Mục lục bài viết
Cập Nhật: 2022-04-02 10:25:11,Bạn Cần tương hỗ về Nhận xét nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân. You trọn vẹn có thể lại Báo lỗi ở phía dưới để Ad được tương hỗ.
Nhằm giúp những bạn học viên tự ôn luyện lại kiến thức và kỹ năng cho kì thi tốt nghiệp và kì thi ĐH sắp tới đây, VnDoc xin trình làng tài liệu ôn tập môn văn với đề bài “Phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật Mị (Vợ chồng A Phủ) trong đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài”. Các bạn cũng trọn vẹn có thể tải về để tìm hiểu thêm thêm diễn biến tâm trạng mị trong đêm tình ngày xuân để học tốt môn Ngữ văn lớp 12 hơn.
Tóm lược đại ý quan trọng trong bài
Mời bạn đọc cùng tìm hiểu thêm: Tóm tắt Vợ chồng A Phủ ngắn nhất
1. Mở bài
Giới thiệu tác giả Tô Hoài, truyện ngắn Vợ chồng A Phủ và dẫn dắt vào tâm trạng của nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân.
2. Thân bài
Tiếng sáo đã thức tỉnh tâm hồn, sức sống của Mị tưởng đã biết thành tình hình hủy hoại, vùi lấp, nay đã trỗi dậy: Mị nghe tiếng sáo vọng lại, tha thiết bổi hổi; ngồi nhẩm thầm bài hát của người đang thổi.
Sự thức tỉnh trong tâm hồn Mị bằng hành vi uống rượu: Ngày tết, Mị cũng uống rượu. Mị cứ lén lấy hủ rượu cứ uống ừng ực từng bát.
Tiếng sáo, hương rượu ngà say, tiếng người hát đồng đã đưa Mị sống, nhớ lại quá khứ êm đẹp thời thiếu nữ tươi tắn, yêu đời; lòng Mị thì đang sống về ngày trước.
Mị thấy phới trở lại, trong tâm đùng một cái vui sướng như những đêm Tết ngày trước. Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn đấy trẻ. Mị muốn đi dạo.
Mị thấy vui sướng nhưng cũng đau đớn, vô vọng nghĩ đến cái chết để khỏi trái chiều với thực tại: Nếu có nắm lá ngón trong tay thời gian lúc bấy giờ, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa.
→ Khi niềm khao khát sống là làm người được phục sinh, tự nó trở thành một mãnh lực, xung đột nóng bức, quyết một mất một còn với trạng thái vô nghĩa của thực tại. Quá khứ Mị hiện về như một đối chứng, làm rõ thực tại đau khổ, nên từ tâm trạng hồi tưởng quá khứ tươi đẹp Mị đã có ý nghĩ chết đi vì thực tại vô cùng đau khổ, cơ nhục.
Trong tiếng sáo rập rờn, Mị hành vi thật khỏe mạnh, dứt khoát chứ không buồn và đau khổ để sẵn sàng đi dạo: Mị muốn đi dạo, Mị cũng sắp đi dạo. Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa ở phía trong vách.
Mị bị A Sử đàn áp thô bạo, Mị nửa mê, nửa tỉnh nhưng đã phản kháng rất quyết liệt, tâm trạng buồn đau đớn nghĩ về thân phận.
Hơi rượi nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những trò chơi show → Mị vùng bước tiến. Nhưng tay chân đau không cựa được. Mị thổn thức nghĩ mình không bằng một con ngựa… Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi.
Sáng tỉnh dậy, Mị cảm hứng sợ và đau đớn khi nghĩ về thân phận mình.
– Không khí đêm tình ngày xuân trên bản Mèo và tiếng sáo gọi bạn tình đã thức tỉnh sức sống, lay tỉnh tâm hồn Mị. Dù bị chà đạp nhưng sức sống tiềm tàng trong tâm hồn Mị vẫn không trở thành lụi tắt. Tâm trạng Mị phức tạp với những xung đột giằng xé trình làng lặng lẽ, đau đớn trong cõi tâm tư nguyện vọng giữa niềm khao khát niềm hạnh phúc cháy bỏng đang trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin và thực tại tàn bạo, lạnh lùng.
→ Sức sống tiềm tàng và khát vọng mãnh liệt.
3. Kết bài
Khái quát lại giá trị nội dung, nghệ thuật và thẩm mỹ của truyện ngắn.
1. Giới thiệu sơ lược về Mị trong tác phẩm Vợ chồng A Phủ. Tâm trạng của Mị trước đêm xuân.
2. Phân tích tâm trạng Mị trong đêm ngày xuân.
Trước đêm ngày xuân, do bị đày đoạ, áp dụng, Mị trở thành người phụ nữ “vô hồn”, mất cả cảm hứng về thời hạn lẫn không khí. Kiếp sống của Mị chẳng khác nào kiếp sống con trâu, con ngựa trong nhà thống lí Pá Tra. Tuy nhiên, sức sống trong Mị chưa trọn vẹn lụi tắt. Mỗi khi xộc vào buồng, Mị lại ngồi xuống giường trông ra hành lang cửa số. Điều ấy đã cho toàn bộ chúng ta biết Mị luôn hướng ra phía bên phía ngoài, tiềm ẩn một khát khao, dù khá mong manh và mơ hồ. Sức sống trọn vẹn có thể bị dập tắt vĩnh viễn, nhưng cũng trọn vẹn có thể sẽ trỗi dậy khi có Đk.
Sự tác động của toàn cảnh bên phía ngoài so với Mị trong đêm ngày xuân. Mùa xuân năm ấy ở Hồng Ngài đẹp và quyến rũ biết bao: Trên đầu núi, những nương ngô, nương lúa gặt xong, ngô lúa xếp yên đầy những nhà kho. Trẻ con đi hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những lều canh nương để sưởi lửa… Hồng Ngài năm ấy ăn tết giữa lúc gió thổi và cỏ ranh vàng ửng… Trong những làng Mèo, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xoè như con bướm, sặc sỡ… Đám trẻ đợi Tết, chơi quay, cười ầm trên sân trước nhà. Ngoài đầu núi lấp ló đã co tiếng ai thổi sáo tủ bạn đi dạo… Chính không khí rộn ràng sắc màu cùng tiếng sáo tha thiết đã thức tỉnh cô Mị rất mất thời hạn rồi. Tiếng sáo như chạm vào nỗi nhớ. Mị nghe tiếng sáo vọng lại, thiết tha bồi hồi. Mị ngồi nhẩm lại bài hát của người đang thổi…
Mùa xuân đó đầy sắc màu, rộn ràng âm thanh. Điều ấy xa lạ với không khí trong căn phòng nhỏ bé của Mị, nhưng thân thiện với toàn thế giới mà Mị đã từng sống rất niềm hạnh phúc. Chúng gợi cho Mị nhớ lại thời xa xưa. Ngày xưa, Tết Mị uống rượu. Bây giờ, Mị cũng uống rượu. Rồi Mị say.
Rượu – chất men thức tỉnh phần đời đã mất của Mị. Khi uống rượu say, Mị lại được sống về những ngày trước. Ngày trước Mị vui sướng biết bao. Tai Mị vẳng nghe tiếng sao vọng lại đầu làng. Đấy là tiếng sáo của tình duyên, của tuổi thanh xuân căng đầy sức sống. Mị không hề là cô con dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra nữa. Mị đang uống rượu bên nhà bếp và thổi sáo. Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thể thổi sáo. Có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị. Ra thế, Mị còn trẻ lắm. Mị vẫn còn đấy trẻ.
Sự trái chiều giữa tình hình đêm xuân, giữa toàn thế giới được thức tỉnh với môi trường sống đời thường thực tại: Khi say, Mị nhớ và sống lại với rất mất thời hạn rồi, nhưng thực ra, Mị vẫn đang ở trong nhà thống lí Pá Tra. Mị vẫn đang sống kiếp đoạ đày với A Sử. Sự trái chiều giữa một bên là niềm hạnh phúc tuổi trẻ với một bên là kiếp sống trâu ngựa đã khiến Mị tâm lý đến việc kết liễu đời mình như ngày mới về làm dâu nhà thống lí. Mị lại ước gì có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn nhớ lại nữa. Càng nhớ lại chỉ thấy nước mặt ứa ra. Ôi chao, tiếng sáo ấy, tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường. Mị đang muốn quên đi, Mị không thích nhớ lại cái ngày trước mà không được. Tiếng sáo ấy lửng lơ, tiếng sáo ấy làm Mị thiết tha bổi hổi. Mị muốn đi dạo. Mị muốn thoát ra ngoài cái ô cửa ô mờ đục, trăng trắng này!
Nhưng Mị lại tiến hành một sự giải thoát bằng phương pháp khác. Đó là bỏ nhà đi dạo như những người dân tươi tắn đang dập dìu ngoài làng. Mị đã ý định giải thoát một cách lặng lẽ mà mãnh liệt: Mị đến ngóc ngách nhà cửa, lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng… Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở trong vách… Mị rút thêm cái áo. Mị làm toàn bộ, thật bình thản và quyết liệt như rất mất thời hạn rồi, khi trong đầu Mị đang rập rờn tiếng sáo.
Ý định giải thoát của Mị không thành: Trông thấy Mị, A Sử lấy làm lạ. Nó chỉ biết rằng Mị muốn đi dạo. Thằng chồng ác hơn con hổ ấy không biết trước mặt tôi đã là một cô Mị khác, cô Mị của rất mất thời hạn rồi mà hắn đã từng lừa lọc để đánh cắp đem về. Hắn thẳng tay vùi dập tàn nhẫn sự trở về đó: A Sử bước lại, nắm lấy Mị, lấy thắt sống lưng trói hai tay Mị. Nó xách cả một thúng sợi đay ra trói Mị đứng vào cột nhà. Tóc Mị xoã xuống, A Sử quấn luôn tóc lên cột làm cho Mị không cúi, không nghiêng đầu được nữa…
Nhưng A Sử chỉ trói được thể xác Mị: Trong bóng tối, Mị đứng im re, như không biết mình hiện giờ đang bị trói. Hơi rượu nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những trò chơi show, những đám chơi… Mị chưa giải thoát được thể xác, nhưng Mị đã giải thoát được tinh thần, dù chỉ trong tâm tưởng: Mị vùng bước tiến. Nhưng tay chân đau không cựa được. Khi ấy, Mị mới biết mình hiện giờ đang bị trói, đang ở trong tòa nhà tù ngục này. Lòng Mị đau đớn, thổn thức nghĩ mình không bằng con trâu con ngựa.
3. Kết luận
Cuộc trỗi dậy lần thứ nhất của Mị không thành. Mị không thoát khỏi tòa nhà ấy, dù chỉ một phút giây. Nhưng Mị đang không hề là con ngựa, con rùa lùi lũi nơi xó cửa nữa. Mị đã sống lại những thời khắc của tuổi thanh xuân tươi trẻ và tự do. Vì thế, khi bị A Sử trói, lúc bàng hoàng tỉnh, Mị chợt nhớ đến mẩu chuyện một người đàn bà trong nhà này bị trói đến chết không tồn tại ai hay. Và, Mị sợ quá, Mị còn muốn sống, Mị còn ham sống.
Cuộc trỗi dậy như một đợt sóng dâng lên rồi tràn ra. Nó không làm mảy may thay đổi đời sống Mị. Nhưng từ đó, sóng ngầm vẫn không mất. Nó sẽ tuôn trào thành những đợt sóng mới, mãnh liệt hơn lúc nào hết, dẫn chứng là hành vi cởi trói cho A Phủ và cùng anh ta trốn khỏi Hồng Ngài sau này.
Thành công của nhà văn là khắc hoạ một nhân vật sống đa phần bằng tâm trạng, với tâm trạng. Cả đêm ngày xuân, Mị hành vi được rất ít, nhưng người đọc vẫn thực sự mê hoặc với một con người đang từ cõi âm binh u mơ hồ trỗi dậy. Không gian, thời hạn, giọng kể của tác phẩm theo một tiết tấu của chính tâm trạng ấy. Hẳn Tô Hoài đã đặt cả tấm lòng của tớ vào tâm trạng của Mị, để người đọc dõi theo tâm trạng ấy, khi tha thiết, khi nghẹn ngào xót xa.
Kho tàng văn học Việt Nam đã ghi danh của bao nhà văn nhà thơ nổi tiếng, trong số đó không thể không nhắc tới tác giả Tô Hoài cùng truyện ngắn Vợ nhặt. Dưới ngòi bút tài hoa của tớ, Tô Hoài không riêng gì có vẽ ra trước mắt bạn đọc khung cảnh vạn vật thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ mà còn khắc họa thành công xuất sắc vẻ đẹp nội tâm của cô Mị, nổi trội trong số đó là tâm trạng của Mị trong đêm tình ngày xuân.
Tiếng sáo đã thức tỉnh tâm hồn, sức sống của Mị tưởng đã biết thành tình hình hủy hoại, vùi lấp, nay đã trỗi dậy: “Mị nghe tiếng sáo vọng lại, tha thiết bổi hổi; ngồi nhẩm thầm bài hát của người đang thổi”. Sự thức tỉnh trong tâm hồn Mị được thể hiện bằng hành vi uống rượu: “Ngày tết, Mị cũng uống rượu. Mị cứ lén lấy hủ rượu cứ uống ừng ực từng bát”. Tiếng sáo, hương rượu ngà say, tiếng người hát đồng đã đưa Mị sống, nhớ lại quá khứ êm đẹp thời thiếu nữ tươi tắn, yêu đời; lòng Mị thì đang sống về ngày trước. Mị thấy phới trở lại, trong tâm đùng một cái vui sướng như những đêm Tết ngày trước. Mị trẻ lắm. Mị vẫn còn đấy trẻ. Mị muốn đi dạo. Mị thấy vui sướng nhưng cũng đau đớn, vô vọng nghĩ đến cái chết để khỏi trái chiều với thực tại: Nếu có nắm lá ngón trong tay thời gian lúc bấy giờ, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa. Khi niềm khao khát sống là làm người được phục sinh, tự nó trở thành một mãnh lực, xung đột nóng bức, quyết một mất một còn với trạng thái vô nghĩa của thực tại. Quá khứ Mị hiện về như một đối chứng, làm rõ thực tại đau khổ, nên từ tâm trạng hồi tưởng quá khứ tươi đẹp Mị đã có ý nghĩ chết đi vì thực tại vô cùng đau khổ, cơ nhục.
