Mục lục bài viết
Cập Nhật: 2022-03-25 07:52:11,Bạn Cần biết về Khoa thi Nho học thứ nhất được tổ chức triển khai dưới triều vua Trần là. Quý khách trọn vẹn có thể lại Comment ở phía dưới để Mình được tương hỗ.
Từ khoa thi thứ nhất được tổ chức triển khai vào năm Ất Mão niên hiệu Thái Ninh tứ 4 đời Vua Lý Nhân Tông – năm 1075: Chế khoa Minh Kinh bác học đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu cuối của năm Kỷ Mùi niên hiệu Khải Định thứ 4 đời Nguyễn Bảo Đại – năm 1919, lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam đã có 844 năm lịch sử dân tộc bản địa với trên 180 khoa thi trên 2900 vị đỗ những kỳ thi cấp TW: Khoa tiến sỹ và Chế khoa. Họ là lực lượng đa phần của khối mạng lưới hệ thống quan văn sở hữu những mặt của tổ chức triển khai nhà nước và xã hội, là những tác giả đa phần của nền văn học cổ Việt Nam và kho tàng thư tịch Hán – Nôm, gồm có nhiều môn khoa học: ngữ văn, sử học, địa lý, dân tộc bản địa học, y học…Khoa cử Việt Nam về cơ bản theo quy mô của quyết sách khoa cử Trung Quõc thời Trung đại, nhưng do Đk lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của Việt Nam đã tạo ra nhiều dị biệt trong thể chế. Lịch sử và thành tựu của khoa cử một bộ phận của giáo dục – văn hóa truyền thống Việt Nam đã góp thêm phần rực rỡ vào văn hóa truyền thống văn minh chung của toàn khu vực.
Văn Miếu trường ĐH thứ nhất của Việt Nam
Khoa cử thời Lý Sau kháng chiến chống Tống thắng lợi, triều Lý đặc biệt quan trọng để ý đến tăng trưởng nông nghiệp và thủ công nghiệp, làm nền cho việc xây dựng triều trính, vương quốc. Về tư tưởng, Phật giáo đang ở thời kỳ hoàng kim, nhưng Nho giáo – đạo trị nước lại cần cho việc củng cố cơ quan ban ngành, mở rộng bang giao, nên Nho giáo cũng rất được định hình và nhận định trọng, Văn Miếu, Văn Miếu tiếp sau đó xây dựng, khoa cử được tổ chức triển khai. Trong 215 năm (1010 – 1225) sử sách còn ghi được, triều Lý đã tổ chức triển khai 7 khoa thi, trung bình hơn 30 năm một khoa, quả là ít so với những Vương triều phong kiến về sau; những khoa thi này đều là loại Chế khoa thi không bình thường, theo chiếu chỉ nhà Vua.
Khoa thi “Minh kinh bác học”
Khoa Minh kinh bác học là khoa thi thứ nhất mở vào Tháng 2 băn Ất Mão – 1075, niên hiệu Thái Ninh thứ tư đời Vua Lý Nhân Tông. Khoa thi này lấy đỗ 10 người, sử sách chỉ ghi được Lê Văn Thịnh người đỗ đầu khoa (ông người Đông Cửu, Gia Định nay thuộc Gia Lương – Hà Bắc được thăng tới chức Thái Sư) Về Khoa thi Minh kinh bác học, xé trong khoa cử Trung Quõc và cac Vương triều phong kiến Việt Nam sau này, thì chỉ có khoa Minh kinh: Thông hiểu tầm cỡ Nho giáo riêng ở thời Đường có thi cả sách Lão Tử, còn Minh kinh bác học là chức quan trong nhà Văn Miếu rất trọn vẹn có thể đấy là kỳ thi nhằm mục tiêu mục tiêu chọn thầy cho Văn Miếu được mở vào năm tiếp theo (1076). Về khoa này, sử sách ghi là: “Tuyển Minh kinh bác học dữ nho học tam trường”. Câu này nay còn những cách hiểu rất khác nhau, trọn vẹn có thể đấy là 2 khoa riêng không tương quan gì đến nhau trong số đó gồm Khoa Minh kinh bác học và khoa thi Nho học tam trường (Tam trường gồm 3 nhóm bài thi, ba đợt thi, vì những kỳ thi Nho giáo thời kỳ này chưa tổ chức triển khai quy mô của khoa thi tứ trường)
Khoa thi “Văn học”
Khoa thi này tổ chức triển khai vào tháng 8 năm Bính Dần – năm 1086, niên hiệu Quảng Hựu thứ hai đời Vua Lý Nhân Tông.. Khoa thi này nhằm mục tiêu chọn người dân có tài năng văn học trong nước để lấy vào Viện Hàn lâm. Như vậy khoa này cũng là một Chế Khoa, đỗ đầu khoa là Mạc Hiển Tích, viên tổ của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chí thời Trần
Khoa thi điện
Khoa thi tổ chức triển khai vào tháng 10 năm Nhâm Thân – năm 1152, niên hiệu Đại Định thứ 13. Về khoa thi này Đại Việt sử ký toàn thư ghi là đại Điện thí – thi Điện, Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú lại ghi là Đình thí – thi Đình. Các sách ghi Thi điện hay thi đình là ghi vị trí thi tại Điện, Đình Hoàng đế chứ không phải là kỳ thi Đình thi Điện trong thi tiến sỹ.
Khoa “thiên hạ sĩ nhân”
Thi “Thiên hạ sĩ nhân” (thi kẻ sĩ trong nước), chưa rõ là tên gọi khoa thi hay chỉ là gi chép về việc tổ chức triển khai thi, riêng Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí ghi là: Thái học viên, có lẽ rằng không phải là như vậy. Vì triều Lý tổ chức triển khai ba khoa loại này vào trong năm 1165, 1185 thì chỉ có khoa năm 1185 ghi thêm được mục tiêu khoa thi là chọn người: giỏi thi thư, và ghi được tên 3 người đỗ, không biết rõ hơn về phương pháp tổ chức triển khai, trọn vẹn có thể đó cũng là 3 Chế khoa.
Khoa thi “Tam giáo”
Khoa thi “Tam Giáo” nguyên văn trong sử sách ghi là “Thí tam giáo tử”: thi người trong ba giáo Nho, Phật, Đạo. Khoa thi này tổ chức triển khai vào đời Vua Lý Cao Tông niên hiệu Thiên Tư Gia Thụy thứ 10 năm Ất Mão – 1195. Khoa thi “Tam giáo” sang đến đời Trần vẫn tổ chức triển khai.
Khoa cử thời Trần
Nhà Trần thay thế nhà Lý, ba lần thắng lợi ngoại xâm, mở mang công cuộc xây dựng giang sơn, chú trọng giáo dục khoa cử. Năm 1236, mở rộng nhà Quốc học tại kinh đô gọi là Quốc học viện chuyên nghành. Năm 1281, lập thêm nhà Quốc học ở phủ Thiên Trường. Tại nhà Quốc học, ngoài con em của tớ qúy tộc quan lại còn cho con em của tớ dân thường phải là loại tuấn tú đến học. Từ năm 1337, đã đặt học quan tại những Lộ, Phủ. Với khối mạng lưới hệ thống học hiệu này, Nhà Trần đã tổ chức triển khai được một nền giáo dục và khoa cử quy mô. Kể từ khoa thi thứ nhất tổ chức triển khai vào năm 1227 đến khoa thi ở đầu cuối vào năm 1396, triều Trần đã tổ chức triển khai được 11 khoa thi trong số đó có một khoa thi “Tam giáo”, và 10 khoa thi Thái học viên.
Khoa “Tam giáo”
Năm Đinh Hợi – 1227 niên hiệu Kiến Trung thứ 3 đời Trần Thái Tôn tổ chức triển khai khoa thi thứ nhất. Sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú cũng ghi là “Thi tam giáo tử”, nghĩa là tổ chức triển khai thi để chọn nhân tài trong Tam giáo: Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo như thời Lý. Đây là khoa thi “Tam giáo” ở đầu cuối trong mạch thi Tam giáo từ thời Lý.
Khoa thi “Thái học viên”
Triều Trần tổ chức triển khai khoa thi “Thái học viên” thứ nhất vào năm Nhâm Thìn – 1232, niên hiệu Kiến Trung thứ 8 đời vua Trần Thái Tông. Sau khoa thi này, triều Trần tiếp tục tổ chức triển khai 9 khoa thi Thái học viên. Khoa thi ở đầu cuối vào năm Bính Tý – 1396 niên hiệu Quang Thái thứ 9 đời vua Trần Thuận Tông. Khoa thi Thái học viên thờii Trần tiến hành những định chế giống khoa thi Tiến sĩ; chia Tam giáp (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp) ngay từ khoa thi thứ nhất. Xếp Tam khôi (Trạng Nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) từ khoa thi năm 1247. Bên cạnh Kinh Trạng nguyên (trạng nguyên của vùng kinh lộ) và Trai Trạng Nguyên (Trạng nguyên của vùng trại, Tính từ lúc Thanh Hóa trở vào) tiến hành định chế này được hai khoa, nhằm mục tiêu khuyến khích việc học ở vùng xa kinh thành. Sau Tam khôi lấy Hoàng giáp là ác tiến sỹ thứ hai, từ khoa thi 1304. Bài thi của khoa thi Thái học viên cũng rất được ghi rõ trong khoa thi 1304 này: Trường một: Thi Kinh nghi (những chỗ còn nghi ngờ trong kinh) và Kinh nghĩa (giải nghĩa kinh). Trường hai: thi thơ, phú. Trường ba: thi chế, chiếu, biểu. Trường bốn: thi văn sách (một đạo) Trước khi vào trường, có kỳ phụ thí thi ám tả hai thiên Y quốc và Thiên tử truyện trong sách cổ Trung Hoa để loại người kém. Địa điểm thi ngoài kinh kỳ; Có tổ chức triển khai ở trong nhà Quốc học phủ Thiên Trường (khoa Giáp Dần – 1374) và chùa Vạn Phúc (khoa Giáp Tý – 1384) vì Thái thượng hoàng ở đó. Mặc dù tổ chức triển khai khoa thi Thái học viên thoe định Chế khoa thi Tiến sĩ, nhưng triều Trận lại gọi là khoa thi Thái học viên, ban cho những người dân đỗ học vị Thái học viên, trọn vẹn có thể một trong những nguyên do quan trọng là vì bình diện tư tưởng lúc bấy giờ. Tam giáo cùng hòa hợp tồn tại, Nho giáo nhích lên dần so với Phật giáo, Đạo giáo nhưng chưa ở vị trí thế duy nhất. Còn khoa Tiến sĩ lại là kết quả của sự việc phối hợp nội dung thi Nho học và văn học là thành phầm của thời kỳ Nho giáo duy nhất. Thái học trong Thái học viện chuyên nghành là một ên khá của nhà Quốc tử giám; Thái học trong Thái học viên chỉ là một tên khác của Giám sinh. Khoa cử Trung Quõc chưa tháy có khao thi và học vị Thái học viên (?) đó cũng là nét rực rỡ của khoa cử vn thời Trần
Khoa cử thời Hồ
Triều Hồ thay thế triều Trần, về tư tưởng và học thuật có nhiều điểm độc lạ và rất khác nhau. Từ khi chưa giành ngôi vua, Hồ Quý Ly đã viết sách Minh Đạo dâng vua Trần Nghệ Tông, sách nàu tuy mất nhưng sử sách ghi lại được mấy ý kiến mạnh dạn: nghi ngờ một số trong những hành vi của Khổng Tử – vị Thánh sư của Nho giáo, lên án lối học “Tầm chương trích cú” và những bậc đại Nho Đường – Tống chuyên trau dồi hư văn, không để ý đến thực tiễn. Tuy vạch ra một số trong những khuyết điểm kém của Nho giáo và Nho học nhưng khi ở ngôi Vua, Hồ Quý Ly lại tăng cường giáo dục Nho giáo khuyến khích Nho sĩ. Giáo dục đào tạo và khoa cử thời Hồ, ngoài tầm cỡ Nho giáo có để ý đến cách học thiết thực. Các triều chỉ thi toán trong kỳ thi tuyển lại viên, riêng triều Hồ đưa toán thư phám vào kỳ đại khoa. Hồ Quý Ly để ý đến việc phổ cập chữ Nôm, nhà Vua đã dịch thiên Vô dật trong Kinh thư ra chữ Nôm. Nhưng cuộc xâm lăng của nhà Minh đã cắt ngang đường tiến của triều Hồ. Trong 7 năm, nhà Hồ tổ chức triển khai được hai khoa thi:
Khoa thi Thái học viên
Khoa này mở năm Canh Thìn – 1400, niên hiệu Thánh Nguyễn thứ nhất, đời Hồ Quý Ly, lấy đỗ 20 vị Thái học viên, hiện còn được sử sách ghi lại 7 người, có chia “giáp” (nhất giáp, nhị giáp). Nguyễn Trãi là vị Thái học viên của Triều Hồ, là một nhà văn hóa truyền thống lớn của Việt Nam, được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa truyền thống toàn thế giới.
Khoa thi năm Ất Dậu
Khoa thi này tổ chức triển khai năm Ất Dậu – 1405 niên hiệu Khai Đại thứ 3, đời Hồ Hán Thương. Khoa này sử sách không ghi là loại khoa gì. Hồ Ngạn Thần thi đỗ khoa này, sau khoản thời hạn đỗ được giao chức Thái học viên lý hành, ngoài ra còn 2 người khác, cả 3 ông đều không rõ quê quán hình trạng
Khoa cử thời Lê Sơ
Thời Lê sơ Tính từ lúc năm đầu đời Vua Lê Thái Tổ (1428) đến khi Mạc Đăng Dung giành ngôi lập ra triều Mạc (1527), gần tròn một thế kỷ. Đây là thời kỳ quyết sách phong kiến đạt đến thịnh trị, giáo dục khoa cử cũng trở thành khuôn mẫu cho giáo dục khoa cử cho những Vương triều sau. Bước đầu, triều Lê tổ chức triển khai những Chế khoa, từ thời gian năm 1442, khởi đầu tổ chức triển khai khoa Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ là thành phầm của Thời kỳ Nho giáo duy nhất, là yếu tố phối hợp giữa Nho học và Văn học trong khoa cử.
Khoa Minh kinh
Khoa Minh kinh: tổ chức triển khai tháng 5 năm Kỷ Dậu – 1429 niên hiệu Thuận Thiên thứ hai. Khoa này tổ chức triển khai tại sảnh đường Đông Kinh (Tp Hà Nội Thủ Đô này nay). Sử sách ghi được 7 người đỗ, người tham dự cuộc thi gồm có quan văn, võ từ tứ phẩm trở xuống, dân quân những lộ, những người dân ẩn dật và tăng đạo. Vì sự mở rộng này mà sử sách ghi là “Thi quan viên và vạn dân”
Khoa Hoành từ
Khoa này mở vào năm Tân Hợi – 1431 niên hiệu ThuậnThiên thứ 4, phép thi cũng như khoa Minh kinh lấy “chân Nho chính trực” bài thi dùng Minh kinh, luận, phú, hoặc sách vấn. Đỗ khoa Tân Hợi có Nguyễn Thiên Tích và Chu Tam Tỉnh và những người dân nổi tiếng về sau. Sau Khoa Hoành từ, triều Lê sơ còn tổ chức triển khai 2 Chế quan vào năm Quý Sửu – 1433 niên hiệu Thuận Thiên thứ 6; khoa này Vua đích thân ra văn sách, trong số người đỗ có Chu Xa, ông là người tổ chức triển khai khắc in cuốn sách Việt âm thi tập. Khoa thi Ất Mão – 1435 niên hiệu Thuận Bình thứ hai, Vua Lê Thái Tông ngự tại điện Hội Anh ra đề thi, người đỗ khoa Ất Mão có những nhân vật nổi tiếng như: Nguyễn Thời Trung và Lý Tử Tấn. Khoa thi Tiến sĩ Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất của thời Lê sơ cũng là khoa thi tiến sỹ thứ nhất trong lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam, tổ chức triển khai vào tháng 3 năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời Vua Lê Thái Tôn – 1442. Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất có 450 người tham dự cuộc thi, lấy đỗ 33 vị Tiến sĩ. Xếp hạng thành “tam giáp” (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp), ba giáp cũgn gọi là 3 bảng, chỉ có bảng một và hai đựơc gọi là chính bảng. Bảng một: Đệ nhất giáp là những Tiến sĩ cập đệ bảng gồm 3 người, tức “Tam danh”: – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhất danh tức Trạng Nguyên (Nguyễn Trực) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhị danh tức Bảng Nhãn (Nguyễn Như Đổ) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ tam danh tức Thám Hoa (Lương Như Hộc) Bảng hai: Đệ nhị giáp tiến sỹ xuất thân tức Hoàng giáp ( khoa này đỗ 7 vị) Bảng ba: Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân (nhà sử học Ngô Sỹ Liên đỗ đầu bảng này, xếp dưới ông là 23 vị). Khoa vị tiến sỹ thứ nhất xếp đặt khá đầy đủ quan trường thi: Đề điệu (Chánh chủ khảo), Giám thí (phó chủ khảo), Tuần Xước (đứng đầu những quan giám thị); Thu quyển (thu bài thi); Di phong (dọc phách); Đằng lục (sao bài thi để chấm ở bản sao); Đối độc (đọc so sánh giữa bài thi và bản sao); Độc quyển (chấm bài). Sau kỳ thi xếp hạng những Tiến sĩ ở Điện Hội Anh (ngày 2 tháng 2), một tháng sau làm lễ xướng danh; treo bảng người đỗ, rồi tiếp tục ban tước trật, mũ áo, cân đai, xiêm hốt, và yến tiệc tịa vườn Quỳnh Lâm; ban ngựa tốt để vinh quy bái tổ. Đến năm Hồng Đức thứ 15 – 1484 thì dựng bia đá. Hiện nay còn tấm bia khoa Tiến sĩ thứ nhất, tại Văn Miếu Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô. Sau khoa thi tiến sỹ thứ nhất, những triều Vua ở thời Lê sơ còn tổ chức triển khai 15 khoa thi Tiến sĩ nữa.
