Tóm lược đại ý quan trọng trong bài
Phân tích Thương vợ gồm có sơ đồ tư duy, dàn ý rõ ràng kèm theo 17 bài văn mẫu sẽ tương hỗ những bạn lớp 11 có thêm kinh nghiệm tay nghề, biết phương pháp sử dụng từ ngữ để diễn đạt nội dung bài viết của tớ. Ngoài ra bạn đọc tìm hiểu thêm thêm một số trong những bài văn mẫu khác tại phân mục Văn 11. Chúc những bạn học tốt.
Xem thêm: Sơ đồ tư duy bài Thương vợ của Tú Xương
I. Mở bài
II. Thân bài
1. Hai câu đề
– Hoàn cảnh bà Tú: mang gánh nặng mái ấm gia đình, quanh năm lặn lội mom sông.
Công việc và tình hình làm ăn vất vả, ngược xuôi, không vững vàng, ổn định.
– Lí do:
Bản thân việc nuôi con là người thường thì, nhưng ngoài ra người phụ nữ còn nuôi chồng tình hình éo le trái ngang.
Bà Tú là người đảm đang, chu đáo với chồng con.
2. Hai câu thực
– Lặn lội thân cò khi quãng vắng: có ý từ ca dao Con cò lặn lội bờ sông nhưng sáng tạo hơn nhiều (cách hòn đảo từ lặn lội lên đầu hay thay thế con cò bằng thân cò):
Sự vất vả gian truân của bà Tú càng được nhấn mạnh vấn đề trải qua nghệ thuật và thẩm mỹ ẩn dụ.
– Eo sèo buổi đò đông: gợi cảnh chen lấn, xô đẩy, giành giật tiềm ẩn sự nguy hiểm
Buổi đò đông: Sự chen lấn, xô đẩy trong tình hình đông đúc cũng chứa đầy những sự nguy hiểm, lo âu.
– Nghệ thuật hòn đảo ngữ, phép đối, hoán dụ, ẩn dụ, sáng tạo từ hình ảnh dân gian nhấn mạnh vấn đề sự lao động khổ cực của bà Tú.
Thực cảnh mưu sinh của bà Tú: Không gian, thời hạn rợn ngợp, nguy hiểm đồng thời thể hiện lòng xót thương da diết của ông Tú.
3. Hai câu luận
– Một duyên hai nợ: ý thức được việc lấy chồng là duyên nợ nên âu đành phận, Tú Xương cũng tự ý thức được mình là nợ mà bà Tú phải gánh chịu.
– nắng mưa: chỉ vất vả
– năm, mười: số từ phiếm chỉ số nhiều
– dám quản công: Đức hi sinh thầm lặng cao quý vì chồng con, ở bà quy tụ cả sự tần tảo, đảm đang, nhẫn nại.
Câu thơ vận dụng sáng tạo thành ngữ, sử dụng từ phiếm chỉ vừa nói lên sự vất vả gian lao vừa nói lên đức tính chịu thương chịu khó, hết lòng vì chồng vì con của bà Tú.
4. Hai câu kết
– Bất mãn trước hiện thực, Tú Xương đã vì vợ mà lên tiếng chửi: Cha mẹ thói đời ăn ở bạc: tố cáo hiện thực, xã hội quá bất công với những người phụ nữ, quá gò bó họ để những người dân phụ nữ phải chịu nhiều cay đắng vất vả.
– Tự ý thức: Có chồng hờ hững: Tú Xương ý thức sự hờ hững của tớ cũng là một biểu lộ của thói đời.
– Nhận mình có khiếm khuyết, phải ăn bám vợ, để vợ phải nuôi con và chồng.
Từ tấm lòng thương vợ đến thái độ so với xã hội, Tú Xương cũng chửi cả thói đời đen bạc.
III. Kết bài
…………
Xem thêm: Dàn ý phân tích bài thơ Thương vợ
Hình ảnh người phụ nữ luôn là đề tài muôn thuở trong nền thi ca Việt Nam. Tuy nhiên, thơ văn viết về người vợ bằng tình cảm của người chồng đã ít, nay lại viết tế sống người vợ còn không nhiều nếu không thích nói là rất ít hơn. Và Trần Tế Xương là người đàn ông đã đưa hình ảnh người vợ của tớ vào những dòng thơ trữ tình nhưng cũng không kém phần trào phúng. Trần Tế Xương hay còn gọi là Tú Xương, giống trong buổi giao thời đầy nghèo khổ nửa thực dân nửa phong kiến. Ông là người thông minh ham học có tài năng làm thơ nhưng lại lận đận trong thi tuyển. Ông nổi tiếng trong hai mảng thơ trữ tình và trào phúng có pha chút giọng cười châm biếm, tinh xảo bắt nguồn từ tận tâm với dân với nước với đời. Tú Xương đã từng được mệnh danh là nhà thơ trào phúng xuất sắc nhất của văn học Việt Nam thời gian cuối thế kỷ XIX. Những tác phẩm ông để lại đa phần là thơ Nôm và có nhiều bài rất rực rỡ, trọn vẹn có thể nói rằng là tuyệt mỹ cả về nội dung lẫn nghệ thuật và thẩm mỹ. Minh chứng rõ ràng nhất là bài thơ Thương vợ. Tú Xương đã thể hiện tình yêu thương, sự trân trọng và cả nỗi ăn năn trước yếu tố hi sinh của vợ trong bài thơ này:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên, hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng, mười mưa, dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc:
Có chồng hờ hững cũng như không!
Thương vợ nằm trong những sáng tác của Tú Xương về bà Tú cũng là một trong những bài thơ hay, cảm động nhất của ông về vợ mình. Bài thơ được viết bằng chữ Nôm với những ngôn từ bình dị và hình ảnh đẹp tươi. Nó không riêng gì có đề cập đến nhiều khía cạnh trong xã hội mà còn là một tiếng lòng tha thiết đầy xót xa của Tú Xương nạn nhân của xã hội bấy giờ, đã biến con người trở nên vô tích sự với chính bản thân mình và mái ấm gia đình. Đồng thời bài thơ cũng giúp người đọc thấy được đức hi sinh to lớn của người phụ nữ xưa so với mái ấm gia đình.
Mở đầu tác phẩm Tú Xương trình làng về tình hình và việc làm mưu sinh của bà Tú:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Mạch cảm xúc của thi phẩm dần được mở ra với bức tranh toàn cảnh về nỗi khó nhọc lo toan của bà Tú. Câu vào đề như để trình làng tình hình lam lũ vất vả qua cách nêu thời hạn, vị trí. Tác giả sử dụng từ quanh năm cụm từ chỉ một khoảng chừng thời hạn rất dài, lặp đi tái diễn như một vòng tuần hoàn khép kín của tự nhiên, tác giả đã diễn tả được nỗi vất vả triền miên của bà Tú trải hết ngày này qua tháng khác, mặc kệ nắng mưa. Chỉ có thế đã và đang đủ để lại trong tâm fan hâm mộ một hình ảnh tần tảo, đầu tắt mặt tối của bà Tú. Thế nhưng hơn thế, cách cân đo đong đếm thời hạn như vậy còn góp thêm phần làm bật lên cái không khí marketing của bà trải qua hình ảnh mom sông. Địa thế mom sông đầy trắc trở hiểm nguy khôn lường lại là nơi làm ăn marketing thành phầm ngày của người phụ nữ. Thời gian dài đằng đặng kết thích phù hợp với vị trí trắc trở càng tôn vinh hình ảnh bà Tú tần tần, hết lòng rất là vì miếng cơm manh áo cho toàn bộ mái ấm gia đình. Với giọng thơ hóm hỉnh cùng tài năng trong nghệ thuật và thẩm mỹ thơ trào phúng, Tú Xương đã làm ra một câu thơ thứ hai như lời lên án nóng bức xã hội phong kiến đã biến những người dân đàn ông vốn là trụ cột trong mái ấm gia đình thành kẻ vô tích sự, sống lệ thuộc và cả đời ăn lương vợ.
Trống hầu vừa dứt, bố lên thang
Hỏi ra quan ấy ăn lương vợ
(Quan tại gia Trần Tế Xương)
Đôi vai của bà Tú đã nặng nay lại càng nhân lên những nỗi gian truân khi phải bất đắc dĩ trở thành trụ cột trong mái ấm gia đình. Từ đủ vừa biểu thị chất lượng vừa biểu thị số lượng. Bên cạnh đó cách đặt hai từ số đếm năm và một tưởng chừng khập khiễng nhưng lại hóa độc lạ và rất khác nhau và mới lạ. Tú Xương tự chế giễu mình khi so sánh bản thân với năm người con. Ông tự cho mình là người con đặc biệt quan trọng, ngầm nâng cao vị thế của người vợ lên một thứ bậc thiêng liêng. Hơn thế nữa, cấu trúc năm-một cùng từ với chất chứa bao nỗi hổ thẹn của người chồng phải sống nhờ vào vợ. Hai câu mở đầu đã thể hiện được toàn bộ những đức tính cao đẹp của bà Tú: chịu thương, chịu khó để nuôi đủ mái ấm gia đình. Qua đó Tú Xương cũng khôn khéo thể hiện sự biết ơn của tớ, đồng thời còn là một yếu tố hổ thẹn khi phải để mình tương tự với những người con thơ. Thật xót xa, ngậm ngùi biết bao!
Thấu hiểu được những nỗi lo toan, vất vả của người vợ, Tú Xương liên tưởng đến hình ảnh con cò trong ca dao:
Cái cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non
Để cực tả nỗi khổ tâm của bà Tú trong hai câu thực:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Tú Xương sử dụng từ thân cò vừa thể hiện cái tính riêng, sự sáng tạo mang tính chất chất thời đại trong phong thái thơ của tớ, vừa giống hệt thân phận của bà Tú nói riêng và hình ảnh của người phụ nói chung với hình ảnh mỏng dính manh của cái cò. Tiếp đó chữ thân tuy đơn thuần và giản dị nhưng nghe thật cay đắng, nó gợi cho những người dân đọc về một thứ gì đó nhỏ bé tội nghiệp đến vô cùng. khi quãng vắng là một cụm từ rất đặc biệt quan trọng, nó không riêng gì có gợi lên cái không khí rợn ngợp, cảm hứng đầy nguy hiểm rình rập nơi mom sông heo hút mà còn diễn tả nỗi khắc khoải của thời hạn. Cùng với nghệ thuật và thẩm mỹ hòn đảo ngữ, từ láy lặn lội đã nhấn mạnh vấn đề hình ảnh vất vả mưu sinh đến xót xa, gầy guộc của người phụ nữ. Nếu câu thơ thứ ba gợi lên nỗi cực nhọc đơn chiếc thì câu thứ tư lại là yếu tố vật lộn với môi trường sống đời thường bán ngày đông giá rét đúc. Một lần nữa Tú Xương lại dùng giải pháp hòn đảo ngữ với từ láy tượng thanh eo sèo gợi sự tấp nập ồn ã để nhấn mạnh vấn đề cảnh tượng thường tình nơi chợ búa gắn sát với những người phụ nữ có năm con với một chồng. Hình ảnh buổi đò đông cũng góp thêm phần làm bật lên một bà Tú cần mẫn, tất bật. Buổi đò đông cùng với khi quãng vắng đã tạo ra sự nguy hiểm, gian lao gấp nhiều lần. Ông cha ta có câu sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua nhưng vì môi trường sống đời thường, vì cơm áo gạo tiền cho chồng con mà bà Tú đã phải nhảy vào vào chốn hiểm nguy đó. Hai câu thực dù đối nhau về từ ngữ buổi đò đông- khi quãng vắng nhưng lại tiếp nhau về ý làm nổi lên sự lam lũ gian truân của người phụ nữ nhỏ bé này.
Đến với hai câu thơ tiếp theo, Tú Xương như nhập vai vào chủ thể trữ tình nhằm mục tiêu mượn lời vợ để ngâm ca tụng những hi sinh lặng lẽ mà bà dành riêng cho chồng con:
Một duyên, hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng, mười mưa, dám quản công.
Theo ý niệm phong kiến xưa, duyên và nợ là hai định nghĩa rất là thiêng liêng về quan hệ vợ chồng do ông trời định sẵn, xuất phát từ sợi chỉ hồng của ông tơ bà nguyệt. Thế nhưng khi đưa vào lời thơ Tú Xương, hai thứ đó trở nên nặng nề như một lời than thở khi duyên chỉ có một mà nợ lại tới hai. Bên cạnh đó việc sử dụng hai thành ngữ tuy nhiên tuy nhiên với nhau một duyên hai nợ năm nắng mười mưa vừa đối nhau về từ, vừa đối nhau về ý đã làm cho câu thơ trầm lắng trước nỗi khổ tâm của bà Tú. Không những thế sự trái chiều này còn thể hiện rất rõ ràng tài năng văn chương điêu luyện của thi sĩ. Đức hi sinh cao quý của bà Tú còn được nhắc tới qua hai cụm từ âu đành phận và dám quản công. Nguyên nhân dẫn đến việc lam lũ hi sinh lặng lẽ đầy cam chịu của bà tuy giản đơn mà cao quý. Đó là vì mối nhân duyên với những người chồng và đàn con thơ. Từ việc trộn lẫn lời thơ xen kẽ với những thành ngữ và giải pháp hòn đảo ngữ cực kỳ tinh xảo, nhà thơ Tú Xương đã khắc họa thành công xuất sắc tấm chân tình của người vợ với khá đầy đủ đức hi sinh, tần tảo như một người phụ nữ Việt Nam truyền thống cuội nguồn.
Vì thương vợ, thương cho thân phận đời nữ nhi và lại sắm vai trụ cột trong mái ấm gia đình, Tú Xương đã tự trách bản thân mình. Hai câu thơ cuối cũng vì thế tựa như tiếng chửi vừa cay đắng vừa phẫn nộ cho những định kiến khắt khe:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc:
Có chồng hờ hững cũng như không!
Mạch cảm xúc của thi phẩm dường như có sự chuyển biến đột ngột. Tú Xương không hề ẩn mình sau những dòng thơ để tán dương vợ mà đã xuất hiện để nói thay, để trách ông xã, để trách phận mình của bà Tú. Cha mẹ thói đời ăn ở bạc là một cách nói rất phù thích phù hợp với phong thái thơ trào phúng đó là yếu tố giận đời vì cái xã hội thối nát lúc bấy giờ. Thêm vào đó không nhiều người biết được rằng đằng sau tiếng chửi đời đầy dứt khoát ấy lại là một thảm kịch của con người chất chứa bao nỗi đau xót. Tú Xương chửi cái thói đời nhưng cũng là yếu tố chửi mình, tự chửi một đống nam nhi đang trên đường công danh sự nghiệp mà không tương hỗ được vợ lại thành kẻ ăn bám. Tú Xương coi mình là một người hờ hững trong trách nhiệm của một kẻ làm cha, làm chồng. Thế nhưng nếu nhìn nhận lại yếu tố thì Tú Xương quả là đáng thương hơn đáng trách. Bởi, suy cho cùng chính xã hội kia đã đẩy ông vào đường cùng. Hai câu thơ khép lại tác phẩm là lời tự rủa mình, rủa đời của Tú Xương nhưng lại mang đậm ý nghĩa lên án xã hội thâm thúy, góp thêm phần xác lập tình cảm của ông với vợ mình. Người ấy tuy ăn lương vợ nhưng rất chu đáo luôn dõi theo bà, đặc biệt quan trọng luôn tỏ lòng biết ơn của tớ so với những người phụ nữ ông yêu thương. Thi phẩm kết thúc thật bất thần vừa thấm đượm được cái bi, cái xấu số trong nỗi niềm riêng của tác giả, vừa dí dỏm vui nhộn.
Tấm lòng thương vợ của Tú Xương so với toàn bộ thời quá khứ và hiện tại vẫn là tấm gương sáng cho bao người. Bài thơ không thay đổi giá trị cùng với ý nghĩa nhân văn thâm thúy về yếu tố yêu thương, trân trọng và thấu hiểu những nỗi đau, sự hi sinh của người phụ nữ cho mái ấm gia đình. Đồng thời này cũng là tiếng nói phê phán sự bất công của xã hội phong kiến thối nát, mục ruỗng.