Trong tiếng sáo rập rờn, Mị hành vi thật khỏe mạnh, dứt khoát chứ không buồn và đau khổ để sẵn sàng đi dạo: “Mị muốn đi dạo, Mị cũng sắp đi dạo. Mị quấn lại tóc, Mị với tay lấy cái váy hoa ở phía trong vách”. tuy nhiên, ước muốn đó của Mị bị A Sử đàn áp thô bạo, Mị nửa mê, nửa tỉnh nhưng đã phản kháng rất quyết liệt, tâm trạng buồn đau đớn nghĩ về thân phận. Hơi rượi nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những trò chơi show khiến Mị vùng bước tiến. Nhưng tay chân đau không cựa được. Mị thổn thức nghĩ mình không bằng một con ngựa… Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi. Không khí đêm tình ngày xuân trên bản Mèo và tiếng sáo gọi bạn tình đã thức tỉnh sức sống, lay tỉnh tâm hồn Mị. Dù bị chà đạp nhưng sức sống tiềm tàng trong tâm hồn Mị vẫn không trở thành lụi tắt. Tâm trạng Mị phức tạp với những xung đột giằng xé trình làng lặng lẽ, đau đớn trong cõi tâm tư nguyện vọng giữa niềm khao khát niềm hạnh phúc cháy bỏng đang trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin và thực tại tàn bạo, lạnh lùng.
Nhiều năm tháng qua đi nhưng nhân vật Mị cùng truyện ngắn Vợ chồng A Phủ vẫn không thay đổi vẹn những giá trị tốt đẹp ban sơ và để lại ấn tượng thâm thúy trong tâm nhiều thế hệ bạn đọc.
Tô Hoài được nghe biết không riêng gì có là cây bút của những mẩu chuyện loài vật mà ông còn được nghe biết là nhà văn của những người dân nông dân nghèo khổ, nhất là sau cách mạng ngòi bút của ông triệu tập nhiều hơn thế nữa vào số phận của những người dân nông dân Tây Bắc. Với tài năng, sự cần mẫn của tớ ông đã tạo ra những tác phẩm để đời và một trong những số đó là truyện Vợ chồng A Phủ. Tác phẩm sáng lên là nhân vật Mị với sức sống tiềm tàng, mãnh liệt, luôn khát khao niềm hạnh phúc, được thể hiện rõ ràng nhất trong đêm tình ngày xuân.
Mị vốn là cô nàng xinh đẹp, giàu sức sống và yêu lao động. Gia đình nợ món tiền lớn của nhà thống lí Pá Tra, nhưng cô vẫn một mực xin cha cho làm nương, làm rẫy để trả nợ dần. Nhưng số phận xấu số, Mị bị A Sử bắt đi và chính thức trở thành con dâu gạt nợ với chuỗi ngày kinh hoàng bị bóp nghẹt, mài mòn cả về thể xác và tinh thần. Người ta không hề thấy một người con gái nhanh nhẹn, yêu lao động, yêu môi trường sống đời thường mà thay vào đó là một người phụ nữ tàn tạ, héo úa, “như con rùa lùi lũi trong xó cửa”. Cuộc sống của Mị bị cầm tù chẳng khác nào cái buồng cô sống chỉ có một chiếc cửa ô vuông bằng bàn tay, nhìn ra ngoài chỉ thấy mờ mờ, trăng trắng không biết là sương hay là nằng. Tưởng rằng đời sống cô sẽ cứ lầm lũi như vậy cho tới lúc chết, nhưng không, toàn bộ đã thay đổi trong đêm tình ngày xuân ấy.
Xuất phát điểm, Mị là cô nàng giàu sức sống, nhưng do sự tàn độc của mái ấm gia đình thống Lí đã bào mòn, bẻ gãy gần như thể toàn bộ khát vọng sống của cô. Bằng tài năng bậc thầy trong miêu tả tâm lí nhân vật, Tô Hoài đã có sự sẵn sàng kỹ lưỡng, chu đáo cho việc trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin của Mị trong đêm tình ngày xuân.
Tác giả đặt quy trình trỗi dậy của Mị trong không khí ngày xuân. Mùa xuân Tây Bắc với âm thanh náo nhiệt, rộn ràng với sắc tố vui tươi đã làm bừng lên sức sống trong vạn vật và con người. Dù những rõ ràng Tô Hoài đưa vào để miêu tả không khí ngày xuân Tây Bắc có phần khác lạ và mới mẻ, nhưng chính nó đã tạo ra nét riêng không tương quan gì đến nhau cho tác phẩm. Đông thời không khí ngày xuân lúc nào thì cũng gắn sát với tuổi trẻ, tình yêu và niềm hạnh phúc, thế cho nên không khí ấy cũng luôn có thể có tác động quá nhiều đến tâm lí Mị. Thứ hai đó là yếu tố tác động của men rượu. Mị uống rượu vào trong thời gian ngày tết cũng như biết bao người khác, nhưng cái cách mà cô uống lại rất khác. Cô uống ừng ực từng bát, uống như trút giận, cho vơi đi những đau đớn, tủi hờn. Và ở đầu cuối là yếu tố xuất hiện của tiếng sáo. Tiếng sáo vừa gợi lên không khí ngày xuân vui tươi, náo nức, vừa gợi ý về quá khứ đẹp tươi, đồng thời đó cũng là tác nhân quan trọng làm bừng lên khát vọng niềm hạnh phúc của Mị trong đêm tình ngày xuân.
Tiếng sáo dù mới chỉ lấp ló ở đầu núi nhưng đã hiến Mị tha thiết, bồi hồi, nó không riêng gì có là tiếng sáo gọi bạn tình mà còn là một tiếng của sự việc sống đang cựa quậy hồi sinh trong tâm hồn Mị. Bởi vậy, nếu như trước đó Mị chối từ phương tiện đi lại tiếp xúc của con người là ngôn từ để tồn tại một cách câm lặng thì giờ đây ngôn từ đã trở lại dù đó mới chỉ là tiếng nói thầm: “Mị ngồi nhẩm thầm bài hát của người đang thổi: Mày có con trai con gái rồi/…/Ta đi tìm tình nhân”. Nội dung bốn câu hát đó là viết về tình yêu nên nó thôi thúc Mị càng mạnh mẽ và tự tin hơn, thúc Mị hãy thoát khỏi địa ngục trần gian.
Sự tác động của ngày xuân và hơi men đã khiến Mị chối bỏ thực tại, tìm về với quá khứ. Mị lịm đi và nhớ về những ngày trước, thời gian lúc bấy giờ chỉ trọn vẹn có thể xác của Mị thuộc về hiện tại khổ đau còn tầm hồn, tư tưởng đã quay trở về quá khứ đẹp tươi. Những kí ức tươi đẹp sống lại trong tâm Mị, thổi bùng trong Mị khát vọng niềm hạnh phúc và mong ước đoạn tuyệt với hiện tại. Nhưng dù Mị đã chối bỏ thực tài, khát vọng niềm hạnh phúc đã được thắp lên nhưng “Mị không bước ra đường chơi, mà từ từ xộc vào buồng”. Hành động này như một quán tính, một thói quen của cô. Bởi vậy, chỉ có một tiếng sáo, một chút ít men rượu vẫn chưa đủ để cô cắt đứt trọn vẹn với thực tại. Trong vô thức Mị vẫn bị môi trường sống đời thường đó cầm tù, giam hãm. Mị nhìn ô hành lang cửa số và nó đã đánh động Mị về chuỗi ngày sống mỏi mòn trong nhà thống lí Pá Tra, chính điều này đã đưa cô đi đến quyết định hành động đoạn tuyệt, nếu có nắm lá ngón thời gian lúc bấy giờ, cô sẽ quyết ăn mà chết ngay mới thôi. Sự sống và cái chết trong Mị không hề nhạt nhòa mà đã được phân định rõ ràng, Mị dám chết để chối từ thực tại đau khổ, xấu số.
Ngay khi khát vọng sống bùng lên mạnh mẽ và tự tin, Mị dám đồng ý cái chết để từ bỏ môi trường sống đời thường đau khổ, thì tiếng sáo lại xuất hiện đầy hữu ý, tiếng sáo đã khiến cuộc nổi loạn trong Mị không tạm ngưng ở tư tưởng mà trở thành hành vi. Mị đến ngóc ngách nhà cửa lấy ống mỡ, bỏ vào đĩa đèn cho sáng. Nó không riêng gì có thắp lên ánh sáng vật lí xua tan cái tối tăm của căn phòng, mà con mang ý nghĩa hình tượng, thắp lên niềm mơ ước, kỳ vọng về niềm hạnh phúc. Không chỉ vậy, Mị còn búi lại tóc, lấy váy để sẵn sàng đi dạo. Những hành vi này đã cho toàn bộ chúng ta biết sự bùng nổ mạnh mẽ và tự tin, kinh hoàng trong tâm lí Mị, gắn với việc trỗi dậy của khát vọng niềm hạnh phúc. Nhưng chính lúc đấy, A Sử xuất hiện, chặn lại cuộc vượt thoát của Mị. Nhưng cường quyền thời gian lúc bấy giờ chỉ trói buộc được thể xác của Mị còn khát vọng niềm hạnh phúc, sống đã mạnh liệt đến mức Mị vượt ngục tinh thần. Bởi vậy, dù chân tay không cựa quậy được, nhưng Mị vẫn nghe thấy tiếng sáo, tiếng sáo đưa Mị lên những trò chơi show, đám chơi và đêm đó Mị sống giữa hai cõi mơ và thực: thực cô ý thức được mình không bằng con ngựa nhưng mơ lại giúp Mị vượt thoát khỏi thực tại khổ đau để sống trọn vẹn với quá khứ đẹp tươi của tớ.
Với diễn biến tâm trạng vừa phức tạp, vừa hợp lý, Mị đã tiến hành cuộc nổi loạn thứ nhất, thể hiện sự phản kháng mạnh mẽ và tự tin. Mặc dù chưa thành công xuất sắc, ty khát vọng niềm hạnh phúc chưa thành hiện thực, nhưng cuộc vượt thoát trong đêm tình ngày xuân vẫn đang còn ý nghĩa trọng điểm, nó đã cho toàn bộ chúng ta biết ẩn đằng sau người phụ nữ bị nô lệ hóa, tưởng như chai sạn vẫn tiềm tàng sức sống mãnh liệt. Đồng thời khát vọng niềm hạnh phúc bị chặn lại cũng mang giá trị tố cáo, phê phán thâm thúy.
Vợ chồng A Phủ là truyện ngắn xuất sắc nhất của nhà văn Tô Hoài trong quá trình sáng tác sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. Nội dung kể về đời sống đầy biến cố của đôi vợ chồng trẻ người Mông là Mị và A Phủ trong quyết sách thực dân, phong kiến.
Nhân vật Mị là một hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ rực rỡ có ý nghĩa khái quát cao, tiêu biểu vượt trội cho môi trường sống đời thường đau khổ, tủi nhục và quy trình vùng lên tự giải phóng của đổng bào miền núi Tây Bắc. Đoạn văn miêu tả diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm xuân với những tình tiết chân thực và cảm động đã thể hiện sức sống mãnh liệt cùng khao khát tình yêu cháy bỏng của Mị – người con gái xinh đẹp mà xấu số.
Mị mồ côi mẹ, ở với cha già. Vì đẹp người mẫu nết nên Mị được nhiều chàng trai trong vùng để mắt tới. Tương lai của cô lẽ ra sẽ tốt lành, yên ấm, nhưng chì vì món nợ truyền đời của cha mẹ mà Mị bị tóm gọn về làm con dầu trừ nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Tuổi xuân của Mị đã biết thành A Sử, gã con trai xấc xược và hung bạo tước đoạt, giày xéo.
Quãng đời Mị sống trong nhà thống lí là chuỗi dài những đọa đày, tủi nhục. Tuy danh nghĩa là con dâu nhà quan lớn nhưng thực ra Mị chỉ là nô lệ, nô lệ, bị coi rẻ hơn hết con trâu, con ngựa. Đau khổ, cực nhục đã cướp mất tuổi xuân của Mị, biến cô thành kẻ nhẫn nhịn và cam chịu. Lúc mới bị tóm gọn về, Mị phản ứng quyết liệt, định ăn lá ngón tự tử, nhưng rồi thương xót cha già, Mị không đành lòng chết. Đời Mị cứ thế lặng lẽ trôi đi. Cuộc sống không hề ý nghĩa. Cô sống mà như đã chết. Đau khổ triền miên đã làm cho Mị hóa thờ ơ, lạnh lùng. Mọi cảm xúc trong cô dường như đã chai lì. Tuy nhiên, khát vọng sống trong Mị chưa trọn vẹn lụi tắt. Trong Mị luôn tồn tại hai con người tưởng chừng trái chiều: Con người bên phía ngoài lạnh lùng vô cảm và con người bên trong có sức sống lặng lẽ nhưng mãnh liệt.
Tác giả lấy khung cảnh ngày xuân, đêm xuân làm nền cho diễn biến tâm trạng của Mị. Mùa xuân, đất trời tưng bừng sắc tố, rộn ràng âm thanh, rất thân thiện với quãng đời hồn nhiên, vui vẻ ngày trước của Mị: Trên đầu núi, những nương ngô, nương lúa gặt xong, ngô lúa đã xếp yên đầy những nhà kho. Trẻ con đi hái bí đỏ, tinh nghịch, đã đốt những lều canh nương để sưởi lửa. Ở Hồng Ngài người ta thành lệ cứ ăn Tết khi gặt hái vừa xong, không kể ngày, tháng nào. Ăn Tết như vậy cho kịp lúc mưa xuân xuống thì đi vỡ nương mới. Hồng Ngài năm ấy ăn Tết giữa lúc gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng, gió vã rét rất kinh hoàng. Nhưng trong những làng Mèo Đỏ, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như con bướm sặc sỡ… Đám trẻ đợi Tết, chơi quay, cười ầm trên sân chơi trước nhà. Ngoài đầu núi lấp ló đã có tiếng ai thổi sáo rủ bạn đi dạo.
Đoạn văn tả cảnh ngày xuân trên vùng núi cao Tây Bắc với những hình ảnh rực rỡ sinh động và đầy sức sống. Màu sắc sặc sỡ của những chiếc váy hoa của những cô nàng phơi trên những mỏm đá báo hiệu Tết đã đi đến gần. Tiếng cười ầm của đám trẻ con chơi quay trên sân chơi trước nhà. Tiếng sáo thổi réo rắt rủ bạn tình đi dạo. Tiếng chó sủa xa xa… Những đêm tình ngày xuân đã tới.
Sức sống tưng bừng của vạn vật ngày xuân đã làm cho tâm hồn Mị hồi sinh. Tâm trạng Mị thời gian lúc bấy giờ trộn lẫn giữa nhiều cung bậc cảm xúc: vui sướng và đau khổ, tủi nhục đến mức muốn chết và khao khát sống. Những cảm xúc ấy đang trỗi dậy, cuộn xoáy, trào dâng trong tâm Mị.
Trong lúc trai gái và lũ trẻ con tụ tập đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn trên sân chơi đầu bản thì Mị thiết tha bồi hồi khi nghe đến tiếng sáo gọi bạn tình từ trên đầu núi vọng lại. Mị nhẩm thầm bài hát quen thuộc mà thời con gái cô hay hát:
Mày có con trai con gái rồi
Mày đi thao tác nương
Ta không tồn tại con trai con gái
Ta đi tìm tình nhân.