Khoa cử triều Mạc
Nhà Mạc giành ngôi của nhà Lê vào năm 1527 vào thời triều Lê đã từ từ suy thoái và khủng hoảng, nhưng trong 65 năm tồn tại của Vương triều Mạc chỉ có ít năm đầu yên ổn, từ thời gian năm 1553, những thế lực phong kiến họ Nguyễn, Trịnh đã tiến hành trận cuộc chiến tranh giành ngôi báu xẩy ra liên miên và quyết liệt. Trong Đk lịch sử dân tộc bản địa trở ngại này, để tồn tại, nhà Mạc phải lo tổ chức triển khai cơ quan ban ngành, quân đội, kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống – giáo dục. Sự nghiệp giáo dục và khoa cử tương quan đến việc tuyển chọn trí thức cho toàn bộ Vương nghiệp; buổi đầu, triều Mạc dưa vào số nho sĩ rất ít trong Vương tộc và của triều Lê có quan hệ thân thuộc và chán ghét những Vua Lê, muốn hợp tác với nhà Mạc đẻ góp thêm phần phục hưng giang sơn. Sau hai năm cầm quyền, nhà Mạc đã tổ chức triển khai khoa thi Tiến sĩ năm Kỷ Sửu 1529 niên hiệu Minh Đức, đời Mạc Thái Tổ. Từ khoa thi thứ nhất này đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Nhâm Thìn – 1592 niên hiệu Hồng Ninh thứ hai đời Mạc Hậu Hợp, nhà Mạc đã tổ chức triển khai đều đặn 3 năm một kỳ thi Tiến sĩ, mặc kệ cuộc chiến tranh, phải rời khỏi Thăng Long lên Cao Bằng cố thủ, thể hiện quyết tâm cao của nhà Mạc trong việc tuyển chọn nhân tài và tinh thần hiếu học trong nhân dân ta.
Khoa thi Tiến sĩ
Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất mở vào năm Kỷ Sửu – 1529, niên hiệu Minh Đức thứ 3, đời vua Mạc Thái Tổ (Mạc Đăng Dung). Khoa thi này thu được kết quả: – Đệ nhất giáp ban 3 Tiến sĩ cập đệ. – Đệ nhị giáp ban 8 Tiến sĩ xuất thân. Đệ tam giáp ban 15 Tiến sĩ đồng xuất thân Bia Tiến sĩ đề danh dựng ngay năm thi, văn bia do Thông Chương đại phu Trung thư giám, “Chính tự Tư chính khanh” Nguyễn Ngạn Chiêu soạn. Đây là tấm bia Tiến sĩ duy nhất của triều Mạc hiện còn tại Văn Miếu – Văn Miếu (Tp Hà Nội Thủ Đô), cùng với tấm bia đó, triều Mạc còn cho dựng lại hai bia khác của triều Lê, xác minh triều Mạc muốn tiếp nối đuôi nhau nền quốc học và khoa Tiến sĩ đã đạt tới sự hoàn thiện và triều Lê Thánh Tông. Sau khoa thi Tiến sĩ thứ nhất thời nhà Mạc đã tổ chức triển khai 3 năm một khoa thi, tổng số là 22 khoa, lấy đỗ 485 vị Tiến sĩ, trong số đó có 11 vị Trạng Nguyên; Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm chẳng những tiêu biểu vượt trội cho những nhà khoa bảng thời Mạc mà còn là một nhà văn hóa truyền thống lớn của dân tộc bản địa.
Khoa cử thời Lê Trung Hưng (Lê – Trịnh)
Lấy vùng núi Thanh Hóa làm địa thế căn cứ, triều Lê Trung Hưng đã mạnh dần lên, việc tổ chức triển khai khoa cử thu hút nhân tài được đưa ra. Ở thời kỳ đầu, triều Lê Trung Hưng cũng chỉ tổ chức triển khai Chế Khoa, tiếp Từ đó mới mở khoa Tiến sĩ, những khoa ấy được cử hành tại hành cung Văn Lại (Thanh Hóa) Từ năm 1595, những khoa thi Tiến sĩ lai được tiếp tục tổ chức triển khai ở kinh đô Thăng Long; tuy ít nhưng Chế khoa và khoa Đông những cũng cử hành. Từ khoa thi thứ nhất năm Ất Mùi niên hiệu Thuận Bình thứ 6 đời Lê Trung Tông – 1595 đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Đinh Mùi niên hiệu Thiên Thống thứ nhất – 1787 triều Lê Trung Hưng đã tổ chức triển khai được 73 khoa thi Tiến sĩ và Chế khoa, kéo dãn lịch sử dân tộc bản địa khoa cử của thời này tới 233 năm lịch sử dân tộc bản địa.
Chế khoa
Chế khoa mở đầu lịch sử dân tộc bản địa khoa cử thời Lê Trung Hưng năm Giáp Dần – 1554, khoa này lấy đỗ 13 Tiến sĩ Chế khoa, những tiến sỹ chia thành hai giáp: Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân (gồm 5 vị) và Đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân (8 vị). Năm Ất Sửu 1565, tổ chức triển khai chế khoa lần 2, lấy được 10[/i] Tiến sĩ Chế khoa[/i], vẫn chia thành 2 giáp. Các Chế khoa này tổ chức triển khai tại hành cung ở Vạn Lại; sau này triều Lê Trung Hưng truy dựng bia tại Văn Miếu – Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô vào năm 1653 cùng với 22 khoa Tiến sĩ khác, tổng số là 25 bia. Đây là đợt dựng bia lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa dựng bia Tiến sĩ. Chế khoa ở đầu cuối của thời Lê Trung Hưng tổ chức triển khai vào năm Đinh Mùi – 1787 chủ lấy được một vị Đồng Chế khoa xuất thân.
Khoa Tiến sĩ
Từ năm Canh Thìn – 1580, niên hiệu Quang Hưng thứ 3, nhà Lê Trung Hưng mở khoa thi Tiến sĩ, lấy đỗ 6 vị. Tuy chưa tổ chức triển khai Điện thí, nhưng xếp hạng theo Tam giáp, chưa tồn tại người đỗ Nhất giáp còn Nhị giáp tiến sỹ xuất thân: 4 vị. Đệ tam giáp Tiến sĩ xuất thân: 2 vị. Khoa này và những khoa Tiến sĩ tiếp theo: Quý Mùi – 1583, Quý Sửu – 1589, Nhâm Thìn – 1502 đều được tổ chức triển khai ở thành cung Vạn Lại.
Từ khoa Kỷ Sửu 1589 đã có thi Đình.
Từ khoa thi Tiến sĩ Ất Mùi – 1595 khởi đầu tổ chức triển khai tại kinh đô Thăng Long và định lệ 3 năm một, khoa đều đặn, thỉnh thoảng mới có kỳ, 4 năm hoặc 5 năm. Các định chế chuẩn mực thời Lê sơ lại được tiến hành, nhưng số người đỗ mỗi khoa không nhiều nếu không thích nói là rất ít, suốt thời Trung Hưng chỉ có một khoa đỗ nhiều nhất là được 22 người, điều này cũng phản ánh một thực tiễn lịch sử dân tộc bản địa: trong năm tháng cuộc chiến tranh kéo dãn, đã phá hoại nặng nề giang sơn, cản trở sự tăng trưởng của văn hóa truyền thống giáo dục, sự khắc phục thật trở ngại và lâu dài, quyết sách khoa cử cũng như toàn bộ quyết sách phong kiến suy yếu bế tắc chưa tồn tại cách nào thông nòng để dòng chảy mạnh lên được.
Khoa cử những triều chúa Nguyễn
Các chúa Đàng Trong tổ chức triển khai khoa cử có nhiều nét khác với triều phong kiến Việt Nam trước đó, kể cả khoa cử Trung Quõc, trọn vẹn có thể ở vị trí “riêng một góc trời” đã tạo Đk cho những chúa Nguyễn tổ chức triển khai khác đi so với định lệ chung sẵn có. Khoa cử thời Chúa Nguyễn cũng thiên về thi thơ, phú; loại văn khoa cử nổi bật nổi bật như Kinh nghĩa hầu như không dùng, trọn vẹn có thể nó phản ánh lịch sử dân tộc bản địa một vùng Nho học mới mẻ.
Khoa hoa văn và Chính đồ
Hai loại khoa Hoa văn và Chính đồ được mở thứ nhất vào năm 1646, đời Chúa Nguyễn Phúc Lan. Khoa Chính đồ chia thành 3 kỳ, kỳ đệ nhất thi văn Tứ lục, kỳ đệ nhi thi thơ và phú. Kỳ đệ tam thi Văn sách. Các quan Tri phủ, Tri huyện làm sơ khảo. Các quan Cai bạ, Ký lục, Vệ úy làm giám khảo. Các quan Nội tả, Nội hữu, Ngoại hữu là giám thị. Những người trung tuyển, chia thành 3 hạng, hạng nhất là Giám sinh, hạng nhì và hạng ba gọi là Sinh đồ. Khoa Hoa văn: Khoa Hoa văn là một loại Chế khoa văn học, thi trong 3 ngày mỗi ngày một bài thơ. Người thi khoa Hoa văn chia thành 3 hạng bổ vào 3 ty: Xá sai, Lệnh sử và Tướng thần Khoa Thám phỏng: khoa thi Thám phỏng là loại khoa thi đặc biệt quan trọng, mở đời Chúa Nguyễn Phúc Tân. Đề thi khoa này nhằm mục tiêu thăm dò những sĩ tử với với thời cuộc như dân tình Đàng Trong và Vua Lê Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Người trúng tuyển cũng bổ vào ty Xá sai. Ngoài ba loại khoa thi trên, những Chúa Nguyễn còn tổ chức triển khai những khoa thi Văn chức: dành riêng cho quan văn. Bài thi như khoa Chính đồ. Thi Tam Ty hỏi về binh lính, tiền lương, án ngục, lúa gạo xuất nhập. Thi Tướng thần và Sử lệnh, hai loại khoa này cũng nhằm mục tiêu kiểm tra quan chức.
Khoa cử thời Tây Sơn
Triều Tây Sơn xây dựng sau thắng lợi của khởi nghĩa nông dân chống những tập đoàn lớn lớn phong kiến cát cứ và ngoại xâm, đã mở ra thuở nào kỳ mới, dù ngắn ngủi nhưng đầy khí thế có những hướng đi mới mẻ. Về giáo dục – khoa cử, đấy là Vương triều thứ nhất của chủ trương mở trường công tới tận Thôn làng, còn những “Sinh đồ mua” trong khoa cử thời suy được sàng lọc, những bậc khoa bảng có tài năng của triều trước được trọng dụng. Nội dung học tập ở triều Tây Sơn vẫn nằm trong khuôn khổ Thánh kinh, Hiền truyện; Chính học mà triều Tây Sơn nêu cao thực ra là Nho học. Nhưng chứng minh và khẳng định là muốn phát huy mặt tốt đẹp của học thuyết này. Chữ Nôm được Vua Quang Trung sử dụng sáng tác, trao đổi, trong văn bản hành chính. Sùng Chính viện do Nguyễn Thiếp làm viện trưởng đã phiên dịch bộ Tứ thư, Tiểu học; việc học tập được chú trọng khuynh hướng về số đông dễ làm phát sinh hướng đi và thành tựu mới. Triều Tây Sơn mới tổ chức triển khai được khoa thi Hương, chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Nhưng nhiều vị đại khoa được sử dụng. Ngoài Nguyễn Thiếp còn những ông Phan Huy Ích, Nguyễn Huy Lượng, Vũ Huy Tấn, Đoàn Nguyễn Tuấn, Ngô Thì Nhậm…
Khoa cử triều Nguyễn
Vương triều Nguyễn trực tiếp giành ngôi vua từ Vương Triều Tây Sơn – Một triều đại từ “Áo vải cờ đào” “giúp dân dựng nước” (Lê Ngọc Hân – Ai Tư Vãn). Sau này triều Nguyễn lại để giang sơn rơi vào tay xâm lăng, nhân dân chịu nô lệ, nên những thành tựu về văn hóa truyền thống mà triều Nguyễn nỗ lực thừa kế tạo dựng có phần mờ nhòa trước hậu thế. Về mặt giáo dục, khoa cử triều Nguyễn đã đạt được những thành tựu rực rỡ cạnh bên những hạn chế, bởi nguyên nhân trọng yếu: Chế độ giáo dục khoa cử với những ưu việt ở thời Trung đại đã và đang trở thành lỗi thời trong xu thế lịch sử dân tộc bản địa từ Trung đại chuyển sang Cận đại. Nhà Nguyễn xậy dựng nhà Quốc học tại kinh đô Huế, tổ chức triển khai học hiệu ở phủ huyện. Về sách giáo khoa ngoài Tứ Thư, Ngũ kinh có Bắc sử (Bắc sử để ý tóm tắt), Nam sử cũng rất được biên soạn cùng với những loại thư: Hội điển – Địa lý – Lịch sử và trở thành khối mạng lưới hệ thống giáo khoa thư. Chế độ khoa cử luôn luôn được định lập rồi sửa đổi, nhằm mục tiêu thu được hiệu suất cao. Mọi định chế về khoa cử luôn lấy khuôn mẫu khoa cử thời Lê sơ, nhưng cũng luôn có thể có những khác lạ. Bên cạnh khoa thi Tiến sĩ còn tổ chức triển khai nhiều Chế khoa, ân khoa.
Khoa thi Hương
Thi Hương được triều Nguyễn tổ chức triển khai từ thời gian năm Đinh Mão – 1807, niên hiệu Gia Long thứ 6. Đây là kỳ thi độc lập, vì thời này triều Nguyễn chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Khoa thi Hương này là một ân khoa. Kỳ thi hương này mới có 6 trường: Sơn Nam, Thành Phố Hải Dương, Sơn Tây, Kinh Bắc, Thanh Hoa, và Nghệ An. Sau này, khoa Tiến sĩ được tổ chức triển khai thì thi Hương là cấp thi thứ nhất trong ba cấp thi: Hương (cấp địa phương), Hội (Cấp TW do Bộ Lễ chủ trì), Đình hay Điện (cấp TW, Hoàng đế chủ trì). Học vị thi Hương có 2 bậc, bậc cao là Cử nhân (Hương cống thời Lê) được tham gia thi Hội; Tú tài (Sinh đồ thời Lê) không được tham dự cuộc thi Hội. Dân gian gọi những ông đỗ Tú tài hai khoa là Tú kép, ba khoa là Tú mền, bốn khoa là Tú đụp. Từ khoa thi Hương thứ nhất đến khoa thi Hương ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm 1918, triều Nguyễn đã tổ chức triển khai 47 khoa, lấy đỗ khoảng chừng 5000 Cử nhân.
Khoa thi Tiến sĩ
Nhà Nguyễn mở khoa thi Tiến sĩ thứ nhất vào năm Nhâm Ngọ – 1822 niên hiệu Minh Mệnh thứ 3. Khoa Nhâm Ngọ mới lấy đỗ 3 Tiến sĩ, 1 Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân và 7 Đệ tam giáp Tiến sĩ đồng xuất thân Như vậy, những Tiến sĩ thời Nguyễn xếp hạng cũng tương tự như thời Lê. Ngay từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất này sẽ không chọn Tiến sĩ nhất giáp; những khoa Tiến sĩ sau đã có nhất giáp cũng không lấy Đệ nhất giáp Đệ nhất danh tức Trạng Nguyên, chỉ lấy Đệ nhất giáp Đệ nhị danh tức Bảng Nhãn và Đệ tam giáp Đệ tam danh tức Thám Hoa. Không phải vì nguyên do không tồn tại người tài đỗ cao, mà triều Nguyễn quy định: chức không đặt Tể Tướng; tước không phong Vương cho những người dân ngoại tộc; cung phi không lập Hoàng hậu; Đệ nhất giáp không lấy Trạng nguyên, tứ bất (bốn không) này nhằm mục tiêu khẳng xác lập trí tối cao duy nhất của Hoàng đế, tránh mọi hình thức dẫn đến phân quyền. Khoa thi Tiến sĩ cũng rất được cố định và thắt chặt về thời hạn thi là 3 năm: Thìn, Tuất, Sửu, Mùi, thi Hương tất phải tổ chức triển khai trước vào trong năm: Tý, Ngọ, Mão, Dậu. Từ thời Tự Đức có tổ chức triển khai thêm những Chế Khoa Từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất(1822), đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Kỷ Mùi – 1919 nhà Nguyễn tổ chức triển khai được 38 khoa thi.
Chế khoa và Ân khoa
Ngoài khoa thi Tiến sĩ có định kỳ, triều Nguyễn cũng tổ chức triển khai Chế khoa bất định kỳ, trong số đó có ân khoa là loại Chế khoa tổ chức triển khai vào những dịp lễ lớn (đại khánh) như lễ đăng quang thượng thọ. Thời Tự Đức có tổ chức triển khai những Chế Khoa sau: – Chế khoa Cát sĩ: khoa Cát sĩ tổ chức triển khai năm Tân Hợi – 1851. Người tham dự cuộc thi gồm có: Giám sinh đang theo học và chưa tham dự cuộc thi, Cử nhân đang học thêm để chờ thi sau tại Văn Miếu, những học quan Giáo thụ Huấn đạo; những Tiến sĩ, Phó bảng chưa làm quan, kể cả Tú tài (nhưng phải qua một kỳ sơ khảo). Đỗ Chế khoa cũng rất được phân: Đệ nhất giáp cát sĩ cập đệ, cũng như khoa thi Tiến sĩ, bảng này chỉ có Đệ nhị và Đệ tam danh tương tự với Bảng Nhãn, Thám Hoa không lấy Đệ nhất danh tương tự với Trạng nguyên. Tiếp sau là hai bảng Đệ nhị giáp cát sĩ xuất thân tương tự Hoàng giáp. Đệ tam giáp cát sĩ đồng xuất thân tương tự Đồng Tiến sĩ. Các ân điển tương tự với Khoa Tiến sĩ. – Chế khoa Nhã sĩ: khoa Nhã sĩ tổ chức triển khai năm Ất Sửu – 1865, Chế khoa này còn đã có được khắc bia đá, nhưng ẩn điển không được bằng khoa Tiến sĩ.
Về Ân khoa triều Nguyễn tổ chức triển khai cả Ân khoa thi Hương như khoa năm Tân Tỵ – 1821 và cả ân khoa thi Hội như khoa Giáp Tuấn – 1848.