Như vậy, bài thơ Thương vợ là một thi phẩm mang đậm tính nhân văn thâm thúy. Với chất thơ bình dị mà trữ tình mang chút trào phúng, Tú Xương đã thành công xuất sắc trong việc khắc họa một bức chân dung về người phụ nữ Việt Nam lúc bấy giờ, vừa mộc mạc chất phác, vừa cứng rắn mạnh mẽ và tự tin. Vì vậy quả thật Tú Xương đó là thi nhân viết thơ về vợ hay và cảm động nhất. Ông đã để lại cho đời những áng văn chân thành xúc động và đầy giá trị.
Trong văn học có thật nhiều nhà văn, nhà thơ lựa chọn hình tượng người phụ nữ để làm đề tài trong tác phẩm. Tú Xương cũng là một trong những nhà thơ yêu thích đề tài này. Thế nhưng, thay vì nói dung về người phụ nữ thì ông lại chuyển hướng rõ ràng về người Vợ. Phân tích bài thơ Thương Vợ, toàn bộ chúng ta sẽ thấy rõ hơn tình yêu thương vợ và giá trị nội dung tiềm ẩn bên trong.
Tú Xương sáng tác nhiều tác phẩm lấy bà Tú là hình tượng nhân vật. Nhưng Thương Vợ sẽ là bài thơ cảm động nhất. Tóm lược đại ý quan trọng trong bài của bài thơ đó là tình yêu thương, sự biết ơn của ông dành riêng cho bà Tú.
Hình ảnh bà Tú được thể hiện qua 6 câu thơ đầu
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Mở đầu bài thơ khá ấn tượng với cụm từ chỉ thời hạn quanh năm. Đi kèm với thời hạn khép kín ấy là hình ảnh người đàn bà tần tảo, marketing ở nơi nhỏ hẹp là mom sông. Lý do mà người đàn bà tần tảo ấy đó là vì chồng con.
Bà Tú với việc làm đó là marketing cả quanh năm để nuôi chồng con. Nỗi vất vả của bà không riêng gì có ngày một ngày hai mà là kéo dãn cả quanh năm. Thế nhưng, không khí marketing của bà lại chỉ ở khúc đất nhô ra ở bờ sông không hề vững vàng và khá nguy hiểm.
Chỉ với hai câu thơ nhưng toàn bộ chúng ta đã thấy được sự vất vả, cực nhọc trong môi trường sống đời thường của bà. Từ nuôi đủ thể hiện sự khá đầy đủ không thiếu thốn. Bà không riêng gì có lo cơm ăn, áo mặc mà còn cả rượu cho ông khi cần.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Hai câu thơ thực tiếp theo đã thể hiện rõ ràng hơn sự tần tảo, xuôi ngược của bà Tú. Bà một mình vượt quãng vắng, đường xa để giành giật quý khách. Từ eo sèo được sử dụng trong câu đã làm cho cuộc mua và bán trở nên gay go hơn. Thương trường là mặt trận vô cùng ác liệt. Hình ảnh bà Tú còn được so sánh với thân cò thể hiện sự đáng thương, lủi thủi. Khung cảnh chợ đông đúc nhưng người phụ nữ ấy trông rất đơn độc và một mình.
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công
Mặc dù cực nhọc, vất vả quanh năm nhưng bà Tù không một lời than vãn. Bà đồng ý toàn bộ lui về hậu phương để phục vụ chồng con. Ông Tú vì tấm lòng thương vợ nên đã dùng duyên nợ để thể hiện. Cuộc đời bà niềm hạnh phúc thì ít nhưng cực nhọc thì lại nhiều nhưng số phận là thế thì đành đồng ý. Có lẽ, bà Tú đã và đang từng cảm thấy đời sống quá bất công với mình thế nhưng bà đã dặn lòng an phận và cam chịu. Một duyên, hai nợ như chất chứa biết bao nỗi niềm u uất của bà. Ẩn chứa đằng tiếp sau đó là tình yêu thương, nỗi khổ tâm của người chồng khi để vợ ngược xuôi, vất vả như vậy. Hai câu cuối là tình yêu thương vợ của ông Tú
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc
Có chồng hờ hững cũng như không
Đây là tiếng chửi của chính ông Tú dành riêng cho mình như muốn nỗi lòng trong ông vơi bớt đi. Do quá bức bối nên ông dùng lời của bà để tự chửi bản thân mình. Là chồng đáng lý ra phải che chở sát cánh cùng vợ nhưng ông lại ăn bám và sống vô lo. Ông đã tự cho mình là người bạc nghĩa, vô trách nhiệm. Sợ hờ hữu của chính ông khiến bà Tú đau khổ hơn thật nhiều. Cuộc sống có chồng của bà cũng như không.
Qua đó, toàn bộ chúng ta sẽ thấy được hiện thực bấy giờ, con người không thật coi trọng người phụ nữ, xem nhẹ tình cảm và chỉ trọng danh vọng, tiền tài.
Ngôn ngữ bình dị rất là tự nhiên và đầy cảm xúc. Đây là một trong những nét rực rỡ riêng không tương quan gì đến nhau trong thơ của Tú Xương. Đồng thời, tác giả còn vận dụng hình ảnh con cò trong dân gian để thể hiện hình tượng bà Tú.
Ngoài ra, toàn bộ chúng ta còn cảm nhận được giọng điệu hết sự trân trọng, ngợi ca của tác giả dành riêng cho vợ. Ẩn chứa đằng sau là yếu tố tự trách và nỗi niềm của chính tác giả.
Phân tích bài thơ Thương Vợ, toàn bộ chúng ta sẽ thấy được sự ngợi ca và sẻ chia với việc vất vả của bà Tú. Qua đó, từng người sẽ cảm nhận được lời tự trách lên án của chính ông Tú dành riêng cho mình. Nội dung sâu xa hơn được thể hiện trong tác phẩm là người phụ nữ Việt Nam giàu đức hi sinh và tháo vát.
Bài Thương vợ thuộc thể loại thơ trữ tình, thể hiện tình thương yêu lẫn quý trọng người cần mẫn, đảm đang, chịu thương chịu khó. Tác giả dựng lên bức chân dung người vợ đảm đang thành hình tượng tiêu biểu vượt trội cho những người dân phụ nữ truyền thống cuội nguồn Việt Nam tháo vát và giàu đức hi sinh.
Nói đến Tú Xương là nói tới việc sự hợp nhất của tính trào phúng và trữ tình”. Giọng cười mỉa mai chua chát, trong thơ ông là nụ cười mang theo nước mắt trước tình hình xã hội. Bên giọng cười chua cay có một không hai ấy, Trần Tế Xương cũng là người đi tiên phong trong việc đưa đời sống thành viên – mái ấm gia đình vào thơ của tớ. Những bài thơ trữ tình của ông tràn ngập thứ tình cảm mái ấm gia đình, tồn tại tuy nhiên hành với nỗi đau vì nghèo đói, đã tạo cho thơ ca Việt Nam những nét mới mẻ và thú vị: Thương vợ là bài thơ thuộc thể loại tình cảm ấy.
Bài thơ được mở đầu khá ấn tượng, bằng cái vòng thời hạn khép kín quanh năm của người đàn bà marketing, tảo tần lại gói trong một không khí nhỏ hẹp mom sông, vì hai chữ chồng – con:
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Hơn thế nữa, cái “danh bà Tú quả cũng xứng với cành vàng. Thế mà, trong buổi lao lụng, phải mua và bán trong cảnh chi chít thì quả là đáng thương. Ấy vậy mà bà Tú cũng chỉ Nuôi đủ năm con với một chồng. Nuôi đủ là nuôi đủ cả con lẫn chồng. Nuôi đủ là nuôi khá đầy đủ (không thiếu thốn), hay nuôi chỉ vừa đủ. Hiểu theo nghĩa nào đi nữa, ta cũng thấy gánh nặng đè lên vai bà Tú quả là quá rộng. Nghĩa vụ này đương nhiên là Tú Xương phải gánh, thế nhưng con người tài hoa này gặp buổi chợ chiều của Nho học, chỉ biết than thân, tiêu biểu vượt trội trong bài Cảnh cùng quẫn.
Thế cho nên vì thế, bà Tú không biết từ lúc nào đã hóa thân thành: Thân cò để lặn lội nơi sóng nước eo sèo, nơi quãng vắng thưa người, đã gợi lên nỗi đau thân phận:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Câu thơ thứ ba, với thủ pháp nghệ thuật và thẩm mỹ ẩn dụ, đã gợi thật nhiều đến hình ảnh con cò trong ca dao:
Con cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
(Ca dao)
Bà Tú hẳn là không khóc nỉ non như người đàn bà trong câu ca dao kia, nhưng ai dám bảo bà trước đó chưa từng khóc trong tâm, ở cái chốn eo sèo buổi đò đông ? Danh phận một bà Tú, lại như thân cò nơi quãng vắng đã gợi lên sự hẩm hiu, vất vả, đơn chiếc, lại phải mặc cả marketing khi đò đông thì hàng nóng.
Tú Xương gợi nhờ gánh nặng lên vai người vợ, còn mình mải vui chơi, hưởng lạc và hư hỏng.
Biết thuốc lá, biết chè tàu
Cao lâu biết vị hồng lâu biết mùi
(Hỏi Ông Trời)
Tú Xương đã ái ngại để rồi sự cảm thông ấy đã đi đến chỗ cao trào của lòng thương và tự trách mình vì mang lại cho vợ thứ duyên nợ không trọn đạo. Câu thơ rơi vào chỗ luận lí về chữ duyên với nhiều tầng nghĩa:
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Duyên theo nghĩa của dân gian hay nghĩa triết học Phật giáo hoặc nói cách khác: Duyên trong duyên phận, hay duyên trong duyên số, thì trong văn cảnh này, so với Tú Xương vẫn chỉ sự thiệt thòi về phía vợ. Vậy cái nguyên nhân hay sự tiền định ở đây đều từ cái “nợ, mà Tú Xương đã sử dụng phép đối thật tuyệt vời. Dù duyên chỉ một mà nợ đến hai, niềm hạnh phúc chồng mang lại quá ít, nhọc nhằn lại quá nhiều, thế nhưng người đàn bà ấy âu đành phận.
Tú Xương tự trách mình:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc
Có chồng hờ hững cũng như không.
Chữ bạc của Tú Xương dùng trong câu thơ đó là yếu tố trách mình chửi mình nhưng lời trách, chửi ấy rất đỗi chân thành. Để rồi, Tú Xương đi đến việc chế giễu cái vô tích sự của tớ. Ta cũng từng nghe Tú Xương có lần chế giễu cái chức quan tại gia, quanh năm chỉ được phép ra chiếu chỉ cho con và ăn lương vợ.
Hỏi ra quan ấy ăn lương vợ
Đem chuyện trăm năm trở lại bàn.
(Quan tại gia)
Thơ Tú Xương cay độc mà chân thành, trào phúng mà trữ tình, phong lưu mà chung thủy, chửi đời mà chửi mình, cười mình mà khóc mình, trong nỗi đau công danh sự nghiệp lận đận, trong nỗi đau thân phận, trong nỗi đau cùng đường tuyệt lối của cảnh cơ hàn.
Giọng thơ Tú Xương trong Thương vợ trào dâng một niềm thương tha thiết so với vợ. Ngôn ngữ thơ giản dị, mang đậm màu ca dao, hình ảnh gợi trường liên tưởng khá rộng. Độc đáo nhất ở bài thơ là hình tượng người phụ nữ hóa thân vào thân cò đã gợi nhiều nỗi niềm thương cảm, một thứ tình cảm thương thân và chua chát. Thành công nhất của bài thơ là xây dựng được hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ có tính đột phá, bất thần và mới mẻ. Thành công đó cùng đó là việc: Đưa người phụ nữ vào thơ ca, mà hình tượng đạt đến trình độ mẫu mực và thấm đượm chất nhân văn. Hình ảnh người vợ thân yêu của ông đã sở hữu trọn tình cảm của người đọc cho tới mãi hiện giờ! Cái công ấy của Tú Xương, trọn vẹn có thể bù vào cái tội hờ hững” được chăng?
Tú Xương là bút danh của Trần Tế Xương. Học vị tú tài, lận đận mãi trên con phố khoa cử: “Tám khoa chửa khỏi phạm trường quy”. Chỉ sống 37 năm, nhưng sự nghiệp thơ ca của ông thì bất tử. Quê ở làng Vị Xuyên, thành phố Tỉnh Nam Định. “Ăn chuối ngự, đọc thơ Xương” là câu nói tự hào của đồng bào quê ông.
Tú Xương để lại khoảng chừng 150 bài thơ Nam, vài bài phú và văn tế. Có bài trào phúng. Có bài trữ tình. Có bài vừa trào phúng vừa trữ tình. Giọng thơ trào phúng của Tú Xương vô cùng cay độc, kinh hoàng mà xót xa. Ông là nhà thơ trào phúng bậc thầy trong nền văn học cận đại của dân tộc bản địa.
Bài thơ ca tụng những phẩm chất tốt đẹp của người vợ, của người phụ nữ đảm đang, chịu thương chịu khó vì niềm hạnh phúc chồng con.Câu 1, 2 trình làng bà Tú là người giỏi marketing, tần tảo “quanh năm” marketing kiếm sống ở “mom sông” cảnh đầu chợ bến đò, buôn thúng bán mẹt. Chẳng có shop cửa hiệu. Vốn liếng chẳng có là bao. Thế mà vẫn “Nuôi đủ năm con với một chồng”. Chồng đậu tú tài, chẳng là quan chẳng là cùng đinh “Ăn lương vợ”. Một gia cảnh “Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi”. Các số từ “năm (con), “một” (chồng) quả là đông đủ. Bà Tú vẫn tiếp tục ”nuôi đủ”, nghĩa là ông Tú vẫn đang còn “Giày giôn anh dận, ô Tây anh cầm”. Câu thứ hai rất hóm hỉnh.
Câu 3, 4 mượn hình ảnh con cò trong ca dao, tạo thành “thân cò” – thân phận lam lũ, vất vả “lặn lội”. Cò thì kiếm ăn nơi đầu ghềnh, cuối bãi, bà tú thì lặn lội… khi quãng vắng, nơi mom sông. Cảnh lên đò xuống bến, cảnh cãi vã giành giật bán mua “eo sèo mặt nước buổi đò đông” để kiếm bát cơm manh áo cho chồng, con. Hình ảnh “thân cò” rất sáng tạo, vần thơ trở nên dân dã, bình dị. Hai cặp từ láy “lặn lội” và “eo sèo” hô ứng, gợi tả một đời sống nhiều mồ hôi và nước mắt.
Câu 5, 6 tác giả vận dụng rất hay thành ngữ: ”một duyên hai nợ” và “năm nắng mười mưa”. Ba tiếng đối ứng thượng, hạ: “âu đành phận”, “dám quản công như một tiếng thở dài. Có đức hi sinh. Có sự cam chịu số phận, có cả tấm lòng chịu đựng, lo toan vì trách nhiệm người vợ, người mẹ trong mái ấm gia đình. Tú Xương có tài năng dùng số từ tăng cấp (1-2-5-10) để nói lên đức hi sinh thầm lặng cao quý của bà Tú:
“Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công “.
Tóm lại, bà Tú hiện thân của đời sống vất vả lận đận, là quy tụ của bao đức tính tốt đẹp: tần tảo, gánh vác, đảm đang, nhẫn nại,… toàn bộ lo toan cho niềm hạnh phúc chồng còn. Nhà thơ thể hiện lòng cảm ơn, nể trọng.
Câu 7 là một tiếng chửi, đúng là cách nói của Tú Xương vừa cay đắng vừa phẫn nộ “Cha mẹ thói đời ăn ở bạc”. “Cái thói đời” đó là xã hội dở tây dở ta, nửa phong kiến, nửa thực dân: khi mà đạo lí suy đồi, lòng người hòn đảo điên. Tú Xương tự trách mình là người “ăn ở bạc” vì thi mãi chẳng đỗ, chẳng giúp ích gì cho vợ con. Suốt đời vợ con phải khổ, như có bài thơ ông tự mỉa: “Vợ nhăm nhe ở vú – Con tấp tểnh đi bồi – Khách hỏi nhà ông đến – Nhà ông đã bán rồi”.