Sau bao năm câm lặng trong đau khổ, có lẽ rằng đấy là lần thứ nhất người con dâu gạt nợ khe khẽ cất tiếng hát thầm.
Cảnh vui xuân sôi động ở đầu bản và cảnh ăn Tết ồn ào trong nhà thống lí Pá Tra đã tác động mạnh tới tâm hồn Mị, khiến cô nhớ lại thời con gái chưa xa. Lúc đầu, Mị hành vi theo thói quen một cách vô thức: Ngày Tết, Mị cũng uống rượu. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát. Mị uống rượu mà như uống nỗi tủi hận, cay đắng vào lòng, hay là Mị cố ý uống thế cho thật say để quên đi nỗi khổ? Tuy nhiên, hành vi ấy thể hiện một sự chuyển biến khác thường đang trình làng trong tâm trạng người con gái đáng thương.
Bi kịch khởi đầu khi ý thức về bản thân của Mị đang trỗi dậy. Mị say rượu lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng, người hát Men rượu thức tỉnh nỗi nhớ về phần đời đã qua: Mị đang sống về ngày trước. Tiếng sáo gọi bạn tình văng vẳng bên tai Mị. Đấy là tiếng sáo của tình yêu rạo rực, của tuổi thanh xuân căng đầy sức sống. Hình như thời gian lúc bấy giờ, Mị không hề là con dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra nữa mà là cô nàng xinh đẹp đang uống rượu bên nhà bếp lửa và thổi sáo: Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thể thổi sáo. Bao kỉ niệm đẹp thời con gái sống dậy trong tâm Mị: Mị thổi sáo giỏi… có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị. Hồi tưởng về ngày xuân tươi đẹp thời con gái, điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết con người thật của Mị đang hồi sinh. Khát vọng sống như ngọn lửa đang bừng cháy trong tâm hồn Mị.
Diễn biến tâm trạng Mị rất phức tạp: Cô hiện giờ đang bị giằng xé bởi xích míc giữa thân phận tù túng của người con dâu gạt nợ và mong ước được tự do đi dạo Tết của cô nàng đang khao khát tự do và tình yêu. Liệu Mị có dám cắt đứt sợi dây oan nghiệt đang thít chặt lấy số phận mình để đến với những trò chơi show vui vẻ, với tiếng sáo gọi bạn tình réo rắt du dương?!
Mải mê chìm đắm trong quá Khứ nên Mị tạm quên hiện tại: Rượu đã tan lúc nào. Người về, người đi dạo đã vãn cả. Mị không biết, Mị vẫn ngồi trơ một mình giữa nhà. Mãi sau, Mị mới đứng lên, nhưng Mị không bước ra đường chơi Mị từ từ xộc vào buồng. Tâm trạng Mị phơi phới trở lại, trong tâm đùng một cái vui sướng như những đêm Tết ngày trước. Mị nhận ra rằng mình vẫn còn đấy trẻ, Mị muốn đi dạo.
Khát vọng sống như ngọn lửa bừng cháy trong tâm khiến Mị càng thêm một phẫn uất trước tình cảnh tủi nhục của tớ. Bao nhiêu người dân có chồng mà vẫn đi dạo ngày Tết đấy thôi. A Sử với Mị không tồn tại lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau. Mị muốn ăn lá ngón cho chết ngay, chứ không buồn nhớ lại nữa. Uất ức, nước mắt Mị ứa ra. Tiếng sáo gọi bạn vẫn lửng lơ bay ngoài đường:
Anh ném pao, em không bắt,
Em không yêu, quả pao rơi rồi…
Mị muốn quên thời con gái ngày trước mà không sao quên được. Tiếng sáo cứ lửng lơ trong đầu làm cho Mị thiết tha bồi hồi.
Khi A Sử bất thần vào buồng để thay áo mới, tiếp tục đi rình bắt thêm con gái nhà người ta đem về làm vợ; Mị lặng lẽ, thản nhiên xắn thêm miếng mỡ bỏ vào đĩa đèn cho sáng, quấn lại tóc, với tay lấy cái váy hoa, rút thêm cái áo. A Sử nhìn Mị, Mị không thèm nói một lời. Những hành vi “nổi loạn” trình làng trong lúc tiếng sáo đang rập rờn trong đầu Mị. Tiếng sáo gọi bạn tình như đem lại cho Mị một sức mạnh mới, khơi gợi khao khát yêu đương và niềm hạnh phúc. Khi với tay lấy váy hoa… là Mị đã thực sự sống lại thời con gái với bao ước mơ tươi đẹp.
Mị đã bừng tỉnh; quá khứ, hiện tại xen kẽ trong tâm hồn Mị. Hiện tại thì tăm tối, ngột ngạt, mà tiếng sáo gọi bạn vẫn lơ lửng bay ngoài đường, thức tỉnh quá khứ đẹp tươi chưa xa.
Những hành vi khác thường của Mị đã biết thành A Sử trấn áp phũ phàng. Sau vướng mắc ngạc nhiên và rất khó chịu: Mày muốn đi dạo à?, A sử trói Mị bằng cả một thúng sợi đay, quấn tóc lên cột làm cho Mị không cúi, không nghiêng được đầu nữa. Không có một dòng nào miêu tả thái độ phản kháng của Mị. Suốt từ trên đầu đến cuối, Mị chỉ im re, lặng lẽ cam chịu. Tuy vậy, tiềm ẩn bên trong lại là một cô Mị trọn vẹn khác, một cô Mị đang say mê sống với những kỉ niệm tình yêu. A Sử chỉ trói buộc được thể xác chứ không thể trói buộc được tâm hồn Mị.
Miêu tả diễn biến tâm trạng và hành vi của Mị trong đêm tình ngày xuân, Tô Hoài dường như đã nhập thân vào nhân vật. Trong bóng tối, Mị đứng im re như không biết mình hiện giờ đang bị trói. Hơi rượu nồng nàn nâng đỡ tâm hồn Mị. Tai Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những trò chơi show, những đảm chơi. Tuy Mị chưa giải thoát được thể xác nhưng Mị đã giải thoát được tâm hồn: Lòng Mị bồi hồi theo tiếng sáo: Em không yêu, quả pao rơi rồi, Em yêu người nào, em bắt pao nào… Những vết dây trói đau nhức đưa Mị trở về với thực tại đau đớn, khổ nhục. Mị vùng bước tiến. Nhưng tay chân đau không cựa được. Mị không nghe tiếng sáo nữa. Chỉ còn nghe tiếng chân ngựa đạp vào vách… Mị thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa.
Mị đang sống với con người bên trong của tớ: Chừng đã khuya… Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi nhớ đến thời gian trai bản đến bên vách làm hiệu, rủ tình nhân dỡ vách ra rừng chơi. Lúc này, thực tại và quá khứ cứ xen kẽ vào nhau, giằng xé tâm hồn Mị. Càng nhớ tới kỉ niệm cũ, Mị càng xót xa, đau khổ, phẫn uất trước thực tại phũ phàng: Cả đêm ấy Mị phải trói đứng như vậy. Lúc thì khắp người bị dây trói thít lại, đau nhức. Lúc lại nồng nàn tha thiết nhớ. Hơi rượu tỏa. Tiếng sáo. Tiếng chó sủa xa xa. Mị lúc mê, lúc tĩnh. Cho tới khi trời tang tảng rồi không biết sáng từ lúc nào.
Mị bàng hoàng tỉnh… Không một tiếng động. Mị thương những người dân đàn bà khốn khổ sa vào trong nhà quan… Đời người đàn bà lấy chồng nhà giàu ở Hồng Ngài thì một đời con người chỉ biết đi theo đuôi con ngựa của chồng. Mị chợt nhớ lại mẩu chuyện người ta vẫn kể: Đời trước, ở trong nhà thống lí Pá Tra có một người trói vợ trong nhà ba ngày rồi đi dạo, khi về nhìn đến thì vợ chết rồi. Nhớ thế, Mị sợ quá, Mị cựa quậy, xem mình còn sống hay chết, cổ tay, đầu, bắp chân bị dây trói siết lại, đau dứt từng mảnh thịt.
Như thế là cuộc trỗi dậy lần thứ nhất của Mị không thành. Mị không thể thoát khỏi địa ngục trần gian là nhà bố con tên thống lí, nhưng Mị không hề là con ngựa, con rùa lùi lũi nuôi trong xó cửa nữa. Mị đã sống lại những thời khắc của tuổi thanh xuân tươi trẻ và tự do. Cuộc trỗi dậy ấy như một đợt sóng dâng lên rồi nhanh gọn tan ra, dù chưa làm thay đổi đời sống Mị nhưng những đợt sóng ngầm của cảm xúc đến lúc nào này sẽ tuôn trào mãnh liệt mà dẫn chứng là hành vi Mị liều lĩnh cởi trói cứu A Phủ và cùng anh trốn khỏi Hồng Ngài.
Ở đoạn văn này, tác giả miêu tả hành vi của Mị rất ít, nhưng người đọc vẫn bị mê hoặc bởi một con người đang từ cõi âm binh u mơ hồ trỗi dậy, có một sức sống tiềm tàng mà không một thế lực tàn ác nào vùi dập được. Không gian, thời hạn, giọng kể chuyện của tác giả đều phù thích phù hợp với diễn biến phức tạp của tâm trạng Mị. Tô Hoài đã dẫn dắt người đọc dõi theo tâm trạng ấy, khi thiết tha bồi hồi, khi nghẹn ngào xót xa! Đoạn văn miêu tả tâm trạng Mị trong đêm xuân thấm đẫm tính nhân văn, góp thêm phần tô đậm tính cách nhân vật Mị; thể hiện một cách chân thực và cảm động giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo của truyện ngắn Vợ chổng A Phủ.
Trong nền văn học Việt Nam tân tiến, nhà văn Tô Hoài được fan hâm mộ nghe biết là một trong những cây bút rất tiêu biểu vượt trội. Đến với đoạn trích “Vợ chồng A Phủ”, fan hâm mộ lại càng thêm ấn tượng bởi cách xây dựng hình tượng nhân vật mang đậm cá tính độc lạ và rất khác nhau, tiêu biểu vượt trội. Đặc biệt, tác giả đã để lại dấu ấn mạnh trong tâm người đọc bởi đậm cá tính, sức sống bền chắc, mạnh mẽ và tự tin của nhân vật Mị. Tô Hoài đã khắc họa thành công xuất sắc và chân thực diễn biến tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài.
Nhân vật Mị được tác giả khắc họa nổi trội và chân thực xuyên thấu tác phẩm. Đó là một cô nàng xinh đẹp, mang vẻ đẹp rất riêng của những cô nàng vùng cao Tây Bắc. Vẻ đẹp ấy đã làm cho bao chàng trai trong vùng đắm say mà nguyện thổi sáo đi theo Mị. Cô gái trẻ ấy, mang trong mình những sức sống tươi trẻ nhất, với bao tình yêu và kỳ vọng để xộc vào quãng thời hạn tươi đẹp mang tên thanh xuân. Nhưng, những hủ tục bởi một xã hội vẫn còn đấy ngang trái nhiều bất công đã xô đẩy đời sống Mị vào những ngã rẽ cay đắng nhất. Món nợ truyền kiếp của mái ấm gia đình đã biến số phận một cô nàng đáng lẽ ra phải đã có được môi trường sống đời thường niềm hạnh phúc, lại rơi vào sự bế tắc. Lối thoát nào cho Mị khi bị tóm gọn trở thành con dâu nhà Thống lí Pá Tra. Mang danh con dâu, nhưng môi trường sống đời thường hằng ngày của Mị chẳng khác gì thân trâu ngựa. Mị phải thao tác lùi lũi, không chuyện trò, không tiếp xúc, thao tác như một cỗ máy, như một chiếc xác không hồn. Những tưởng, những tháng ngày Mị sống trong sự vô cảm này sẽ kéo dãn mãi. Nhưng không, thực ra sức sống tiềm tàng trong Mị vẫn luôn tồn tại, như một đốm lửa vẫn nhen nhóm tận sâu ở dưới, chỉ chực có thời cơ là cháy bùng lên mạnh mẽ và tự tin.
Người ta luôn nói rằng, yếu tố ngoại cảnh có tác động thật nhiều đến tâm trạng cũng như hành vi của con người. Quả thực như vậy. Khung cảnh ngày xuân ở Hồng Ngài đã đem những sức sống tiềm tang trong Mị lâu nay nay bị đè nén sống dậy một cách mạnh mẽ và tự tin. Mùa xuân vùng cao đến, những sắc tố sặc sỡ của những chiếc váy hoa phơi trên những mỏm đá như những cánh bướm, tiếng sáo gọi bạn tình của những chàng trai cô nàng chớm yêu… Tất cả mang lại một không khí ngày xuân rạo rực, làm lòng Mị cũng dâng trào bao cảm xúc.
Đêm tình ngày xuân, Mị khởi đầu uống rượu. Tâm hồn Mị khởi đầu trở về với những kỉ niệm ngày trước. Hơi rượu nồng nàn và tiếng sáo xung quanh đã làm Mị nhớ lại những ngày tháng còn được tự do, được sống với đúng ý nghĩa một con người. Mị nhớ lại ngày trước, mình thổi lá hay hơn thổi sáo. Những kí ức về những tháng ngày tươi đẹp tưởng như bị quên lãng giờ đây đang sống dậy, như một thước phim quay chậm đưa Mị trở về với quá khứ. Sự thức tỉnh ấy đang làm trỗi dậy sức sống của một tâm hồn đã biết thành số phận làm cho chai sạn. Kỉ niệm ùa về, cảm xúc ùa về. Trong những ngày làm dâu nhà thống lí Pá Tra, Mị sống với cảm xúc trơ lì như một tảng đá. Nhưng giờ đây, trong khung cảnh đêm tình ngày xuân đang rạo rực, Mị đã có những luồng cảm xúc mạnh. Mị ước nếu như có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn luôn mà không cần tâm lý. Ý nghĩ đầy táo bạo này đó là một sự nhen nhóm của tinh thần phản kháng lại số phận. Thực tại đau khổ đã làm người con gái căng tràn sức sống ngày nào chai lì cảm xúc. Nhưng khung cảnh đêm tình ngày xuân đã làm cho những người dân con gái ấy nhen nhóm lên ý thức đấu tranh để trọn vẹn có thể thoát khỏi môi trường sống đời thường vô nghĩa đang bủa vây, trong cả khi cách phải chọn là tìm tới cái chết.