Page 2
Từ khoa thi thứ nhất được tổ chức triển khai vào năm Ất Mão niên hiệu Thái Ninh tứ 4 đời Vua Lý Nhân Tông – năm 1075: Chế khoa Minh Kinh bác học đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu cuối của năm Kỷ Mùi niên hiệu Khải Định thứ 4 đời Nguyễn Bảo Đại – năm 1919, lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam đã có 844 năm lịch sử dân tộc bản địa với trên 180 khoa thi trên 2900 vị đỗ những kỳ thi cấp TW: Khoa tiến sỹ và Chế khoa. Họ là lực lượng đa phần của khối mạng lưới hệ thống quan văn sở hữu những mặt của tổ chức triển khai nhà nước và xã hội, là những tác giả đa phần của nền văn học cổ Việt Nam và kho tàng thư tịch Hán – Nôm, gồm có nhiều môn khoa học: ngữ văn, sử học, địa lý, dân tộc bản địa học, y học…Khoa cử Việt Nam về cơ bản theo quy mô của quyết sách khoa cử Trung Quõc thời Trung đại, nhưng do Đk lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của Việt Nam đã tạo ra nhiều dị biệt trong thể chế. Lịch sử và thành tựu của khoa cử một bộ phận của giáo dục – văn hóa truyền thống Việt Nam đã góp thêm phần rực rỡ vào văn hóa truyền thống văn minh chung của toàn khu vực.
Văn Miếu trường ĐH thứ nhất của Việt Nam
Khoa cử thời Lý Sau kháng chiến chống Tống thắng lợi, triều Lý đặc biệt quan trọng để ý đến tăng trưởng nông nghiệp và thủ công nghiệp, làm nền cho việc xây dựng triều trính, vương quốc. Về tư tưởng, Phật giáo đang ở thời kỳ hoàng kim, nhưng Nho giáo – đạo trị nước lại cần cho việc củng cố cơ quan ban ngành, mở rộng bang giao, nên Nho giáo cũng rất được định hình và nhận định trọng, Văn Miếu, Văn Miếu tiếp sau đó xây dựng, khoa cử được tổ chức triển khai. Trong 215 năm (1010 – 1225) sử sách còn ghi được, triều Lý đã tổ chức triển khai 7 khoa thi, trung bình hơn 30 năm một khoa, quả là ít so với những Vương triều phong kiến về sau; những khoa thi này đều là loại Chế khoa thi không bình thường, theo chiếu chỉ nhà Vua.
Khoa thi “Minh kinh bác học”
Khoa Minh kinh bác học là khoa thi thứ nhất mở vào Tháng 2 băn Ất Mão – 1075, niên hiệu Thái Ninh thứ tư đời Vua Lý Nhân Tông. Khoa thi này lấy đỗ 10 người, sử sách chỉ ghi được Lê Văn Thịnh người đỗ đầu khoa (ông người Đông Cửu, Gia Định nay thuộc Gia Lương – Hà Bắc được thăng tới chức Thái Sư) Về Khoa thi Minh kinh bác học, xé trong khoa cử Trung Quõc và cac Vương triều phong kiến Việt Nam sau này, thì chỉ có khoa Minh kinh: Thông hiểu tầm cỡ Nho giáo riêng ở thời Đường có thi cả sách Lão Tử, còn Minh kinh bác học là chức quan trong nhà Văn Miếu rất trọn vẹn có thể đấy là kỳ thi nhằm mục tiêu mục tiêu chọn thầy cho Văn Miếu được mở vào năm tiếp theo (1076). Về khoa này, sử sách ghi là: “Tuyển Minh kinh bác học dữ nho học tam trường”. Câu này nay còn những cách hiểu rất khác nhau, trọn vẹn có thể đấy là 2 khoa riêng không tương quan gì đến nhau trong số đó gồm Khoa Minh kinh bác học và khoa thi Nho học tam trường (Tam trường gồm 3 nhóm bài thi, ba đợt thi, vì những kỳ thi Nho giáo thời kỳ này chưa tổ chức triển khai quy mô của khoa thi tứ trường)
Khoa thi “Văn học”
Khoa thi này tổ chức triển khai vào tháng 8 năm Bính Dần – năm 1086, niên hiệu Quảng Hựu thứ hai đời Vua Lý Nhân Tông.. Khoa thi này nhằm mục tiêu chọn người dân có tài năng văn học trong nước để lấy vào Viện Hàn lâm. Như vậy khoa này cũng là một Chế Khoa, đỗ đầu khoa là Mạc Hiển Tích, viên tổ của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chí thời Trần
Khoa thi điện
Khoa thi tổ chức triển khai vào tháng 10 năm Nhâm Thân – năm 1152, niên hiệu Đại Định thứ 13. Về khoa thi này Đại Việt sử ký toàn thư ghi là đại Điện thí – thi Điện, Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú lại ghi là Đình thí – thi Đình. Các sách ghi Thi điện hay thi đình là ghi vị trí thi tại Điện, Đình Hoàng đế chứ không phải là kỳ thi Đình thi Điện trong thi tiến sỹ.
Khoa “thiên hạ sĩ nhân”
Thi “Thiên hạ sĩ nhân” (thi kẻ sĩ trong nước), chưa rõ là tên gọi khoa thi hay chỉ là gi chép về việc tổ chức triển khai thi, riêng Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí ghi là: Thái học viên, có lẽ rằng không phải là như vậy. Vì triều Lý tổ chức triển khai ba khoa loại này vào trong năm 1165, 1185 thì chỉ có khoa năm 1185 ghi thêm được mục tiêu khoa thi là chọn người: giỏi thi thư, và ghi được tên 3 người đỗ, không biết rõ hơn về phương pháp tổ chức triển khai, trọn vẹn có thể đó cũng là 3 Chế khoa.
Khoa thi “Tam giáo”
Khoa thi “Tam Giáo” nguyên văn trong sử sách ghi là “Thí tam giáo tử”: thi người trong ba giáo Nho, Phật, Đạo. Khoa thi này tổ chức triển khai vào đời Vua Lý Cao Tông niên hiệu Thiên Tư Gia Thụy thứ 10 năm Ất Mão – 1195. Khoa thi “Tam giáo” sang đến đời Trần vẫn tổ chức triển khai.
Khoa cử thời Trần
Nhà Trần thay thế nhà Lý, ba lần thắng lợi ngoại xâm, mở mang công cuộc xây dựng giang sơn, chú trọng giáo dục khoa cử. Năm 1236, mở rộng nhà Quốc học tại kinh đô gọi là Quốc học viện chuyên nghành. Năm 1281, lập thêm nhà Quốc học ở phủ Thiên Trường. Tại nhà Quốc học, ngoài con em của tớ qúy tộc quan lại còn cho con em của tớ dân thường phải là loại tuấn tú đến học. Từ năm 1337, đã đặt học quan tại những Lộ, Phủ. Với khối mạng lưới hệ thống học hiệu này, Nhà Trần đã tổ chức triển khai được một nền giáo dục và khoa cử quy mô. Kể từ khoa thi thứ nhất tổ chức triển khai vào năm 1227 đến khoa thi ở đầu cuối vào năm 1396, triều Trần đã tổ chức triển khai được 11 khoa thi trong số đó có một khoa thi “Tam giáo”, và 10 khoa thi Thái học viên.
Khoa “Tam giáo”
Năm Đinh Hợi – 1227 niên hiệu Kiến Trung thứ 3 đời Trần Thái Tôn tổ chức triển khai khoa thi thứ nhất. Sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú cũng ghi là “Thi tam giáo tử”, nghĩa là tổ chức triển khai thi để chọn nhân tài trong Tam giáo: Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo như thời Lý. Đây là khoa thi “Tam giáo” ở đầu cuối trong mạch thi Tam giáo từ thời Lý.
Khoa thi “Thái học viên”
Triều Trần tổ chức triển khai khoa thi “Thái học viên” thứ nhất vào năm Nhâm Thìn – 1232, niên hiệu Kiến Trung thứ 8 đời vua Trần Thái Tông. Sau khoa thi này, triều Trần tiếp tục tổ chức triển khai 9 khoa thi Thái học viên. Khoa thi ở đầu cuối vào năm Bính Tý – 1396 niên hiệu Quang Thái thứ 9 đời vua Trần Thuận Tông. Khoa thi Thái học viên thờii Trần tiến hành những định chế giống khoa thi Tiến sĩ; chia Tam giáp (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp) ngay từ khoa thi thứ nhất. Xếp Tam khôi (Trạng Nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) từ khoa thi năm 1247. Bên cạnh Kinh Trạng nguyên (trạng nguyên của vùng kinh lộ) và Trai Trạng Nguyên (Trạng nguyên của vùng trại, Tính từ lúc Thanh Hóa trở vào) tiến hành định chế này được hai khoa, nhằm mục tiêu khuyến khích việc học ở vùng xa kinh thành. Sau Tam khôi lấy Hoàng giáp là ác tiến sỹ thứ hai, từ khoa thi 1304. Bài thi của khoa thi Thái học viên cũng rất được ghi rõ trong khoa thi 1304 này: Trường một: Thi Kinh nghi (những chỗ còn nghi ngờ trong kinh) và Kinh nghĩa (giải nghĩa kinh). Trường hai: thi thơ, phú. Trường ba: thi chế, chiếu, biểu. Trường bốn: thi văn sách (một đạo) Trước khi vào trường, có kỳ phụ thí thi ám tả hai thiên Y quốc và Thiên tử truyện trong sách cổ Trung Hoa để loại người kém. Địa điểm thi ngoài kinh kỳ; Có tổ chức triển khai ở trong nhà Quốc học phủ Thiên Trường (khoa Giáp Dần – 1374) và chùa Vạn Phúc (khoa Giáp Tý – 1384) vì Thái thượng hoàng ở đó. Mặc dù tổ chức triển khai khoa thi Thái học viên thoe định Chế khoa thi Tiến sĩ, nhưng triều Trận lại gọi là khoa thi Thái học viên, ban cho những người dân đỗ học vị Thái học viên, trọn vẹn có thể một trong những nguyên do quan trọng là vì bình diện tư tưởng lúc bấy giờ. Tam giáo cùng hòa hợp tồn tại, Nho giáo nhích lên dần so với Phật giáo, Đạo giáo nhưng chưa ở vị trí thế duy nhất. Còn khoa Tiến sĩ lại là kết quả của sự việc phối hợp nội dung thi Nho học và văn học là thành phầm của thời kỳ Nho giáo duy nhất. Thái học trong Thái học viện chuyên nghành là một ên khá của nhà Quốc tử giám; Thái học trong Thái học viên chỉ là một tên khác của Giám sinh. Khoa cử Trung Quõc chưa tháy có khao thi và học vị Thái học viên (?) đó cũng là nét rực rỡ của khoa cử vn thời Trần
Khoa cử thời Hồ
Triều Hồ thay thế triều Trần, về tư tưởng và học thuật có nhiều điểm độc lạ và rất khác nhau. Từ khi chưa giành ngôi vua, Hồ Quý Ly đã viết sách Minh Đạo dâng vua Trần Nghệ Tông, sách nàu tuy mất nhưng sử sách ghi lại được mấy ý kiến mạnh dạn: nghi ngờ một số trong những hành vi của Khổng Tử – vị Thánh sư của Nho giáo, lên án lối học “Tầm chương trích cú” và những bậc đại Nho Đường – Tống chuyên trau dồi hư văn, không để ý đến thực tiễn. Tuy vạch ra một số trong những khuyết điểm kém của Nho giáo và Nho học nhưng khi ở ngôi Vua, Hồ Quý Ly lại tăng cường giáo dục Nho giáo khuyến khích Nho sĩ. Giáo dục đào tạo và khoa cử thời Hồ, ngoài tầm cỡ Nho giáo có để ý đến cách học thiết thực. Các triều chỉ thi toán trong kỳ thi tuyển lại viên, riêng triều Hồ đưa toán thư phám vào kỳ đại khoa. Hồ Quý Ly để ý đến việc phổ cập chữ Nôm, nhà Vua đã dịch thiên Vô dật trong Kinh thư ra chữ Nôm. Nhưng cuộc xâm lăng của nhà Minh đã cắt ngang đường tiến của triều Hồ. Trong 7 năm, nhà Hồ tổ chức triển khai được hai khoa thi:
Khoa thi Thái học viên
Khoa này mở năm Canh Thìn – 1400, niên hiệu Thánh Nguyễn thứ nhất, đời Hồ Quý Ly, lấy đỗ 20 vị Thái học viên, hiện còn được sử sách ghi lại 7 người, có chia “giáp” (nhất giáp, nhị giáp). Nguyễn Trãi là vị Thái học viên của Triều Hồ, là một nhà văn hóa truyền thống lớn của Việt Nam, được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa truyền thống toàn thế giới.
Khoa thi năm Ất Dậu
Khoa thi này tổ chức triển khai năm Ất Dậu – 1405 niên hiệu Khai Đại thứ 3, đời Hồ Hán Thương. Khoa này sử sách không ghi là loại khoa gì. Hồ Ngạn Thần thi đỗ khoa này, sau khoản thời hạn đỗ được giao chức Thái học viên lý hành, ngoài ra còn 2 người khác, cả 3 ông đều không rõ quê quán hình trạng
Khoa cử thời Lê Sơ
Thời Lê sơ Tính từ lúc năm đầu đời Vua Lê Thái Tổ (1428) đến khi Mạc Đăng Dung giành ngôi lập ra triều Mạc (1527), gần tròn một thế kỷ. Đây là thời kỳ quyết sách phong kiến đạt đến thịnh trị, giáo dục khoa cử cũng trở thành khuôn mẫu cho giáo dục khoa cử cho những Vương triều sau. Bước đầu, triều Lê tổ chức triển khai những Chế khoa, từ thời gian năm 1442, khởi đầu tổ chức triển khai khoa Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ là thành phầm của Thời kỳ Nho giáo duy nhất, là yếu tố phối hợp giữa Nho học và Văn học trong khoa cử.
Khoa Minh kinh
Khoa Minh kinh: tổ chức triển khai tháng 5 năm Kỷ Dậu – 1429 niên hiệu Thuận Thiên thứ hai. Khoa này tổ chức triển khai tại sảnh đường Đông Kinh (Tp Hà Nội Thủ Đô này nay). Sử sách ghi được 7 người đỗ, người tham dự cuộc thi gồm có quan văn, võ từ tứ phẩm trở xuống, dân quân những lộ, những người dân ẩn dật và tăng đạo. Vì sự mở rộng này mà sử sách ghi là “Thi quan viên và vạn dân”
Khoa Hoành từ
Khoa này mở vào năm Tân Hợi – 1431 niên hiệu ThuậnThiên thứ 4, phép thi cũng như khoa Minh kinh lấy “chân Nho chính trực” bài thi dùng Minh kinh, luận, phú, hoặc sách vấn. Đỗ khoa Tân Hợi có Nguyễn Thiên Tích và Chu Tam Tỉnh và những người dân nổi tiếng về sau. Sau Khoa Hoành từ, triều Lê sơ còn tổ chức triển khai 2 Chế quan vào năm Quý Sửu – 1433 niên hiệu Thuận Thiên thứ 6; khoa này Vua đích thân ra văn sách, trong số người đỗ có Chu Xa, ông là người tổ chức triển khai khắc in cuốn sách Việt âm thi tập. Khoa thi Ất Mão – 1435 niên hiệu Thuận Bình thứ hai, Vua Lê Thái Tông ngự tại điện Hội Anh ra đề thi, người đỗ khoa Ất Mão có những nhân vật nổi tiếng như: Nguyễn Thời Trung và Lý Tử Tấn. Khoa thi Tiến sĩ Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất của thời Lê sơ cũng là khoa thi tiến sỹ thứ nhất trong lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam, tổ chức triển khai vào tháng 3 năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời Vua Lê Thái Tôn – 1442. Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất có 450 người tham dự cuộc thi, lấy đỗ 33 vị Tiến sĩ. Xếp hạng thành “tam giáp” (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp), ba giáp cũgn gọi là 3 bảng, chỉ có bảng một và hai đựơc gọi là chính bảng. Bảng một: Đệ nhất giáp là những Tiến sĩ cập đệ bảng gồm 3 người, tức “Tam danh”: – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhất danh tức Trạng Nguyên (Nguyễn Trực) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhị danh tức Bảng Nhãn (Nguyễn Như Đổ) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ tam danh tức Thám Hoa (Lương Như Hộc) Bảng hai: Đệ nhị giáp tiến sỹ xuất thân tức Hoàng giáp ( khoa này đỗ 7 vị) Bảng ba: Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân (nhà sử học Ngô Sỹ Liên đỗ đầu bảng này, xếp dưới ông là 23 vị). Khoa vị tiến sỹ thứ nhất xếp đặt khá đầy đủ quan trường thi: Đề điệu (Chánh chủ khảo), Giám thí (phó chủ khảo), Tuần Xước (đứng đầu những quan giám thị); Thu quyển (thu bài thi); Di phong (dọc phách); Đằng lục (sao bài thi để chấm ở bản sao); Đối độc (đọc so sánh giữa bài thi và bản sao); Độc quyển (chấm bài). Sau kỳ thi xếp hạng những Tiến sĩ ở Điện Hội Anh (ngày 2 tháng 2), một tháng sau làm lễ xướng danh; treo bảng người đỗ, rồi tiếp tục ban tước trật, mũ áo, cân đai, xiêm hốt, và yến tiệc tịa vườn Quỳnh Lâm; ban ngựa tốt để vinh quy bái tổ. Đến năm Hồng Đức thứ 15 – 1484 thì dựng bia đá. Hiện nay còn tấm bia khoa Tiến sĩ thứ nhất, tại Văn Miếu Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô. Sau khoa thi tiến sỹ thứ nhất, những triều Vua ở thời Lê sơ còn tổ chức triển khai 15 khoa thi Tiến sĩ nữa.