Câu 8 thấm thía một nỗi đau chua xót. Chỉ có Tú Xương mới nói được rung động và xót xa thế: “Có chồng hờ hững cũng như không?”. “Như không” gì? Một cách nói buông thõng, ngao ngán. Nỗi buồn tâm sự gắn sát với nỗi đau thế sự. Một nhà nho bất đắc chí!
Bài thơ có cái hay riêng. Hay từ nhan đề. Hay ở cách vận dụng ca dao, thành ngữ và cả tiếng chửi. Chất thơ mộc mạc, bình dị mà trữ tình đằm thắm. Trong khuôn phép một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật, từ thanh điệu niêm và vần đến phép đối được thể hiện một cách chuẩn mực, tự nhiên, thanh thoát. Tác giả vừa tự trách mình, vừa biểu lộ tình thương vợ, biết ơn vợ. Bà Tú là một hình ảnh đẹp tươi của người phụ nữ Việt Nam trong một mái ấm gia đình đông con, nhiều trở ngại về kinh tế tài chính. Vì thế nhiều người nhận định rằng câu thơ “Nuôi đủ năm con với một chồng” là câu thơ hay nhất trong bài “Thương vợ”.
Nói đến thơ trào phúng không tồn tại ai có thế quên ông, một giọng thơ đả kích, phê phán tinh xảo, cay độc, mạnh mẽ và tự tin hiếm có. Chế Lan Viên từng viết: Tú Xương cười như mảnh vỡ thủy tinh. Nhưng Trần Tế Xương không riêng gì có là một nhà thơ hiện thực chủ nghĩa như vậy, nói như Nguyễn Tuân, chất hiện thực ấy chỉ là chân trái, còn chân phải của ông là chất trữ tình. Trân trọng cảm phục và nhớ tới thơ Tú Xương nhiều hơn thế nữa có lẽ rằng do người đời được nghe nhịp đập của một trái tim chân thành, giàu cảm xúc, biết trọng nhân cách, mang một nỗi đau vời vợi không nguôi. Buồn vì không tồn tại tiền để giúp một người ăn mày, một đồng bào cùng cảnh ngộ, ông thề độc: Cha thằng nào có tiếc không cho. Mang nỗi nhục nô lệ của một tri thức, ông chua chát: Nhân tài đất Bắc kìa ai đó! Ngoảnh cổ mà trông cảnh nước nhà…
Đó là ngoài xã hội, còn trong mái ấm gia đình ông luôn bị dày vò bởi cảm hứng thiếu trách nhiệm, Tú Xương thương vợ, có chồng mà phải gánh vai trụ cột, ông tự xỉ vả cái vai trò hờ hững của tớ.
Chắc rằng những cụ ông cụ bà ông rất mất thời hạn rồi phần lớn là thương vợ thương con, nhưng vì một ý niệm nào đấy, thường ngại thể hiện tình cảm của người chồng, nhất là lại thể hiện tình cảm với những người vợ một cách trực tiếp qua giấy trắng mực đen, qua văn chương thì lại càng ít. Thế kỉ XIX, có hai nhà thơ cùng người thành Nam, Nguyễn Khuyến và Tú Xương, đang không ngần ngại nói lên tình thương yêu của người chồng so với vợ ngay lúc những bà còn đang sống. Nhưng về chủ đề này, Thương vợ của Tú Xương là bài thơ nổi tiếng hơn hết:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.
Nổi bật trong bài thơ là hình ảnh hai con người: một người vợ tần tảo giàu đức hi sinh và một người chồng biết cảm thông san sẻ, thương yêu và quý trọng vợ rất mực.
Hai câu thơ đầu trình làng về nghề nghiệp của bà Tú cũng như trách nhiệm nặng nề của bà:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Buôn bán cũng là một nghề như mọi nghề khác, người ta hành nghề để kiếm sống. Người xưa còn coi đấy là nghề duy nhất nếu muốn làm giàu (phi thương bất phú). Nhưng việc marketing của bà Tú thì không được thế. Chẳng có shop, cửa hiệu, quán xá gì, mà chỗ bà marketing là ở mom sông. Hai chữ mom sông đã gợi lên hình ảnh một khoảng chừng đất nhô ra ở bờ sông, trọn vẹn có thể nước xuống thì còn, nước lên thì mất, có thuyền qua thì thành chợ không thì thôi, cũng trọn vẹn có thể chợ họp một lát vào buổi sáng hoặc buổi chiều. Lèo tèo đôi ba gánh hàng, chỗ dành riêng cho những người dân buôn thúng bán bưng, sống lưng vốn rất ít, lấy công làm lãi, chứng minh và khẳng định thu nhập chẳng đáng là bao. Thế mà việc làm khó nhọc ấy, bà Tú không riêng gì có chịu đựng một hai buổi mà phải theo đuổi quanh năm. Chữ quanh năm gợi thuở nào hạn đằng đẵng, là 12 tháng, từ thời gian tháng giêng đến tháng chạp, cũng tức là hết năm này đến năm khác. Cái việc làm nặng nề ấy dường như theo đuổi bà Tú suốt cả đời, chính vì nó chẳng làm cho bà khá hơn lên để sở hữu việc khác nhàn nhã hơn hoặc tăng trưởng việc marketing lên một Lever cao hơn nữa.
Công việc thì nhọc nhằn, thu nhập thì rất ít, nhưng bà Tú lại phải lo ngại cho toàn bộ một mái ấm gia đình sáu miệng ăn. Hơn nữa, không phải là sáu mà là năm con với một chồng, Năm con là số nhiều, nhưng dù sao cũng chịu được, lo cho chúng chỉ việc bát cơm, manh áo. Nhưng ông xã, là một, nhưng là ngân sách bằng cả năm người con kia. Có lúc còn hơn thế nữa! Mỗi khi ông lều chõng đi thi, tiền sống lưng gạo bị lại đổ lên đầu vợ, chưa nói tới việc khi đồng chè đồng rượu, cao hứng còn lên phố đi hát, cũng tiền vợ nốt.. Nhiều khoản chi như vậy nhưng lúc nào bà cũng lo đủ. Thật là đảm đang tháo vát biết chừng nào, chiều chồng biết chừng nào!
Được cái tiếng thơm ấy, thật không thuận tiện và đơn thuần và giản dị gì, bà Tú phải đổi bằng biết bao công sức của con người:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Câu thơ gợi hình ảnh con cò trong những câu ca dao quen thuộc:
… Con cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non;
… Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Hình ảnh về một loài chim hiền lành, chăm chỉ lặng lẽ nhặt nhạnh, kiếm ăn nơi ruộng lúa, bãi sông đang trở thành hình tượng về những người dân phụ nữ lam lũ suốt đời vì chồng, vì con, chẳng mấy khi nghĩ đến bản thân mình.
Trong thơ Tú Xương, không phải là con cò mà là thân cò. Không còn là một một loài vật rõ ràng mà là thân phận, số phận, một chiếc gì rất mỏng dính manh, nhỏ bé trước biết bao vần vũ của đời sống (Thương thay thân phận con rùa/Thân em như chẽn lúa đòng đòng/Thân em như hạt mưa sa…). Yếu đuối quá, bị động quá mà luôn phải lăn lộn, bươn chải. Khi quãng vắng thì lặn lội; buổi đò đông thì chịu cảnh eo sèo. Hai tính từ được đối nhau ở đầu hai câu thơ vừa giàu tính tạo hình vừa giàu tính biểu lộ. Kia một người phụ nữ gầy yếu như thân cò, gánh nặng trên vai, một thân một mình, bước trầy trật trên con phố lầy lội. Hàng chất về rồi, tránh mưa gió thì mất tiền, nên phải lặn lội ra đi. Và kia nữa cũng thân cò ấy lại phải xù lông xù cánh chao chát, cãi cự tranh mua tranh bán, tranh xuống cho kịp đò, tranh lên cho kịp chợ. Chỗ đông người thì vã mồ hôi, quãng vắng thì trào nước mắt.
Nhưng đó là bà Tú trong con mắt của ông Tú, còn với bà không hề có một lời kêu ca phàn nàn mà là một thái độ chịu đựng vốn thường có của người phụ nữ phương Đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Những số từ được sử dụng rất khéo, vừa theo thứ tự tăng dần vừa đối nhau: một, hai, năm, mười, gợi được những trở ngại chồng chất ngày một tăng dần, và sức lực phi thường của người vợ, gánh vác toàn bộ. Thật là kiên cường nhưng sao mà tội nghiệp! Phần lớn phụ nữ nhờ chồng mà được hưởng niềm sung sướng, còn với bà Tú chỉ là thêm một món nợ cả đời. Nhập thân vào nhân vật, Trần Tế Xương nói hộ những nỗi thiệt thòi của vợ nhưng đồng thời cũng thấy rõ cái đức hi sinh của người bạn đời tri kỷ. Kết thúc hai câu thơ cũng là sau những trở ngại được đưa ra là lời xác lập: âu đành phận / dám quản công. Một thái độ dứt khoát, một sự đồng ý không cần bàn cãi, một cách ứng xử hiển nhiên. Người phụ nữ Việt Nam là vậy, bà Tú Xương là vậy, họ coi giang sơn nhà chồng là việc của tớ, họ tự nguyện gánh vác không so đo oán than.
Bà chỉ lặng lẽ chịu đựng, cho nên vì thế ông Tú đã trách hộ bà:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.
Lời thơ như thể tiếng chửi. Mà là chửi thật: Cha mẹ thói đời…. Không phải là người vợ chịu nhiều vất vả thiệt thòi chửi mà người chồng tự chửi mình đấy thôi. Chữ hờ hững nghe sao mà chua chát. Bà Tú lấy phải một ông xã bạc nghĩa, chẳng giúp gì cho mái ấm gia đình, cho vợ, chẳng làm được trụ cột lại còn để vợ phải nuôi báo cô. Thật là có chồng mà như không tồn tại, thậm chí còn còn khổ hơn không chồng. Câu thư có chút vị đắng trong thơ Lấy lẽ của Hồ Xuân Hương:
Cố đấm ăn xôi, xôi lại hẩm
Cầm bằng làm mướn mướn không công.
Thân này ví biết dường này nhỉ
Thà trước thôi đành ở vậy xong.
Tóm lại, nổi trội trong bài thơ là hình ảnh bà Tú hiện thân của đời sống vất vả lận đận, là quy tụ của bao đức tính tốt đẹp: tần tảo, đảm đang, nhẫn nại quên mình lo toan cho môi trường sống đời thường của chồng con.
Có một con người không xuất hiện trực tiếp là ông Tú, những con mắt và trái tim của ông thì luôn luôn hiện hữu. Con mắt ông nhìn thấy rõ mọi nỗi đắng cay cực nhọc hằng ngày, và trái tim thì thấu hiểu những nỗi đơn độc, tâm trạng lặng lẽ chịu đựng của bà. Bài thơ Thương vợ là một bản tự kiểm điểm, tự khiển trách rất là chân thành và nghiêm khắc của Tú Xương. Mỗi lời thơ như một tiếng thở dài đau xót của một con người rất có ý thức trách nhiệm, nhưng bất lực. Đó là tấm lòng thương yêu cảm phục và biết ơn rất chân thành của người chồng so với những người vợ vì mình mà chịu nhiều đắng cay vất vả.
Tú Xương là nhà thơ trào phúng bậc thầy trong nền văn học Việt Nam. Ngoài những bài thơ trào phúng sắc và nhọn, lấy tiếng cười làm vũ khí chế giễu và đả kích sâu cay bộ mặt xấu xa, đồi bại của cái xã hội thực dân nửa phong kiến, ông còn tồn tại một số trong những bài thơ trữ tình, chứa chất bao nỗi niềm của một nhà nho nghèo về tình người và tình đời sâu nặng.
Thương vợ là bài thơ cảm động nhất trong những bài thơ trữ tình của Tú Xương. Nó là một bài thơ tâm sự, đồng thời cũng là một bài thơ thế sự. Bài thơ chứa chan tình thương yêu nồng hậu của nhà thơ so với những người vợ hiền thảo.
Sáu câu thơ đầu nói lên hình ảnh bà Tú trong mái ấm gia đình là một người vợ rất đảm đang, chịu thương chịu khó. Nếu bà vợ của Nguyễn Khuyến là một phụ nữ hay lam hay làm, thắt sống lưng bó que, xắn váy quai cồng, tất tả chân nam đá chân chiêu, vì tớ đỡ đần trong mọi việc (câu đối của Nguyễn Khuyến) thì bà Tú lại là một người đàn bà:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng
Quanh năm marketing là cảnh làm ăn đầu tắt mặt tối, từ thời gian ngày này qua ngày khác, từ thời gian tháng này qua tháng khác, không được một ngày nghỉ ngơi. Bà Tú marketing ở mom sông, nơi mỏm đất nhô ra, ba bề bảo phủ sông nước, nơi làm ăn là cái thế đất chênh vênh. Hai chữ mom sông gợi tả một đời sống nhiều mưa nắng, một cảnh đời lắm cay cực, phải vật lộn kiếm sống, mới nuôi đủ năm con với một chồng.
Một gánh mái ấm gia đình đè nén lên đôi vai người mẹ, người vợ. Thông thường người ta chỉ đếm mớ rau, con cá, đếm tiền bạc,… chứ ai đếm con, đếm chồng. Câu thơ tự trào tiềm ẩn nỗi niềm chua chát về một gia cảnh gặp nhiều trở ngại: đông con, người chồng đang phải ăn lương vợ.
Có thể nói, hai câu thơ trong phần đề, Tú Xương ghi lại một cách chân thực hình ảnh người vợ tần tảo, đảm đang của tớ.
Phần thực, tô đậm thêm chân dung bà Tú, mỗi sáng mỗi tối đi đi về về lặn lội làm ăn như thân cò nơi quãng vắng. Ngôn ngữ thơ tăng cấp, tô đậm thêm nỗi cực nhọc của người vợ. Câu chữ như những nét vẽ, gam màu tiếp nối đuôi nhau nhau, tương hỗ và ngày càng tăng; đã lặn lội Lại thân cò, rồi còn khi quãng vắng. Nỗi cực nhọc kiếm sống ở mom sông tưởng như không thể nào nói hết được! Hình ảnh con cò cái cò trong ca dao cổ: Con cò lặn lội bờ sông, Con cò đi đón trận mưa, Cái cò, cái vạc, cái nông,.. được tái hiện trong thơ Tú Xương qua hình ảnh thân cò lầm lũi, đã đem lại cho những người dân đọc bao liên tưởng cảm động về bà Tú, cũng như thân phận vất vả, cực khổ, của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội cũ:
Lặn lội thân cò nơi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Eo sèo là từ láy tượng thanh chỉ sự làm rầy rà bằng lời đòi, gọi liên tục dai đẳng: gợi tả cảnh tranh mua tranh bán, cảnh cãi vã nơi mặt nước lúc đò đông. Một đời sống lặn lội, một cảnh sống làm ăn eo sèo. Nghệ thuật đối rực rỡ đã làm nổi trội cảnh kiếm ăn nhiều cơ cực. Bát cơm, manh áo mà bà Tú tìm kiếm được nuôi đủ năm con với một chồng phải. lặn lội trong mưa nắng, phải giành giật eo sèo, phải trả giá bao mồ hồ, nước mắt giữa thời đại trở ngại! Tiếp theo là hai câu luận, Tú Xương vận dụng rất sáng tạo hai thành ngữ: một duyên hai nợ và năm nắng mười mưa, đối xứng nhau hòa giải và hợp lý, sắc tố dân gian đậm đà trong cảm nhận và ngôn từ diễn đạt:
Một duyên hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng, mười mưa dám quản công.
Duyên là duyên số, duyên phận, là cái nợ đời mà bà Tú phải cam phận, chịu đựng. Nắng, mưa tượng trưng cho mọi vất vả, khổ cực. Các số từ trong câu thơ tăng dần lên: một hai năm mười làm nổi rõ đức hi sinh thầm lặng của bà Tú, một người phụ nữ chịu thương, chịu khó vì sự ấm no, niềm hạnh phúc của chồng con và mái ấm gia đình. Âu đành phận, dám quản công giọng thơ nhiều xót xa, thương cảm, thương mình, thương gia cảnh nhiều éo le.