Tuy nhiên, những cảm xúc mạnh ấy của lòng Mị lại không biểu lộ ngay trong những hành vi. Tác giả Tô Hoài đã cho nhân vật của tớ có sự đấu tranh quyết liệt trong tư tưởng: một bên là khát khao tự do cháy bỏng, một bên là yếu tố chai lì cảm xúc, mặc cảm về số phận. Mị đã có những hành vi liên tục nhau. Hành động thứ nhất, Mị sắn thêm mỡ bỏ vào đèn. Đó là hành vi tuy nhỏ nhưng mang nhiều ý nghĩa. Đó trọn vẹn có thể là mong ước của nhân vật muốn căn phòng sáng lên, hay đời sống mình trọn vẹn có thể tươi sáng và nhiều kỳ vọng hơn. Tiếp theo, Mị khởi đầu quấn lại tóc và sẵn sàng váy áo đi dạo. “Mị còn trẻ, Mị muốn đi dạo”. Vậy là, khát khao được sống với những cảm xúc chân thực nhất của đời tôi đã thắng lợi trong ý nghĩ, hành vi của Mị. Mị đang sống, nhưng là sống với những ki niệm của quá khứ, cảm xúc của quá khứ. Mị đang quên đi thực tại đau khổ, mà sống đúng với thực ra con tình nhân tự do trong mình. Trớ trêu thay A Sử về, và trói đứng Mị lên cột nhà. Nhưng, thân xác Mị bị trói buộc tại đấy, còn tâm hồn Mị vẫn đang lơ lửng và đi theo những tiếng sáo gọi bạn tình. Khát vọng sống vừa mới bùng lên trong Mị, đã biết thành trói buộc bởi thực tại đau khổ, đó mới là yếu tố cay đắng nhất. Khi Mị dần tỉnh đó là lúc những cơn đau thể xác khởi đầu ập tới, những cảm xúc mạnh mẽ và tự tin trỗi dậy trong đêm tình ngày xuân cũng dần mất theo cơn say đang dần biến mất. Nhưng, nó lại đó là ngọn nguồn của ảnh lửa yêu tự do, vẫn hằng ngày hàng giờ cháy âm ỉ trong tâm cô nàng H’mông xinh đẹp ngày nào.
Nhà văn Tô Hoài đã rất thành công xuất sắc khi có những trang văn miêu tả chân thực, cảm động diễn biến tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân. Cảm xúc và hành vi của nhân vật đã dần dần thể hiện đậm cá tính và nét tính cách, sức sống tiềm tàng vẫn ẩn sâu trong người con gái ấy. Đó đó là minh chứng cho khát vọng sống, sức sống mạnh mẽ và tự tin tiềm tang biểu trưng cho những con người ý chí vùng cao Tây Bắc.
Tô Hoài là một nhà văn lớn, có số lượng tác phẩm đạt kỉ lục trong văn học tân tiến Việt Nam, những sáng tác của ông thiên về diễn tả thực sự đời thường với lối viết giản dị, thân thiện, thông tục. Truyện ngắn “ Vợ chồng A Phủ” in trong tập “Truyện Tây Bắc” là một tác phẩm tiêu biểu vượt trội, sau hơn nửa thế kỉ, đến nay vẫn không thay đổi vẹn sức hút với nhiều thế hệ người đọc. Tác phẩm xoay quanh số môi trường sống đời thường của nhân vật Mị, nhất là diễn tả diễn biến nội tâm của cô trong từng quá trình và đêm tình ngày xuân là một cảnh tác động lớn diễn biến tâm lí và hành vi của người con gái vùng núi này.
Vì sao sau bao nhiêu năm sống lầm lũi như con rùa nuôi nơi xó cửa, đồng ý môi trường sống đời thường chẳng bằng con trâu, con ngựa, sức sống của Mị lại chợt hồi sinh trong đêm tình ngày xuân? Phải chăng không khí ngày xuân đến bất thần cùng hội xuân, sắc áo váy rực rỡ và những trò chơi show đã tác động đến Mị? Hay chẳng phải sắc màu cũng chẳng phải hương xuân mà đó là tiếng sáo thân quen. Tiếng sáo gọi bạn tình vốn đã quen thuộc, đi vào nếp sống của người dân Hồng Ngài, họ dùng tiếng sáo để thể hiện tình yêu, để nói lòng mình. Nghe tiếng sáo, Mị lại bồi hồi nhớ lại quá khứ của tớ, tiếng sáo đưa Mị theo những trò chơi show, hình ảnh tiếng sáo quan trọng đến mức được tái diễn hơn mười lần trong tác phẩm. Tiếng sáo tuy giản dị, mộc mạc nhưng lại khiến lòng người thiết tha bồi hồi, chính vì nó tượng trưng cho tình yêu trai gái. Tiếng sáo khơi dậy trong người con gái vốn tưởng đã chết về mặt tinh thần sống lại quá khứ tươi đẹp, cái ngày mà cô thỏa sức vùng vẫy trong tự do và tình yêu. Chính tiếng sáo đã tác động mạnh mẽ và tự tin đến sức sống tiềm tàng trong Mị. Bên cạnh tiếng sáo, men rượu cũng là một yếu tố khiến Mị có sự thay đổi. Mị uống ực từng bát, uống như một tên sâu rượu, Mị uống để quên đi hiện tại khốn khổ, nhục nhã và cũng để không nhớ đến tương lai sầm uất, không tồn tại gì để kỳ vọng. Hành động uống rượu ấy đã nói lên nỗi oan khuất đau buồn trong trái tim người con gái nhưng cũng tiếp thêm sức mạnh để người con gái ấy bừng tỉnh sức sống.
Từ những chất xúc tác từ bên phía ngoài ấy cùng thực ra mạnh mẽ và tự tin, tràn trề sức sống, Mị đã hồi sinh cảm xúc trong đêm tình ngày xuân. Nghe tiếng sao, Mị bỗng cảm thấy tha thiết, bồi hồi. Những cảm xúc nhẹ nhàng ấy khiến Mị nhớ về quá khứ – một quá khư tươi đẹp mà chẳng lúc nào Mị dám kỳ vọng trọn vẹn có thể sống lại một lần nữa. Ngày ấy, Mị thổi lá cũng hay như thể thổi sáo, tài năng cùng vói vẻ đẹp của nàng khiến bao chàng trai Hồng Ngài say đắm, ngày đêm thổi sáo đi theo Mị. Từ những hồi ức đẹp tươi ấy, Mị thấy phơi phới trở lại và cô nhận ra mình vẫn còn đấy trẻ. Thật kì lạ khi người ta không biết trạng thái của mình mình ra sao để rồi một ngày chợt nhận ra mình vãn còn trẻ. Điều ấy chẳng khác nào bao ngày qua, Mị không biết mình đang sống hay chỉ là tồn tại như một chiếc xác và đêm nay, cô mới chợt tỉnh, nhận thức được mình vẫn còn đấy trẻ, mình vẫn còn đấy sống và mình phải làm điều gì để chứng tỏ điều này. Điều thứ nhất cô muốn làm khi sống lại cảm hứng đó là muốn đi dạo. Bao năm rồi, Tính từ lúc lúc bị gả về nhà thống lí Pá Tra, làm vợ A Sử, Mị đều không đi dạo xuân, tuy nhiên những người dân đàn bà có chồng khác vẫn đi dạo. Mị muốn ra ngoài, không hề muốn yên phận sống trong căn phòng kín mít, chỉ có một ôi hành lang cửa số nhỏ, hằng ngày nhìn ra không biết là sáng hay tối nữa. Cô khởi đầu sửa soạn, cô lấy chiếc váy hoa, cho thêm mỡ vào đèn để thắp sáng căn phòng tăm tối và quấn tóc. Đây là những hành vi sẽ là phản kháng của Mị, cô đã khởi đầu có những phản ứng với môi trường sống đời thường, đã hồi sinh cảm xúc. Nhưng ngay lúc ngọn lửa sức sống đang phát cháy rực rỡ mạnh mẽ và tự tin thì lại bị dập tắt, con người tàn nhẫn ấy không tồn tại ai khác đó là A Sử – con trai thống lí và cũng là chồng Mị. Hắn đùng một cái về nhà và thấy lạ khi thấy Mị sửa soạn đi dạo. Con người ấy đã trói Mị lại, gian ác hơn, hắn lấy tóc Mị quấn quanh cột, không cho Mị cử động. Nhưng dù bị trói, hơi rượu vẫn nồng nàn trong Mị, chi phối lí trí cô. Cô nghe thấy tiếng sáo, tiếng sáo gọi bạn tình của người nào kia mà như gọi lòng cô, bất giác cô bước tiến, cô muốn đi theo tiếng sáo tình yêu ấy, đó mới đó là môi trường sống đời thường đáng lẽ cô được hưởng. Nhưng dây trói cứa vào da thịt, nỗi đau thể xác làm cô bừng tỉnh. Cô đành lòng phải trở lại với hiện thực đắng cay, rằng thân phận mình không bằng con ngựa nhà thống lí. Đau xót thay.
Sự hồi sinh sức sống của Mị trải qua cả một quy trình diễn biến từ những cảm xúc hồ tưởng về quá khứ đến hành vi phản kháng muốn đi dạo và ở đầu cuối nhận thức ra một điều quan trọng. Lúc trước, Mị đã coi mình là con trâu, con ngựa nhà thống lí mà đã là con trâu, con ngựa thì không tồn tại tâm lý, chúng chỉ biết ăn và thao tác mà thôi nhưng thời gian lúc bấy giờ Mị đã hiểu ra, trong ngôi nhà này, đến hơn cả con trâu, con ngựa tôi cũng không bằng. Sự hồi sinh sức sống này do nguyên nhân khách quan là tiếng sáo và men rượu nồng nó đang chưa đủ sức mạnh để tạo ra những hành vi mạnh mẽ và tự tin để tự giải thoát mình, chính vì thế tiếp sau đó, Mị lại trở lại môi trường sống đời thường như cũ.
Qua nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả tâm lí cùng việc sử dụng ngôn từ giản dị, thông dụng, Tô Hoài dường như đã vẽ lên trước mắt người đọc hình ảnh một người con gái mạnh mẽ và tự tin, tuy đã biết thành vùi dập, tưởng chỉ từ cái xác không hồn nhưng bên trong vẫn tiềm tàng tiềm ẩn sức sống mãnh liệt, chỉ tìm thời cơ để hồi sinh, để phát cháy rực rỡ.
Vợ chồng A Phủ là truyện ngắn được nhà văn Tô Hoài viết vào năm 1952 được in trong tập “Truyện Tây Bắc” (1953) được lấy cảm hứng từ một sự kiện có thật khi chính nhà văn Tô Hoài đã được sống và tận mắt tận mắt chứng kiến chính môi trường sống đời thường của những người dân dân nghèo nơi cùng cao xa xôi này. Nhà văn Tô Hoài đã thấy được cảnh những số phận con người trở thành nô lệ bị quyết sách địa chủ cường hào thống lí áp bức bóc lột khiến sống không bằng chết. Hệ thống nhân vật mà Tô Hoài xây hình thành cũng là những số phận tiêu biểu vượt trội cho những tầng lớp tiêu biểu vượt trội trong xã hội xưa đó là thống lí Pá Tra – địa chủ giàu sang nhưng tàn ác, Mị và A Phủ – những người dân nông dân lao động hiền lành nhưng phải chịu đày đọa cả về thể xác lẫn tinh thần.
Nhân vật Mị được nhà văn trình làng từ nửa đời sống đi ra. Mở đầu truyện nhà văn đưa người đọc đến với toàn thế giới của truyện cổ tích, với miền đất xa xôi Tây Bắc, tạm ngưng nhà thống lí Pá Tra giàu sang nhất vùng, gặp một thiếu phụ đặc biệt quan trọng lúc nào thì cũng ngồi cạnh tảng đá cạnh tàu ngựa vô tri vô giác, mặt lúc nào thì cũng cúi buồn rười rượi. Những câu văn tự sự chậm rãi nhỏ nhẹ hé mở cho những người dân đọc thấy đời sống người thiếu phụ thật xấu số, chắc không phải con gái thống lí, quả đúng như vậy đó là con dâu gạt nợ tội nghiệp, khốn khổ. Từ đây, ngòi bút tài hoa của Tô Hoài ngược dòng thời hạn trở về quá khứ để kể về đời sống của Mị trước lúc về làm dâu nhà thống lí Pá Tra. Thời gian trước đó Mị là con gái trong một mái ấm gia đình nông dân nghèo khổ tình hình vô cùng éo le, nghèo đến mức mà cha mẹ Mị không đủ tiền cưới phải vay lãi nhà thống lí Pá Tra “mỗi năm trả lãi một nương ngô”, đến khi mẹ Mị qua đời mà mái ấm gia đình vẫn chưa hết nợ, món nợ truyền từ đời này sang đời khác. Số phận đưa đẩy Mị phải sống trong tòa nhà u tối nhà thống lí, ngày cũng như đêm Mị ở trong căn phòng không tồn tại ánh sáng, không được định hình và nhận định như một con người phải chịu cảnh sống khổ cực như trâu ngựa.
Mị là người con gái nết na thùy mị, có những phẩm chất, tính cách tốt đẹp, tài hoa “Mị thổi sao giỏi” đi đường “ngắt chiếc lá đưa lên môi, thối sáo lá hay như thể thổi sáo” thể hiện được toàn thế giới tâm hồn của Mị rất phong phú. Hơn thế nữa Mị là người con hiếu thảo biết lo cho mái ấm gia đình đã quyết tử bản thân để giúp cha trả nợ. Ấy thế rồi đời sống Mị bị lay chuyển từ khi bước tiến vào làm con dâu nhà thống lí. Mị lùi lũi như con rùa nuôi ở xó cửa, hình ảnh so sánh trọn vẹn có thể cho những người dân đọc thấy được cảnh nơi Mị sống chẳng khác gì địa ngục, nơi tăm tối, không tồn tại sự sống.