Khoa cử triều Mạc
Nhà Mạc giành ngôi của nhà Lê vào năm 1527 vào thời triều Lê đã từ từ suy thoái và khủng hoảng, nhưng trong 65 năm tồn tại của Vương triều Mạc chỉ có ít năm đầu yên ổn, từ thời gian năm 1553, những thế lực phong kiến họ Nguyễn, Trịnh đã tiến hành trận cuộc chiến tranh giành ngôi báu xẩy ra liên miên và quyết liệt. Trong Đk lịch sử dân tộc bản địa trở ngại này, để tồn tại, nhà Mạc phải lo tổ chức triển khai cơ quan ban ngành, quân đội, kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống – giáo dục. Sự nghiệp giáo dục và khoa cử tương quan đến việc tuyển chọn trí thức cho toàn bộ Vương nghiệp; buổi đầu, triều Mạc dưa vào số nho sĩ rất ít trong Vương tộc và của triều Lê có quan hệ thân thuộc và chán ghét những Vua Lê, muốn hợp tác với nhà Mạc đẻ góp thêm phần phục hưng giang sơn. Sau hai năm cầm quyền, nhà Mạc đã tổ chức triển khai khoa thi Tiến sĩ năm Kỷ Sửu 1529 niên hiệu Minh Đức, đời Mạc Thái Tổ. Từ khoa thi thứ nhất này đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Nhâm Thìn – 1592 niên hiệu Hồng Ninh thứ hai đời Mạc Hậu Hợp, nhà Mạc đã tổ chức triển khai đều đặn 3 năm một kỳ thi Tiến sĩ, mặc kệ cuộc chiến tranh, phải rời khỏi Thăng Long lên Cao Bằng cố thủ, thể hiện quyết tâm cao của nhà Mạc trong việc tuyển chọn nhân tài và tinh thần hiếu học trong nhân dân ta.
Khoa thi Tiến sĩ
Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất mở vào năm Kỷ Sửu – 1529, niên hiệu Minh Đức thứ 3, đời vua Mạc Thái Tổ (Mạc Đăng Dung). Khoa thi này thu được kết quả: – Đệ nhất giáp ban 3 Tiến sĩ cập đệ. – Đệ nhị giáp ban 8 Tiến sĩ xuất thân. Đệ tam giáp ban 15 Tiến sĩ đồng xuất thân Bia Tiến sĩ đề danh dựng ngay năm thi, văn bia do Thông Chương đại phu Trung thư giám, “Chính tự Tư chính khanh” Nguyễn Ngạn Chiêu soạn. Đây là tấm bia Tiến sĩ duy nhất của triều Mạc hiện còn tại Văn Miếu – Văn Miếu (Tp Hà Nội Thủ Đô), cùng với tấm bia đó, triều Mạc còn cho dựng lại hai bia khác của triều Lê, xác minh triều Mạc muốn tiếp nối đuôi nhau nền quốc học và khoa Tiến sĩ đã đạt tới sự hoàn thiện và triều Lê Thánh Tông. Sau khoa thi Tiến sĩ thứ nhất thời nhà Mạc đã tổ chức triển khai 3 năm một khoa thi, tổng số là 22 khoa, lấy đỗ 485 vị Tiến sĩ, trong số đó có 11 vị Trạng Nguyên; Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm chẳng những tiêu biểu vượt trội cho những nhà khoa bảng thời Mạc mà còn là một nhà văn hóa truyền thống lớn của dân tộc bản địa.
Khoa cử thời Lê Trung Hưng (Lê – Trịnh)
Lấy vùng núi Thanh Hóa làm địa thế căn cứ, triều Lê Trung Hưng đã mạnh dần lên, việc tổ chức triển khai khoa cử thu hút nhân tài được đưa ra. Ở thời kỳ đầu, triều Lê Trung Hưng cũng chỉ tổ chức triển khai Chế Khoa, tiếp Từ đó mới mở khoa Tiến sĩ, những khoa ấy được cử hành tại hành cung Văn Lại (Thanh Hóa) Từ năm 1595, những khoa thi Tiến sĩ lai được tiếp tục tổ chức triển khai ở kinh đô Thăng Long; tuy ít nhưng Chế khoa và khoa Đông những cũng cử hành. Từ khoa thi thứ nhất năm Ất Mùi niên hiệu Thuận Bình thứ 6 đời Lê Trung Tông – 1595 đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Đinh Mùi niên hiệu Thiên Thống thứ nhất – 1787 triều Lê Trung Hưng đã tổ chức triển khai được 73 khoa thi Tiến sĩ và Chế khoa, kéo dãn lịch sử dân tộc bản địa khoa cử của thời này tới 233 năm lịch sử dân tộc bản địa.
Chế khoa
Chế khoa mở đầu lịch sử dân tộc bản địa khoa cử thời Lê Trung Hưng năm Giáp Dần – 1554, khoa này lấy đỗ 13 Tiến sĩ Chế khoa, những tiến sỹ chia thành hai giáp: Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân (gồm 5 vị) và Đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân (8 vị). Năm Ất Sửu 1565, tổ chức triển khai chế khoa lần 2, lấy được 10[/i] Tiến sĩ Chế khoa[/i], vẫn chia thành 2 giáp. Các Chế khoa này tổ chức triển khai tại hành cung ở Vạn Lại; sau này triều Lê Trung Hưng truy dựng bia tại Văn Miếu – Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô vào năm 1653 cùng với 22 khoa Tiến sĩ khác, tổng số là 25 bia. Đây là đợt dựng bia lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa dựng bia Tiến sĩ. Chế khoa ở đầu cuối của thời Lê Trung Hưng tổ chức triển khai vào năm Đinh Mùi – 1787 chủ lấy được một vị Đồng Chế khoa xuất thân.
Khoa Tiến sĩ
Từ năm Canh Thìn – 1580, niên hiệu Quang Hưng thứ 3, nhà Lê Trung Hưng mở khoa thi Tiến sĩ, lấy đỗ 6 vị. Tuy chưa tổ chức triển khai Điện thí, nhưng xếp hạng theo Tam giáp, chưa tồn tại người đỗ Nhất giáp còn Nhị giáp tiến sỹ xuất thân: 4 vị. Đệ tam giáp Tiến sĩ xuất thân: 2 vị. Khoa này và những khoa Tiến sĩ tiếp theo: Quý Mùi – 1583, Quý Sửu – 1589, Nhâm Thìn – 1502 đều được tổ chức triển khai ở thành cung Vạn Lại.
Từ khoa Kỷ Sửu 1589 đã có thi Đình.
Từ khoa thi Tiến sĩ Ất Mùi – 1595 khởi đầu tổ chức triển khai tại kinh đô Thăng Long và định lệ 3 năm một, khoa đều đặn, thỉnh thoảng mới có kỳ, 4 năm hoặc 5 năm. Các định chế chuẩn mực thời Lê sơ lại được tiến hành, nhưng số người đỗ mỗi khoa không nhiều nếu không thích nói là rất ít, suốt thời Trung Hưng chỉ có một khoa đỗ nhiều nhất là được 22 người, điều này cũng phản ánh một thực tiễn lịch sử dân tộc bản địa: trong năm tháng cuộc chiến tranh kéo dãn, đã phá hoại nặng nề giang sơn, cản trở sự tăng trưởng của văn hóa truyền thống giáo dục, sự khắc phục thật trở ngại và lâu dài, quyết sách khoa cử cũng như toàn bộ quyết sách phong kiến suy yếu bế tắc chưa tồn tại cách nào thông nòng để dòng chảy mạnh lên được.
Khoa cử những triều chúa Nguyễn
Các chúa Đàng Trong tổ chức triển khai khoa cử có nhiều nét khác với triều phong kiến Việt Nam trước đó, kể cả khoa cử Trung Quõc, trọn vẹn có thể ở vị trí “riêng một góc trời” đã tạo Đk cho những chúa Nguyễn tổ chức triển khai khác đi so với định lệ chung sẵn có. Khoa cử thời Chúa Nguyễn cũng thiên về thi thơ, phú; loại văn khoa cử nổi bật nổi bật như Kinh nghĩa hầu như không dùng, trọn vẹn có thể nó phản ánh lịch sử dân tộc bản địa một vùng Nho học mới mẻ.
Khoa hoa văn và Chính đồ
Hai loại khoa Hoa văn và Chính đồ được mở thứ nhất vào năm 1646, đời Chúa Nguyễn Phúc Lan. Khoa Chính đồ chia thành 3 kỳ, kỳ đệ nhất thi văn Tứ lục, kỳ đệ nhi thi thơ và phú. Kỳ đệ tam thi Văn sách. Các quan Tri phủ, Tri huyện làm sơ khảo. Các quan Cai bạ, Ký lục, Vệ úy làm giám khảo. Các quan Nội tả, Nội hữu, Ngoại hữu là giám thị. Những người trung tuyển, chia thành 3 hạng, hạng nhất là Giám sinh, hạng nhì và hạng ba gọi là Sinh đồ. Khoa Hoa văn: Khoa Hoa văn là một loại Chế khoa văn học, thi trong 3 ngày mỗi ngày một bài thơ. Người thi khoa Hoa văn chia thành 3 hạng bổ vào 3 ty: Xá sai, Lệnh sử và Tướng thần Khoa Thám phỏng: khoa thi Thám phỏng là loại khoa thi đặc biệt quan trọng, mở đời Chúa Nguyễn Phúc Tân. Đề thi khoa này nhằm mục tiêu thăm dò những sĩ tử với với thời cuộc như dân tình Đàng Trong và Vua Lê Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Người trúng tuyển cũng bổ vào ty Xá sai. Ngoài ba loại khoa thi trên, những Chúa Nguyễn còn tổ chức triển khai những khoa thi Văn chức: dành riêng cho quan văn. Bài thi như khoa Chính đồ. Thi Tam Ty hỏi về binh lính, tiền lương, án ngục, lúa gạo xuất nhập. Thi Tướng thần và Sử lệnh, hai loại khoa này cũng nhằm mục tiêu kiểm tra quan chức.
Khoa cử thời Tây Sơn
Triều Tây Sơn xây dựng sau thắng lợi của khởi nghĩa nông dân chống những tập đoàn lớn lớn phong kiến cát cứ và ngoại xâm, đã mở ra thuở nào kỳ mới, dù ngắn ngủi nhưng đầy khí thế có những hướng đi mới mẻ. Về giáo dục – khoa cử, đấy là Vương triều thứ nhất của chủ trương mở trường công tới tận Thôn làng, còn những “Sinh đồ mua” trong khoa cử thời suy được sàng lọc, những bậc khoa bảng có tài năng của triều trước được trọng dụng. Nội dung học tập ở triều Tây Sơn vẫn nằm trong khuôn khổ Thánh kinh, Hiền truyện; Chính học mà triều Tây Sơn nêu cao thực ra là Nho học. Nhưng chứng minh và khẳng định là muốn phát huy mặt tốt đẹp của học thuyết này. Chữ Nôm được Vua Quang Trung sử dụng sáng tác, trao đổi, trong văn bản hành chính. Sùng Chính viện do Nguyễn Thiếp làm viện trưởng đã phiên dịch bộ Tứ thư, Tiểu học; việc học tập được chú trọng khuynh hướng về số đông dễ làm phát sinh hướng đi và thành tựu mới. Triều Tây Sơn mới tổ chức triển khai được khoa thi Hương, chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Nhưng nhiều vị đại khoa được sử dụng. Ngoài Nguyễn Thiếp còn những ông Phan Huy Ích, Nguyễn Huy Lượng, Vũ Huy Tấn, Đoàn Nguyễn Tuấn, Ngô Thì Nhậm…
Khoa cử triều Nguyễn
Vương triều Nguyễn trực tiếp giành ngôi vua từ Vương Triều Tây Sơn – Một triều đại từ “Áo vải cờ đào” “giúp dân dựng nước” (Lê Ngọc Hân – Ai Tư Vãn). Sau này triều Nguyễn lại để giang sơn rơi vào tay xâm lăng, nhân dân chịu nô lệ, nên những thành tựu về văn hóa truyền thống mà triều Nguyễn nỗ lực thừa kế tạo dựng có phần mờ nhòa trước hậu thế. Về mặt giáo dục, khoa cử triều Nguyễn đã đạt được những thành tựu rực rỡ cạnh bên những hạn chế, bởi nguyên nhân trọng yếu: Chế độ giáo dục khoa cử với những ưu việt ở thời Trung đại đã và đang trở thành lỗi thời trong xu thế lịch sử dân tộc bản địa từ Trung đại chuyển sang Cận đại. Nhà Nguyễn xậy dựng nhà Quốc học tại kinh đô Huế, tổ chức triển khai học hiệu ở phủ huyện. Về sách giáo khoa ngoài Tứ Thư, Ngũ kinh có Bắc sử (Bắc sử để ý tóm tắt), Nam sử cũng rất được biên soạn cùng với những loại thư: Hội điển – Địa lý – Lịch sử và trở thành khối mạng lưới hệ thống giáo khoa thư. Chế độ khoa cử luôn luôn được định lập rồi sửa đổi, nhằm mục tiêu thu được hiệu suất cao. Mọi định chế về khoa cử luôn lấy khuôn mẫu khoa cử thời Lê sơ, nhưng cũng luôn có thể có những khác lạ. Bên cạnh khoa thi Tiến sĩ còn tổ chức triển khai nhiều Chế khoa, ân khoa.
Khoa thi Hương
Thi Hương được triều Nguyễn tổ chức triển khai từ thời gian năm Đinh Mão – 1807, niên hiệu Gia Long thứ 6. Đây là kỳ thi độc lập, vì thời này triều Nguyễn chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Khoa thi Hương này là một ân khoa. Kỳ thi hương này mới có 6 trường: Sơn Nam, Thành Phố Hải Dương, Sơn Tây, Kinh Bắc, Thanh Hoa, và Nghệ An. Sau này, khoa Tiến sĩ được tổ chức triển khai thì thi Hương là cấp thi thứ nhất trong ba cấp thi: Hương (cấp địa phương), Hội (Cấp TW do Bộ Lễ chủ trì), Đình hay Điện (cấp TW, Hoàng đế chủ trì). Học vị thi Hương có 2 bậc, bậc cao là Cử nhân (Hương cống thời Lê) được tham gia thi Hội; Tú tài (Sinh đồ thời Lê) không được tham dự cuộc thi Hội. Dân gian gọi những ông đỗ Tú tài hai khoa là Tú kép, ba khoa là Tú mền, bốn khoa là Tú đụp. Từ khoa thi Hương thứ nhất đến khoa thi Hương ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm 1918, triều Nguyễn đã tổ chức triển khai 47 khoa, lấy đỗ khoảng chừng 5000 Cử nhân.
Khoa thi Tiến sĩ
Nhà Nguyễn mở khoa thi Tiến sĩ thứ nhất vào năm Nhâm Ngọ – 1822 niên hiệu Minh Mệnh thứ 3. Khoa Nhâm Ngọ mới lấy đỗ 3 Tiến sĩ, 1 Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân và 7 Đệ tam giáp Tiến sĩ đồng xuất thân Như vậy, những Tiến sĩ thời Nguyễn xếp hạng cũng tương tự như thời Lê. Ngay từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất này sẽ không chọn Tiến sĩ nhất giáp; những khoa Tiến sĩ sau đã có nhất giáp cũng không lấy Đệ nhất giáp Đệ nhất danh tức Trạng Nguyên, chỉ lấy Đệ nhất giáp Đệ nhị danh tức Bảng Nhãn và Đệ tam giáp Đệ tam danh tức Thám Hoa. Không phải vì nguyên do không tồn tại người tài đỗ cao, mà triều Nguyễn quy định: chức không đặt Tể Tướng; tước không phong Vương cho những người dân ngoại tộc; cung phi không lập Hoàng hậu; Đệ nhất giáp không lấy Trạng nguyên, tứ bất (bốn không) này nhằm mục tiêu khẳng xác lập trí tối cao duy nhất của Hoàng đế, tránh mọi hình thức dẫn đến phân quyền. Khoa thi Tiến sĩ cũng rất được cố định và thắt chặt về thời hạn thi là 3 năm: Thìn, Tuất, Sửu, Mùi, thi Hương tất phải tổ chức triển khai trước vào trong năm: Tý, Ngọ, Mão, Dậu. Từ thời Tự Đức có tổ chức triển khai thêm những Chế Khoa Từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất(1822), đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Kỷ Mùi – 1919 nhà Nguyễn tổ chức triển khai được 38 khoa thi.
Chế khoa và Ân khoa
Ngoài khoa thi Tiến sĩ có định kỳ, triều Nguyễn cũng tổ chức triển khai Chế khoa bất định kỳ, trong số đó có ân khoa là loại Chế khoa tổ chức triển khai vào những dịp lễ lớn (đại khánh) như lễ đăng quang thượng thọ. Thời Tự Đức có tổ chức triển khai những Chế Khoa sau: – Chế khoa Cát sĩ: khoa Cát sĩ tổ chức triển khai năm Tân Hợi – 1851. Người tham dự cuộc thi gồm có: Giám sinh đang theo học và chưa tham dự cuộc thi, Cử nhân đang học thêm để chờ thi sau tại Văn Miếu, những học quan Giáo thụ Huấn đạo; những Tiến sĩ, Phó bảng chưa làm quan, kể cả Tú tài (nhưng phải qua một kỳ sơ khảo). Đỗ Chế khoa cũng rất được phân: Đệ nhất giáp cát sĩ cập đệ, cũng như khoa thi Tiến sĩ, bảng này chỉ có Đệ nhị và Đệ tam danh tương tự với Bảng Nhãn, Thám Hoa không lấy Đệ nhất danh tương tự với Trạng nguyên. Tiếp sau là hai bảng Đệ nhị giáp cát sĩ xuất thân tương tự Hoàng giáp. Đệ tam giáp cát sĩ đồng xuất thân tương tự Đồng Tiến sĩ. Các ân điển tương tự với Khoa Tiến sĩ. – Chế khoa Nhã sĩ: khoa Nhã sĩ tổ chức triển khai năm Ất Sửu – 1865, Chế khoa này còn đã có được khắc bia đá, nhưng ẩn điển không được bằng khoa Tiến sĩ.
Về Ân khoa triều Nguyễn tổ chức triển khai cả Ân khoa thi Hương như khoa năm Tân Tỵ – 1821 và cả ân khoa thi Hội như khoa Giáp Tuấn – 1848.