Tóm lại, sáu câu thơ đầu bằng tấm lòng biết ơn và cảm phục, Tú Xương đã phác họa một vài nét rất chân thực và cảm động về hình ảnh bà Tú, người vợ hiền thảo của tớ với bao đức tính đáng quý: đảm đang, tần tảo, chịu thương chịu khó, thầm lặng hi sinh cho niềm hạnh phúc mái ấm gia đình. Tú Xương thể hiện một tài năng điêu luyện trong sử dụng ngôn từ và sáng tạo hình ảnh. Các từ láy, những số từ, phép đối, thành ngữ và hình ảnh thân Cò đã tạo ra ấn tượng và sức mê hoặc văn chương.
Hai câu kết, Tú Xương sử dụng từ ngữ thông tục, lấy tiếng chửi nơi mom sông lúc buổi đò đông đưa vào thơ rất tự nhiên, bình dị. Ông tự trách mình:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không!
Trách mình ăn lương vợ, mà ăn ở bạc. Vai trò người chồng, người cha chẳng giúp ích được gì, vô tích sự, thậm chí còn còn hờ hững với vợ con. Lời tự trách sao mà chua xót thế! Ta đã biết, Tú Xương có văn tài, nhưng công danh sự nghiệp dở dang, thi tuyển lận đận. Sống giữa một xã hội dở Tây, dở ta, chữ nho mạt vận, lúc mà Ông Nghè, ông Cống cũng nằm co, cho nên vì thế nhà thơ tự trách mình đồng thời cũng là trách đời đen bạc. Ông không xu thời để vinh thân phì gia tối rượu sâm banh, sáng sữa bò.
Hai câu kết là cả một nỗi niềm tâm sự và thế sự đầy buồn thương, là tiếng nói của một trí thức giàu nhân cách, nặng tình đời, thương vợ con, thương gia cảnh nghèo. Tú Xương thương vợ cũng đó là thương mình vậy: nỗi đau thất thế của nhà thơ khi cảnh đời thay đổi!
Bài thơ Thương vợ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú. Ngôn ngữ thơ bình dị như thể tiếng nói đời thường nơi mom sông của những người dân marketing nhỏ lẻ, cách đó một thế kỉ. Các rõ ràng nghệ thuật và thẩm mỹ tinh lọc vừa thành viên (bà Tú với năm con, một chồng) vừa khái quát thâm thúy (người phụ nữ rất mất thời hạn rồi). Hình tượng thơ hàm súc, quyến rũ: thương vợ, thương mình, buồn về gia cảnh thêm nỗi đau đời. Thương vợ là bài thơ trữ tình rực rỡ của Tú Xương nói về người vợ, người phụ nữ rất mất thời hạn rồi với bao đức tính tốt đẹp, hình ảnh bà Tú được nói tới việc trong bài thơ rất thân thiện với những người mẹ, người chị trong những mái ấm gia đình Việt Nam.
Tú Xương chiếm một vị thế vẻ vang trong nền văn học Việt Nam. Tên tuổi ông sống mãi với non Côi, sông Vị.
Thơ xưa viết về người vợ đã ít, mà viết về người vợ lúc còn sống càng không nhiều nếu không thích nói là rất ít hơn. Các thi nhân thường chỉ làm thơ khi người bạn trăm năm đã qua đời. Kể cũng là yếu tố nghiệt ngã khi người vợ đi vào cõi thiên thu mới được xộc vào địa hạt thi ca.
Bà Tú Xương trọn vẹn có thể đã phải chịu nhiều nghiệt ngã của đời sống nhưng bà lại sở hữu niềm sung sướng mà bao kiếp người vợ xưa không tồn tại được: Ngay lúc còn sống bà đã đi vào thơ ông Tú Xương với toàn bộ niềm thương yêu, trân trọng của chồng. Trong thơ Tú Xương, có một mảng lớn viết về người vợ mà bài Thương vợ là một trong những bài xuất sắc nhất.
Tình thương vợ sâu nặng của Tú Xương thể hiện qua sự thấu hiểu nỗi vất vả gian lao và phẩm chất cao đẹp của người vợ.
Câu thơ mở đầu nói tình hình làm ăn marketing của bà Tú. Hoàn cảnh vất vả, lam lũ được gợi lên qua cách nói thời hạn, cách nêu vị trí. Quanh năm là suốt cả năm, không trừ ngày nào dù mưa hay nắng. Quanh năm còn là một năm này tiếp năm khác đến chóng mặt, đến rã rời chứ đâu phải chỉ một năm. Địa điểm bà Tú marketing là mom sông, cái doi đất nhô như lời trình làng, lại như một toàn cảnh làm hiện lên hình bà Tú tần tảo, tất bật ngược xuôi:
Quanh năm marketing ở mom sông.
Thấm thía nỗi vất vả, gian lao của vợ, Tú Xương mượn hình ảnh con cò trong ca dao để nói về bà Tú. Có điều hình ảnh con cò trong ca dao đầy tội nghiệp mà hình ảnh con cò trong thơ Tú Xương còn tội nghiệp hơn. Con cò trong thơ Tú Xương không riêng gì có xuất hiện trong cái rợn ngợp của không khí (như con cò trong ca dao) mà cái rợn ngợp của thời hạn. Chỉ bằng ba từ khi quãng vắng tác giả đã nói lên được cả thời hạn, không khí heo hút, rợn ngợp, chứa đầy lo âu cái rợn ngợp của thời hạn, đã làm hao hụt cả ý thơ. So với câu ca dao: Con cò lặn lội bờ sông, câu thơ của Tú Xương:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Là cả một sự sáng tạo. Cách hòn đảo ngữ đưa ra từ lặn lội lên đầu câu, cách thay từ thay từ con cò bằng thân cò, càng làm tăng nỗi vất vả gian truân của bà Tú. Từ thân cò gợi cả nỗi đau thân phận, so với từ con của Tú Xương cũng thâm thúy, thấm thía hơn.
Nếu câu thơ thứ ba gợi nỗi vất vả đơn chiếc thì câu thứ tư lại làm rõ sự vật lộn với môi trường sống đời thường của bà Tú:
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Câu thơ gợi cảnh chi chít, bươn bả trên sông nước của những người dân marketing nhỏ lẻ. Sự đối đầu chưa tới mức sát phạt nhau nhưng cũng không thiếu lời qua tiếng lại. Buổi đò đông đâu phải là ít lo âu, nguy hiểm hơn khi quãng vắng. Trong ca dao, người mẹ từng dặn con: Con ơi nhơ lấy câu này/Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua. Buổi đò đông không riêng gì có có những lời phàn nàn, mè nheo, cau gắt, những sự chen lấn xô đẩy mà còn chứa đầy nguy hiểm hiểm nguy. Hai câu thực đối nhau về ngữ (khi quãng vắng so với buổi đò đông) nhưng lại thừa tiếp nhau về ý để làm nổi trội sự vất vả gian truân của bà Tú: đã vất vả, đơn chiếc, lại thêm sự bươn bả trong tình hình chi chít làm ăn.
Hai câu thực nói thực cảnh bà Tú đồng thời cho ta thấy thực tình của Tú Xương: tấm lòng xót thương da diết.
Cuộc sống vất vả gian truân càng ngời lên phẩm chất cao đẹp của bà Tú. Bà là người đảm đang tháo vát:
Nuôi đủ năm con với một chồng
Mỗi chữ trong câu thơ Tú Xương đều chất chứa bao tình ý, từ đủ trong nuôi đủ vừa nói số lượng, vừa nói chất lượng. Bà Tú nuôi đủ cả con, cả chồng, nuôi đảm bảo đến mức: Cơm hai bữa: cá kho rau muống Quà một chiều: khoai lang, lúa ngô (Thầy đồ dậy học).
Trong hai câu luận, Tú Xương một lần nữa cảm phục sự quyết tử rất mực của vợ:
Năm nắng mười mưa dám quản công
Ở câu thơ này, nắng mưa chỉ sự vất vả, năm, mười là số lượng phiếm chỉ, để nói số nhiều, được tách ra tạo ra một thành ngữ chéo (năm nắng mười mưa) vừa nói lên sự vất vả gian lao, vừa thể hiện được đức tính chịu thương chịu khó, hết lòng vì chồng vì con của bà Tú.
Trong những bài thơ viết về vợ của Tú Xương, lúc nào ta cũng phát hiện hình ảnh hai người: bà Tú hiện lên phía trước, ông Tú khuất lấp ở phía sau, nhìn tinh mới thấy. Khi đã thấy rối thì ấn tượng thật sâu đậm. Ở bài thơ Thương vợ cũng vậy. Ông Tú không xuất hiện trực tiếp nhưng vẫn hiển hiện trong từng câu thơ. Đằng sau cốt cách khôi hài, trào phúng là cả một tấm lòng, không riêng gì có thương mà còn tri ân vợ. Về câu thơ: Nuôi đủ năm con với một chồng, có người nhận định rằng ở đây ông Tú tự coi mình là một thứ con đặc biệt quan trọng để bà Tú phải nuôi. Tú Xương đang không gộp mình với con để nói mà tách riêng, con riêng rất rạch ròi là để ông tự riêng tri ân vợ.
Nhà thơ không riêng gì có cảm phục, biết ơn sự quyết tử rất mực của vợ mà ông còn tự trách, tự lên án bản thân. Ông không nhờ vào duyên số để trút bỏ trách nhiệm. Bà Tú lấy ông là vì duyên nhưng duyên một mà nợ hai. Tú Xương tự coi mình là cái nợ mà bà Tú phải gánh chịu. Nợ gấp hai duyên, duyên ít nợ nhiều. Ông chửi thói đời bạc nghĩa, vì thói đời là một nguyên nhân sâu xa khiến bà Tú phải khổ. Nhưng Tú Xương cũng không đổ vấy cho thói đời. Sự hờ hững của ông với con cũng là một biểu lộ của thói đời bạc nghĩa. Câu thơ Tú Xương tự rửa mát tôi cũng là lời tự phán xét, tự lên án:
Có chồng hờ hững cũng như không
Ở cái thời mà xã hội đã có luật không thành văn bản so với những người phụ nữ: xuất giá tòng phu (lấy chồng theo chồng), so với quan hệ vợ chồng thì phụ xướng, phụ tuỳ (chồng nói, vợ theo), thế mà có một nhà nho dám sòng phẳng với bản thân, với đời sống, dám tự thừa nhận mình là quân ăn lương vợ, không những đã biết nhận ra thiếu sót, mà còn dám tự nhận khuyết điểm. Một con người như vậy chẳng đẹp lắm sao.
Nhan đề Thương vợ chưa nói hết sự thâm thúy trong tình cảm của Tú Xương so với vợ cũng như chưa thể hiện được khá đầy đủ vẻ đẹp nhân bản của hồn thơ Tú Xương. Ở bài thơ này, tác giả không riêng gì có thương vợ mà còn ơn vợ, không riêng gì có lên án thói đời mà còn tự trách.
Nhà thơ dám tự nhận khuyết điểm, càng thấy mình khiếm khuyết càng thương yêu, quý trọng vợ hơn.
Tình thương yêu, quý trọng vợ là cảm xúc có phần mới mẻ so với những cảm xúc quen thuộc trong văn học trung đại. Cảm xúc mới mẻ nó lại được diễn tả bằng hình ảnh và ngôn từ quen thuộc của văn học dân gian, chứng tỏ hồn thơ Tú Xương dù mới lạ, độc lạ và rất khác nhau vẫn rất thân thiện với mọi người, vẫn đang còn gốc rễ sâu xa trong tâm thức dân tộc bản địa.
Trần Tế Xương (bút danh là Tú Xương) là nhà thơ trào phúng nổi tiếng, có lẽ rằng là nhà thơ trào phúng rực rỡ nhất trong nền văn học của nước nhà. Thơ trào lộng, châm biếm, đả kích của Tú Xương sở dĩ được nhiều tình nhân thích vì có tính chất trữ tình (trong tiếng cười có nước mắt). Dòng trữ tình trong thơ Tú Xương đôi lúc được tách ra thành những bài thơ trữ tình thuần khiết, thấm thía. Hai siêu phẩm Sông Lấp và Thương vợ tiêu biểu vượt trội cho dòng thơ trữ tình của Tú Xương.
Bài thơ sau đấy là bài Thương vợ của Tú Xương:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không!
Trần Tế Xương lận đận trong thi tuyển, đi thi đến lần thứ tám mới đậu được cái tú tài. Ông học giỏi nhưng phải cái ngông quá, thật ra thái độ ngông của ông là một cách ông phản kháng lại quyết sách thi tuyển lạc lậu, quan trường ậm ọc lúc bấy giờ. Mà đậu được cái tú tài thì rồi cũng làm quan tại gia thôi. Hồi đó phải đậu cử nhân mới được bổ tri huyện. Thế là bà Tú gần như thể phải nuôi chồng suốt đời. Ông Tú chỉ từ biết đem tài hoa của tớ mà ghi công cho bà Tú:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Từ mom thật là hay, vừa thấy được nỗi gian truân của bà Tú marketing quanh năm bờ sông Vị, vừa thấy được tấm lòng của nhà thơ so với việc marketing khó nhọc của vợ. Từ mom là tổng hợp nghĩa của những từ ven, bờ, vực, thềm, thành một từ sáng tạo của nhà thơ làm giầu thêm vào cho tiếng Việt. Bà Tú buôn thúng bán bưng quanh năm ở mom sông mà nuôi chồng, nuôi con:
Nuôi đủ năm con với một chồng
Câu thơ chỉ mấy số lượng khô khốc thế vậy mà tế toái lắm đó! Nuôi đủ năm con là vì con, phải nuôi, nên đếm ra để mà nuôi. Nhưng còn chồng thì một chồng chứ mấy chồng, cớ sao lại cũng phải đếm ra một chồng? Là vì chồng cũng phải nuôi, mà bà Tú với cái gánh trên vai nuôi năm người con đã là vất vả, lại thêm một ông Tú trong nhà nữa thì gánh nặng gấp hai. Thời này mà nuôi một ông Tú, lại là Tú Xương nữa thì nhiêu khê lắm.
Nhưng bà Tú được an ủi là vì ông Tú, cái con người tưởng như chỉ biết bông đùa, cười cợt nó lại để tâm đến từng bước tiến của bà trên đường lặn lội marketing:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Có thể nói lòng thương vợ của nhà thơ dào dạt lên trong hai câu thơ này. Hình ảnh lặn lội thân cò được tác giả mô phỏng theo một hình tượng trong thi ca dân gian để nói về người phụ nữ lao động:
Con cò lặn lội bờ sông
Gánh tạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non
Nếu như từ lặn lội được hòn đảo ra phía trước chủ ngữ để nhấn mạnh vấn đề sự vất vả của bà Tú, thì từ eo sèo gợi lên âm thanh hỗn tạp (tiếng kì kèo mặc cả, tiếng cãi cự tranh giành) của buổi đò đông. Hai trường hợp trái chiều thật hay: vắng và đông. Người phụ nữ gánh hàng lặn lội trên quãng đường vắng thật là khổ. Mà đến chỗ đò đông thì thật là đáng sợ!
Nghĩa là nhìn từ phía nào, nhà thơ cũng thương vợ, tình thương thấm thía, cảm động.