Nhưng trái tim nhân đạo thâm thúy của Tô Hoài không làm cho nhân vật mà mình đồng cảm chết tàn chết lụi tội nghiệp ở trong nhà thống lí mà ông vẫn thực hiện cho sức sống tiềm tàng của Mị như hòn than hồng âm ỉ cháy trong đống tro tàn của tâm hồn, nếu gặp luồng gió mát đời sống thổi tới nó sẽ phát cháy rực rỡ. Nhà văn đã thăng hoa tài năng của tớ sáng tạo ra luồng gió mát ấy đó là đêm tình ngày xuân làm hồi sinh tâm hồn Mị. Thiên nhiên năm ấy khác thường gió mùa lạnh thêm kinh hoàng hòa với sắc màu môi trường sống đời thường là trên những mỏm đá những chiếc váy hoa phơi “xòe” như đàn bướm sặc sỡ, âm thanh của môi trường sống đời thường khác lạ khi ở Hồng Ngài ăn tết sớm tiếng trẻ con đùa nhau ầm ĩ, tiếng “trai gái ném pao, thổi khèn, thổi sáo và nhảy”. Sự khác thường ấy đã tác động vào tâm hồn Mị nhất là rõ ràng “tiếng sáo” như một sợi chỉ đỏ tiếp nối đuôi nhau tâm hồn Mị thời tươi tắn son sắt với đêm tình ngày xuân này, tiếng sáo vọng vào sâu thẳm tâm hồn gọi về bài hát Mị thường thổi năm xưa “Mày có con trai con gái rồi, mày đi thao tác nương, ta không tồn tại con trai con gái ta đi tìm tình nhân”. Đây là tiếng sáo lần thứ nhất lấp ló đầu núi, từ xa vọng lại khiến trái tim Mị đang lạnh giá, khô cứng, bỗng mềm dịu, ấm cúng, đập những nhịp đập hồi sinh trở lại “thiết tha bồi hồi” và Mị tỉnh lại thấy hiện tại “đêm tình ngày xuân đã tới”. Khi tỉnh dậy có lẽ rằng Mị lại nhận ra môi trường sống đời thường hiện thực tránh việc sống vì tuổi xuân của Mị hiện giờ đang bị giam hãm ở trong nhà thống lí Pá Tra, và tất yếu bao nỗi buồn tủi đau dâng trào mãnh liệt yên cầu Mị tìm tới men rượu để trốn tránh: “Mị lén lấy hũ rượu cứ uống ực từng bát”, uống như muốn trôi đi bao đau khổ, uất hận. Cách uống rượu như thể tất yếu khiến Mị say, lịm mặt ngồi đấy, khởi đầu rơi vào trạng thái phân thân, tiếng sáo vẫy gọi giục giã, còn men rượu nâng tâm hồn Mị bay lên theo tiếng sáo đến với những trò chơi show trong hoài niệm của quá khứ. Còn thể xác vẫn ở lại nhà thống lí “nhìn mọi người nhảy đồng, người hát” khi mọi người về hết “Mị vẫn ngồi trơ một mình giữa nhà”. Tiếng sáo lần hai “tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng” tiếng sáo lần này đã đi đến gần Mị hơn. Tiếng sáo như vẫy gọi khiến Mị như bị thôi thúc trở về quá khứ ngày trước sống với những ngày tươi đẹp xuân sắc, rực rỡ, vui tươi nhất, thuở ấy “Mị thổi sáo giỏi” “Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thể thổi sáo”, có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị.
Đến đây Tô Hoài đã nhìn thấy trong tâm hồn Mị một cuộc giao tranh nóng bức giữa quá khứ và hiện tại, quá khứ tươi đẹp rực rỡ nhưng mới chỉ bùng lên, còn hiện tại Mị bị cường quyền, phu quyền áp dụng lại dai dẳng triền miên quá lâu nên quá khứ rất khó thắng nổi, không thể kéo bước tiến Mị đi dạo. Từ khi Mị vào trong nhà thống lí “chẳng năm nào A Sử cho Mị đi dạo tết” những hồi ức về quá khứ mỗi lúc một mạnh mẽ và tự tin bừng cháy làm Mị lại quên đi hiện tại đau khổ chỉ từ nhìn thấy hiện tại đáng vui, như ý là: “Mị trẻ lắm, Mị vẫn còn đấy trẻ” và “Mị muốn đi dạo”. Đấu tranh trong tâm hồn Mị càng một mạnh mẽ và tự tin thêm qua những lần tiếng sáo dồn dập tiếp theo khiến tâm hồn Mị thoát ra như con ong thoát khỏi tổ kén. Tuy chân tay bị trói chặt nhưng tâm hồn đã hòa nhịp với đêm tình ngoài kia. Sự hồi sinh mạnh mẽ và tự tin ấy phát cháy rực rỡ do nhiều cung bậc của tiếng sáo đã thôi thúc Mị bước tiến dù là lúc tỉnh, lúc mơ. Mị lúc mê đi theo tiếng sáo, lúc tỉnh thổn thức với tiếng chó sủa xa xa tiếng chân ngựa từ từ sự áp dụng ngày một đè nén khiến Mị bừng tỉnh và vô cùng sợ hãi rơi vào trạng thái tê liệt “ như con rùa nuôi trong xó nhà”.
Tô Hoài đã rất tài tình bằng tài năng và trái tim nóng của tớ đã khắc họa chân thực những nét riêng không tương quan gì đến nhau về phong tục, tập quán, tính cách và tâm hồn người dân nơi cùng cao xa xôi bằng một giọng văn nhẹ nhàng mang phong vị dân tộc bản địa, giàu giá trị nhân văn thâm thúy.
Nhắc đến “Vợ chồng A Phủ” chắc rằng những bạn sẽ nhớ đến ngay cô Mị – một nhân vật TT của truyện ngắn. Với đời sống đau khổ và cơ cực, Mị đại diện thay mặt thay mặt cho môi trường sống đời thường tủi nhục của người dân miền núi dưới ách thống trị của phong kiến và bọn chúa đất. Cuộc đời của Mị trong cảnh làm dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra thể hiện giá trị hiện thực của tác phẩm. Tuy nhiên dưới ngòi bút nhân đạo của tớ, Tô Hoài không làm cho cô Mị cứ mãi sống nhẫn nhịn chai lì mà thúc đẩy sức sống tiềm tàng trong cô. Sức sống ấy được phát cháy rực rỡ trong đêm tình ngày xuân. Diễn biến tâm trạng của Mị trong đêm ấy đang trở thành điểm ấn tượng khó phai mờ trong tâm người đọc.
Nguyễn Du có câu “người buồn cảnh có vui đâu lúc nào”. Chính vì cảnh vật vạn vật thiên nhiên nơi miền núi vào xuân đã tác động đến tâm trạng của Mị. “Những chiếc váy hoa phơi trên mỏm đá xòe ra như những con bướm sặc sỡ”. Đám trẻ con chơi quay ầm cả bản. Gió heo may, cỏ vàng ửng… Cảnh vật vào xuân, cả bản ăn Tết. Đặc biệt là tiếng sáo gọi bạn tình thiết tha bồi hồi cứ vang vọng. Ngoại cảnh đã góp thêm phần không nhỏ vào sự thay đổi tâm trạng của Mị. Và rồi Mị lén uống rượu. “Mị uống ừng ực từng bát”. Uống “ừng ực” như để trôi đi, nguôi đi cái buồn, cái khổ. Mị uống như để quên đi cái đau khổ của phần đời đã qua. Mị uống cái khao khát của phần đời chưa tới. Nhưng Mị uống chỉ say về thể xác còn tâm hồn cô lại như được thức tỉnh sau bao ngày bị tê liệt, đày đọa. “Chén rượu tiêu sầu, sầu càng sầu thêm”. Mị càng uống, Mị càng tỉnh. Mị nhớ về những kỉ niệm rất mất thời hạn rồi. “Ngày xưa Mị thổi sáo giỏi”, Mị có tài năng thổi lá hay hơn thổi sáo. Những đêm tình ngày xuân, trai bản đứng nhẵn cả đầu buồng Mị. Rồi Mị thấy “phơi phới trở lại, lòng đùng một cái vui sướng”. Mị ý thức được “mình còn trẻ lắm”. Điều này đã dẫn tới ý định Mị “muốn đi dạo xuân”. Nhớ lại kỉ niệm rất mất thời hạn rồi Mị lại trở về thực tại. Mị ý thức được đời sống, số phận của tớ. Mị ý thức được tình cảnh đau xót của tớ. “Nếu có nắm lá ngón trong tay, Mị sẽ ăn cho chết ngay chứ không buồn sống lại nữa”. Tiếng sáo lại rập rờn trong đầu Mị cùng tiếng hát “Anh ném pao, em không bắt – Em không yêu, quả pao rơi rồi”. Tiếng sáo và tiếng hát cứ tha thiết như mời gọi lại vừa như giận hờn. Tiếng sáo cứ rập rờn bay bổng thể hiện cho khát vọng tình yêu và tự do. Tiếng sáo ấy cùng men rượu nồng nàn đã thổi bùng lên tâm hồn Mị. Điều này đã dẫn tới hành vi Mị sẵn sàng đi dạo xuân.
Đại thi hào Nguyễn Du đã từng thương xót khi nói về số phận người đàn bà và nhà thơ dành riêng cho những số phận xấu số câu thơ thể hiện sự cảm thương ấy:
“Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”
Thật vậy, không riêng gì có có Kiều mới có số phận đau khổ bạc mệnh như vậy mà đến người đàn bà hàng chài, nhân vật Thị trong tác phẩm Vợ Nhặt cũng vậy. Tô Hoài cũng góp thêm phần làm rõ số phận của những người dân phụ nữ trong xã hội cũ ấy bằng tác phẩm Vợ Chồng A Phủ. Và đặc biệt quan trọng số phận và vẻ đẹp của người phụ nữ vùng cao quy tụ toàn bộ trong nhân vật Mị. Có lẽ trong toàn bộ những phẩm chất và số phận của nhân vật Mị người đọc ấn tượng nhất với sức sống tiềm tàng của cô trong đêm tình ngày xuân trên Hồng Ngài.
Trước hết là trước lúc cô làm dâu nhà thống lí Pá Tra. Mị được nghe biết với một nhan vẻ đẹp và rất chăm chỉ chỉ. Cô là một cô nàng nhà nghèo chính vì thế mà cha mẹ Mị đã phải vay nhà thống lí tiền để trang trải môi trường sống đời thường. Mị xinh đẹp hiền dịu đến mức “ không biết bao nhiêu chàng trai đến đứng nhẵn vách đầu giường Mị”. Không những thế Mị còn là một một người con gái đa tài nữa, cô thổi sáo rất giỏi và rất hay chỉ việc một chiếc lá trên tay thì cô trọn vẹn có thể thổi được một ban nhạc hay rồi. xinh đẹp tài giỏi cô còn rất chăm chỉ chỉ, hiếu thảo và có lòng tự trọng. Khi thống lí ngỏ ý muốn lấy Mị về để gạt nợ cho cha me nhưng Mị nhất quyết xin cha rằng Mị không sẽ làm nương để trả nợ nhà thống lí chứ Mị không thích về nhà thống lí. Qua đó ta thấy Mị là một người con gái có khá đầy đủ toàn bộ những nhan sắc và phẩm chất. Đáng ra với tài năng và nhan sắc của tớ Mị phải được sống trong cảnh vui vẻ niềm hạnh phúc chứ nhưng thực sự thì ngược lại. Trong một đêm tình ngày xuân Mị đã biết thành A Sử con của thống lí đóng giả làm tình nhân Mị gạt Mị bắt về cúng trình ma nhà nó. Để rồi từ đó Mị sống không bằng chết, Mị sống trong kiếp làm dâu gạt nợ nhà thống lí. Cuộc đời ấy của Mị là một chuỗi ngày khổ sở và căm lặng.
Đến khi làm dâu nhà thống lí Pá Tra thì Mị không hề tinh thần phản kháng nữa. Mị một ngày dài không nói mọt câu lầm lũi như con rùa nuôi trong xó cửa. Mị làm đi thao tác lại những việc làm giống nhau trong những ngày tháng ấy. ngày nào thao tác gì Mị thao tác ấy Mị không tìm tới cái chết nữa. Mị “ở lâu trong cái khổ Mị đã quen khổ rồi”. Thân Mị không bằng con trâu con ngựa ở trong nhà này vì con trâu con ngựa làm thật đấy nhưng cũng luôn có thể có những lúc nó được đứng gãi chân nhai cỏ còn đàn bà trong nhà này thì phải làm từ sáng đến đêm.
Tưởng rằng sức sống trong Mị đã lụi tàn đi nhưng những đêm tình ngày xuân đến mang lại sức sống tiềm tàng cho Mị. Có thể nói rằng chính những tác động nhất là tiếng sáo thổi đã thức tỉnh trái tim nguội lạnh lâu nay nay của Mị hồi sinh.
Cảnh sắc trên Hồng Ngài thay đổi rực rỡ sắc màu hơn, những chiếc váy xòe đã được phơi trên những mỏm đá như những con bướm sặc sỡ. Xuân về cảnh vật như đổi sắc tươi xinh làm cho lòng ai đều không khỏi bâng khuâng xao xuyến.
Con người Hồng Ngài cũng tác động đến sức sống trong Mị. Những chàng trai cô nàng Hơ Mông tết đến rủ nhau đi dạo quay, chơi pao trên những khoảng chừng sân trống. có những lời bài hát làm cho nhân vật xao xuyến “anh ném pao, em bắt pao nào, em yêu anh nào”. Tiếng sáo gọi bạn tình cất lên làm cho Mị bổi hổi bồi hồi. Tất cả những yếu tố ấy đã tác động đến tâm hồn Mị.
Trong nhà thống lí ăn uống linh đình ăn uống xong thì lại tiếp một trận rượu nữa. khi mọi người say sưa lăn hết ra nhà thì Mị lén lấy rượu, cô uống ực từng bát. Tưởng chừng như cô đang uống chén cay chén đắng của đời sống mình. Thế rồi Mị mơ tưởng đến những kỉ niệm rất mất thời hạn rồi. Tiếng sáo vẫn bồi hồi xúc động. Mị hãy còn trẻ Mị muốn đi dạo. Tiếng sáo kia làm cho cô nhớ đến nhưng rất mất thời hạn rồi yêu dấu và đến hiện giờ nó vẫn tiếp tục vẳng vẳng bên tai cô không thôi làm cho Mị đi tới một quyết định hành động.
Mị đến phòng mình khẽ xắn thêm mỡ để sáng đèn lên trọn vẹn có thể nói rằng chính hành vi ấy đã thắp sáng lên đời sống cô. Hình như cô đã tỉnh dậy sau bao nhiêu năm tháng ngủ quên. Cô không hề là một con rùa lầm lũi trong xó cửa nửa. tết này cô đã uống rượu rồi. tiếng sáo vẫn vẳng lên thiết tha:
“Mày có con trai con gái
….
Tao không tồn tại con trai con gái
Tao đi tìm tình nhân”
Mị quyết định hành động lấy chiếc váy hoa trong vách để sẵn sàng đi dạo. Mị sửa sang lại đầu óc. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết sức sống niềm yêu đời trong Mị đã quay trở lại, nó mãnh liệt và thật là con người mà Mị từng có. Thế nhưng A Sử đã kịp thời biết được. hắn đi dạo về và chắc là để thay đồ rồi đi tiếp nhưng nhìn thấy Mị sửa sang hắn trói Mị lại cái cột ngay nhà. Tóc Mị dài xõa xuống hắn gian ác buộc luôn lên cái cột đó làm cho Mị không sao cựa quậy được nữa. Thế rồi Mị vẫn mang tâm hồn mình đi theo tiếng sáo ấy. Nó vẫn bổi hổi bồi hồi Mị nhớ đến những kỉ niệm và chân Mị bước tiến nhưng không thể nào bước nổi. Khi ấy Mị mới biết mình hiện giờ đang bị trói, tóc cô cũng buộc trên cột làm cho cô không thể cúi được. Ngoài kia tiếng ngựa đạp vào chân vách nghe thật chua xót. Có thể nói nếu như tiếng sáo kia thức tỉnh sức sống trong Mị cho Mị nhớ lại những khoảnh khắc rất mất thời hạn rồi mình thường vẫn sống thì tiếng chân ngựa làm cho mị thức tỉnh và đương đầu với thực tại đầy đau khổ. Và khi đó Mị không hề nghĩ đến tiếng sáo kia nưa trong lúc nó vẫn văng vẳng bên tai và vang trên khắp Hồng Ngài.