Page 3
Từ khoa thi thứ nhất được tổ chức triển khai vào năm Ất Mão niên hiệu Thái Ninh tứ 4 đời Vua Lý Nhân Tông – năm 1075: Chế khoa Minh Kinh bác học đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu cuối của năm Kỷ Mùi niên hiệu Khải Định thứ 4 đời Nguyễn Bảo Đại – năm 1919, lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam đã có 844 năm lịch sử dân tộc bản địa với trên 180 khoa thi trên 2900 vị đỗ những kỳ thi cấp TW: Khoa tiến sỹ và Chế khoa. Họ là lực lượng đa phần của khối mạng lưới hệ thống quan văn sở hữu những mặt của tổ chức triển khai nhà nước và xã hội, là những tác giả đa phần của nền văn học cổ Việt Nam và kho tàng thư tịch Hán – Nôm, gồm có nhiều môn khoa học: ngữ văn, sử học, địa lý, dân tộc bản địa học, y học…Khoa cử Việt Nam về cơ bản theo quy mô của quyết sách khoa cử Trung Quõc thời Trung đại, nhưng do Đk lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của Việt Nam đã tạo ra nhiều dị biệt trong thể chế. Lịch sử và thành tựu của khoa cử một bộ phận của giáo dục – văn hóa truyền thống Việt Nam đã góp thêm phần rực rỡ vào văn hóa truyền thống văn minh chung của toàn khu vực.
Văn Miếu trường ĐH thứ nhất của Việt Nam
Khoa cử thời Lý Sau kháng chiến chống Tống thắng lợi, triều Lý đặc biệt quan trọng để ý đến tăng trưởng nông nghiệp và thủ công nghiệp, làm nền cho việc xây dựng triều trính, vương quốc. Về tư tưởng, Phật giáo đang ở thời kỳ hoàng kim, nhưng Nho giáo – đạo trị nước lại cần cho việc củng cố cơ quan ban ngành, mở rộng bang giao, nên Nho giáo cũng rất được định hình và nhận định trọng, Văn Miếu, Văn Miếu tiếp sau đó xây dựng, khoa cử được tổ chức triển khai. Trong 215 năm (1010 – 1225) sử sách còn ghi được, triều Lý đã tổ chức triển khai 7 khoa thi, trung bình hơn 30 năm một khoa, quả là ít so với những Vương triều phong kiến về sau; những khoa thi này đều là loại Chế khoa thi không bình thường, theo chiếu chỉ nhà Vua.
Khoa thi “Minh kinh bác học”
Khoa Minh kinh bác học là khoa thi thứ nhất mở vào Tháng 2 băn Ất Mão – 1075, niên hiệu Thái Ninh thứ tư đời Vua Lý Nhân Tông. Khoa thi này lấy đỗ 10 người, sử sách chỉ ghi được Lê Văn Thịnh người đỗ đầu khoa (ông người Đông Cửu, Gia Định nay thuộc Gia Lương – Hà Bắc được thăng tới chức Thái Sư) Về Khoa thi Minh kinh bác học, xé trong khoa cử Trung Quõc và cac Vương triều phong kiến Việt Nam sau này, thì chỉ có khoa Minh kinh: Thông hiểu tầm cỡ Nho giáo riêng ở thời Đường có thi cả sách Lão Tử, còn Minh kinh bác học là chức quan trong nhà Văn Miếu rất trọn vẹn có thể đấy là kỳ thi nhằm mục tiêu mục tiêu chọn thầy cho Văn Miếu được mở vào năm tiếp theo (1076). Về khoa này, sử sách ghi là: “Tuyển Minh kinh bác học dữ nho học tam trường”. Câu này nay còn những cách hiểu rất khác nhau, trọn vẹn có thể đấy là 2 khoa riêng không tương quan gì đến nhau trong số đó gồm Khoa Minh kinh bác học và khoa thi Nho học tam trường (Tam trường gồm 3 nhóm bài thi, ba đợt thi, vì những kỳ thi Nho giáo thời kỳ này chưa tổ chức triển khai quy mô của khoa thi tứ trường)
Khoa thi “Văn học”
Khoa thi này tổ chức triển khai vào tháng 8 năm Bính Dần – năm 1086, niên hiệu Quảng Hựu thứ hai đời Vua Lý Nhân Tông.. Khoa thi này nhằm mục tiêu chọn người dân có tài năng văn học trong nước để lấy vào Viện Hàn lâm. Như vậy khoa này cũng là một Chế Khoa, đỗ đầu khoa là Mạc Hiển Tích, viên tổ của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chí thời Trần
Khoa thi điện
Khoa thi tổ chức triển khai vào tháng 10 năm Nhâm Thân – năm 1152, niên hiệu Đại Định thứ 13. Về khoa thi này Đại Việt sử ký toàn thư ghi là đại Điện thí – thi Điện, Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú lại ghi là Đình thí – thi Đình. Các sách ghi Thi điện hay thi đình là ghi vị trí thi tại Điện, Đình Hoàng đế chứ không phải là kỳ thi Đình thi Điện trong thi tiến sỹ.
Khoa “thiên hạ sĩ nhân”
Thi “Thiên hạ sĩ nhân” (thi kẻ sĩ trong nước), chưa rõ là tên gọi khoa thi hay chỉ là gi chép về việc tổ chức triển khai thi, riêng Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí ghi là: Thái học viên, có lẽ rằng không phải là như vậy. Vì triều Lý tổ chức triển khai ba khoa loại này vào trong năm 1165, 1185 thì chỉ có khoa năm 1185 ghi thêm được mục tiêu khoa thi là chọn người: giỏi thi thư, và ghi được tên 3 người đỗ, không biết rõ hơn về phương pháp tổ chức triển khai, trọn vẹn có thể đó cũng là 3 Chế khoa.
Khoa thi “Tam giáo”
Khoa thi “Tam Giáo” nguyên văn trong sử sách ghi là “Thí tam giáo tử”: thi người trong ba giáo Nho, Phật, Đạo. Khoa thi này tổ chức triển khai vào đời Vua Lý Cao Tông niên hiệu Thiên Tư Gia Thụy thứ 10 năm Ất Mão – 1195. Khoa thi “Tam giáo” sang đến đời Trần vẫn tổ chức triển khai.
Khoa cử thời Trần
Nhà Trần thay thế nhà Lý, ba lần thắng lợi ngoại xâm, mở mang công cuộc xây dựng giang sơn, chú trọng giáo dục khoa cử. Năm 1236, mở rộng nhà Quốc học tại kinh đô gọi là Quốc học viện chuyên nghành. Năm 1281, lập thêm nhà Quốc học ở phủ Thiên Trường. Tại nhà Quốc học, ngoài con em của tớ qúy tộc quan lại còn cho con em của tớ dân thường phải là loại tuấn tú đến học. Từ năm 1337, đã đặt học quan tại những Lộ, Phủ. Với khối mạng lưới hệ thống học hiệu này, Nhà Trần đã tổ chức triển khai được một nền giáo dục và khoa cử quy mô. Kể từ khoa thi thứ nhất tổ chức triển khai vào năm 1227 đến khoa thi ở đầu cuối vào năm 1396, triều Trần đã tổ chức triển khai được 11 khoa thi trong số đó có một khoa thi “Tam giáo”, và 10 khoa thi Thái học viên.
Khoa “Tam giáo”
Năm Đinh Hợi – 1227 niên hiệu Kiến Trung thứ 3 đời Trần Thái Tôn tổ chức triển khai khoa thi thứ nhất. Sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú cũng ghi là “Thi tam giáo tử”, nghĩa là tổ chức triển khai thi để chọn nhân tài trong Tam giáo: Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo như thời Lý. Đây là khoa thi “Tam giáo” ở đầu cuối trong mạch thi Tam giáo từ thời Lý.
Khoa thi “Thái học viên”
Triều Trần tổ chức triển khai khoa thi “Thái học viên” thứ nhất vào năm Nhâm Thìn – 1232, niên hiệu Kiến Trung thứ 8 đời vua Trần Thái Tông. Sau khoa thi này, triều Trần tiếp tục tổ chức triển khai 9 khoa thi Thái học viên. Khoa thi ở đầu cuối vào năm Bính Tý – 1396 niên hiệu Quang Thái thứ 9 đời vua Trần Thuận Tông. Khoa thi Thái học viên thờii Trần tiến hành những định chế giống khoa thi Tiến sĩ; chia Tam giáp (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp) ngay từ khoa thi thứ nhất. Xếp Tam khôi (Trạng Nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) từ khoa thi năm 1247. Bên cạnh Kinh Trạng nguyên (trạng nguyên của vùng kinh lộ) và Trai Trạng Nguyên (Trạng nguyên của vùng trại, Tính từ lúc Thanh Hóa trở vào) tiến hành định chế này được hai khoa, nhằm mục tiêu khuyến khích việc học ở vùng xa kinh thành. Sau Tam khôi lấy Hoàng giáp là ác tiến sỹ thứ hai, từ khoa thi 1304. Bài thi của khoa thi Thái học viên cũng rất được ghi rõ trong khoa thi 1304 này: Trường một: Thi Kinh nghi (những chỗ còn nghi ngờ trong kinh) và Kinh nghĩa (giải nghĩa kinh). Trường hai: thi thơ, phú. Trường ba: thi chế, chiếu, biểu. Trường bốn: thi văn sách (một đạo) Trước khi vào trường, có kỳ phụ thí thi ám tả hai thiên Y quốc và Thiên tử truyện trong sách cổ Trung Hoa để loại người kém. Địa điểm thi ngoài kinh kỳ; Có tổ chức triển khai ở trong nhà Quốc học phủ Thiên Trường (khoa Giáp Dần – 1374) và chùa Vạn Phúc (khoa Giáp Tý – 1384) vì Thái thượng hoàng ở đó. Mặc dù tổ chức triển khai khoa thi Thái học viên thoe định Chế khoa thi Tiến sĩ, nhưng triều Trận lại gọi là khoa thi Thái học viên, ban cho những người dân đỗ học vị Thái học viên, trọn vẹn có thể một trong những nguyên do quan trọng là vì bình diện tư tưởng lúc bấy giờ. Tam giáo cùng hòa hợp tồn tại, Nho giáo nhích lên dần so với Phật giáo, Đạo giáo nhưng chưa ở vị trí thế duy nhất. Còn khoa Tiến sĩ lại là kết quả của sự việc phối hợp nội dung thi Nho học và văn học là thành phầm của thời kỳ Nho giáo duy nhất. Thái học trong Thái học viện chuyên nghành là một ên khá của nhà Quốc tử giám; Thái học trong Thái học viên chỉ là một tên khác của Giám sinh. Khoa cử Trung Quõc chưa tháy có khao thi và học vị Thái học viên (?) đó cũng là nét rực rỡ của khoa cử vn thời Trần
Khoa cử thời Hồ
Triều Hồ thay thế triều Trần, về tư tưởng và học thuật có nhiều điểm độc lạ và rất khác nhau. Từ khi chưa giành ngôi vua, Hồ Quý Ly đã viết sách Minh Đạo dâng vua Trần Nghệ Tông, sách nàu tuy mất nhưng sử sách ghi lại được mấy ý kiến mạnh dạn: nghi ngờ một số trong những hành vi của Khổng Tử – vị Thánh sư của Nho giáo, lên án lối học “Tầm chương trích cú” và những bậc đại Nho Đường – Tống chuyên trau dồi hư văn, không để ý đến thực tiễn. Tuy vạch ra một số trong những khuyết điểm kém của Nho giáo và Nho học nhưng khi ở ngôi Vua, Hồ Quý Ly lại tăng cường giáo dục Nho giáo khuyến khích Nho sĩ. Giáo dục đào tạo và khoa cử thời Hồ, ngoài tầm cỡ Nho giáo có để ý đến cách học thiết thực. Các triều chỉ thi toán trong kỳ thi tuyển lại viên, riêng triều Hồ đưa toán thư phám vào kỳ đại khoa. Hồ Quý Ly để ý đến việc phổ cập chữ Nôm, nhà Vua đã dịch thiên Vô dật trong Kinh thư ra chữ Nôm. Nhưng cuộc xâm lăng của nhà Minh đã cắt ngang đường tiến của triều Hồ. Trong 7 năm, nhà Hồ tổ chức triển khai được hai khoa thi:
Khoa thi Thái học viên
Khoa này mở năm Canh Thìn – 1400, niên hiệu Thánh Nguyễn thứ nhất, đời Hồ Quý Ly, lấy đỗ 20 vị Thái học viên, hiện còn được sử sách ghi lại 7 người, có chia “giáp” (nhất giáp, nhị giáp). Nguyễn Trãi là vị Thái học viên của Triều Hồ, là một nhà văn hóa truyền thống lớn của Việt Nam, được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa truyền thống toàn thế giới.
Khoa thi năm Ất Dậu
Khoa thi này tổ chức triển khai năm Ất Dậu – 1405 niên hiệu Khai Đại thứ 3, đời Hồ Hán Thương. Khoa này sử sách không ghi là loại khoa gì. Hồ Ngạn Thần thi đỗ khoa này, sau khoản thời hạn đỗ được giao chức Thái học viên lý hành, ngoài ra còn 2 người khác, cả 3 ông đều không rõ quê quán hình trạng
Khoa cử thời Lê Sơ
Thời Lê sơ Tính từ lúc năm đầu đời Vua Lê Thái Tổ (1428) đến khi Mạc Đăng Dung giành ngôi lập ra triều Mạc (1527), gần tròn một thế kỷ. Đây là thời kỳ quyết sách phong kiến đạt đến thịnh trị, giáo dục khoa cử cũng trở thành khuôn mẫu cho giáo dục khoa cử cho những Vương triều sau. Bước đầu, triều Lê tổ chức triển khai những Chế khoa, từ thời gian năm 1442, khởi đầu tổ chức triển khai khoa Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ là thành phầm của Thời kỳ Nho giáo duy nhất, là yếu tố phối hợp giữa Nho học và Văn học trong khoa cử.
Khoa Minh kinh
Khoa Minh kinh: tổ chức triển khai tháng 5 năm Kỷ Dậu – 1429 niên hiệu Thuận Thiên thứ hai. Khoa này tổ chức triển khai tại sảnh đường Đông Kinh (Tp Hà Nội Thủ Đô này nay). Sử sách ghi được 7 người đỗ, người tham dự cuộc thi gồm có quan văn, võ từ tứ phẩm trở xuống, dân quân những lộ, những người dân ẩn dật và tăng đạo. Vì sự mở rộng này mà sử sách ghi là “Thi quan viên và vạn dân”
Khoa Hoành từ
Khoa này mở vào năm Tân Hợi – 1431 niên hiệu ThuậnThiên thứ 4, phép thi cũng như khoa Minh kinh lấy “chân Nho chính trực” bài thi dùng Minh kinh, luận, phú, hoặc sách vấn. Đỗ khoa Tân Hợi có Nguyễn Thiên Tích và Chu Tam Tỉnh và những người dân nổi tiếng về sau. Sau Khoa Hoành từ, triều Lê sơ còn tổ chức triển khai 2 Chế quan vào năm Quý Sửu – 1433 niên hiệu Thuận Thiên thứ 6; khoa này Vua đích thân ra văn sách, trong số người đỗ có Chu Xa, ông là người tổ chức triển khai khắc in cuốn sách Việt âm thi tập. Khoa thi Ất Mão – 1435 niên hiệu Thuận Bình thứ hai, Vua Lê Thái Tông ngự tại điện Hội Anh ra đề thi, người đỗ khoa Ất Mão có những nhân vật nổi tiếng như: Nguyễn Thời Trung và Lý Tử Tấn. Khoa thi Tiến sĩ Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất của thời Lê sơ cũng là khoa thi tiến sỹ thứ nhất trong lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam, tổ chức triển khai vào tháng 3 năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời Vua Lê Thái Tôn – 1442. Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất có 450 người tham dự cuộc thi, lấy đỗ 33 vị Tiến sĩ. Xếp hạng thành “tam giáp” (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp), ba giáp cũgn gọi là 3 bảng, chỉ có bảng một và hai đựơc gọi là chính bảng. Bảng một: Đệ nhất giáp là những Tiến sĩ cập đệ bảng gồm 3 người, tức “Tam danh”: – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhất danh tức Trạng Nguyên (Nguyễn Trực) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhị danh tức Bảng Nhãn (Nguyễn Như Đổ) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ tam danh tức Thám Hoa (Lương Như Hộc) Bảng hai: Đệ nhị giáp tiến sỹ xuất thân tức Hoàng giáp ( khoa này đỗ 7 vị) Bảng ba: Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân (nhà sử học Ngô Sỹ Liên đỗ đầu bảng này, xếp dưới ông là 23 vị). Khoa vị tiến sỹ thứ nhất xếp đặt khá đầy đủ quan trường thi: Đề điệu (Chánh chủ khảo), Giám thí (phó chủ khảo), Tuần Xước (đứng đầu những quan giám thị); Thu quyển (thu bài thi); Di phong (dọc phách); Đằng lục (sao bài thi để chấm ở bản sao); Đối độc (đọc so sánh giữa bài thi và bản sao); Độc quyển (chấm bài). Sau kỳ thi xếp hạng những Tiến sĩ ở Điện Hội Anh (ngày 2 tháng 2), một tháng sau làm lễ xướng danh; treo bảng người đỗ, rồi tiếp tục ban tước trật, mũ áo, cân đai, xiêm hốt, và yến tiệc tịa vườn Quỳnh Lâm; ban ngựa tốt để vinh quy bái tổ. Đến năm Hồng Đức thứ 15 – 1484 thì dựng bia đá. Hiện nay còn tấm bia khoa Tiến sĩ thứ nhất, tại Văn Miếu Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô. Sau khoa thi tiến sỹ thứ nhất, những triều Vua ở thời Lê sơ còn tổ chức triển khai 15 khoa thi Tiến sĩ nữa.
Khoa cử triều Mạc
Nhà Mạc giành ngôi của nhà Lê vào năm 1527 vào thời triều Lê đã từ từ suy thoái và khủng hoảng, nhưng trong 65 năm tồn tại của Vương triều Mạc chỉ có ít năm đầu yên ổn, từ thời gian năm 1553, những thế lực phong kiến họ Nguyễn, Trịnh đã tiến hành trận cuộc chiến tranh giành ngôi báu xẩy ra liên miên và quyết liệt. Trong Đk lịch sử dân tộc bản địa trở ngại này, để tồn tại, nhà Mạc phải lo tổ chức triển khai cơ quan ban ngành, quân đội, kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống – giáo dục. Sự nghiệp giáo dục và khoa cử tương quan đến việc tuyển chọn trí thức cho toàn bộ Vương nghiệp; buổi đầu, triều Mạc dưa vào số nho sĩ rất ít trong Vương tộc và của triều Lê có quan hệ thân thuộc và chán ghét những Vua Lê, muốn hợp tác với nhà Mạc đẻ góp thêm phần phục hưng giang sơn. Sau hai năm cầm quyền, nhà Mạc đã tổ chức triển khai khoa thi Tiến sĩ năm Kỷ Sửu 1529 niên hiệu Minh Đức, đời Mạc Thái Tổ. Từ khoa thi thứ nhất này đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Nhâm Thìn – 1592 niên hiệu Hồng Ninh thứ hai đời Mạc Hậu Hợp, nhà Mạc đã tổ chức triển khai đều đặn 3 năm một kỳ thi Tiến sĩ, mặc kệ cuộc chiến tranh, phải rời khỏi Thăng Long lên Cao Bằng cố thủ, thể hiện quyết tâm cao của nhà Mạc trong việc tuyển chọn nhân tài và tinh thần hiếu học trong nhân dân ta.