Sang hai câu luận, tác giả chuyển sang diễn tả nội tâm của bà Tú, lời thơ như lời độc thoại của người vợ:
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công
Nhân dân ta thường nói vợ chồng là duyên nợ. Nhà thơ Tú Xương đã chỉ từ ghép duyên nợ thành hai từ đơn: duyên nợ. Duyên thì thiêng liêng rồi vì đã có sự tham gia của đấng vô hình dung (ông Tơ bà Nguyệt), còn nợ thì đã thành trách nhiệm nặng nề. Một duyên hai nợ đã diễn tả được sự vận động trong tâm trí của bà Tú. Một duyên hai nợ âu đành phận là bà Tú đã thuận theo lòng trời và thuận theo lòng người (tấm lòng của chính bà!). Nói gọn lại là bà Tú đã đồng ý! Và đồng ý cuộc hôn nhân gia đình duyên nợ này, bà đồng ý một ông đồ nho ngông tám khoa chưa khỏi phạm trường quy, bà đồng ý vị quan ăn lương vợ nên bà đâu dám quản công:
Năm nắng mười mưa dám quản công
Thành ngữ dầm mưa dãi nắng được tác giả vận dụng sáng tạo thành năm nắng mười mưa. Phải nói những số lượng trong thơ Tú Xương rất có thần. Ta đã thấm thía với hai số năm một trong câu thừa đề (Nuôi đủ năm con với một chồng). Giờ đấy là yếu tố linh diệu của những số lượng một hai và năm mười trong câu luận. Một duyên hai nợ so với Năm nắng mười mưa, đã cho toàn bộ chúng ta biết gian truân cứ tăng thêm, bà Tú chịu đựng hết.
Trước người vợ giỏi giang, tần tảo, chịu đựng mọi gian lao vất vả để nuôi đủ năm con với một chồng thì nhà thơ chỉ từ biết tự trách mình.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không!
Vì quá thương vợ mà nhà thơ tự trách mình, trách một cách nặng nề. Cha mẹ thói đời thì đã thành lời xỉ vả mình. Thật ra là một cách ông Tú nhún mình làm cho công trạng của bà Tú nổi lên, chứ Tú Xương đâu phải là người ăn ở bạc. Ăn chơi sa đà thì có, hờ hững nữa, thì nhà thơ đã thành thật nói rồi, chứ bạc tình, bạc nghĩa thì không. Gang thép với cường quyền mà nhũn với vợ như vậy thì thật là con người đáng kính.
Bằng tình cảm chân thành, bằng nghệ thuật và thẩm mỹ sống động, Tú Xương đã thể hiện được hình ảnh người phụ nữ giỏi giang, lam lũ, tần tảo nuôi chồng nuôi con. Bà Tú có những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ Việt Nam xưa.
Bao nhiêu công trạng trong mái ấm gia đình, ông Tú dành riêng cho bà Tú, ông chỉ nhận về cho mình một chữ không. Nhưng bình tâm mà xét thì ông Tú cũng xứng với bà Tú vì trên giang sơn gian lao và vất vả này còn có hàng triệu người như bà Tú, nhưng chỉ có một bà Tú là được vào cõi thơ, cõi bất tử!
Trần Tế Xương hay còn tồn tại bút danh là Tú Xương, ông là một tác giả nổi tiếng với nhiều tác phẩm mang chất trào phúng và trữ tình. Ông chỉ sống 37 tuổi và học vị tú tài, nhưng sự nghiệp thơ ca của ông đang trở thành bất tử. Ông để lại khoảng chừng 100 tác phẩm gồm: thơ, văn tế, phú, câu đối. Một trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội của ông là bài thơ Thương vợ. Một bài thơ tô đọng trong số đó là những phẩm chất tốt đẹp của người vợ, người phụ nữ đảm đang, chịu thương, chịu khó vì niềm hạnh phúc của chồng con. Bài thơ được Tú Xương viết như sau:
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ, âu đành phận
Năm nắng mười mưa, dám quản công
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc!
Có chồng hờ hững cũng như không!
Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú đường luật với bố cục tổng quan được chia thành bốn phần: đề, thực, luận, kết. Mỗi phần hai câu nhằm mục tiêu khắc họa một cách sắc nét hình ảnh bà Tú- vợ Tú Xương, cũng như đang nói lên một phần nào đó hình ảnh người phụ nữ ở xã hội xưa.
Trong hai cầu đề Tú Xương đã trình làng một cách khái quát về việc làm của bà Tú. Đó là yếu tố tần tảo quanh năm marketing ở mom sông, việc mua và bán này sẽ không hề có cửa quán hay vốn liếng nhiều. Đây là một việc làm vất vả, cực nhọc, thu nhập không ổn định sông bà Tú vẫn đang nuôi đủ năm con với một chồng mà không một lời oán trách. Trong câu này, tác giả tách mình một bên, con một bên nhằm mục tiêu nhấn mạnh vấn đề việc, tuy nhiên ông đỗ tú tài nhưng không được làm quan, phải để gánh nặng lên đôi vai của người vợ, người mà ông yêu thương. Câu thơ như thể lời trách nặng nề của tác giả so với chính bản thân mình mình, Nhưng qua câu thơ ta cũng thấy được cái tình cảm yêu thương mà Tú Xương dành tặng cho vợ mình.
Để diễn tả một cách rõ ràng hơn sự vất vả trong việc làm của bà Tú, trong hai câu thực tác giả đã mượn hình ảnh con cò trong ca dao Việt Nam để trở thành thân cò nhằm mục tiêu thể hiện sự lặn lội vất vả của bà Tú trong việc làm mưu sinh hằng ngày tại nơi quãng vắng. Bên cạnh đó, Tú Xương còn khái quát một cách sinh động cảnh bán sỉ ở mom sông của bà Tú qua câu Eo sèo mặt nước buổi đò đông. Đó là hình ảnh nhốn nháo, tranh chấp mua và bán của nhiều con người dân có việc làm như bà Tú. Nhìn chung, đời sống bà Tú quá nhiều trở ngại gian truân.
Sự khó nhọc, vất vả của bà Tú không được tạm ngưng ở hai phần đề và thực mà nó còn tăng thêm ở phần luận. Bằng việc sử dụng hai câu thuật ngữ một duyên, hai nợ và năm nắng mười mưa tác giả đã toát lên sự hi sinh cao quý của bà Tú, đó là việc đồng ý số phận chăm sóc cho chồng con và dù nắng hay mưa cũng không bỏ việc. Ở đây, Tú Xương đã nêu lên đức tính tốt đẹp của bà Tú nói riêng và người phụ nữ nói chung, đó là yếu tố tần tảo, đảm đang, nhẫn nại, sẵn sàng hi sinh vì mái ấm gia đình. Đồng thời qua đây tác giả cũng thể hiện nỗi niềm biết ơn và quý trọng so với bà Tú.
Cùng với quý trọng và biết ơn bà Tú ở hai câu luận, thì hai câu kết là một cách nói ngao ngán về nỗi niềm tâm sự của tác giả- Tú Xương. Một lời thở dài về cái thói đời ông nhắc tới đó là cái xã hội lúc bấy giờ- một xã hội mang tính chất chất nửa tây nửa ta, nửa phong kiến, nửa thực dân với những tư tưởng và đạo lí bị suy thoái và khủng hoảng. Bên cạnh ông tự trách bản thân sao mà ăn ở bạc thi tuyển hoài mà không đỗ đạt, chẳng thể làm quan, không tương hỗ được gì cho vợ con, đẩy vợ con phải chịu khổ vì mình. Cuối cùng mọi thứ đúc rút trong lời than đầy xót xa của Tú Xương
Có chồng hờ hững cũng như không.
Tóm lại Thương vợ là một bài thơ hay mang đậm giá trị cảm xúc của Tú Xương. Nó hay trong cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh trong ca dao, thành ngữ của Tú Xương. Bài thơ lại mang đậm cảm xúc chân thành, lời thơ giản dị mà thâm thúy, nói lên tình cảm yêu thương, sự quý trọng mà Tú Xương dành riêng cho vợ. Bên cạnh đó, bài thơ còn thể hiện đức tính đẹp của người phụ nữ Việt Nam xã hội xưa nói chung và bà Tú nói riêng.
Thơ văn Trần Tế Xương gồm hai mảng lớn: trào phúng và trữ tình. Có bài trọn vẹn là đả kích, châm biếm, có bài thuần là trữ tình. Tuy vậy, hai mảng không tuyệt đối ngăn cách. Thường là châm biếm thâm thúy nhưng vẫn đang còn chất trữ tình. trái lại, trữ tình thấm thìa cũng pha chút cười cợt theo thói quen trào phúng. Thương vợ là một bài thơ như vậy.
Thương vợ là bài thơ phản ánh hình ảnh bà Tú vất vả, đảm đang, lặng lẽ hi sinh vì chồng vì con, đồng thời thể hiện tình thương yêu, quý trọng và biết ơn của Tú Xương so với những người vợ của tớ.
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Chỉ bằng vài lời kể nôm na, bình dị, Tú Xương đã hỗ trợ người đọc tưởng tượng ra cảnh bà Tú một mình mang trên vai gánh nặng mái ấm gia đình, lặn lội nơi đầu sông, bến chợ.
Mom sông là mỏm đất nhô ra dòng sông, cũng là một vị trí ở phía Bắc thành phố Tỉnh Nam Định. Ngày xưa, đấy là nơi trên bến dưới thuyền, người từ những nơi đổ về marketing. Quanh năm, bà Tú làm ăn ở đó để kiếm tiền trang trải cho môi trường sống đời thường mái ấm gia đình gồm hai vợ chồng và năm người con thơ.
Quanh năm marketing tức là không nghỉ ngơi ngày nào. Hơn nữa, chữ mom sông càng tô đậm thêm cái thế chênh vênh, không vững vàng của việc làm làm ăn. Mom sông ba bề là nước, trọn vẹn có thể đổ ùm xuống sông lúc nào không biết. Ở cái mỏm đất chênh vênh ấy, hình ảnh bà Tú dường như càng nhỏ bé và đơn độc. Một mình bà phải xông pha nơi đầu sông ngọn nguồn, vất vả tội nghiệp biết bao! Trên đấy là thời hạn, không khí và cả tính chất việc làm làm ăn marketing của bà Tú.
Tại sao bà Tú lại đồng ý sự lam lũ, vất vả như vậy? Đương nhiên là để nuôi chồng, nuôi con. Ngày xưa, xã hội phong kiến dành riêng cho phụ nữ bổn phận là thờ chồng, nuôi con. Với bà Tú, chứng minh và khẳng định là có chuyện thờ chồng. Thờ chồng bao hàm cả trách nhiệm nuôi chồng. Đó là yếu tố bất công của xã hội, nhưng xét về mặt đức độ thì sức đảm đang tháo vát của những người dân vợ như bà Tú thật đáng nể phục.
Cái không thường thì trong bài thơ là cách đếm số người. Giá như tính gộp lại là sáu miệng ăn và một mình bà Tú mà phải cáng đáng đến chừng ấy đã và đang là nhiều. Trên đời, phần lớn phụ nữ cũng gặp cảnh như vậy. Đằng này, tác giả đếm rõ ràng là: năm con với một chồng. Đặc biệt là tách riêng ông xã ra và đếm là một. Xuân Diệu có nhận xét rất hay khi đọc câu thơ này: “Hoá ra ông xã cũng phải nuôi, tựa hồ như lũ con nhỏ bé nên mới đến ngang hàng với chúng nó: một miệng ăn, hai miệng ăn…”.
Mà bà Tú nuôi chồng đâu có đơn thuần và giản dị như nuôi con. Cơm ăn đã đành, đôi lúc phải có tí rượu tí trà cho ông ngâm nga câu thơ câu phú. Áo mặc đã đành, còn phải có bộ cánh tử tế cho ông đi đây đi đó, chứ ai lại làm cho ông quanh năm “Bức sốt nhưng mình vẫn áo bông” và “Một đoàn rách nát rưới con như bố”. Lại phải cho ông xổng xểnh ít tiền trong túi để gặp bạn, gặp bè. Ấy thế mà bà nuôi đủ, tức là đủ cả về số lượng lẫn chất lượng. Như vậy là bà Tú không riêng gì có nuôi ông Tú mà còn cung phụng, còn thờ.
Nhưng kể ra được những điều này chứng tỏ là ông xã thấu hiểu và biết định hình và nhận định một cách xứng danh công lao của bà vợ. Như vậy là thương vợ.
Đến câu thứ ba, hình ảnh bà Tú một mình thui thủi làm ăn càng hiện lên rõ ràng và rõ ràng hơn:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Tú Xương dùng một hình tượng quen thuộc trong văn chương dân gian nói về người phụ nữ lao động rất mất thời hạn rồi: Con cò lặn lội bờ sông nhưng ông không so sánh mà giống hệt thân phận bà Tú với thân cò. Tấm thân mảnh dẻ, yếu ớt của bà Tú mà phải chịu dãi nắng dầm sương thì đã là gian truân, tội nghiệp, vậy mà bà còn phải lặn lội sớm trưa. Nghĩa đen của từ này cũng gợi ra khá đầy đủ cái vất vả, khó nhọc trong nghĩa bóng. Tấm thân cò ấy lại lặn lội trên quãng vắng đường xa. Nói quãng vắng là tự nhiên nổi lên cái một mình, hiu quạnh, lúc cần không biết nương tựa vào đâu, chưa nói tới việc những hiểm nguy nguy hiểm so với thân gái dặm trường. Eo sèo chi sự nói đi nói lại, có ý bất bình. Đò đông trọn vẹn có thể hiểu hai cách: một là đò ngang đã chở đầy người, hai là đò từ những nơi tập hợp lại thật nhiều. Hiểu cách nào thì cũng đúng với ý định đặc tả nỗi khó nhọc, gian truân trong cảnh kiếm ăn của bà Tú.
Bên cạnh nỗi khổ vật chất còn tồn tại nỗi khổ tinh thần. Vì chồng con mà phải lặn lội đường xa quãng vắng, nhưng liệu chồng con có biết cho chăng? Và bà Tú cứ lặng lẽ lo toan như vậy cho tới hết đời, hết kiếp số phận bà là vậy.
Câu thơ miêu tả mà đầy chất trữ tình, nghe thật xót xa, tội nghiệp! Ông Tú tỏ ra thông cảm với nỗi khó nhọc của vợ và thương vợ đến vậy là thâm thúy.
Ông Tú hiểu thấu việc làm làm ăn của bà Tú. Khi quãng vắng, buổi đò đông, bà đều vất vả khó nhọc, không kể gian truân, không quản thân mình, một lòng vì chồng, vì con. Bà Tú mà nghe được những lời như vậy của ông chắc cũng thấy gánh nặng trên vai mình nhẹ bớt và trong thâm tâm bà cũng rất được an ủi quá nhiều.
Nhưng không phải chỉ có thế, giọng điệu trữ tình kín kẽ lồng trong hai câu tường thuật miêu tả (câu 3, 4) chứng tỏ tim ông Tú không phải dửng dưng. Thương vợ nhưng cũng là tự trách mình. Không phải chỉ tự coi mình là một miệng ăn để vợ phải nuôi mà còn hổ thẹn, thấy mình có cái gì đó như nhẫn tâm. Ông chồng trụ cột mái ấm gia đình là mình ở đâu rồi mà để vợ phải nhọc nhằn, gian truân đến vậy? Tự trách mình như vậy cũng là thương vợ thêm sâu.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Tú Xương lại vận dụng thêm một thành ngữ, một câu ca dân gian khác: Vợ chồng là duyên là nợ, Một duyên hai nợ ba tình. Vợ chồng gặp nhau là vì ông Tơ bà Nguyệt sắp xếp từ kiếp trước. Có duyên thì tốt đẹp, niềm hạnh phúc, là nợ thì đau khổ một đời.
Có lẽ ở đây, ông Tú mượn tâm tư nguyện vọng bà Tú mà suy ngẫm hay đúng ra, ông hoá thân vào bà để cảm thông thâm thúy hơn: lấy chồng như vậy này thì cũng là duyên hoặc nợ thôi, số phận đã thế thì cũng đành thế. Cho nên có khổ cực bao nhiêu, năm nắng mười mưa cũng phải chịu, phải lo, nào dám quản công. Chẳng còn là một chuyện thân nữa, dù là thân cò, mà đã là chuyện phận rồi, chuyện số phận.
Ôi! Lấy vợ lấy chồng, người ta bảo là duyên là nợ, nghĩ cũng đúng thật! Số phận đã như vậy thì cũng đành thôi, chứ biết làm thế nào?! Cái số kiếp người phụ nữ như tấm lụa đào, như hạt mưa sa, như con thuyền lênh đênh mười hai bến nước, như cơm nguội đỡ khi đói lòng… Trách làm thế nào được! Vậy thì còn dám kể gì gian lao, dám quản gì mưa nắng!