Như vậy trọn vẹn có thể nói rằng sức sống của Mị đã vùng dậy mãnh liệt nhưng lại bị chính tay A Sử vùi dập một cách vô cùng thậm tệ. nhưng dù sao thì Qua đóy mị đã cho ta thấy được sức sống tiềm tàng ấy. Nó không chết đi mà bao lâu nay nó đang chưa tồn tại thời cơ để hồi sinh. Và có lẽ rằng lần này thất bại nhưng nó báo hiệu cho lần sau của Mị. A Sử như đại diện thay mặt thay mặt cho chính thế lực cường quyền kia vùi dập người ta một cách dã man nhưng tuy thế cũng không thể ngăn cản trở được sức sông trong con người Mị.
Phân tích, miêu tả tâm lí nhân vật vẫn là một thử thách so với bất kể tác giả nào. Không phải ai cũng luôn có thể có cái biệt tài đi miêu tả tâm lí nhân vật một cách tường tận và chân thực. Và Tô Hoài đó là một trong số ít những tác giả có biệt tài phân tích, miêu tả tâm lí nhân vật với việc tăng trưởng tâm lí rất là logic, tự nhiên. Sự tăng trưởng tâm lí của Mị trong đêm tình ngày xuân đó là một ví dụ nổi bật nổi bật.
Mị là cô nàng trẻ, sinh ra trong một mái ấm gia đình nghèo khó, cha mẹ vì không tồn tại tiền cưới nhau nên phải vay tiền thống lí Pá Tra. Tiền chưa trả hết, món nợ đó đổ dồn lên Mị. Nhưng Mị không lấy đó làm gánh nặng, mà vẫn xin cha cho mình lao động để trả nợ dần. Rõ ràng trong cô nàng này còn có một tình yêu lao động, yêu môi trường sống đời thường rất là mãnh liệt. Khi bị trở thành con dâu gạt nợ, Mị phản kháng vô cùng quyết liệt, cô còn tồn tại quyết định hành động ăn lá ngón để chấm hết môi trường sống đời thường mất tự do này. Nhưng vì thương cha mà cô đã gắng gượng sống. Nhưng càng gắng gượng bao nhiêu thì tâm hồn cô lại càng bị bài mòn, chai sạn bấy nhiêu cho tới mức “ở lâu trong cái khổ Mị quen khổ rồi”, Mị “như con rùa lùi lũi nơi xó cửa”, Mị dường như quên đi cả khát vọng tự do, khát vọng niềm hạnh phúc của tớ, chỉ chờ đến ngày mình chết đi mà thôi.
Đẩy nhân vật vào sự cùng khổ đến tận cùng đó là một dụng ý nghệ thuật và thẩm mỹ của Tồ Hoài, bởi chỉ khi con người ta bị đẩy vào bước đường cùng thì khát khao mới được bùng lên quyết liệt và mạnh mẽ và tự tin ấy. Và cái khao khát ấy đã được thể hiện rõ ràng trong đêm tình ngày xuân ấy.
Để tạo tiền đề cho việc đột phá của Mị, Tô Hoài đã dụng công sẵn sàng những yếu tố khác nhất là những yếu tố về vạn vật thiên nhiên, về cảnh sắc môi trường sống đời thường của những người dân miền núi. Mùa xuân về trên vùng cao quả thực vô cùng rực rỡ, đẹp tươi. Những đồi cỏ ranh vàng ửng nhưng những vệt lửa thổi dưới thung khô, càng rét càng trở nên kinh hoàng hơn. Trên những mỏm đá mèo là những chiếc váy sắc màu rực rỡ, rồi cùng với đó tiếng cười của trẻ con. Không khí ngày xuân thật náo nhiệt, tràn trề sức sống. Chính những tác nhân bên phía ngoài này đã phần nào gợi lên long yêu môi trường sống đời thường, giúp Mị từ cõi quên trở về cõi nhớ.
Trong những yếu tố được Tô Hoài sẵn sàng thì đắt giá nhất là rõ ràng tiếng sáo. Tiếng sáo xuất hiện từ xa đến gần, từ đỉnh núi, đến đầu làng rồi quanh quẩn trong tâm trí Mị. Tiếng sáo ấy đã tác động mạnh mẽ và tự tin đến tâm lí Mị. Cùng với đó là yếu tố phối hợp của hơi men, “ngày tết, Mị cùng uống rượu như ai” , nhưng Mị uống như để quên đi đau đớn, Mị uống ừng ực từng bát, rồi say lịm đi. Trong mơ màng Mị thấy tiếng sáo gọi bạn tình văng vẳng. Tiếng sáo ấy đã làm Mị động tâm, là cô bổi hổi nhớ lại những kỉ niệm đẹp trước đó. Lòng cô phơi phới trở nên, nụ cười sướng trào dâng. Và cô nhận thấy “Mị trẻ lắm, Mị vẫn còn đấy trẻ. Mị muốn đi dạo…”. Sau bao năm làm con rùa lùi lũi trong xó cửa, dường như ý thức về bản thân tôi đã từ từ quay trở lại. Hình như đoạn văn này ta thấy như chính lời Mị nói ra, Tô Hoài đã xuất sắc hóa thân để thấu hiểu những tâm lý, tâm trạng của nhân vật. Đồng thời điều này cũng giúp Tô Hoài thấy được những giằng xé, xích míc trong tâm lí Mị giữa quá khứ vang hiện tại. Và khi tiếng sao vang lên, khi Mị như bừng tỉnh, và khát khao: “Nếu có nắm lá ngón trong tay thời gian lúc bấy giờ, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chứ không thích nhớ lại nữa”. Đây là yếu tố phản kháng rất là quyết liệt, so với Mị phải sống mất tự do, còn đau đớn, tủi cực hơn hết cái chết. Điều này đã đã cho toàn bộ chúng ta biết khát khao mãnh liệt của Mị.
Thì ra đằng sau con những tưởng như đã chết trọn vẹn ấy lại vẫn tiềm tàng sức sống mãnh liệt đến như vậy. Mị không cam chịu ở trong nhà, Mị muốn đi dạo như mọi người, muốn được hòa nhập, muốn được sống thực sự. Cô đã hiện thực hóa bằng hàng loạt những hành vi: cô vào khêu đèn, quấn tóc và lấy váy để sẵn sàng đi dạo… Nếu như với những người dân con gái khác đó là yếu tố rất binh thường, nhưng so với Mị là cả một quy trình thức tỉnh và đấu tranh không ngừng nghỉ.
Nhưng chính lúc ấy, ý định của cô lại bị kẻ tà đạo ác – A Sử chặn đựng bằng hành vi bao ngược, trói đứng ở cột. Dù A Phủ có giam giữ được thân thể nhưng cũng không thể giữ nổi tâm hồn của cô bởi tâm hồn cô theo tiếng sáo, nhớ về những ngày trước.
Chỉ với duy nhất phần miêu tả tâm lí của Mị trong đêm tình ngày xuân, đã trọn vẹn có thể xác lập tài năng nghệ thuật và thẩm mỹ của Tồ Hoài trong cách xử lí, sắp xếp sự kiện để miêu tả tâm lí nhân vật. Qua đó càng xác lập hơn thế nữa tài năng của ông. Đồng thời cũng thấy được vẻ đẹp trong sức sống của Mị.
Đề tài Tây Bắc in đậm trong sự nghiệp văn chương của Tô Hoài: “Truyện Tây Bắc”, “Miền Tây”,”Họ Giàng ở Phìn Sa”… Truyện “Vợ chồng A mang ý nghĩa như một “chiến công” của nhà văn Tp Hà Nội Thủ Đô này khi theo bộ đội vào giải phóng Tây Bắc (1952). Truyện kể về đời sống của Mị và A Phủ ở Hồng Ngài trong nhà thống lí Pá Tra và khi làm chiến sỹ du kích ở địa thế căn cứ Phiềng Sa. Qua đó, tác giả nói lên nỗi thống khổ sự vùng dậy của người Mèo ở Tây Bắc, một lòng quyết tâm tham gia kháng chiến để giành lấy tự do, tình yêu và niềm hạnh phúc.
Nhân vật Mị là một sáng tạo rực rỡ của Tô Hoài. Đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài là tình tiết cảm động nhất, hay nhất của truyện đã thể hiện khát vọng sống, khao khát tình yêu của người con dâu gạt nợ.
Mị mồ côi mẹ, ở với cha già. Mị xinh đẹp, tuổi xuân phơi phới. Vì món nợ truyền kiếp. Mị trở thành con dâu gạt nợ nhà thống lí Pá Tra. Tuổi xuân của Mị bị thằng A Sử, con trai thống lí tước đoạt, giày xéo. Mị khổ như con trâu con ngựa. Mị toan ăn lá ngón tự tử, nhưng thương cha già, Mị chết không đành lòng. Sống trong đau khố, Mị gần như thể vô cảm vô hồn “càng không nói, lùi lủi như con rùa nuôi trong xó cửa”.
Xuân qua rồi xuân lại trở lại. Đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài lại đến. Cả một không khí tưng bừng. Lúa ngô ở những nương đã thu hoạch xong. Gió và rét kinh hoàng. Cảnh sắc làng Mèo càng đẹp. Màu “vàng ửng” của cỏ gianh. Màu trắng, red color au, đỏ thậm, màu tím man mát của hoa thuốc phiện vừa nở. Màu “sặc sỡ” của những chiếc váy hoa phơi trên mỏm đá xòe như con bướm. Tiếng “cười ầm” của đám trẻ con chơi quay. Tiếng sáo thổi rủ bạn đi dạo. Tiếng chó sủa xa xa… Trước cảnh tưng bừng ấy, cứ tưởng Mị “Riêng mình nào biết có xuân là gì?”. Nhưng thật bất thần. Những đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài đã hồi sinh và hồi xuân tâm hồn Mị. Tâm trạng và hành vi Mị được Tô Hoài thể hiện một cách tinh xảo, xúc động.
Trong lúc trai gái và lũ trẻ con tụ tập đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn và nhảy trên sân chơi thì Mị “tha thiết bồi hồi” khi nghe đến tiếng sáo từ trên đầu núi “vọng lại”. Mị “nhẩm thầm” bài hát của người đang thổi sáo.
“… Ta không tồn tại con trai con gái – Ta đi tìm tình nhân…”. Sau bao ngày xuân câm lặng, có lẽ rằng đấy là lần thứ nhất người con dâu gạt nợ khẽ thầm hát
Tiếng sáo đã gợi thương gợi nhớ và thức tỉnh. Mị lén lấy hũ rượu, “uống ừng ực từng bát”. Uống rượu như nuốt hận. Hay uống cho vơi đi nỗi đau khổ? Say rượu “lịm mặt”, tâm trạng Mị diễn biến. Mị hồi tưởng “sống về ngày trước”. Tiếng sáo gọi bạn tình “văng vẳng” trong tai Mị. Bao kỉ niệm đẹp thời con gái sống dậy trong tâm Mị. Mị thổi sáo giỏi… Có biết bao nhiêu người mê, ngày đem đã thổi sáo đi theo Mị. Hồi tưởng lại ngày xuân đẹp thời con gái, điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết Mị đã được thức tỉnh. Khát vọng sống như ngọn lửa đã bừng sáng tâm hồn Mị.
Mị “từ từ xộc vào buồng” với tâm trạng “thấy phơi phới trở lại, trong tâm đùng một cái vui sướng như những đêm Tết ngày trước”. Mị được thức tỉnh, tự ý thức là mình “trẻ lắm”, “vẫn còn đấy trẻ”. Mị khao khát “Mị muốn đi dạo”.
Khát vọng sống như ngọn lửa bừng cháy bao nhiêu Mị lại phẫn uất bấy nhiêu! Phẫn uất và đau khổ cho thân phận và số phận trớ trêu đầy thảm kịch. Bao nhiêu người dân có chồng cũng đi dạo ngày Tết. A Sử với Mị “không tồn tại lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau!”. Không thể cam chịu mãi kiếp con dâu gạt nợ. Mị muốn ăn lá ngón cho chết ngay! Uất ức, nước mắt Mị ứa ra, khi tiếng sáo gọi bạn yêu “vẫn lửng lơ bay ngoài đường”. Tâm hồn Mị diễn biến phức tạp trong quy trình thức tỉnh, nổi loạn. Mị đang sống trong nghịch lí giữa thân phận con dâu gạt nợ và niềm phơi phới muốn đi dạo Tết. Liệu Mị có dám phá tung và cắt đứt sợi dây oan nghiệt đang thít chặt lấy số phận, thân phận mình để đến với những trò chơi show cùng với tiếng sáo gọi bạn yêu?
Mị vào buồng lần này sẽ không phải để xem qua “cái lỗ vuông” để nghĩ đến cái chết, mà Mị đã hành vi một cách mạnh mẽ và tự tin, ngang nhiên trước mặt A Sử khi hắn xuất hiện bất ngừ trong buồng. A Sử thay áo mới, khoác thêm hai vòng bạc… để đi dạo rình bắt gái đem về làm vợ. Mị cũng sẵn sàng đi dạo Tết. Như thử thách. Mị đã hành vi. Xắn thêm miếng mỡ bỏ vào đĩa đèn cho sáng. Quấn lại tóc. Với tay lấy cái váy hoa. Rút thêm cái áo. A Sử nhìn Mị, Mị “cũng không nói” hay là không thèm nói? Hàng loạt hành vi “nổi loạn” của Mị trình làng liên tục khi tiếng sáo đang “rập rờn” trong đầu Mị. Tiếng sáo gọi bạn tình như đem lại cho Mị một sức mạnh mới, khơi gợi lòng khao khát yêu đương và niềm hạnh phúc. Khi Mị với tay lấy váy hoa… là Mị thực sự được thức tỉnh, được sống lại thời con gái với bao ước mơ đẹp.