Khoa thi Tiến sĩ
Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất mở vào năm Kỷ Sửu – 1529, niên hiệu Minh Đức thứ 3, đời vua Mạc Thái Tổ (Mạc Đăng Dung). Khoa thi này thu được kết quả: – Đệ nhất giáp ban 3 Tiến sĩ cập đệ. – Đệ nhị giáp ban 8 Tiến sĩ xuất thân. Đệ tam giáp ban 15 Tiến sĩ đồng xuất thân Bia Tiến sĩ đề danh dựng ngay năm thi, văn bia do Thông Chương đại phu Trung thư giám, “Chính tự Tư chính khanh” Nguyễn Ngạn Chiêu soạn. Đây là tấm bia Tiến sĩ duy nhất của triều Mạc hiện còn tại Văn Miếu – Văn Miếu (Tp Hà Nội Thủ Đô), cùng với tấm bia đó, triều Mạc còn cho dựng lại hai bia khác của triều Lê, xác minh triều Mạc muốn tiếp nối đuôi nhau nền quốc học và khoa Tiến sĩ đã đạt tới sự hoàn thiện và triều Lê Thánh Tông. Sau khoa thi Tiến sĩ thứ nhất thời nhà Mạc đã tổ chức triển khai 3 năm một khoa thi, tổng số là 22 khoa, lấy đỗ 485 vị Tiến sĩ, trong số đó có 11 vị Trạng Nguyên; Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm chẳng những tiêu biểu vượt trội cho những nhà khoa bảng thời Mạc mà còn là một nhà văn hóa truyền thống lớn của dân tộc bản địa.
Khoa cử thời Lê Trung Hưng (Lê – Trịnh)
Lấy vùng núi Thanh Hóa làm địa thế căn cứ, triều Lê Trung Hưng đã mạnh dần lên, việc tổ chức triển khai khoa cử thu hút nhân tài được đưa ra. Ở thời kỳ đầu, triều Lê Trung Hưng cũng chỉ tổ chức triển khai Chế Khoa, tiếp Từ đó mới mở khoa Tiến sĩ, những khoa ấy được cử hành tại hành cung Văn Lại (Thanh Hóa) Từ năm 1595, những khoa thi Tiến sĩ lai được tiếp tục tổ chức triển khai ở kinh đô Thăng Long; tuy ít nhưng Chế khoa và khoa Đông những cũng cử hành. Từ khoa thi thứ nhất năm Ất Mùi niên hiệu Thuận Bình thứ 6 đời Lê Trung Tông – 1595 đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Đinh Mùi niên hiệu Thiên Thống thứ nhất – 1787 triều Lê Trung Hưng đã tổ chức triển khai được 73 khoa thi Tiến sĩ và Chế khoa, kéo dãn lịch sử dân tộc bản địa khoa cử của thời này tới 233 năm lịch sử dân tộc bản địa.
Chế khoa
Chế khoa mở đầu lịch sử dân tộc bản địa khoa cử thời Lê Trung Hưng năm Giáp Dần – 1554, khoa này lấy đỗ 13 Tiến sĩ Chế khoa, những tiến sỹ chia thành hai giáp: Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân (gồm 5 vị) và Đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân (8 vị). Năm Ất Sửu 1565, tổ chức triển khai chế khoa lần 2, lấy được 10[/i] Tiến sĩ Chế khoa[/i], vẫn chia thành 2 giáp. Các Chế khoa này tổ chức triển khai tại hành cung ở Vạn Lại; sau này triều Lê Trung Hưng truy dựng bia tại Văn Miếu – Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô vào năm 1653 cùng với 22 khoa Tiến sĩ khác, tổng số là 25 bia. Đây là đợt dựng bia lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa dựng bia Tiến sĩ. Chế khoa ở đầu cuối của thời Lê Trung Hưng tổ chức triển khai vào năm Đinh Mùi – 1787 chủ lấy được một vị Đồng Chế khoa xuất thân.
Khoa Tiến sĩ
Từ năm Canh Thìn – 1580, niên hiệu Quang Hưng thứ 3, nhà Lê Trung Hưng mở khoa thi Tiến sĩ, lấy đỗ 6 vị. Tuy chưa tổ chức triển khai Điện thí, nhưng xếp hạng theo Tam giáp, chưa tồn tại người đỗ Nhất giáp còn Nhị giáp tiến sỹ xuất thân: 4 vị. Đệ tam giáp Tiến sĩ xuất thân: 2 vị. Khoa này và những khoa Tiến sĩ tiếp theo: Quý Mùi – 1583, Quý Sửu – 1589, Nhâm Thìn – 1502 đều được tổ chức triển khai ở thành cung Vạn Lại.
Từ khoa Kỷ Sửu 1589 đã có thi Đình.
Từ khoa thi Tiến sĩ Ất Mùi – 1595 khởi đầu tổ chức triển khai tại kinh đô Thăng Long và định lệ 3 năm một, khoa đều đặn, thỉnh thoảng mới có kỳ, 4 năm hoặc 5 năm. Các định chế chuẩn mực thời Lê sơ lại được tiến hành, nhưng số người đỗ mỗi khoa không nhiều nếu không thích nói là rất ít, suốt thời Trung Hưng chỉ có một khoa đỗ nhiều nhất là được 22 người, điều này cũng phản ánh một thực tiễn lịch sử dân tộc bản địa: trong năm tháng cuộc chiến tranh kéo dãn, đã phá hoại nặng nề giang sơn, cản trở sự tăng trưởng của văn hóa truyền thống giáo dục, sự khắc phục thật trở ngại và lâu dài, quyết sách khoa cử cũng như toàn bộ quyết sách phong kiến suy yếu bế tắc chưa tồn tại cách nào thông nòng để dòng chảy mạnh lên được.
Khoa cử những triều chúa Nguyễn
Các chúa Đàng Trong tổ chức triển khai khoa cử có nhiều nét khác với triều phong kiến Việt Nam trước đó, kể cả khoa cử Trung Quõc, trọn vẹn có thể ở vị trí “riêng một góc trời” đã tạo Đk cho những chúa Nguyễn tổ chức triển khai khác đi so với định lệ chung sẵn có. Khoa cử thời Chúa Nguyễn cũng thiên về thi thơ, phú; loại văn khoa cử nổi bật nổi bật như Kinh nghĩa hầu như không dùng, trọn vẹn có thể nó phản ánh lịch sử dân tộc bản địa một vùng Nho học mới mẻ.
Khoa hoa văn và Chính đồ
Hai loại khoa Hoa văn và Chính đồ được mở thứ nhất vào năm 1646, đời Chúa Nguyễn Phúc Lan. Khoa Chính đồ chia thành 3 kỳ, kỳ đệ nhất thi văn Tứ lục, kỳ đệ nhi thi thơ và phú. Kỳ đệ tam thi Văn sách. Các quan Tri phủ, Tri huyện làm sơ khảo. Các quan Cai bạ, Ký lục, Vệ úy làm giám khảo. Các quan Nội tả, Nội hữu, Ngoại hữu là giám thị. Những người trung tuyển, chia thành 3 hạng, hạng nhất là Giám sinh, hạng nhì và hạng ba gọi là Sinh đồ. Khoa Hoa văn: Khoa Hoa văn là một loại Chế khoa văn học, thi trong 3 ngày mỗi ngày một bài thơ. Người thi khoa Hoa văn chia thành 3 hạng bổ vào 3 ty: Xá sai, Lệnh sử và Tướng thần Khoa Thám phỏng: khoa thi Thám phỏng là loại khoa thi đặc biệt quan trọng, mở đời Chúa Nguyễn Phúc Tân. Đề thi khoa này nhằm mục tiêu thăm dò những sĩ tử với với thời cuộc như dân tình Đàng Trong và Vua Lê Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Người trúng tuyển cũng bổ vào ty Xá sai. Ngoài ba loại khoa thi trên, những Chúa Nguyễn còn tổ chức triển khai những khoa thi Văn chức: dành riêng cho quan văn. Bài thi như khoa Chính đồ. Thi Tam Ty hỏi về binh lính, tiền lương, án ngục, lúa gạo xuất nhập. Thi Tướng thần và Sử lệnh, hai loại khoa này cũng nhằm mục tiêu kiểm tra quan chức.
Khoa cử thời Tây Sơn
Triều Tây Sơn xây dựng sau thắng lợi của khởi nghĩa nông dân chống những tập đoàn lớn lớn phong kiến cát cứ và ngoại xâm, đã mở ra thuở nào kỳ mới, dù ngắn ngủi nhưng đầy khí thế có những hướng đi mới mẻ. Về giáo dục – khoa cử, đấy là Vương triều thứ nhất của chủ trương mở trường công tới tận Thôn làng, còn những “Sinh đồ mua” trong khoa cử thời suy được sàng lọc, những bậc khoa bảng có tài năng của triều trước được trọng dụng. Nội dung học tập ở triều Tây Sơn vẫn nằm trong khuôn khổ Thánh kinh, Hiền truyện; Chính học mà triều Tây Sơn nêu cao thực ra là Nho học. Nhưng chứng minh và khẳng định là muốn phát huy mặt tốt đẹp của học thuyết này. Chữ Nôm được Vua Quang Trung sử dụng sáng tác, trao đổi, trong văn bản hành chính. Sùng Chính viện do Nguyễn Thiếp làm viện trưởng đã phiên dịch bộ Tứ thư, Tiểu học; việc học tập được chú trọng khuynh hướng về số đông dễ làm phát sinh hướng đi và thành tựu mới. Triều Tây Sơn mới tổ chức triển khai được khoa thi Hương, chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Nhưng nhiều vị đại khoa được sử dụng. Ngoài Nguyễn Thiếp còn những ông Phan Huy Ích, Nguyễn Huy Lượng, Vũ Huy Tấn, Đoàn Nguyễn Tuấn, Ngô Thì Nhậm…
Khoa cử triều Nguyễn
Vương triều Nguyễn trực tiếp giành ngôi vua từ Vương Triều Tây Sơn – Một triều đại từ “Áo vải cờ đào” “giúp dân dựng nước” (Lê Ngọc Hân – Ai Tư Vãn). Sau này triều Nguyễn lại để giang sơn rơi vào tay xâm lăng, nhân dân chịu nô lệ, nên những thành tựu về văn hóa truyền thống mà triều Nguyễn nỗ lực thừa kế tạo dựng có phần mờ nhòa trước hậu thế. Về mặt giáo dục, khoa cử triều Nguyễn đã đạt được những thành tựu rực rỡ cạnh bên những hạn chế, bởi nguyên nhân trọng yếu: Chế độ giáo dục khoa cử với những ưu việt ở thời Trung đại đã và đang trở thành lỗi thời trong xu thế lịch sử dân tộc bản địa từ Trung đại chuyển sang Cận đại. Nhà Nguyễn xậy dựng nhà Quốc học tại kinh đô Huế, tổ chức triển khai học hiệu ở phủ huyện. Về sách giáo khoa ngoài Tứ Thư, Ngũ kinh có Bắc sử (Bắc sử để ý tóm tắt), Nam sử cũng rất được biên soạn cùng với những loại thư: Hội điển – Địa lý – Lịch sử và trở thành khối mạng lưới hệ thống giáo khoa thư. Chế độ khoa cử luôn luôn được định lập rồi sửa đổi, nhằm mục tiêu thu được hiệu suất cao. Mọi định chế về khoa cử luôn lấy khuôn mẫu khoa cử thời Lê sơ, nhưng cũng luôn có thể có những khác lạ. Bên cạnh khoa thi Tiến sĩ còn tổ chức triển khai nhiều Chế khoa, ân khoa.
Khoa thi Hương
Thi Hương được triều Nguyễn tổ chức triển khai từ thời gian năm Đinh Mão – 1807, niên hiệu Gia Long thứ 6. Đây là kỳ thi độc lập, vì thời này triều Nguyễn chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Khoa thi Hương này là một ân khoa. Kỳ thi hương này mới có 6 trường: Sơn Nam, Thành Phố Hải Dương, Sơn Tây, Kinh Bắc, Thanh Hoa, và Nghệ An. Sau này, khoa Tiến sĩ được tổ chức triển khai thì thi Hương là cấp thi thứ nhất trong ba cấp thi: Hương (cấp địa phương), Hội (Cấp TW do Bộ Lễ chủ trì), Đình hay Điện (cấp TW, Hoàng đế chủ trì). Học vị thi Hương có 2 bậc, bậc cao là Cử nhân (Hương cống thời Lê) được tham gia thi Hội; Tú tài (Sinh đồ thời Lê) không được tham dự cuộc thi Hội. Dân gian gọi những ông đỗ Tú tài hai khoa là Tú kép, ba khoa là Tú mền, bốn khoa là Tú đụp. Từ khoa thi Hương thứ nhất đến khoa thi Hương ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm 1918, triều Nguyễn đã tổ chức triển khai 47 khoa, lấy đỗ khoảng chừng 5000 Cử nhân.
Khoa thi Tiến sĩ
Nhà Nguyễn mở khoa thi Tiến sĩ thứ nhất vào năm Nhâm Ngọ – 1822 niên hiệu Minh Mệnh thứ 3. Khoa Nhâm Ngọ mới lấy đỗ 3 Tiến sĩ, 1 Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân và 7 Đệ tam giáp Tiến sĩ đồng xuất thân Như vậy, những Tiến sĩ thời Nguyễn xếp hạng cũng tương tự như thời Lê. Ngay từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất này sẽ không chọn Tiến sĩ nhất giáp; những khoa Tiến sĩ sau đã có nhất giáp cũng không lấy Đệ nhất giáp Đệ nhất danh tức Trạng Nguyên, chỉ lấy Đệ nhất giáp Đệ nhị danh tức Bảng Nhãn và Đệ tam giáp Đệ tam danh tức Thám Hoa. Không phải vì nguyên do không tồn tại người tài đỗ cao, mà triều Nguyễn quy định: chức không đặt Tể Tướng; tước không phong Vương cho những người dân ngoại tộc; cung phi không lập Hoàng hậu; Đệ nhất giáp không lấy Trạng nguyên, tứ bất (bốn không) này nhằm mục tiêu khẳng xác lập trí tối cao duy nhất của Hoàng đế, tránh mọi hình thức dẫn đến phân quyền. Khoa thi Tiến sĩ cũng rất được cố định và thắt chặt về thời hạn thi là 3 năm: Thìn, Tuất, Sửu, Mùi, thi Hương tất phải tổ chức triển khai trước vào trong năm: Tý, Ngọ, Mão, Dậu. Từ thời Tự Đức có tổ chức triển khai thêm những Chế Khoa Từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất(1822), đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Kỷ Mùi – 1919 nhà Nguyễn tổ chức triển khai được 38 khoa thi.
Chế khoa và Ân khoa
Ngoài khoa thi Tiến sĩ có định kỳ, triều Nguyễn cũng tổ chức triển khai Chế khoa bất định kỳ, trong số đó có ân khoa là loại Chế khoa tổ chức triển khai vào những dịp lễ lớn (đại khánh) như lễ đăng quang thượng thọ. Thời Tự Đức có tổ chức triển khai những Chế Khoa sau: – Chế khoa Cát sĩ: khoa Cát sĩ tổ chức triển khai năm Tân Hợi – 1851. Người tham dự cuộc thi gồm có: Giám sinh đang theo học và chưa tham dự cuộc thi, Cử nhân đang học thêm để chờ thi sau tại Văn Miếu, những học quan Giáo thụ Huấn đạo; những Tiến sĩ, Phó bảng chưa làm quan, kể cả Tú tài (nhưng phải qua một kỳ sơ khảo). Đỗ Chế khoa cũng rất được phân: Đệ nhất giáp cát sĩ cập đệ, cũng như khoa thi Tiến sĩ, bảng này chỉ có Đệ nhị và Đệ tam danh tương tự với Bảng Nhãn, Thám Hoa không lấy Đệ nhất danh tương tự với Trạng nguyên. Tiếp sau là hai bảng Đệ nhị giáp cát sĩ xuất thân tương tự Hoàng giáp. Đệ tam giáp cát sĩ đồng xuất thân tương tự Đồng Tiến sĩ. Các ân điển tương tự với Khoa Tiến sĩ. – Chế khoa Nhã sĩ: khoa Nhã sĩ tổ chức triển khai năm Ất Sửu – 1865, Chế khoa này còn đã có được khắc bia đá, nhưng ẩn điển không được bằng khoa Tiến sĩ.
Về Ân khoa triều Nguyễn tổ chức triển khai cả Ân khoa thi Hương như khoa năm Tân Tỵ – 1821 và cả ân khoa thi Hội như khoa Giáp Tuấn – 1848.
Page 4
Từ khoa thi thứ nhất được tổ chức triển khai vào năm Ất Mão niên hiệu Thái Ninh tứ 4 đời Vua Lý Nhân Tông – năm 1075: Chế khoa Minh Kinh bác học đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu cuối của năm Kỷ Mùi niên hiệu Khải Định thứ 4 đời Nguyễn Bảo Đại – năm 1919, lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam đã có 844 năm lịch sử dân tộc bản địa với trên 180 khoa thi trên 2900 vị đỗ những kỳ thi cấp TW: Khoa tiến sỹ và Chế khoa. Họ là lực lượng đa phần của khối mạng lưới hệ thống quan văn sở hữu những mặt của tổ chức triển khai nhà nước và xã hội, là những tác giả đa phần của nền văn học cổ Việt Nam và kho tàng thư tịch Hán – Nôm, gồm có nhiều môn khoa học: ngữ văn, sử học, địa lý, dân tộc bản địa học, y học…Khoa cử Việt Nam về cơ bản theo quy mô của quyết sách khoa cử Trung Quõc thời Trung đại, nhưng do Đk lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của Việt Nam đã tạo ra nhiều dị biệt trong thể chế. Lịch sử và thành tựu của khoa cử một bộ phận của giáo dục – văn hóa truyền thống Việt Nam đã góp thêm phần rực rỡ vào văn hóa truyền thống văn minh chung của toàn khu vực.