Lại thêm nghĩa của mấy nhóm từ âu đành, dám quản. Âu đành là một sự bất đắc dĩ, xếp lại, nén xuống những gì bất bình, tủi nhục. Dám quản tức là không đủ can đảm kể gì đến công lao, là thái độ đồng ý gánh chịu mọi sự nhọc nhằn. Thêm âm thanh nặng nề của từ phận ở cuối câu khép lại càng làm cho câu thơ phù thích phù hợp với cảm xúc bị dồn nén vào trong.
Vậy là chỉ bốn câu thơ mà chân dung bà Tú hiện lên hoàn hảo nhất: từ vất vả tất bật, lăn lộn ở ngoài đời, đến năm liệu bảy lo trong mái ấm gia đình, từ con người của việc làm làm ăn, đảm đang tháo vát, chịu thương chịu khó, đến con người của đức độ, thảo hiền, đầy tinh thần vị tha. Hình ảnh bà Tú tiêu biểu vượt trội cho phẩm chất tốt đẹp của những người dân vợ, người mẹ Việt Nam.
Thương vợ mà nói ra là mình thương thì đã và đang quý. Ở đây, ông Tú đã nhập thân vào bà Tú để thấu hiểu nỗi niềm và thể hiện tình cảm của tớ bằng những lời thơ chân thành, thấm thía. Như vậy mà không phải là thương vợ thâm thúy hay sao?
Đó là thương vợ, còn tự trách mình? Ngày ngày ngồi không, làm một miệng ăn cho vợ nuôi, nghiễm nhiên thưởng thức trong lúc vợ phải ngược xuôi tần tảo, nghe đã và đang có cái gì đó bất nhẫn. Nay vợ thầm oán trách, tủi hờn mà quy số phận xấu số ấy là vì một duyên hai nợ, thử hỏi ông xã làm thế nào mà không sở hữu và nhận thấy lỗi của tớ? Tự trách đến như vậy là ngoài tình thương vợ đã có thêm ý thức trách nhiệm.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.
Câu kết là một tiếng chửi đổng cái thói đời ăn ở bạc. Không phải lần này ông Tú mới chửi như vậy. Trong bài Gặp người ăn xin, ông đã và đang từng chửi chửi mình mà thực ra là chửi đời: Người đói, ta đó cũng chẳng no, Cha thằng nào có, tiếc không cho. Chỉ khác ở đoạn là lần này, lời chửi tuy có ném thẳng vào đời, nhưng trước hết là ném vào mình. Để tự trách mình thì ông phải chửi. Mà ông phải để câu chửi ấy vào miệng bà Tú thì mới có thể đích đáng! Nhưng bà Tú vốn con gái nhà dòng, chẳng đời nào lại chanh chua, thô tục dám chửi chồng. Nhưng so với ông Tú thì tự trách đến mức phải bật ra tiếng chửi như vậy là giận mình thật sự. Bài thơ ông viết ra cốt để bày tỏ tình thương yêu, quý trọng người vợ đảm đang và tự trách mình là đồ tầm thường, vô tích sự.
Bà Tú vất vả đến thế, ông Tú tự trách mình đến thế thì đương nhiên là phải tức bực đến bật ra tiếng chửi. Nhận lỗi chưa đủ, nguyền rủa mình bằng câu chửi đổng mới xứng với tội lỗi, ông Tú lại chẳng dè dặt gì với chữ nghĩa mà dùng luôn cách chửi dân gian: Cha mẹ thói đời.
Bà Tú không hề coi chồng là ăn ở bạc, nhưng ông Tú thì gọi đích danh tội lỗi của tớ ra như vậy, vợ chồng với nhau mà như vậy thì còn gì mà không ông Tú lại không nói trực tiếp là mình ăn ở bạc mà khái quát nó lên thành thói đời. Thói đời đen bạc tượng trưng cho thực ra của xã hội kim tiền dưới thời thực dân phong kiến, ở thành thị điều này càng tệ hại hơn. Hoá ra đệ tử của thánh hiền là ông Tú mà cũng trở nên nhiễm cái thói đời xấu xa ấy. Như vậy là từ hổ thẹn, ông Tú đã đi tới chỗ xót xa, tự trách.
Câu kết là yếu tố phán xét vô cùng đau đớn nhưng cũng rất công minh, ông Tú xỉ vả mình là ăn ở bạc, nhưng xét ra cái bạc ấy cũng mới chỉ ở tại mức hờ hững. Hờ hững trước việc nhà, trước mọi lo toan, vất vả, trước thái độ cam phận của vợ. Đã là vợ chồng, trăm sự cùng lo mới phải. Bà Tú không bắt buộc ông vất vả như bà mà chỉ mong sao ông đừng hờ hững, ông hãy quan tâm lo cho mái ấm gia đình chút ít, trước hết là ông hiểu cho bà, như vậy cũng đủ cho bà ấm lòng và có nụ cười.
Cả bài thơ cô đúc lại ở ý này: ở câu đề, ông xã xuất hiện với tư cách là một miệng ăn phải nuôi, ở câu thực, câu luận, ông xã vắng bóng. Bài thơ chấm hết bằng sự day dứt, ân hận trong câu kết: Có chồng hờ hững cũng như không, càng làm tăng thêm nỗi thương vợ của nhà thơ. Đó là cách nói của Tú Xương, đã nói gì là nói ráo riết đến tận cùng. Tuy nhiên, có điều này ông đã nói oan cho mình: đó là hai chữ hờ hững. Vì giận mình mà ông nói thế thôi, chứ thực lòng ông đâu có hờ hững với bà. Bởi nếu ông hờ hững thì đang không tồn tại bài Thương vợ thấm thía và cảm động đến như vậy.
Tú Xương nhà thơ trào phúng xuất sắc của văn học trung đại. Ông thuộc lớp nhà Nho cuối mùa, sống giữa buổi giao thời, trong lúc thời đại phong kiến suy tàn, những giá trị của quá khứ đang dần mất đi nhưng cái mới còn chưa kịp hình thành, những nét tươi tắn truyền thống cuội nguồn đang dần rạn vỡ. Bởi vậy thơ ông đầy tiếng u uất, chua chát. Nhưng chất trào phúng trong thơ ông chỉ là chân trái còn chân phải vẫn là chất trữ tình.
Thơ ông luôn khắc khoải những suy tư, âu lo rộng là với xã hội, hẹp là với mái ấm gia đình, với bà Tú người vợ hết thực tần tảo. Bài thơ Thương vợ đã thể hiện khá đầy đủ chất trữ tình cũng như chất trào phúng ấy trong thơ ông. Viết về người vợ là yếu tố hiếm thấy trong thơ xưa, nhất là lúc người vợ còn sống.
Riêng với Tú Xương, ông không riêng gì có viết về vợ mà còn tồn tại hẳn một đề tài riêng về bà Tú: Đau mắt, Văn tế sống vợ, Hỏi mình, điều này đã đã cho toàn bộ chúng ta biết vị trí, ý nghĩa to lớn của người vợ trong đời sống ông. Hai câu đề tác giả trình làng tổng quan về bà Tú cũng như công lao to lớn của bà so với mái ấm gia đình:
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Tú Xương đã mô tả rất đúng chuẩn về nghề nghiệp của bà Tú đó là buôn gạo ở ven sông. Công việc của bà tuần hoàn, đều đặn suốt năm, dường như không tồn tại bất kể lúc nào bà được nghỉ ngơi, đã có được thời hạn cho riêng mình. Không gian bà thao tác cũng tiềm ẩn đầy sự nguy hiểm. Bà Tú phải thao tác cực nhọc quanh năm, với bao vất vả trở ngại, bà đó là trụ cột của mái ấm gia đình.
Bà không những phải nuôi con mà còn phải nuôi thêm chồng . Vậy là một người đàn bà phải nuôi sáu miệng ăn trong mái ấm gia đình. Trong câu thơ Tú Xương tự tách mình riêng ra một vế so với năm người con, đã cho toàn bộ chúng ta biết ông tự nhận thức được gánh nặng của thân so với vợ, gánh nặng ấy còn hơn hết năm người con. Nếu như những người con chỉ việc phục vụ nhu yếu nhu yếu ăn uống, quần áo cho chúng thì với ông Tú ngoài những nhu yếu cơ bản, còn phải phục vụ nhu yếu cả thú ăn, thú chơi của ông. Câu thơ thấy một nụ cười tự châm biếm chính mình.
Nỗi vất vả, gian truân của bà Tú tiếp tục được tô đậm ở hai câu tiếp theo: Lặn lội thân cò khi quãng vắng/ Èo sèo mặt nước buổi đò đông. Phép hòn đảo ngữ: đẩy lặn lội eo sèo lên đầu câu, tô đậm nỗi vất vả, nhọc nhằn của bà Tú trong cuộc mưu sinh. Đò đông gợi nên sự nguy hiểm trong việc đi lại, marketing thành phầm ngày Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua.
Hình ảnh bà Tú được miêu tả qua phép ẩn dụ thân cò đầy ám ảnh, gợi dáng dấp nhỏ bé, chịu đựng, bơ vơ, côi cút đến tội nghiệp. Hình ảnh cái cò lặn lội vốn là mẫu gốc trong văn học dân gian, đã cho toàn bộ chúng ta biết sự tảo tần, lam lũ của người lao động, đồng thời gợi sự đồng cảm nơi người. Câu 3,4 với hình ảnh ẩn dụ thân cò kết thích phù hợp với từ đầy tình tạo hìnhlặn lội đã khắc sâu hơn nỗi nhọc nhằn trong cuộc mưu sinh của bà Tú.
Duyên vợ chồng vốn do trời định sẵn, còn nợ là gánh nặng, nếu hai người dân có môi trường sống đời thường tốt đẹp ấy là duyên, môi trường sống đời thường ngang trái, xấu số ấy là nợ. Trong câu thơ: Một duyên hai nợ âu đành phận/ Năm nắng mười mưa dám quản công đã cho toàn bộ chúng ta biết cái duyên với chồng thì ít mà cái nợ với nhau thì nhiều vô kể.
Ông Tú tự nhận thấy mình là cái nợ, là gánh nặng suốt đời của bà Tú. Nhưng bà Tú không hề đay nghiến điều này, mà hết lòng hi sinh, như một lẽ tự nhiên, lặng lẽ không yên cầu hay oán trách bất kể điều gì với ông Tú. Với sáu câu thơ đầu, Tú Xương đã khắc họa chân thực và khá đầy đủ nhất vẻ đẹp tảo tần, chịu thương, chịu khó của bà Tú so với mái ấm gia đình. Chỉ đến hai câu thơ ở đầu cuối hình ảnh ông Tú mới xuất hiện:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc
Có chồng hờ hững cũng như không!
Tiếng chửi cất lên vô cùng nóng bức, ném vào đời sống cũng đó là tự mắng chính mình. Thói đời – những quy tắc khắt khe của quyết sách phong kiến, phân biệt đối xử, trọng nam khinh nữ, coi việc nhà, việc mưu sinh là của đàn bà. Là cái xã hội thực dân nửa phong kiến đã đẻ ra thói đời bạc nghĩa, những bất công vô lí. Tiếng chửi ấy xuất phát từ lòng yêu thương và biết ơn vô bờ của ông Tú dành riêng cho vợ.
Tác phẩm là yếu tố việt hóa của thể thơ thất ngôn bát cú. Tú Xương có sự xen kẽ, phối hợp hòa giải và hợp lý giữa chất trữ tình và chất trào phú, trong số đó chất trữ tình là chủ yếu để nói lên lòng biết ơn thâm thúy với vợ. Đây đồng thời cũng là nét rực rỡ và độc lạ và rất khác nhau trong thơ Tú Xương. Ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị, như lời ăn tiếng nói hằng ngày. Hình ảnh thơ quen thuộc, giản dị tạo cho câu thơ vẻ đẹp tự nhiên, chân thành nhưng vẫn đang còn sức truyền cảm mạnh mẽ và tự tin.
Với dung tích của một bài thơ ngắn nhưng Tú Xương đã đem lại những nét vẽ khá đầy đủ và trọn vẹn nhất về vẻ đẹp nhân cách, phẩm chất hi sinh cao quý của bà Tú so với mái ấm gia đình. Đồng thời đó cũng là những lời thơ tự trào phúng về yếu tố bất lực của mình mình. Ngoài ra, bài thơ cũng là yếu tố thành công xuất sắc trên nhiều phương diện: ngôn từ, hình ảnh, phối hợp giữa chất trào phúng và trữ tình.
Thân em như củ ấu gai.
Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen,
Ai ơi nếm thử mà xem.
Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi,
(Ca dao)
Hình ảnh của người phụ nữ luôn là đề tài muôn thuở cho nền văn chương kim cổ Việt Nam. Tuy nhiên, thơ văn viết về người vợ bằng tình cảm của một người chồng đã ít nay lại viết về người vợ đang sống lại còn không nhiều nếu không thích nói là rất ít hơn. Và Trần Tế Xương là một trong những bậc thức giả không nhiều nếu không thích nói là rất ít của nền thơ ca trung đại Việt Nam đã đưa hình ảnh người vợ tần tảo của tớ ngay lúc bà vẫn còn đấy là một đóa hoa tươi tắn trên đường đời vào những dòng thơ trữ tình nhưng cũng không kém phần trào phúng làm bật lên được đức hi sinh đảm đang, tấm lòng tháo vát chịu thương chịu khó của người bạn đời tri kỷ, bà Tú, qua này cũng thể hiện tấm lòng tri ân đến người vợ của tớ :
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.
Trần Tế Xương, thường gọi là Tú Xương, sống trong buổi giao thời đầy nghèo khổ nửa thực dân Pháp – nửa phong kiến. Ông là người thông minh, ham học, hào hoa, phóng túng, có tài năng làm thơ hay nhưng lại lận đận trên con phố thi sử và nổi tiếng đa phần ở hai mảng thơ: trào phúng và trữ tình có pha chút giọng cười châm biếm tinh xảo bắt nguồn từ tận tâm với dân, với nước, với đời. Ông từng được mệnh danh là nhà thơ trào phúng xuất sắc của văn học Việt Nam quá trình cuối thế kỉ XIX.
Kho tàng thơ văn của Tú Xương tuy không nhiều nếu không thích nói là rất ít chỉ với 100 bài, đa phần là thơ Nôm, gồm nhiều thể thơ như thất ngôn bát cú đường luật, lục bát, và một số trong những bài văn tế, phú, câu đối nhưng có nhiều bài rất rực rỡ, đạt đến trình độ tuyệt mĩ về cả nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ và được xem như những bài thơ bất tử. Minh chứng rõ ràng nhất đó là thi phẩm Thương vợ được viết bằng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Bài thơ đề cập đến nhiều khía cạnh trong xã hội, đồng thời cũng là tiếng lòng tha thiết, sự tri ân đầy xót xa của Tú Xương – nạn nhân của xã hội lố lăng, hòn đảo điên biến con người trở thành vô tích sự với chính mình và mái ấm gia đình, so với bà Tú, thông qua đó, người đọc cũng phần nào thấy được những đức hi sinh to lớn của những người dân phụ nữ lúc bấy giờ hay của bà Tú so với những người chồng của tớ.