Sự phản kháng Sự phản kháng của Mị phải trả giá nặng nề. Chỉ sau một vướng mắc: “Mày muốn đi dạo à? Thằng A Sử gian ác đã trói Mị vào cột nhà bằng một thúng sợi đay. Hai tay Mị bị trói bằng dây thắt sống lưng, tóc Mị quấn lên cột, Mị “không cúi, không nghiêng được đầu nữa”. Thể hiện diễn biến tâm trạng và hành vi Mị trong cảnh Mị bị trói trong đêm tình ngày xuân, ngòi bút nghệ thuật và thẩm mỹ của Tô Hoài như đã “nhập hồn” vào nhân vật. Trong bóng tối, Mị “đứng im re”. Hơi rượu còn như nâng đỡ tâm hồn Mị. Quên đau khổ, đau đớn thực tại, Mị “vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị theo trò chơi show, những đám chơi”. Mị vùng bước tiến, lòng “bồi hồi” theo tiếng sáo: “Em không yêu, quả pao rơi rồi – Em yêu người em bắt pao nào…”. Mị lại trở lại thực tại đau đớn, khổ nhục “tay chân đầu không cựa được”. Mị thức “thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa” khi nghe đến tiếng ngựa “gai chân”, nhai cỏ, tiếng chó sủa xa xa. Mị nghĩ đến những cảnh tình tự của bao cặp tình nhân giờ này đã “dỡ vách ra rừng chơi”. Mị nín khóc, Mị lại bồi hồi trong trạng thái lúc mẽ lúc tỉnh. Dây trói thít lại, đau nhức. Hơi rượu tỏa, Mị “nồng nàn tha thiết nhớ”.
Bị trói đứng suốt đêm, Mị “bàng hoàng tỉnh” lúc trời sáng. Chỉ nghe tiếng lửa réo – Không một tiếng động – Mị nghĩ đến những vợ chú, thương những người dân đàn bà “khốn khổ sa vào trong nhà quan”; thương người đàn bà nọ bị chồng trói chết trong nhà thống lí. Mị vừa thương mình, vừa thương người, thương cho thân phận những người dân dàn bà ở Hồng Ngài “một đời con người chỉ biết đi theo con ngựa của chồng”. Mị sợ hãi “cựa quậy” xem mình còn sống hay chết. Dây trói xiết lại “đau dứt từng mảnh thịt”.
Nhờ một sự vô tình mà Mị thoát chết trong đêm hãi hùng đó. Đoạn văn đêm tình ngày xuân có 3 cảnh. Cảnh Mị ngồi nhẩm thầm tiếng sáo và lén uống rượu ừng ực từng bát. Cảnh Mị sẵn sàng váy áo đi dạo. Cảnh Mị bị A Sử trói đứng suốt đêm trong buồng. Cảnh nào, rõ ràng nào thì cũng sinh động, nổi bật nổi bật cho thảm kịch của Mị, của người con dâu gạt nợ. Đoạn văn đêm tình ngày xuân thể hiện ngòi bút kể chuyện cảm động, phân tích diễn biến tâm trạng và hành vi nhân vật một cách tinh xảo, thâm thúy. Tiếng sáo gọi bạn tình được Tô Hoài nhắc đi nhắc lại 13 lần đầy ám ảnh, như thức tỉnh, như lay gọi, như vỗ về niềm khao khát đi dạo Tết, khao khát được sống trong tình yêu và ngày xuân của người con dâu gạt nợ.
Sự “nổi loạn”của Mị đã cho toàn bộ chúng ta biết sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị mà máu và sự dã man không thể nào vùi dập được! Đem tình ngày xuân thấm đẫm tính nhân vãn, Nó đã góp thêm phần tô đậm tính cách nhân vật Mị. Nó đã thổ hiện một cách xúc động giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo của truyện “Vợ chồng A Phủ”.
Tô Hoài là nhà văn rất thành công xuất sắc trong những nhà văn thuộc nền văn xuôi tân tiến. Tác phẩm của ông thường viết về những yếu tố thân thiện thân quen trong môi trường sống đời thường thường ngày. Tác phẩm Vợ chồng A phủ là tác phẩm viết về đề tài Tây Bắc mang lại những giá trị thâm thúy. Nhân vật tiêu biểu vượt trội trong tác phẩm là Mị, một phụ nữ phải chịu nhiều xấu số, nhưng có vẻ như đẹp tâm hồn và có sức sống mãnh liệt, giám đứng lên đấu tranh tìm lại niềm hạnh phúc cho mình.
Nhân vật Mị hiện lên trong cách trình làng của tác giả ở ngay đầu mẩu chuyện gợi lên cho những người dân đọc một sự lôi cuốn lạ kì. Chỉ bằng vài câu chữ, tác giả đã cho những người dân đọc tưởng tượng ra được môi trường sống đời thường đầy đau khổ mà Mị đang phải hứng chịu trong nhà Pá Tra. “Ai ở xa về, có dịp vào trong nhà thống lí Pá Tra thường trông thấy có một cô nàng ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa. Lúc nào thì cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay phải đi cõng nước dưới khe suối lên, cô ấy cũng cúi mặt, mặt buồn rười rượi”.
Hình ảnh người con gái với vẻ mặt và ánh nhìn vô hồn cạnh bên cái quay sợi, tảng đá, tàu ngựa; cô nàng là con dâu nhà thống lí quyền thế, giàu sang nhưng sao mặt lúc nào “buồn rười rượi”. Khuôn mặt đó gợi ra một số trong những phận đau khổ, xấu số nhưng cũng ngầm ẩn một sức mạnh tiềm tàng.
Mị trước đó là một người con gái đẹp của núi rừng Tây Bắc, cô có tài năng có sắc, có một tâm hồn tràn trề khát khao môi trường sống đời thường, khát khao yêu đương, có thật nhiều tình nhân và cô đã và đang trao gửi tình yêu cho một người trai làng yêu cô tha thiết.
Nhưng số phận như ý không đến với cô, người con gái tài hoa miền sơn cước đó phải chịu một đời sống bạc mệnh. Để cứu nạn cho cha, ở đầu cuối cô đã chịu bán mình, chịu sống cảnh làm người con dâu gạt nợ trong nhà thống lí. Danh nghĩa là con dâu nhưng cô đã phải chịu mọi khổ cực đến tận cùng của một kẻ tôi tớ. Thân phận Mị không riêng gì có là thân trâu ngựa, “Con trâu con ngựa làm còn tồn tại những lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái ở cái nhà ngày thì vùi vào việc làm một ngày dài lẫn đêm”.
Không những bị đày đọa về thể xác, Mị còn bị dày vò về một nỗi đau tinh thần không lối thoát. Một cô Mị mới hồi nào còn rạo rực yêu đương, hiện giờ lặng câm, “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”. Và nhất là hình ảnh căn buồng Mị, kín mít với cái hành lang cửa số lỗ vuông bằng bàn tay, Mị ngồi trong số đó trông ra lúc nào thì cũng thấy mờ mờ trăng trắng không biết là sương hay là nắng. Đó quả thực là một thứ địa ngục trần gian giam hãm thể xác Mị, cách li tâm hồn Mị với đời sống, cầm đồ tuổi xuân và sức sống của cô. Tiếng nói tố cáo quyết sách phong kiến miền núi ở đây đã được cất lên nhân danh quyền sống. Cái quyết sách ấy đáng lên án, chính vì nó làm cạn khô nhựa sống, làm tàn lụi đi ngọn lửa của nụ cười sống trong những con người vô cùng nên sống.
Quá khổ cực và muốn giải thoát cho mình bằng cái chết, nhưng lại lo cho cha nên Mị đã cố sống. Khi cha Mị không hề nữa, thì Mị lại buông trôi, kéo dãn mãi sự tồn tại vật vờ, như một dụng cụ không cảm xúc. Muốn chết nghĩa là vẫn còn đấy muốn chống lại một môi trường sống đời thường không ra sống, nghĩa là xét cho cùng, còn thiết sống. Còn khi đang không thiết chết, nghĩa là yếu tố tha thiết với môi trường sống đời thường cũng không hề, lúc đó thì lên núi hay phải đi nương, thái cỏ ngựa hay cõng nước… cũng chỉ là cái xác không hồn của Mị mà thôi.
Cuộc sống của Mị cứ thể lầm lũi trôi qua ngày này sang tháng khác, những tưởng con người thật sự của Mị đã chết đi. Nhưng bên trong cái hình ảnh con rùa lầm lũi kia vẫn đang còn một con người, có khao khát sống đến mãnh liệt. Khát vọng niềm hạnh phúc trọn vẹn có thể bị vùi lấp, bị lãng quyên trong đáy sâu của một tâm hồn đã chai cứng vì đau khổ, nhưng không thể bị tiêu tan. Gặp thời cơ thuận tiện thì nó lại cháy lên. Và khát vọng niềm hạnh phúc này đã bất chợt cháy lên, thật nồng nàn và xót xa trong một đêm xuân đầy ắp tiếng gọi của tình yêu.
Chính không khí ngày xuân của Hồng Ngài năm ấy đã làm trỗi dậy sức sống ở con người Mị. Gió rét, sắc vàng ửng của cỏ tranh, sự biến hóa sắc tố kì ảo của những loài hoa đẹp đã góp thêm phần làm ra cuộc nổi loạn trong một tâm hồn đã bấy nhiêu năm tê dại vì đau khổ. Tác nhân quan trọng là hơi rượu. Ngày tết năm đó Mị cũng uống rượu, Mị lén uống từng bát, “uống ừng ực” rồi say đến lịm người đi. Cái say cùng lúc vừa gây sự quên béng vừa đem về nỗi nhớ. Mị quên béng thực tại (nhìn mọi người nhảy đồng, người hát mà không nghe, không thấy và cuộc rượu tan lúc nào thì cũng không hay) nhưng lại nhớ về ngày trước (ngày trước, Mị thổi sáo cũng giỏi …), và quan trọng hơn là Mị vẫn nhớ mình là một con người, vẫn đang còn cái quyền sống của một con người: “Mị vẫn còn đấy trẻ. Mị muốn đi dạo. Bao nhiêu người dân có chồng cũng đi dạo ngày Tết. Huống chi Mị và A Sử, không tồn tại lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau”.
Tiếng sáo thật có ý nghĩa bởi tiếng sáo là tiếng gọi của ngày xuân, của tình yêu và tuổi trẻ. Tiếng sáo rập rờn trong đầu Mị, nó đã trở nên tiếng lòng của người thiếu phụ. Mị đã thức dậy với sức sống tiềm tàng và cảm thức về thân phận. Cho nên trong thời khắc ấy, ta mới thấy Mị đầy rẫy những xích míc. Lòng phơi phới nhưng Mị vẫn theo quán tính xộc vào buồng, ngồi xuống giường, trông ra cái lỗ vuông mờ mờ trăng trắng. Và khi lòng ham sống trỗi dậy thì ý nghĩ thứ nhất là được chết ngay đi.
Hòa mình vào không khí náo nhiệt của ngày xuân, tâm hồn tưởng như đã chết của Mị dần được sưởi ấm, nó lớn dần và lấn chiếm hẳn trọn bộ tâm hồn và tâm lý của Mị, cho tới khi Mị trọn vẹn chìm hẳn vào trong ảo giác: “Mị muốn đi dạo. Mị cũng sắp đi dạo”. Phải tới thời gian lúc đó Mị mới có hành vi như một kẻ mộng du: quấn lại tóc, với thêm cái váy hoa, rồi rút thêm cái áo. Tất cả những việc đó, Mị đã làm như trong một giấc mơ, tuyệt nhiên không nhìn thấy A Sử xộc vào, không nghe thấy A Sử hỏi “.
Dù bị A Sử trói vào cột nhưng Mị vẫn chìm đắm với những giấc mơ về thuở nào xuân trẻ, đang bồng bềnh trong cảm hứng du xuân. Tâm hồn Mị vẫn đang còn sống trong thực tại ảo, sợi dây trói của đời thực chưa thể làm kinh động ngay lập tức giấc mơ của kẻ mộng du. Cái cảm hứng về hiện tại tàn khốc, Mị chỉ cảm thấy khi vùng chân bước theo tiếng sáo mà tay chân đau không cựa được. Nhưng nếu cái mơ không đến một lần nữa thì sự tỉnh ra cũng vậy. Lại một quá trình chập chờn nữa giữa cái mơ và cái tỉnh, giữa tiếng sáo và nỗi đau nhức của dây trói và tiếng con ngựa đạp vách, nhai cỏ, gãi chân. Nhưng hiện giờ thì theo chiều ngược lại, tỉnh dần ra, đau đớn và tê dại dần đi, để sáng sau lại trở về với vị trí của con rùa nuôi trong câm lặng, mà còn câm lặng hơn trước đó.
Sức sống le lói của mi đã bùng phát lên thành hành vi, đó là hành vi Mị cởi trói cho A Phủ. Cũng như Mị, A Phủ là nạn nhân của quyết sách độc tài phong kiến miền núi. Những va chạm mang đầy tính tự nhiên của lứa tuổi thanh niên trong những đêm tình ngày xuân đã đưa A Phủ trở thành con ở gạt nợ trong nhà thống lí. Và bản năng của một người con vốn sống gắn bó với núi rừng, ham thích săn bắn đã đẩy A Phủ tới hiện thực phũ phàng: bị trói đứng. Và chính tình hình bi thương này đã thức tỉnh lòng thương cảm trong con người Mị. Nhưng tình thương đó không phải tự nhiên bùng phát trong Mị mà là kết quả của một quy trình đấu tranh giằng xé trong toàn thế giới nội tâm của cô. Mấy hôm đầu Mị vô cảm, thờ ơ với hiện thực trước mắt: “A Phủ là cái xác chết đứng này cũng thế thôi”. Câu văn như một minh chứng sự tê dại trong tâm hồn Mị. Bước ngoặt khởi đầu từ những làn nước mắt:“Đêm ấy A Phủ khóc. Một làn nước mắt lấp lánh lung linh bò xuống hai lõm má đã xạm đen”. Và giọt nước mắt kia là giọt nước ở đầu cuối làm tràn trề cốc nước. Nó đưa Mị từ cõi quên trở về với cõi nhớ. Mị nhớ tôi đã từng bị trói, đã từng đau đớn và bất lực. Mị đã và đang khóc, nước mắt chảy xuống cổ, xuống cằm không biết lau đi được. A Phủ, nói đúng hơn là loại nước mắt của A Phủ, đã hỗ trợ Mị nhớ ra mình, xót thương cho mình.
Con người Mị thời gian lúc bấy giờ đã tỉnh táo, Mị đã nhận được thức được những đau khổ mà Mị đã phải chịu đựng và thương cho những người dân có cùng cảnh ngộ như mình là A Phủ. Nhưng nó còn vượt lên số lượng giới hạn thương mình: “Mình là đàn bà … chỉ từ biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi còn người kia việc gì mà phải chết ”. Nhưng khi cởi trói cho A Phủ xong, Mị càng tỉnh táo hơn và bất thần đuổi theo A Phủ. Lòng ham sống của một con người như được thổi bùng lên trong Mị, kết thích phù hợp với nỗi sợ hãi, lo ngại cho mình. Mị như tìm lại được con người thật, một con người còn đầy sức sống và khát vọng thay đổi số phận.