Văn Miếu trường ĐH thứ nhất của Việt Nam
Khoa cử thời Lý Sau kháng chiến chống Tống thắng lợi, triều Lý đặc biệt quan trọng để ý đến tăng trưởng nông nghiệp và thủ công nghiệp, làm nền cho việc xây dựng triều trính, vương quốc. Về tư tưởng, Phật giáo đang ở thời kỳ hoàng kim, nhưng Nho giáo – đạo trị nước lại cần cho việc củng cố cơ quan ban ngành, mở rộng bang giao, nên Nho giáo cũng rất được định hình và nhận định trọng, Văn Miếu, Văn Miếu tiếp sau đó xây dựng, khoa cử được tổ chức triển khai. Trong 215 năm (1010 – 1225) sử sách còn ghi được, triều Lý đã tổ chức triển khai 7 khoa thi, trung bình hơn 30 năm một khoa, quả là ít so với những Vương triều phong kiến về sau; những khoa thi này đều là loại Chế khoa thi không bình thường, theo chiếu chỉ nhà Vua.
Khoa thi “Minh kinh bác học”
Khoa Minh kinh bác học là khoa thi thứ nhất mở vào Tháng 2 băn Ất Mão – 1075, niên hiệu Thái Ninh thứ tư đời Vua Lý Nhân Tông. Khoa thi này lấy đỗ 10 người, sử sách chỉ ghi được Lê Văn Thịnh người đỗ đầu khoa (ông người Đông Cửu, Gia Định nay thuộc Gia Lương – Hà Bắc được thăng tới chức Thái Sư) Về Khoa thi Minh kinh bác học, xé trong khoa cử Trung Quõc và cac Vương triều phong kiến Việt Nam sau này, thì chỉ có khoa Minh kinh: Thông hiểu tầm cỡ Nho giáo riêng ở thời Đường có thi cả sách Lão Tử, còn Minh kinh bác học là chức quan trong nhà Văn Miếu rất trọn vẹn có thể đấy là kỳ thi nhằm mục tiêu mục tiêu chọn thầy cho Văn Miếu được mở vào năm tiếp theo (1076). Về khoa này, sử sách ghi là: “Tuyển Minh kinh bác học dữ nho học tam trường”. Câu này nay còn những cách hiểu rất khác nhau, trọn vẹn có thể đấy là 2 khoa riêng không tương quan gì đến nhau trong số đó gồm Khoa Minh kinh bác học và khoa thi Nho học tam trường (Tam trường gồm 3 nhóm bài thi, ba đợt thi, vì những kỳ thi Nho giáo thời kỳ này chưa tổ chức triển khai quy mô của khoa thi tứ trường)
Khoa thi “Văn học”
Khoa thi này tổ chức triển khai vào tháng 8 năm Bính Dần – năm 1086, niên hiệu Quảng Hựu thứ hai đời Vua Lý Nhân Tông.. Khoa thi này nhằm mục tiêu chọn người dân có tài năng văn học trong nước để lấy vào Viện Hàn lâm. Như vậy khoa này cũng là một Chế Khoa, đỗ đầu khoa là Mạc Hiển Tích, viên tổ của Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chí thời Trần
Khoa thi điện
Khoa thi tổ chức triển khai vào tháng 10 năm Nhâm Thân – năm 1152, niên hiệu Đại Định thứ 13. Về khoa thi này Đại Việt sử ký toàn thư ghi là đại Điện thí – thi Điện, Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú lại ghi là Đình thí – thi Đình. Các sách ghi Thi điện hay thi đình là ghi vị trí thi tại Điện, Đình Hoàng đế chứ không phải là kỳ thi Đình thi Điện trong thi tiến sỹ.
Khoa “thiên hạ sĩ nhân”
Thi “Thiên hạ sĩ nhân” (thi kẻ sĩ trong nước), chưa rõ là tên gọi khoa thi hay chỉ là gi chép về việc tổ chức triển khai thi, riêng Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí ghi là: Thái học viên, có lẽ rằng không phải là như vậy. Vì triều Lý tổ chức triển khai ba khoa loại này vào trong năm 1165, 1185 thì chỉ có khoa năm 1185 ghi thêm được mục tiêu khoa thi là chọn người: giỏi thi thư, và ghi được tên 3 người đỗ, không biết rõ hơn về phương pháp tổ chức triển khai, trọn vẹn có thể đó cũng là 3 Chế khoa.
Khoa thi “Tam giáo”
Khoa thi “Tam Giáo” nguyên văn trong sử sách ghi là “Thí tam giáo tử”: thi người trong ba giáo Nho, Phật, Đạo. Khoa thi này tổ chức triển khai vào đời Vua Lý Cao Tông niên hiệu Thiên Tư Gia Thụy thứ 10 năm Ất Mão – 1195. Khoa thi “Tam giáo” sang đến đời Trần vẫn tổ chức triển khai.
Khoa cử thời Trần
Nhà Trần thay thế nhà Lý, ba lần thắng lợi ngoại xâm, mở mang công cuộc xây dựng giang sơn, chú trọng giáo dục khoa cử. Năm 1236, mở rộng nhà Quốc học tại kinh đô gọi là Quốc học viện chuyên nghành. Năm 1281, lập thêm nhà Quốc học ở phủ Thiên Trường. Tại nhà Quốc học, ngoài con em của tớ qúy tộc quan lại còn cho con em của tớ dân thường phải là loại tuấn tú đến học. Từ năm 1337, đã đặt học quan tại những Lộ, Phủ. Với khối mạng lưới hệ thống học hiệu này, Nhà Trần đã tổ chức triển khai được một nền giáo dục và khoa cử quy mô. Kể từ khoa thi thứ nhất tổ chức triển khai vào năm 1227 đến khoa thi ở đầu cuối vào năm 1396, triều Trần đã tổ chức triển khai được 11 khoa thi trong số đó có một khoa thi “Tam giáo”, và 10 khoa thi Thái học viên.
Khoa “Tam giáo”
Năm Đinh Hợi – 1227 niên hiệu Kiến Trung thứ 3 đời Trần Thái Tôn tổ chức triển khai khoa thi thứ nhất. Sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú cũng ghi là “Thi tam giáo tử”, nghĩa là tổ chức triển khai thi để chọn nhân tài trong Tam giáo: Nho giáo, Phật giáo, Đạo giáo như thời Lý. Đây là khoa thi “Tam giáo” ở đầu cuối trong mạch thi Tam giáo từ thời Lý.
Khoa thi “Thái học viên”
Triều Trần tổ chức triển khai khoa thi “Thái học viên” thứ nhất vào năm Nhâm Thìn – 1232, niên hiệu Kiến Trung thứ 8 đời vua Trần Thái Tông. Sau khoa thi này, triều Trần tiếp tục tổ chức triển khai 9 khoa thi Thái học viên. Khoa thi ở đầu cuối vào năm Bính Tý – 1396 niên hiệu Quang Thái thứ 9 đời vua Trần Thuận Tông. Khoa thi Thái học viên thờii Trần tiến hành những định chế giống khoa thi Tiến sĩ; chia Tam giáp (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp) ngay từ khoa thi thứ nhất. Xếp Tam khôi (Trạng Nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa) từ khoa thi năm 1247. Bên cạnh Kinh Trạng nguyên (trạng nguyên của vùng kinh lộ) và Trai Trạng Nguyên (Trạng nguyên của vùng trại, Tính từ lúc Thanh Hóa trở vào) tiến hành định chế này được hai khoa, nhằm mục tiêu khuyến khích việc học ở vùng xa kinh thành. Sau Tam khôi lấy Hoàng giáp là ác tiến sỹ thứ hai, từ khoa thi 1304. Bài thi của khoa thi Thái học viên cũng rất được ghi rõ trong khoa thi 1304 này: Trường một: Thi Kinh nghi (những chỗ còn nghi ngờ trong kinh) và Kinh nghĩa (giải nghĩa kinh). Trường hai: thi thơ, phú. Trường ba: thi chế, chiếu, biểu. Trường bốn: thi văn sách (một đạo) Trước khi vào trường, có kỳ phụ thí thi ám tả hai thiên Y quốc và Thiên tử truyện trong sách cổ Trung Hoa để loại người kém. Địa điểm thi ngoài kinh kỳ; Có tổ chức triển khai ở trong nhà Quốc học phủ Thiên Trường (khoa Giáp Dần – 1374) và chùa Vạn Phúc (khoa Giáp Tý – 1384) vì Thái thượng hoàng ở đó. Mặc dù tổ chức triển khai khoa thi Thái học viên thoe định Chế khoa thi Tiến sĩ, nhưng triều Trận lại gọi là khoa thi Thái học viên, ban cho những người dân đỗ học vị Thái học viên, trọn vẹn có thể một trong những nguyên do quan trọng là vì bình diện tư tưởng lúc bấy giờ. Tam giáo cùng hòa hợp tồn tại, Nho giáo nhích lên dần so với Phật giáo, Đạo giáo nhưng chưa ở vị trí thế duy nhất. Còn khoa Tiến sĩ lại là kết quả của sự việc phối hợp nội dung thi Nho học và văn học là thành phầm của thời kỳ Nho giáo duy nhất. Thái học trong Thái học viện chuyên nghành là một ên khá của nhà Quốc tử giám; Thái học trong Thái học viên chỉ là một tên khác của Giám sinh. Khoa cử Trung Quõc chưa tháy có khao thi và học vị Thái học viên (?) đó cũng là nét rực rỡ của khoa cử vn thời Trần
Khoa cử thời Hồ
Triều Hồ thay thế triều Trần, về tư tưởng và học thuật có nhiều điểm độc lạ và rất khác nhau. Từ khi chưa giành ngôi vua, Hồ Quý Ly đã viết sách Minh Đạo dâng vua Trần Nghệ Tông, sách nàu tuy mất nhưng sử sách ghi lại được mấy ý kiến mạnh dạn: nghi ngờ một số trong những hành vi của Khổng Tử – vị Thánh sư của Nho giáo, lên án lối học “Tầm chương trích cú” và những bậc đại Nho Đường – Tống chuyên trau dồi hư văn, không để ý đến thực tiễn. Tuy vạch ra một số trong những khuyết điểm kém của Nho giáo và Nho học nhưng khi ở ngôi Vua, Hồ Quý Ly lại tăng cường giáo dục Nho giáo khuyến khích Nho sĩ. Giáo dục đào tạo và khoa cử thời Hồ, ngoài tầm cỡ Nho giáo có để ý đến cách học thiết thực. Các triều chỉ thi toán trong kỳ thi tuyển lại viên, riêng triều Hồ đưa toán thư phám vào kỳ đại khoa. Hồ Quý Ly để ý đến việc phổ cập chữ Nôm, nhà Vua đã dịch thiên Vô dật trong Kinh thư ra chữ Nôm. Nhưng cuộc xâm lăng của nhà Minh đã cắt ngang đường tiến của triều Hồ. Trong 7 năm, nhà Hồ tổ chức triển khai được hai khoa thi:
Khoa thi Thái học viên
Khoa này mở năm Canh Thìn – 1400, niên hiệu Thánh Nguyễn thứ nhất, đời Hồ Quý Ly, lấy đỗ 20 vị Thái học viên, hiện còn được sử sách ghi lại 7 người, có chia “giáp” (nhất giáp, nhị giáp). Nguyễn Trãi là vị Thái học viên của Triều Hồ, là một nhà văn hóa truyền thống lớn của Việt Nam, được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa truyền thống toàn thế giới.
Khoa thi năm Ất Dậu
Khoa thi này tổ chức triển khai năm Ất Dậu – 1405 niên hiệu Khai Đại thứ 3, đời Hồ Hán Thương. Khoa này sử sách không ghi là loại khoa gì. Hồ Ngạn Thần thi đỗ khoa này, sau khoản thời hạn đỗ được giao chức Thái học viên lý hành, ngoài ra còn 2 người khác, cả 3 ông đều không rõ quê quán hình trạng
Khoa cử thời Lê Sơ
Thời Lê sơ Tính từ lúc năm đầu đời Vua Lê Thái Tổ (1428) đến khi Mạc Đăng Dung giành ngôi lập ra triều Mạc (1527), gần tròn một thế kỷ. Đây là thời kỳ quyết sách phong kiến đạt đến thịnh trị, giáo dục khoa cử cũng trở thành khuôn mẫu cho giáo dục khoa cử cho những Vương triều sau. Bước đầu, triều Lê tổ chức triển khai những Chế khoa, từ thời gian năm 1442, khởi đầu tổ chức triển khai khoa Tiến sĩ. Khoa thi Tiến sĩ là thành phầm của Thời kỳ Nho giáo duy nhất, là yếu tố phối hợp giữa Nho học và Văn học trong khoa cử.
Khoa Minh kinh
Khoa Minh kinh: tổ chức triển khai tháng 5 năm Kỷ Dậu – 1429 niên hiệu Thuận Thiên thứ hai. Khoa này tổ chức triển khai tại sảnh đường Đông Kinh (Tp Hà Nội Thủ Đô này nay). Sử sách ghi được 7 người đỗ, người tham dự cuộc thi gồm có quan văn, võ từ tứ phẩm trở xuống, dân quân những lộ, những người dân ẩn dật và tăng đạo. Vì sự mở rộng này mà sử sách ghi là “Thi quan viên và vạn dân”
Khoa Hoành từ
Khoa này mở vào năm Tân Hợi – 1431 niên hiệu ThuậnThiên thứ 4, phép thi cũng như khoa Minh kinh lấy “chân Nho chính trực” bài thi dùng Minh kinh, luận, phú, hoặc sách vấn. Đỗ khoa Tân Hợi có Nguyễn Thiên Tích và Chu Tam Tỉnh và những người dân nổi tiếng về sau. Sau Khoa Hoành từ, triều Lê sơ còn tổ chức triển khai 2 Chế quan vào năm Quý Sửu – 1433 niên hiệu Thuận Thiên thứ 6; khoa này Vua đích thân ra văn sách, trong số người đỗ có Chu Xa, ông là người tổ chức triển khai khắc in cuốn sách Việt âm thi tập. Khoa thi Ất Mão – 1435 niên hiệu Thuận Bình thứ hai, Vua Lê Thái Tông ngự tại điện Hội Anh ra đề thi, người đỗ khoa Ất Mão có những nhân vật nổi tiếng như: Nguyễn Thời Trung và Lý Tử Tấn. Khoa thi Tiến sĩ Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất của thời Lê sơ cũng là khoa thi tiến sỹ thứ nhất trong lịch sử dân tộc bản địa khoa cử Việt Nam, tổ chức triển khai vào tháng 3 năm Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3 đời Vua Lê Thái Tôn – 1442. Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất có 450 người tham dự cuộc thi, lấy đỗ 33 vị Tiến sĩ. Xếp hạng thành “tam giáp” (nhất giáp, nhị giáp, tam giáp), ba giáp cũgn gọi là 3 bảng, chỉ có bảng một và hai đựơc gọi là chính bảng. Bảng một: Đệ nhất giáp là những Tiến sĩ cập đệ bảng gồm 3 người, tức “Tam danh”: – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhất danh tức Trạng Nguyên (Nguyễn Trực) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ nhị danh tức Bảng Nhãn (Nguyễn Như Đổ) – Đệ nhất giáp tiến sỹ cập đệ, đệ tam danh tức Thám Hoa (Lương Như Hộc) Bảng hai: Đệ nhị giáp tiến sỹ xuất thân tức Hoàng giáp ( khoa này đỗ 7 vị) Bảng ba: Đệ tam giáp đồng tiến sỹ xuất thân (nhà sử học Ngô Sỹ Liên đỗ đầu bảng này, xếp dưới ông là 23 vị). Khoa vị tiến sỹ thứ nhất xếp đặt khá đầy đủ quan trường thi: Đề điệu (Chánh chủ khảo), Giám thí (phó chủ khảo), Tuần Xước (đứng đầu những quan giám thị); Thu quyển (thu bài thi); Di phong (dọc phách); Đằng lục (sao bài thi để chấm ở bản sao); Đối độc (đọc so sánh giữa bài thi và bản sao); Độc quyển (chấm bài). Sau kỳ thi xếp hạng những Tiến sĩ ở Điện Hội Anh (ngày 2 tháng 2), một tháng sau làm lễ xướng danh; treo bảng người đỗ, rồi tiếp tục ban tước trật, mũ áo, cân đai, xiêm hốt, và yến tiệc tịa vườn Quỳnh Lâm; ban ngựa tốt để vinh quy bái tổ. Đến năm Hồng Đức thứ 15 – 1484 thì dựng bia đá. Hiện nay còn tấm bia khoa Tiến sĩ thứ nhất, tại Văn Miếu Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô. Sau khoa thi tiến sỹ thứ nhất, những triều Vua ở thời Lê sơ còn tổ chức triển khai 15 khoa thi Tiến sĩ nữa.
Khoa cử triều Mạc
Nhà Mạc giành ngôi của nhà Lê vào năm 1527 vào thời triều Lê đã từ từ suy thoái và khủng hoảng, nhưng trong 65 năm tồn tại của Vương triều Mạc chỉ có ít năm đầu yên ổn, từ thời gian năm 1553, những thế lực phong kiến họ Nguyễn, Trịnh đã tiến hành trận cuộc chiến tranh giành ngôi báu xẩy ra liên miên và quyết liệt. Trong Đk lịch sử dân tộc bản địa trở ngại này, để tồn tại, nhà Mạc phải lo tổ chức triển khai cơ quan ban ngành, quân đội, kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống – giáo dục. Sự nghiệp giáo dục và khoa cử tương quan đến việc tuyển chọn trí thức cho toàn bộ Vương nghiệp; buổi đầu, triều Mạc dưa vào số nho sĩ rất ít trong Vương tộc và của triều Lê có quan hệ thân thuộc và chán ghét những Vua Lê, muốn hợp tác với nhà Mạc đẻ góp thêm phần phục hưng giang sơn. Sau hai năm cầm quyền, nhà Mạc đã tổ chức triển khai khoa thi Tiến sĩ năm Kỷ Sửu 1529 niên hiệu Minh Đức, đời Mạc Thái Tổ. Từ khoa thi thứ nhất này đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Nhâm Thìn – 1592 niên hiệu Hồng Ninh thứ hai đời Mạc Hậu Hợp, nhà Mạc đã tổ chức triển khai đều đặn 3 năm một kỳ thi Tiến sĩ, mặc kệ cuộc chiến tranh, phải rời khỏi Thăng Long lên Cao Bằng cố thủ, thể hiện quyết tâm cao của nhà Mạc trong việc tuyển chọn nhân tài và tinh thần hiếu học trong nhân dân ta.