Mở đầu tác phẩm, Tú Xương trình làng về tình hình và việc làm mưu sinh của bà Tú, thông qua đó bày tỏ lòng biết ơn chân thành so với những người vợ tảo tần sớm mai của tớ:
Quanh năm marketing ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Mạch cảm xúc của thi phẩm từ từ mở ra với bức tranh toàn cảnh đầy nỗi khó nhọc, lo toan của bà Tú tên thật là Phạm Thị Mẫn. Tác giả đã sử dụng Quanh năm – cụm từ chỉ một khoảng chừng thời hạn trường kì lặp đi tái diễn như một vòng tuần hoàn khép kín của tự nhiên để cực tả nỗi vất vả triền miên của bà Tú trải dài hết ngày tháng này sang ngày tháng khác, năm này qua năm nọ mặc cho nắng gắt hay mưa rào vẫn không bỏ sót khoảng chừng thời gian ngắn nào cả. Chỉ có thế thôi cũng đủ để lại trong tâm fan hâm mộ một ấn tượng khó phai về hình ảnh người vợ đầu tắt mặt tối chu toàn mọi sự trong mái ấm gia đình như bà Tú. Chưa tạm ngưng ở đó, cách cân đo, đong đếm như vậy của thời hạn còn góp thêm phần làm bật lên cái không khí, vị trí bán sỉ của bà Tú trải qua hình ảnh mom sông. Địa thế mom sông rất trắc trở, đầy rẫy những hiểm nguy khôn lường bởi lẽ đó chỉ là một doi đất nhô ra phía lòng sông nơi người làng chài thường tụ tập marketing nên những khi tiết trời khắc nghiệt, vị trí chênh vênh mỏng dính manh kia sẽ dễ sụt lún gây nhiều trở ngại cho bà Tú. Khó khăn là thế, gian truân là vậy nhưng bà Tú vẫn mạnh mẽ và tự tin vượt qua, luôn luôn nỗ lực làm cho mái ấm gia đình được ấm no:
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Với giọng thơ hóm hỉnh cùng tài năng trong nghệ thuật và thẩm mỹ thơ trào phúng, câu thơ thứ hai như lời lên án nóng bức xã hội phong kiến xưa đã biến những người dân đàn ông vốn là những trụ cột vững chãi trong mái ấm gia đình thành những kẻ vô tích sự chỉ biết sống nhờ vào vợ, mà nhất là ăn lương vợ”:
Trống hầu chưa dứt bố lên thang,
Hỏi ra quan ấy ăn lương vợ.
(Quan tại gia Trần Tế Xương)
Đôi vai của bà Tú đã nặng nay còn nhân lên bội phần khi bà bất đắc dĩ trở thành trụ cột chính trong mái ấm gia đình. Hai chữ nuôi đủ là vừa đủ, vừa đủ nuôi, không thiếu mà cũng không thừa vang lên tạo cho câu thơ một âm điệu trang trọng nhưng cũng không kém phần tự hào gợi tả sự đảm đang tột cùng nơi bà Tú khi chỉ với việc làm marketing quanh năm ở nơi mom sông chênh vênh, nguy hiểm mà bà vẫn trọn vẹn có thể đảm bảo môi trường sống đời thường vật chất và tinh thần khá đầy đủ cho năm người con và người chồng của tớ. Bên cạnh đó, cách đặt hai danh từ số đếm năm và một tuy nhiên tuy nhiên với nhau tưởng như khập khiễng nhưng lại rất độc lạ và rất khác nhau và mới lạ. Tú Xương tự chế giễu mình khi so sánh bản thân ngang hàng với năm người con thơ vì ông là một người con đặc biệt quan trọng ngầm nâng cao vị thế người vợ tảo tần của tớ lên một thứ bậc thiêng liêng khác ví như một người mẹ hiền để trọn vẹn có thể tôn vinh công lao của bà Tú một cách chí lí và chuẩn xác nhất. Hơn thế nữa, cấu trúc năm – một cùng liên từ với chất chứa bao nỗi hổ thẹn, buồn bã đã khắc họa nên chiếc đòn gánh mà ở giữa là đôi vai gầy guộc, nhỏ bé của người phụ nữ chịu thương chịu khó còn hai bên đều trĩu nặng với năm con và một chồng nhưng dường như sự trở ngại lại nghiêng lệch về phía người chồng vô tích sự nhiều hơn thế nữa vì quyết sách trọng nam khinh nữ rẻ rúng trong xã hội cũ. Có thể nói, bà Tú nuôi đủ cho Tế Xương không riêng gì có chu toàn cho ông chăn ấm, nệm êm mà còn lo cho ông đủ thứ cao sang tốn kém khác để khiến ông phải nở mày nở mặt vì suy cho cùng, Tế Xương vẫn là một tú tài, là người dân có chí thi tuyển công danh sự nghiệp:
Biết thuốc lá, biết chè tàu,
Cao lâu biết vị, hồng lâu biết mùi.
(Hỏi ông trời Trần Tế Xương)
Hay:
Hôm qua anh đến chơi đây,
Giày giôn anh dận, ô Tây anh cầm.
(Đi hát mất ô Trần Tế Xương)
Hai câu đề mở đầu thi phẩm tuy chỉ gói gọn trong mười bốn chữ nhưng đã thể hiện được toàn bộ những đức tính cao đẹp nơi bà Tú với việc chịu thương chịu khó, tần tảo không quản nắng mưa để chu toàn mọi việc trong mái ấm gia đình. Qua đó, Tú Xương cũng khôn khéo thể hiện sự biết ơn của tớ so với bà Tú, đồng thời cũng phần nào miêu tả sự hổ thẹn của tác giả khi là một đấng nam nhi và lại không thể làm gì giúp sức vợ đến nỗi phải để mình trong mối tương quan với năm người con thơ. Thật xót xa !
Thấu hiểu được những nỗi lo toan, vất vả của người vợ vĩ đại của tớ, Tú Xương liên tưởng đến hình ảnh con cò năm xưa trong ca dao:
Con cò lặn lội bờ sông,
Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non.
(Ca dao)
để cực tả nỗi khổ tâm mà bà Tú đang trải qua trong hai câu thực:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Tú Xương sử dụng thân cò chứ không phải con cò như trong ca dao xưa vừa thể hiện được đậm cá tính riêng, sự sáng tạo mang tính chất chất chất thời đại trong phong thái thơ ca của thi sĩ, vừa giống hệt thân phận của bà Tú nói riêng và người phụ nữ nói chung với hình ảnh gầy guộc của con cò để nói lên sự cơ cực trong môi trường sống đời thường của một người phụ nữ trụ cột. Tiếp đó, chữ thân tuy đơn thuần và giản dị nhưng nghe sao cay đắng quá, nó luôn gợi cho mọi người về một thứ gì đó nhỏ bé tội nghiệp đến vô cùng. Và khi xưa, nhà thơ Hồ Xuân Hương đã và đang từng ngậm ngùi trên trang giấy khi nói tới việc chữ thân bạc mệnh:
Thân em vừa trắng lại vừa tròn,
Bảy nổi ba chìm với nước non.
(Bánh trôi nước)
Khi quãng vắng là một cụm từ rất đặc biệt quan trọng vì nó không riêng gì có gợi lên cái không khí rợn ngợp cảm hứng đơn lẻ đầy nguy hiểm rình rập nơi bờ sông heo hút, lạnh buốt lúc bấy giờ mà còn diễn tả thâm thúy nỗi khắc khoải về thời hạn của sự việc tảo tần và một khi được tuy nhiên hành cùng với giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ hòn đảo ngữ của từ láy lặn lội, hình ảnh giản dị, chất phác của người phụ nữ gầy guộc chân trần mưu sinh nơi rừng sông núi bãi vào đêm hôm – thời hạn mà những người dân phụ nữ khác đang niềm hạnh phúc bên chồng con, đang tận thưởng những giấc ngủ say, hằng mong trọn vẹn có thể kiếm thêm thu nhập để trang trải môi trường sống đời thường càng trở nên nổi trội và chói lọi hơn trong khung cảnh hiu quạnh đến ghê sợ nơi doi đất chênh vênh.
Nếu như câu thơ thứ ba gợi nỗi cực nhọc đơn chiếc thì câu thơ thứ tư lại là yếu tố vật lộn đầy gay cấn của bà Tú giữa thời đại mua và bán đông đúc:
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một lần nữa, giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ hòn đảo ngữ lại được sử dụng trong lời thơ của Tú Xương tuy nhiên với từ láy tượng thanh eo sèo gợi sự tấp nập, ồn ào để nhấn mạnh vấn đề tính chất thường tình nơi chợ búa và sự lam lũ của người phụ nữ năm con với một chồng. Mặt khác, hình ảnh buổi đò đông cũng góp thêm phần mạnh mẽ và tự tin trong việc xây dựng hình tượng một bà Tú cần mẫn, tất bật và sự đông đúc, xô bồ này đã từng được ca dao xưa nhắc tới:
Con ơi nhớ lấy câu này,
Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua.
Mặc dù văng vẳng bên tai là lời dạy chân tình của cha ông ta: Sông sâu chớ lội, đò đầy chớ qua nhưng bà Tú vẫn tiếp tục khăng khăng nhảy vào vào trận cuộc chiến tranh lặng lẽ và dai dẳng của những lần đôi co eo sèo, chi chít, tranh giành quý khách, phân mua với những quầy bán hàng khác, mặc kệ người qua kẻ lại đếm nhiều không xuể khi đò đông để bươn chải miếng cơm, manh áo cho chồng, con vì chỉ khi tấp nập như vậy, thời cơ kiếm thêm thu nhập sẽ tăng vọt hơn khi quãng vắng mặc dầu phải chịu cảnh đau nhức khi đầu đội trời, chân đạp đất, tổn thương về thể xác khi bị dòng người xô ngã. Ôi ! Quả là một người phụ nữ chan hòa tình yêu thương, bà đã đánh đổi cả bản thân mình mà chen lấn bán đi từng món hàng của tớ để kiếm từng đồng xu tiền rất ít lo cho môi trường sống đời thường mái ấm gia đình mình, thật đáng nể !
Bằng cách hòn đảo những từ láy hô ứng vừa giàu tính tạo hình vừa giàu tính biểu cảm lặn lội, eo sèo lên ngay vị trí đầu câu thơ kết thích phù hợp với hai hình ảnh đối nhau rất chỉnh khi quãng vắng – buổi đò đông trong hai câu thực, hình tượng người vợ tháo vát vã mồ hôi chỗ đông đúc vì phải giành giật, trào nước mắt nơi quạnh hiu khi tìm kiếm được người tiêu dùng hiện lên với toàn bộ niềm tự hào của nhà thơ cả về thể chất mạnh mẽ và tự tin lẫn tinh thần thép của bà Tú dù trong mọi tình hình khắc khổ nhất.
Đến với những câu thơ tiếp theo, Tú Xương như nhập vai vào chủ thể trữ tình nhằm mục tiêu mượn lời tâm sự của vợ để ngầm ca tụng những công lao lặng lẽ vì chồng vì con mà bà Tú đang gồng gánh trên vai:
Một duyên hai nợ âu đành phận,
Năm nắng mười mưa dám quản công.
Theo ý niệm phong kiến xưa, duyên và nợ là hai định nghĩa rất là thiêng liêng về quan hệ vợ chồng do trời định sẵn, xuất phát từ số phận, từ sợi chỉ hồng của ông Tơ bà Nguyệt:
Kiếp người sao mãi long đong,
Ông tơ bà Nguyệt chỉ hồng se duyên
Thế nhưng khi đi vào lời thơ của một bậc thức giả dày dặn kinh nghiệm tay nghề như Tú Xương, định nghĩa đó dường như đã đánh mất đi tính chất quyền quý và cao sang của tớ mà trở nên nặng nề vô cùng như một lời than thở khi duyên thì chỉ có một mà nợ lại hai:
Chồng gì anh, vợ gì tôi,
Chẳng qua là cái nợ đời chi đây
(Ca dao)
Bên cạnh đó, cách sử dụng hai thành ngữ xưa tuy nhiên tuy nhiên với nhau Một duyên hai nợ – năm nắng mười mưa vừa đối nhau về từ: một – hai, năm – mười, vừa đối nhau về ý đang không những làm cho nhạc thơ bỗng trầm lắng trước nỗi khổ tâm chồng chất ngày một dâng lên theo cấp số nhân của bà Tú mà còn thể hiện rất rõ ràng tài năng văn chương điêu luyện của thi sĩ lúc biết vận dụng triệt để giá trị của những thành ngữ cùng những số lượng mộc mạc để thiêng liêng hóa hình ảnh bà Tú. Có thể nói, dẫu có trở ngại muôn trùng, chông gai trước mắt, nợ nghiêng về phần mình nhưng bà Tú chưa một lần chùn bước mà chỉ gật đầu nhẫn nhục cho qua và ba tiếng đối ứng thượng, hạ: âu đành phận, dám quản công đã thể hiện được điều này. Nguyên nhân dẫn đến việc cần mẫn, lặng lẽ đầy cam chịu của bà Tú tuy giản đơn nhưng cũng rất cao quý: đó là vì mối nhân duyên thiên định và vì tương lai của đàn con nhỏ. Quả là một người mẹ, người vợ giàu đức hi sinh !
Từ việc trộn lẫn lời thơ xen kẽ những thành ngữ đã đạt đến độ hoàn hảo nhất về nội dung với những phép hòn đảo ngữ cực tinh xảo cùng những cấp số nhân rất thực và chuẩn xác, nhà thơ Tú Xương đã khắc họa thành công xuất sắc tấm chân dung một người vợ kết tinh khá đầy đủ đức hi sinh, sự nhẫn nại, sự tần tảo chịu thương chịu khó của người phụ nữ Việt Nam truyền thống cuội nguồn trong hai câu luận. Qua đó, ông còn ngầm ý bày tỏ lòng biết ơn thâm thúy đến người vợ thân thương của tớ khi bà đã quên đi cái tôi mà gánh vác hết mọi trách nhiệm của một trụ cột trong mái ấm gia đình. Thật vậy:
Có con phải khổ vì con,
Có chồng phải gánh giang sơn nhà chồng.
(Kho tàng lục bát dân gian)
Vì quá thương vợ, quá thương cho phận đời nữ nhi và lại sắm vai trụ cột, Tú Xương tự trách bản thân mình và trải qua này cũng nói lên tiếng chửi vừa đắng cay vừa phẫn nộ cho định kiến khắt khe trọng nam khinh nữ đã biến ông thành một kẻ vô tích sự :
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc,
Có chồng hờ hững cũng như không.
Mạch cảm xúc của thi phẩm dường như có sự chuyển biến đột ngột khi giờ đây, Tú Xương không hề ẩn mình sau những vần thơ để tán dương vợ nữa mà ông đã chịu xuất hiện để nói thay cho việc oán trách chồng, trách phận của bà Tú. Cha mẹ thói đời thật là một cách nói có phần thô sơ cứng, xù xì nhưng lại rất phù thích phù hợp với phong thái thơ ca trào phúng của thi sĩ. Đó là yếu tố giận đời, hận đời vì cái xã hội Tây tàu lố lăng lúc bấy giờ không được cho phép ông san sẻ gánh nặng mái ấm gia đình cùng vợ.
Thêm vào đó, không nhiều người biết được rằng đằng sau tiếng chửi đầy dứt khoát ấy lại là một thảm kịch của một con người chất chứa bao niềm phẫn uất, đau xót và tê tái:
Có chồng hờ hững cũng như không.
Tú Xương chửi đời nhưng cũng tự chửi mình, tự chửi cái thói sĩ diện của một đấng nam nhi đang trên đường công danh sự nghiệp, thói gia trưởng chỉ biết ngồi than vãn sự đời, mà không biết được mọi người xung quanh đang khổ cực vì mình. Tú Xương coi mình như kẻ vô tâm, ăn ở bạc với vợ con, luôn luôn hờ hững trong trách nhiệm và vai trò của một kẻ làm cha, làm chồng. Thật là có chồng hờ hững cũng như không! Thế nhưng nếu nhìn nhận lại yếu tố một cách sáng sủa thì Tú Xương không hề đáng trách và lại rất đáng để thương bởi suy cho cùng, chính xã hội lem luốc kia đã đẩy ông, một tài năng xuất chúng vào bước đường cùng làm cho những người dân vợ vốn thuộc dòng dõi cao quý phải chịu khổ. Thật đau đớn !
Con gái nhà dòng lấy chồng kẻ chợ
Tiếng có miếng không, gặp chăng hay chớ
(Văn tế sống vợ Trần Tế Xương)
Hai câu thơ khép lại tác phẩm là lời tự rủa mát mình của Tú Xương nhưng lại mang đậm ý nghĩa lên án xã hội thâm thúy góp thêm phần xác lập tình cảm của ông so với bà Tú là vô bờ bến. Người chồng ấy tuy ăn lương vợ nhưng không hề ở bạc, hờ hững mà rất chu đáo, luôn dõi theo từng bước tiến của bà trên đường đời và nhất là luôn bày tỏ lòng biết ơn của tớ so với vợ. Thi phẩm kết thúc thật bất thần: vừa thấm đượm cái bi, cái xấu số trong niềm riêng của tác giả, lại vừa dí dỏm, vui nhộn.