Khoa thi Tiến sĩ
Khoa thi Tiến sĩ thứ nhất mở vào năm Kỷ Sửu – 1529, niên hiệu Minh Đức thứ 3, đời vua Mạc Thái Tổ (Mạc Đăng Dung). Khoa thi này thu được kết quả: – Đệ nhất giáp ban 3 Tiến sĩ cập đệ. – Đệ nhị giáp ban 8 Tiến sĩ xuất thân. Đệ tam giáp ban 15 Tiến sĩ đồng xuất thân Bia Tiến sĩ đề danh dựng ngay năm thi, văn bia do Thông Chương đại phu Trung thư giám, “Chính tự Tư chính khanh” Nguyễn Ngạn Chiêu soạn. Đây là tấm bia Tiến sĩ duy nhất của triều Mạc hiện còn tại Văn Miếu – Văn Miếu (Tp Hà Nội Thủ Đô), cùng với tấm bia đó, triều Mạc còn cho dựng lại hai bia khác của triều Lê, xác minh triều Mạc muốn tiếp nối đuôi nhau nền quốc học và khoa Tiến sĩ đã đạt tới sự hoàn thiện và triều Lê Thánh Tông. Sau khoa thi Tiến sĩ thứ nhất thời nhà Mạc đã tổ chức triển khai 3 năm một khoa thi, tổng số là 22 khoa, lấy đỗ 485 vị Tiến sĩ, trong số đó có 11 vị Trạng Nguyên; Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm chẳng những tiêu biểu vượt trội cho những nhà khoa bảng thời Mạc mà còn là một nhà văn hóa truyền thống lớn của dân tộc bản địa.
Khoa cử thời Lê Trung Hưng (Lê – Trịnh)
Lấy vùng núi Thanh Hóa làm địa thế căn cứ, triều Lê Trung Hưng đã mạnh dần lên, việc tổ chức triển khai khoa cử thu hút nhân tài được đưa ra. Ở thời kỳ đầu, triều Lê Trung Hưng cũng chỉ tổ chức triển khai Chế Khoa, tiếp Từ đó mới mở khoa Tiến sĩ, những khoa ấy được cử hành tại hành cung Văn Lại (Thanh Hóa) Từ năm 1595, những khoa thi Tiến sĩ lai được tiếp tục tổ chức triển khai ở kinh đô Thăng Long; tuy ít nhưng Chế khoa và khoa Đông những cũng cử hành. Từ khoa thi thứ nhất năm Ất Mùi niên hiệu Thuận Bình thứ 6 đời Lê Trung Tông – 1595 đến khoa thi ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Đinh Mùi niên hiệu Thiên Thống thứ nhất – 1787 triều Lê Trung Hưng đã tổ chức triển khai được 73 khoa thi Tiến sĩ và Chế khoa, kéo dãn lịch sử dân tộc bản địa khoa cử của thời này tới 233 năm lịch sử dân tộc bản địa.
Chế khoa
Chế khoa mở đầu lịch sử dân tộc bản địa khoa cử thời Lê Trung Hưng năm Giáp Dần – 1554, khoa này lấy đỗ 13 Tiến sĩ Chế khoa, những tiến sỹ chia thành hai giáp: Đệ nhất giáp Chế khoa xuất thân (gồm 5 vị) và Đệ nhị giáp đồng Chế khoa xuất thân (8 vị). Năm Ất Sửu 1565, tổ chức triển khai chế khoa lần 2, lấy được 10[/i] Tiến sĩ Chế khoa[/i], vẫn chia thành 2 giáp. Các Chế khoa này tổ chức triển khai tại hành cung ở Vạn Lại; sau này triều Lê Trung Hưng truy dựng bia tại Văn Miếu – Văn Miếu, Tp Hà Nội Thủ Đô vào năm 1653 cùng với 22 khoa Tiến sĩ khác, tổng số là 25 bia. Đây là đợt dựng bia lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa dựng bia Tiến sĩ. Chế khoa ở đầu cuối của thời Lê Trung Hưng tổ chức triển khai vào năm Đinh Mùi – 1787 chủ lấy được một vị Đồng Chế khoa xuất thân.
Khoa Tiến sĩ
Từ năm Canh Thìn – 1580, niên hiệu Quang Hưng thứ 3, nhà Lê Trung Hưng mở khoa thi Tiến sĩ, lấy đỗ 6 vị. Tuy chưa tổ chức triển khai Điện thí, nhưng xếp hạng theo Tam giáp, chưa tồn tại người đỗ Nhất giáp còn Nhị giáp tiến sỹ xuất thân: 4 vị. Đệ tam giáp Tiến sĩ xuất thân: 2 vị. Khoa này và những khoa Tiến sĩ tiếp theo: Quý Mùi – 1583, Quý Sửu – 1589, Nhâm Thìn – 1502 đều được tổ chức triển khai ở thành cung Vạn Lại.
Từ khoa Kỷ Sửu 1589 đã có thi Đình.
Từ khoa thi Tiến sĩ Ất Mùi – 1595 khởi đầu tổ chức triển khai tại kinh đô Thăng Long và định lệ 3 năm một, khoa đều đặn, thỉnh thoảng mới có kỳ, 4 năm hoặc 5 năm. Các định chế chuẩn mực thời Lê sơ lại được tiến hành, nhưng số người đỗ mỗi khoa không nhiều nếu không thích nói là rất ít, suốt thời Trung Hưng chỉ có một khoa đỗ nhiều nhất là được 22 người, điều này cũng phản ánh một thực tiễn lịch sử dân tộc bản địa: trong năm tháng cuộc chiến tranh kéo dãn, đã phá hoại nặng nề giang sơn, cản trở sự tăng trưởng của văn hóa truyền thống giáo dục, sự khắc phục thật trở ngại và lâu dài, quyết sách khoa cử cũng như toàn bộ quyết sách phong kiến suy yếu bế tắc chưa tồn tại cách nào thông nòng để dòng chảy mạnh lên được.
Khoa cử những triều chúa Nguyễn
Các chúa Đàng Trong tổ chức triển khai khoa cử có nhiều nét khác với triều phong kiến Việt Nam trước đó, kể cả khoa cử Trung Quõc, trọn vẹn có thể ở vị trí “riêng một góc trời” đã tạo Đk cho những chúa Nguyễn tổ chức triển khai khác đi so với định lệ chung sẵn có. Khoa cử thời Chúa Nguyễn cũng thiên về thi thơ, phú; loại văn khoa cử nổi bật nổi bật như Kinh nghĩa hầu như không dùng, trọn vẹn có thể nó phản ánh lịch sử dân tộc bản địa một vùng Nho học mới mẻ.
Khoa hoa văn và Chính đồ
Hai loại khoa Hoa văn và Chính đồ được mở thứ nhất vào năm 1646, đời Chúa Nguyễn Phúc Lan. Khoa Chính đồ chia thành 3 kỳ, kỳ đệ nhất thi văn Tứ lục, kỳ đệ nhi thi thơ và phú. Kỳ đệ tam thi Văn sách. Các quan Tri phủ, Tri huyện làm sơ khảo. Các quan Cai bạ, Ký lục, Vệ úy làm giám khảo. Các quan Nội tả, Nội hữu, Ngoại hữu là giám thị. Những người trung tuyển, chia thành 3 hạng, hạng nhất là Giám sinh, hạng nhì và hạng ba gọi là Sinh đồ. Khoa Hoa văn: Khoa Hoa văn là một loại Chế khoa văn học, thi trong 3 ngày mỗi ngày một bài thơ. Người thi khoa Hoa văn chia thành 3 hạng bổ vào 3 ty: Xá sai, Lệnh sử và Tướng thần Khoa Thám phỏng: khoa thi Thám phỏng là loại khoa thi đặc biệt quan trọng, mở đời Chúa Nguyễn Phúc Tân. Đề thi khoa này nhằm mục tiêu thăm dò những sĩ tử với với thời cuộc như dân tình Đàng Trong và Vua Lê Chúa Trịnh ở Đàng Ngoài. Người trúng tuyển cũng bổ vào ty Xá sai. Ngoài ba loại khoa thi trên, những Chúa Nguyễn còn tổ chức triển khai những khoa thi Văn chức: dành riêng cho quan văn. Bài thi như khoa Chính đồ. Thi Tam Ty hỏi về binh lính, tiền lương, án ngục, lúa gạo xuất nhập. Thi Tướng thần và Sử lệnh, hai loại khoa này cũng nhằm mục tiêu kiểm tra quan chức.
Khoa cử thời Tây Sơn
Triều Tây Sơn xây dựng sau thắng lợi của khởi nghĩa nông dân chống những tập đoàn lớn lớn phong kiến cát cứ và ngoại xâm, đã mở ra thuở nào kỳ mới, dù ngắn ngủi nhưng đầy khí thế có những hướng đi mới mẻ. Về giáo dục – khoa cử, đấy là Vương triều thứ nhất của chủ trương mở trường công tới tận Thôn làng, còn những “Sinh đồ mua” trong khoa cử thời suy được sàng lọc, những bậc khoa bảng có tài năng của triều trước được trọng dụng. Nội dung học tập ở triều Tây Sơn vẫn nằm trong khuôn khổ Thánh kinh, Hiền truyện; Chính học mà triều Tây Sơn nêu cao thực ra là Nho học. Nhưng chứng minh và khẳng định là muốn phát huy mặt tốt đẹp của học thuyết này. Chữ Nôm được Vua Quang Trung sử dụng sáng tác, trao đổi, trong văn bản hành chính. Sùng Chính viện do Nguyễn Thiếp làm viện trưởng đã phiên dịch bộ Tứ thư, Tiểu học; việc học tập được chú trọng khuynh hướng về số đông dễ làm phát sinh hướng đi và thành tựu mới. Triều Tây Sơn mới tổ chức triển khai được khoa thi Hương, chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Nhưng nhiều vị đại khoa được sử dụng. Ngoài Nguyễn Thiếp còn những ông Phan Huy Ích, Nguyễn Huy Lượng, Vũ Huy Tấn, Đoàn Nguyễn Tuấn, Ngô Thì Nhậm…
Khoa cử triều Nguyễn
Vương triều Nguyễn trực tiếp giành ngôi vua từ Vương Triều Tây Sơn – Một triều đại từ “Áo vải cờ đào” “giúp dân dựng nước” (Lê Ngọc Hân – Ai Tư Vãn). Sau này triều Nguyễn lại để giang sơn rơi vào tay xâm lăng, nhân dân chịu nô lệ, nên những thành tựu về văn hóa truyền thống mà triều Nguyễn nỗ lực thừa kế tạo dựng có phần mờ nhòa trước hậu thế. Về mặt giáo dục, khoa cử triều Nguyễn đã đạt được những thành tựu rực rỡ cạnh bên những hạn chế, bởi nguyên nhân trọng yếu: Chế độ giáo dục khoa cử với những ưu việt ở thời Trung đại đã và đang trở thành lỗi thời trong xu thế lịch sử dân tộc bản địa từ Trung đại chuyển sang Cận đại. Nhà Nguyễn xậy dựng nhà Quốc học tại kinh đô Huế, tổ chức triển khai học hiệu ở phủ huyện. Về sách giáo khoa ngoài Tứ Thư, Ngũ kinh có Bắc sử (Bắc sử để ý tóm tắt), Nam sử cũng rất được biên soạn cùng với những loại thư: Hội điển – Địa lý – Lịch sử và trở thành khối mạng lưới hệ thống giáo khoa thư. Chế độ khoa cử luôn luôn được định lập rồi sửa đổi, nhằm mục tiêu thu được hiệu suất cao. Mọi định chế về khoa cử luôn lấy khuôn mẫu khoa cử thời Lê sơ, nhưng cũng luôn có thể có những khác lạ. Bên cạnh khoa thi Tiến sĩ còn tổ chức triển khai nhiều Chế khoa, ân khoa.
Khoa thi Hương
Thi Hương được triều Nguyễn tổ chức triển khai từ thời gian năm Đinh Mão – 1807, niên hiệu Gia Long thứ 6. Đây là kỳ thi độc lập, vì thời này triều Nguyễn chưa tổ chức triển khai được khoa thi Tiến sĩ. Khoa thi Hương này là một ân khoa. Kỳ thi hương này mới có 6 trường: Sơn Nam, Thành Phố Hải Dương, Sơn Tây, Kinh Bắc, Thanh Hoa, và Nghệ An. Sau này, khoa Tiến sĩ được tổ chức triển khai thì thi Hương là cấp thi thứ nhất trong ba cấp thi: Hương (cấp địa phương), Hội (Cấp TW do Bộ Lễ chủ trì), Đình hay Điện (cấp TW, Hoàng đế chủ trì). Học vị thi Hương có 2 bậc, bậc cao là Cử nhân (Hương cống thời Lê) được tham gia thi Hội; Tú tài (Sinh đồ thời Lê) không được tham dự cuộc thi Hội. Dân gian gọi những ông đỗ Tú tài hai khoa là Tú kép, ba khoa là Tú mền, bốn khoa là Tú đụp. Từ khoa thi Hương thứ nhất đến khoa thi Hương ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm 1918, triều Nguyễn đã tổ chức triển khai 47 khoa, lấy đỗ khoảng chừng 5000 Cử nhân.
Khoa thi Tiến sĩ
Nhà Nguyễn mở khoa thi Tiến sĩ thứ nhất vào năm Nhâm Ngọ – 1822 niên hiệu Minh Mệnh thứ 3. Khoa Nhâm Ngọ mới lấy đỗ 3 Tiến sĩ, 1 Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân và 7 Đệ tam giáp Tiến sĩ đồng xuất thân Như vậy, những Tiến sĩ thời Nguyễn xếp hạng cũng tương tự như thời Lê. Ngay từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất này sẽ không chọn Tiến sĩ nhất giáp; những khoa Tiến sĩ sau đã có nhất giáp cũng không lấy Đệ nhất giáp Đệ nhất danh tức Trạng Nguyên, chỉ lấy Đệ nhất giáp Đệ nhị danh tức Bảng Nhãn và Đệ tam giáp Đệ tam danh tức Thám Hoa. Không phải vì nguyên do không tồn tại người tài đỗ cao, mà triều Nguyễn quy định: chức không đặt Tể Tướng; tước không phong Vương cho những người dân ngoại tộc; cung phi không lập Hoàng hậu; Đệ nhất giáp không lấy Trạng nguyên, tứ bất (bốn không) này nhằm mục tiêu khẳng xác lập trí tối cao duy nhất của Hoàng đế, tránh mọi hình thức dẫn đến phân quyền. Khoa thi Tiến sĩ cũng rất được cố định và thắt chặt về thời hạn thi là 3 năm: Thìn, Tuất, Sửu, Mùi, thi Hương tất phải tổ chức triển khai trước vào trong năm: Tý, Ngọ, Mão, Dậu. Từ thời Tự Đức có tổ chức triển khai thêm những Chế Khoa Từ khoa thi Tiến sĩ thứ nhất(1822), đến khoa thi Tiến sĩ ở đầu thời gian ở thời gian cuối năm Kỷ Mùi – 1919 nhà Nguyễn tổ chức triển khai được 38 khoa thi.
Chế khoa và Ân khoa
Ngoài khoa thi Tiến sĩ có định kỳ, triều Nguyễn cũng tổ chức triển khai Chế khoa bất định kỳ, trong số đó có ân khoa là loại Chế khoa tổ chức triển khai vào những dịp lễ lớn (đại khánh) như lễ đăng quang thượng thọ. Thời Tự Đức có tổ chức triển khai những Chế Khoa sau: – Chế khoa Cát sĩ: khoa Cát sĩ tổ chức triển khai năm Tân Hợi – 1851. Người tham dự cuộc thi gồm có: Giám sinh đang theo học và chưa tham dự cuộc thi, Cử nhân đang học thêm để chờ thi sau tại Văn Miếu, những học quan Giáo thụ Huấn đạo; những Tiến sĩ, Phó bảng chưa làm quan, kể cả Tú tài (nhưng phải qua một kỳ sơ khảo). Đỗ Chế khoa cũng rất được phân: Đệ nhất giáp cát sĩ cập đệ, cũng như khoa thi Tiến sĩ, bảng này chỉ có Đệ nhị và Đệ tam danh tương tự với Bảng Nhãn, Thám Hoa không lấy Đệ nhất danh tương tự với Trạng nguyên. Tiếp sau là hai bảng Đệ nhị giáp cát sĩ xuất thân tương tự Hoàng giáp. Đệ tam giáp cát sĩ đồng xuất thân tương tự Đồng Tiến sĩ. Các ân điển tương tự với Khoa Tiến sĩ. – Chế khoa Nhã sĩ: khoa Nhã sĩ tổ chức triển khai năm Ất Sửu – 1865, Chế khoa này còn đã có được khắc bia đá, nhưng ẩn điển không được bằng khoa Tiến sĩ.
Về Ân khoa triều Nguyễn tổ chức triển khai cả Ân khoa thi Hương như khoa năm Tân Tỵ – 1821 và cả ân khoa thi Hội như khoa Giáp Tuấn – 1848.
Reply
0
0
Chia sẻ
– Một số Keywords tìm kiếm nhiều : ” Review Khoa thi Nho học thứ nhất được tổ chức triển khai dưới triều vua Trần là tiên tiến và phát triển nhất , Share Link Down Khoa thi Nho học thứ nhất được tổ chức triển khai dưới triều vua Trần là “.
Bạn trọn vẹn có thể để lại Comment nếu gặp yếu tố chưa hiểu nhé.
#Khoa #thi #Nho #học #đầu #tiên #được #tổ #chức #dưới #triều #vua #Trần #là Khoa thi Nho học thứ nhất được tổ chức triển khai dưới triều vua Trần là