Nói tóm lại, sau khoản thời hạn đi sâu phân tích bài thơ Thương vợ ta thấy đấy là một thi phẩm mang đậm tính nhân văn thâm thúy. Với chất thơ bình dị mà trữ tình pha chút trào phúng, Tú Xương đang không những khắc họa nên một bức chân dung tuyệt đẹp về người vợ tảo tần, chịu thương chịu khó của tớ mà còn thể hiện vẻ đẹp trong nhân cách của mình mình và hình ảnh bà Tú cần mẫn, đầy lo toan đó đó là hình ảnh đẹp tươi nhất của người phụ nữ Việt Nam lúc bấy giờ: vừa mộc mạc, chất phác, vừa cứng rắn, mạnh mẽ và tự tin.
Trong xã hội phong kiến, người phụ nữ thường không được quan tâm nhiều. Một người phụ nữ phải chịu nhiều gông xiềng đeo trên vai. Nào là Xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử. Nào là tam tòng, tứ đức,… Hình như người phụ nữ luôn xuất hiện phía sau người chồng, người con của tớ. Họ không tồn tại được sự tự do trong môi trường sống đời thường và thường là người gánh chịu nhiều nỗi đau về tinh thần do tư tưởng trọng nam khinh nữ của Nho giáo. Vậy nên trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc bản địa, những thi nhân thường không đưa hình ảnh người vợ vào trong thơ ca của tớ, mà thay vào đó là mây, gió, trăng, hoa, tuyết, núi, sông. Bởi thế, Trần Tế Xương đã được người đời nhớ đến khi trong thơ ông, hình ảnh một người vợ lam lũ, vất vả đã được khắc họa một cách khá đầy đủ với thái độ trân trọng và yêu thương. Đó thực sự là một nét chấm phá đặc biệt quan trọng của văn học thời kỳ phong kiến. Bài thơ Thương vợ của ông được xem như một trong những tác phẩm khác lạ giữa nền thi ca.
Nói bài thơ này khác lạ bởi thường thì những thi sĩ chỉ làm thơ về người bạn đời tri kỷ của tớ khi họ đã mất đi. Còn với Tú Xương, ông đã viết về người vợ của tớ một cách chân thực, sống động và đầy lòng yêu thương ngay lúc vợ ông còn sống. Khác lạ còn bởi trong xã hội phong kiến, người đàn ông là chủ mái ấm gia đình, mọi quyết định hành động đều do họ. Và hiếm ai đồng ý một thực sự rằng vợ đó là người nuôi sống cả một mái ấm gia đình. Ấy tuy nhiên với Tú Xương, đó là một điều hiển nhiên, bởi ông còn bận học tập, thi tuyển để sở hữu chút công danh sự nghiệp. Và không tồn tại ai khác ngoài người vợ đó là nguồn sống và cống hiến cho toàn bộ mái ấm gia đình. Điều này được xác lập ở ngay câu thứ nhất của bài thơ:
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Sự vất vả, cực nhọc đã được thể hiện một cách rõ ràng. Một mình người vợ mà phải cõng tới năm người con và một đức ông xã. Chữ mom ở đây rất có mức giá trị. Mom là một mô đất nhô ra bờ sông, nó nhỏ bé và gợi lên chút gì đó chênh vênh, không bền vững và kiên cố. Đối lập với đó là năm người con và người chồng. Một sự đối sánh tương quan có tính chất không cân đối đã nói lên muôn vàn vất vả lo âu của người vợ cho mái ấm gia đình của tớ. Làm sao để trọn vẹn có thể kiếm sống để chu đáo cho một mái ấm gia đình với những người con nhỏ.
Người phụ nữ trong thời đại phong kiến thường được ví như những hạt mưa sa, giếng giữa đàng, ý nói về yếu tố bấp bênh của số phận, như ý thì được vào mái ấm gia đình tốt, được yêu thương còn không thì gặp muôn vàn đắng cay, khổ cực mà không biết kêu ai. Ở trong những câu tiếp theo, dường như Tú Xương đã cảm thán thay cho những người dân vợ đáng thương của tớ.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Hình ảnh người vợ đã được ông ví như cánh cò nơi làn nước, nhỏ bé, đơn độc. Thân cò là một sự so sánh vô cùng hợp lý và thú vị dành riêng cho những người dân vợ. Động từ lặn lội đã phác họa rõ ràng hơn tình cảnh của người vợ, người mẹ. Có lẽ đọc đến đây ta cũng xót thương cho những người dân phụ nữ thời xưa. Hình ảnh người vợ Tú Xương cũng là yếu tố khái quát cho những người dân phụ nữ Việt Nam thời kỳ phong kiến, phải lam lũ, vất vả một nắng hai sương lo cho mái ấm gia đình, nhưng lại không được công nhận. Và qua những vần thơ, dường như Tú Xương đang tạo ra một bước chuyển mới trong nhận thức của những đấng nam nhi, nên phải coi trọng người phụ nữ của tớ nhiều hơn thế nữa nữa.
Một duyên, hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng, mười mưa, dám quản công
Việc sử dụng cặp từ một duyên, hai nợ đã cho toàn bộ chúng ta biết Tú Xương không riêng gì có đồng cảm với việc vất vả của vợ, mà còn nhận thấy giữa hai vợ chồng có sự gắn bó từ kiếp trước. Có duyên mới tới được với nhau và đến được với nhau rồi nó lại là một điều không thể tách rời, bởi đó là nợ. Có lẽ ông nhận định rằng tôi đã nợ vợ một món nợ không thể trả. Bởi thế nên duyên phận đã gắn bó ông với vợ. Nhưng có một sự nói hộ của ông ở đây. Hình như đấy là lời của Tú Xương nhưng cũng đó là tâm sự của người vợ. Bởi ở câu thơ sau: Năm nắng, mười mưa, dám quản công, đã cho toàn bộ chúng ta biết dẫu có vất vả, nhọc nhằn, người vợ cũng không đủ can đảm kể lể công tích của tớ, xem như đó là việc mình phải làm cho mái ấm gia đình. Đó đó là yếu tố vị tha, bao dung và nhẫn nhục của người phụ nữ Việt Nam.
Sự cam chịu của người vợ đã làm cho Tú Xương không đành lòng. Nhưng người vợ không lúc nào nói ra với ông những nỗi vất vả, trở ngại ấy. Và chính ông đã là người nói ra giúp vợ mình. Một tiếng thơ cũng là tiếng thở than, trách cứ, dằn vặt của người chồng, là tiếng trách mắng nhẹ nhàng của người vợ dành riêng cho những người dân chồng:
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc:
Có chồng hờ hững cũng như không
Hai câu thơ khép lại tác phẩm là lời tự rủa mát mình của Tú Xương nhưng lại mang đậm ý nghĩa lên án xã hội thâm thúy góp thêm phần xác lập tình cảm của ông so với bà Tú là vô bờ bến. Người chồng ấy tuy ăn lương vợ nhưng không hề ở bạc, hờ hững mà rất chu đáo, luôn dõi theo từng bước tiến của bà trên đường đời và nhất là luôn bày tỏ lòng biết ơn của tớ so với vợ. Thi phẩm kết thúc thật bất thần: vừa thấm đượm cái bi, cái xấu số trong niềm riêng của tác giả, lại vừa dí dỏm, vui nhộn.
Với chất thơ bình dị, dễ đọc, dễ nhớ và đậm màu nhân văn Tú Xương đã khắc họa nên hình ảnh người vợ chịu thương chịu khó của tớ trong mối tương quan với chồng, con. Đó cũng là lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà ông dành riêng cho những người dân chồng, người cha còn bạc với những người vợ đầu gối tay ấp của tớ bằng vật liệu trào phúng đặc trưng.
Khi nhắc tới Tú Xương, người ta thường nhớ đến một nhà thơ trào phúng bậc thầy. Ông là một tác giả viết nhiều, viết hay những bài thơ nội dung châm biếm, đả kích nhưng dù vậy, những tác phẩm thuộc mảng trữ tình như Sông Lấp, Thương Vợ, Áo bông che bạn,… vẫn vô cùng xuất sắc. Trong số đó, Thương vợ được xem như tác phẩm nổi trội có sự hòa quyện giữa chất trữ tình và chất trào phúng trong phong thái thơ Tú Xương.
Quanh năm marketing ở mom sông
Nuôi đủ năm con với một chồng
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Một duyên hai nợ âu đành phận
Năm nắng mười mưa dám quản công
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc
Có chồng hờ hững cũng như không
Nổi bật của bài thơ trước hết là hình tượng bà Tú qua khắc họa đầy thương yêu, trân trọng của Tú Xương. Đó là một người phụ nữ vất vả, tảo tần để chăm sóc cho chồng con, gồng gánh mái ấm gia đình:
Quanh năm marketing ở mom sông
Câu vào đề tác phẩm như trình làng, lại như mở ra toàn cảnh của mẩu chuyện về bà Tú. Bà hiện lên với dáng vóc tần tảo, tất bật ngược xuôi:
Quanh năm là suốt cả năm, không trừ ngày nào dù mưa hay nắng. Nó còn là một hình tượng cho việc tuần hoàn khép kín của thời hạn. Chẳng có shop, cửa hiệu, quán xá gì, mà chỗ bà marketing là ở mom sông, phần đất nhô ra phía lòng sông, một vị trí có phần cheo leo, nguy hiểm. Chỉ qua câu mở đầu, tác giả đã gợi lên cho ta tâm lý: cả thời hạn lẫn không khí như hùa nhau làm nặng thêm gánh nặng đang đè trên vai bà Tú. Đó là gánh nặng:
Nuôi đủ năm con với một chồng!
Công việc vất vả, thu nhập lại ít nhưng bà Tú còn phải lo ngại cho toàn bộ một mái ấm gia đình sáu miệng ăn. Năm con là số nhiều, nhưng dù sao chúng chỉ việc bát cơm, manh áo. Nhưng lại còn thêm một ông xã ngân sách bằng cả năm người con kia.
Hai câu thực gợi tả rõ ràng hơn môi trường sống đời thường tảo tần, marketing ngược xuôi của bà Tú:
Lặn lội thân cò khi quãng vắng
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Lặn lội thân cò đã gồm có trong số đó cái thân hèn, sức mọn, cả nỗi một mình, đơn độc. Con cò trong thơ Tú Xương không riêng gì có xuất hiện giữa cái rợn ngợp của không khí mà còn trong cái rợn ngợp của thời hạn. Chỉ bằng ba từ khi quãng vắng, tác giả đã nói lên được cả không khí, thời hạn heo hút, rợn ngợp chứa đầy lo âu, nguy hiểm.Cùng với đó, cách nói hòn đảo ngữ, thay con cò bằng thân cò cũng góp thêm phần nhấn mạnh vấn đề nỗi vất vả, gian truân của bà Tú. Nó gợi lên một nỗi đau về thân phận những con người nghèo khổ trong xã hội đương thời.
Nếu câu thơ thứ ba gợi nỗi vất vả đơn chiếc, đơn độc thì câu thơ thứ tư lại làm rõ nỗi vất vả mưu sinh của bà Tú.
Eo sèo mặt nước buổi đò đông
Câu thơ gợi cảnh chi chít, bươn chải trên sông nước của những người dân marketing nhỏ lẻ. Buổi đò đông đâu phải ít lo âu, nguy hiểm hơn khi quãng vắng? Hai câu thực đối nhau về từ ngữ nhưng lại nâng đỡ nhau về ý để thông qua đó nổi trội lên nỗi vất vả, gian truân của bà Tú. Qua đó, ta cũng thấy được tấm lòng xót thương, yêu quý và trân trọng của nhà thơ dành riêng cho vợ mình.
Dưới ngòi bút của Tú Xương, bà Tú cũng hiện lên với những đức tính cao đẹp tuyệt vời nhất. Đó là người phụ nữ đảm đang, tháo vát, chu đáo với chồng con:
Nuôi đủ năm con với một chồng
Bà cũng là người giàu đức hi sinh. Trong hai câu luận, Tú Xương một lần nữa cảm phục sự quên mình của vợ:
Duyên một mà nợ hai nhưng bà Tú không một lời phàn nàn mà lặng lẽ, cam chịu, đồng ý vì môi trường sống đời thường mái ấm gia đình. Ở câu trên, nắng mưa chỉ sự vất vả, năm mười là số lượng phiếm chỉ để nói số nhiều, được tách ra tạo ra một thành ngữ đan chéo năm nắng mười mưa vừa nói lên sự vất vả, gian truân vừa thể hiện được xem chịu thương chịu khó, hết lòng vì chồng con của bà Tú.
Bên cạnh bà Tú, hình tượng Tú Xương cũng hiện lên với tấm lòng thương vợ thiết tha. Ông không xuất hiện trực tiếp nhưng trải qua những câu thơ đầy yêu thương, trân trọng dành riêng cho vợ và giọng điệu có phần trào phúng khi nói về phần mình, ta thấy được tình cảm sâu đậm của ông. Nhập thân vào nhân vật, Trần Tế Xương nói hộ những nỗi thiệt thòi của vợ nhưng đồng thời cũng thấy rõ cái đức hi sinh của người bạn đời tri kỷ.
Tú Xương kể chuyện bà Tú nuôi con đã đành, mà còn kể thêm việc bà Tú nuôi mình một cách thẳng thắn, chẳng ngượng ngùng. Ở đây, ta như thấy được nụ cười tủm tỉm tự trách mình thật vô tích sự của ông Tú. Ông không gộp lại mà tách năm con riêng, một chồng riêng. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết Tú Xương nhận thức rõ mình là cái nợ đời mà bà Tú phải gánh chịu. Duyên một mà nợ hai. Sự hờ hững của ông cũng là một biểu lộ của thói đời bạc nghĩa. Xã hội xưa trọng nam khinh nữ, coi người phụ nữ là thân phận phụ thuộc, Tú Xương dám sòng phẳng với bản thân, với đời sống, dám tự nhận khiếm khuyết.
Cha mẹ thói đời ăn ở bạc
Có chồng hờ hững cũng như không
Ông chửi thói đời bạc nghĩa vì thói đời là một nguyên nhân sâu xa khiến bà Tú phải khổ. Từ tình hình riêng. Tác giả lên án thói đời bạc nghĩa nói chung. Lời chửi rủa trong hai câu kết là lời Tú Xương Tự rủa mát mình nhưng lại mang ý nghĩa xã hội thâm thúy.
Đặt bài thơ vào lịch sử dân tộc bản địa thơ ca trung đại, toàn bộ chúng ta lại càng thấy được nó đáng quý đến bao nhiêu. Bởi, thời kì ấy, đã mấy ai trực tiếp làm văn thơ về vợ ngay lúc còn sống như Tú Xương? Phải yêu quý, trân trọng và biết ơn lắm, Tú Xương mới viết được những lời thơ cảm động và thâm thúy như vậy. Có thể nói, bằng việc sử dụng từ ngữ giản dị, giàu sức biểu cảm và cách vận dụng sáng tạo những vật liệu văn học dân gian, Thương vợ đã thể hiện tình cảm thương yêu, quý trọng của ông Tú dành riêng cho bà Tú trải qua sự thấu hiểu nỗi vất vả, gian truân và ca tụng sự quyết tử và những phẩm chất tốt đẹp của bà Tú. Đồng thời, bài thơ cho toàn bộ chúng ta thấy được nỗi lòng, tâm sự và nhân cách cao đẹp của nhà thơ Tú Xương.
………………
Tải File về để click more 3 bài phân tích Thương vợ
– Một số Keyword tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn Câu thơ Nuôi đủ năm con với một chồng thể hiện Trắc nghiệm tiên tiến và phát triển nhất , Share Link Download Câu thơ Nuôi đủ năm con với một chồng thể hiện Trắc nghiệm “.
Bạn trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
#Câu #thơ #Nuôi #đủ #năm #con #với #một #chồng #thể #hiện #Trắc #nghiệm