Phải nói rằng, nhà văn đã có sự am hiểu thâm thúy về cuộc tuy nhiên của con người Tây Bắc, có sự cảm thông thâm thúy so với những người dân phụ nữ nơi đây, nhà văn mới trọn vẹn có thể phát hiện ra cái vẻ đẹp nằm sâu trong tâm hồn người phụ nữ xấu số ấy
Thông qua nhân vật Mị nhà văn đã thay toàn dân tố cáo cái thế lực phong kiến đã áp bức, bóc lột và chà đạp nên quyền sống cơ bản của con người. Cũng qua nhân vật ấy Tô Hoài đã ca tụng khát vọng sống mãnh liệt, khát vọng tự do niềm hạnh phúc của những con người nghèo khổ ấy, đồng thời thể hiện sự đoàn kết giúp sức lẫn nhau, tình giai cấp của dân tộc bản địa Việt trong những trở ngại gian truân.
Tô Hoài là một trong những nhà văn lớn của nền văn học Việt Nam tân tiến. Ông có vốn hiểu biết thâm thúy về phong tục tập quán của nhiều vùng văn hoá rất khác nhau trên giang sơn ta. Thành công nhất của Tô Hoài là những tác phẩm viết về hiện thực môi trường sống đời thường, con người vùng Tây Bắc. Tiêu biểu là truyện ngắn “Vợ chồng A Phủ”. Tác phẩm vừa là một bức tranh chân thực về số phận bi thảm của người dân nghèo miền núi dưới ách áp bức phong kiến và thực dân, vừa là một bài ca về sức sống và khát vọng tự do, niềm hạnh phúc của con người. Vẻ đẹp ấy đã ngời lên thật trọn vẹn qua diễn biến tâm trạng Mị và sức sống tiềm tàng mãnh liệt của nhân vật này qua đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài.
Trước khi vào trong nhà thống lí Pá Tra, Mị là một cô nàng tươi tắn. Trong tác phẩm này, nhà văn không hề dùng mỹ từ nào để tả vẻ đẹp của Mị, nhưng vẻ đẹp ấy vẫn hiện lên qua rõ ràng: “trai đến đứng nhẵn vách đầu buồng Mị”. Mị đó là bông hoa ngát hương của núi rừng Tây Bắc. Cô có một môi trường sống đời thường tự do, niềm hạnh phúc, vô tư thời gian giữa tháng ngày tuổi trẻ. Cô gái vùng cao ấy, mọi khi tết đến xuân về thường làm bao kẻ si tình chết mê, chết mệt bởi tiếng sáo. Mị thổi sáo giỏi “thổi lá cũng hay như thể thổi sáo, có biết bao người mê ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị”.
Không chỉ đẹp người, cô nàng ấy còn đẹp nết. Mị giàu lòng hiếu thảo, có tình yêu lao động, yêu tự do, giàu lòng tự trọng. Tô Hoài đã đặt vào miệng Mị toàn bộ những phẩm chất cao quý ấy qua lời nói đầy tha thiết với cha già: “con nay đã biết cuốc nương làm ngô” (tình yêu lao động); “con phải làm nương ngô giả nợ thay cho bố” (lòng hiếu thảo); “bố đừng bán con cho nhà giàu” (giàu lòng tự trọng).
Khi bị tóm gọn làm dâu nhà Pá Tra, Mị có môi trường sống đời thường thống khổ, là nạn nhân của quyết sách cho vay vốn nặng lãi, bị tước đoạt tự do, niềm hạnh phúc thành viên: mở đầu tác phẩm, nhà văn đã trình làng nhân vật một cách ấn tượng: “Ai ở xa về có việc vào trong nhà thống lí Pá Tra thường trông thấy có một cô con gái ngồi quay sợi gai bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa”. Lúc nào cô ấy cũng “cúi mặt, mặt buồn rười rượi”. Dáng vẻ ấy của Mị gợi ra hình ảnh một con người dân có số phận đau khổ.
Dù môi trường sống đời thường thống khổ, trong Mị vẫn mãnh liệt một sức sống tiềm tàng và khát vọng tự do, niềm hạnh phúc. Khát vọng ấy đã phát cháy rực rỡ lên khi ngày xuân đến trên đất Hồng Ngài. Mị đã xộc vào cái đêm đáng ghi nhớ ấy thoạt tiên, như một tâm hồn câm lặng cái cô Mị xưa kia tươi tắn, khao khát yêu đương và cũng được yêu đương, cô Mị ấy tưởng như đã chìm hẳn vào dĩ vãng. Chỉ còn một người đàn bà “không nói. lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”, người đàn bà bị cầm tù trong một ngục thất tinh thần (hình ảnh cái buồng có một hành lang cửa số lỗ vuông bằng bàn tay, lúc nào trông ra cũng chỉ thấy mờ mờ trăng trắng). Đã bao năm rồi, người đàn bà ấy chẳng nghe biết ngày xuân, chẳng đi dạo Tết.
Vậy mà vào đúng cái đêm tình ngày xuân năm ấy, Mị thốt nhiên lại muốn đi dạo, và đã sửa soạn đi dạo thực sự. Vì sao vậy? Khó trọn vẹn có thể cho là tại đất trời. Thời tiết ngày xuân năm nào chẳng đại loại là như vậy.
Lí giải sự đột biến khác thường của Mị trong đêm ấy, là một thử thách thật sự so với Tô Hoài. Hãy xem bằng phương pháp nào mà nhà văn vượt qua thử thách.
Với một người như Mị, muốn đi dạo nghĩa là muốn phá phách, nghĩa là nổi loạn. Cũng với một người như Mị để sở hữu thế nổi loạn, thì phải có cái gì có kĩ năng làm quên đi hiện tại để sống trở về những tháng năm xưa.
Cái đó là men rượu mà Tết năm ấy, Mị đã lén “uống ực từng bát”. “Rồi say Mị lịm mặt ngồi đấy, nhưng lòng Mị thì đang sống về ngày trước”… Rõ nhất là tiếng sáo. Mỗi lần tiếng sáo trớ lại truyện là mỗi lần nó được biến hóa đi từ âm thanh của hiện tại từ từ thành tiếng của những ngày xuân trước. Từ chỗ ở ngoài Mị, ở xa Mị, từ từ như tiếng ai mời gọi, hồn ai chờ đón ngoài đường, đế cuối cúng rập rờn trong đầu người thiếu phụ. Tiếng sáo dìu hồn Mị hay là bước tiến của hồn Mị được ghi dấu bằng tiếng sáo.. Như thế là sức sống, lòng ham sống đã thức dậy trong tâm người thiếu phụ. Nhưng sự vượt khỏi tình hình hiện tại của nhân vật không hề đơn điệu, thuận tiện và đơn thuần và giản dị.
Một thời hạn dài. Mị sống trong sự giao tranh giữa quá khứ và hiện tại. Quá khứ đẩy đưa theo, hiện tại thì níu lại. (Nên lòng phơi phới mà Mị vẫn theo quán tính xộc vào buồng, ngồi xuống giường, trông ra cái cửa số lỗ vuông mờ mờ trăng trắng. Và lòng ham sống trào dậy thứ nhất trong ý nghĩa muốn chết ngay chứ không buồn nhớ lại…).
Nhưng sức sống cứ lớn dẩn, sức ám ảnh của tuổi xuân cứ mạnh dần, cho tới khi nó dường như chiếm trọn tâm hồn Mị. Phải tới lúc đó, Mị mới hành vi như một kẻ mộng du. không thấy, không nghe A Sử nói.
Rồi Mị bị A Sử trói trong trạng thái mơ hồ. Mãi về sau, Mị mới cảm thấy cái Hiện tại tàn khốc khi vùng bước tiến mà tay chân không cựa được. Nhưng nếu cái mơ không đến một lần ngay tức khắc thì sự tỉnh ra cũng vậy Lại một quá trình chập chờn nữa giữa hơi rượu, tiếng sáo với cái đau nhức của dây trói và tiếng chân ngựa đạp vào vách. Nhưng hiện giờ thì theo chiều ngược lại, tỉnh dần ra, đau đớn dần lên, tê dại dần đi để từ từ trở lại với vị trí của con rùa lùi lũi trong xó cửa.
Một làn sóng tình cảm đã tan đi, không làm thay đổi mảy may đời Mị. Những cái gì Tô Hoài đã viết về tối hôm ấy vẫn đầy ý nghĩa. Nó đã cho toàn bộ chúng ta biết sức sống của con người dù bị giẫm đạp, đè nén đến đâu cũng vẫn không làm biến mất. Ý nghĩa ấy khiến ta thêm tin, thêm yêu mến con người. Thứ hai quyết sách phong kiến là quyết sách buộc trói, giam hãm chống lại con người và sư sống. Chế độ ấy đáng căm thù, lên án cả từ phía nhân danh quyền sống của con người. Một tình tiết nghệ thuật và thẩm mỹ giàu chất nhân đạo và chất thơ.
Vợ chồng A Phủ là tác phẩm nổi số 1 trong tập Truyện Tây Bắc của nhà văn Tô Hoài. Tác phẩm kể về số phận đáng thương và môi trường sống đời thường vô cùng khác nghiệt của Mị và A Phủ ở trong nhà thống lí Pá Tra chốn Hồng Ngài. Dù bị đày đọa đến kiệt quệ cả tinh thần lẫn thể xác nhưng nỗi khổ đau ở trong nhà thống lí không thể nào giết chết được sức sống tiềm tàng ẩn sâu trong nhân vật Mị. Trong đêm tình ngày xuân năm ấy, sức sống ấy có dịp trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin.
Đoạn kể chuyện Mị ở Hồng Ngài là đoạn kể về quãng đời tối tăm, tủi nhục của cô. Mị vốn là một cô nàng mèo xinh đẹp, tài hoa. Vừa Bước vào tuổi thiếu nữ, Mị đã phải gánh nặng trên vai một món nợ từ đời cha mẹ Mị. Cha con thống lí Pá Tra bắt về Mị làm dâu gạt nợ. Món nợ truyền kiếp của mái ấm gia đình để cướp trắng tuổi thanh xuân dạt dào khát vọng của Mị. Những năm tháng bị đọa đày dai dẳng trong cái địa ngục trần gian trong nhà thống lí, Mị gần như thể trở thành tảng đá vô tri. Mỗi ngày Mị không nói, lùi lũi như con rùa núp sau xó cửa. Lúc nào Mị cũng lầm lũi, mặt buồn rười rượi.
Mị hiện giờ chỉ là cái xác vô hồn, một cỗ máy biết nói. Mị sống như thực ra chỉ là để kéo dãn những ngày không được chết mà thôi. “Ai ở xa về có việc vào trong nhà thống lí Pá Tra thường trông thấy một cô nàng ngồi quay sợi bên tảng đá trước cửa, cạnh tàu ngựa. Lúc nào thì cũng vậy, dù quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi hay phải đi còn nước dưới khe suối, cô cũng cúi, mặt buồn rười rượi”.
Cuộc sống với Mị chỉ là một màn sương mờ đục không dĩ vãng, hiện tại, tương lai. Phải chăng ngọn lửa sống trong tâm Mị đã lặng tắt, trái tim Mị đã chai sạn và tê liệt, tâm hồn Mị đã trọn vẹn nguội lạnh và an phận?
Mùa xuân đến, toàn bộ những gì tưởng chừng đã chết trong tâm Mị đều đã được hồi sinh. Mùa Xuân là mùa của cây cối đâm chồi nảy lộc, mùa hội hè nổi tiếng, mùa gặp gỡ hẹn hò của lứa đôi. Mùa xuân đến với núi rừng Tây Bắc, đến với mảnh đất nền Hồng Ngài được tô hoài miêu tả bằng những câu văn rất lãng mạn.
Có thể nói những trang viết về ngày xuân của tác giả là những trang văn tuyệt hay. Ta gặp ở đó bức tranh ngày xuân với màu rực rỡ: cỏ gianh vàng ửng, những chiếc váy rực rỡ phơi trên mỏm đá thì xòe ra như những cánh bướm. Thanh âm cũng rộn ràng: trẻ con nô đùa, tiếng sáo gọi bạn tình tha thiết. Mùa xuân tưng bừng một sức sống mãnh liệt mặc kệ cái lạnh buốt của đất trời. Hình như sự sống, cảnh vật, con người đang rất được ngày xuân khơi dậy làm cho bừng tỉnh.
Với Mị, ngày xuân còn là một mùa gắn với bao kỉ niệm đẹp tươi của thời trẻ tự do. Trong không khí núi rừng rạo rực vào xuân ấy, Mị nghe tiếng sao từ xa vọng lại tha thiết, bồi hồi. Tiếng sáo là thứ âm thanh quen thuộc của núi khi hoa ban nở trắng núi rừng Tây Bắc. Đêm đêm trên núi cao tiếng sáo đó là tiếng lòng đắm say của trai gái mèo trao gửi bạn tình. Trong khoảnh khắc ấy, tiếng sáo đã tác động mạnh mẽ và tự tin đến tâm hồn Mị. Mị ngồi nhẩm thầm bài hát:
“Mày có con trai con gái rồi
mày đi thao tác nương
tao không tồn tại con trai con gái
tao đi tìm tình nhân”
Tiếng hát cất lên từ trái tim tưởng như cô càng, chai sạn của Mị. Mị trước đó sống không ý thức về thời hạn, không khí, sự vật. Trước mặt Mị vẫn là một màn sương trắng mờ đục. Giờ đây tiếng sáo đã thức tỉnh tâm hồn ngủ yên và an phận của Mị. Tiếng sáo rung lên trong trái tim Mị. Những quá trình mở đầu của khát vọng được yêu, cái khát vọng lâu nay nay được chôn chặt trong trái tim Mị.
Mị đã bừng tỉnh mọi cảm nhận về môi trường sống đời thường. Ý thức về môi trường sống đời thường đã trở lại trong Mị. Mị nhìn thấy, nghe thấy: trai gái, trẻ con ra sân chơi đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn và nhảy. Nhà thống lí Pá Tra chiêng đánh ầm ĩ. Mị lén uống rượu, cứ uống ừng ực từng bát. Đó có lẽ rằng nào là cách uống của người thưởng xuân. Chắc chắn không vậy. Uống rượu thưởng xuân phải uống từ từ, từng bát một, nhấm nha, nhấm nháp để tận thưởng và đón nhận mùi vị xuân. Đó là cách uống của người khát rượu, thèm rượu? Không đúng. Đã từ lâu Mị chẳng thèm khát gì.
Tô Hoài viết: “Ngày tết Mị cũng uống rượu”. Mọi người uống, Mị cũng uống. Mị uống theo thói ngày xuân của người Mèo. Cách uống ừng ực từng bát ấy tựa như Mị uống cho bõ tức, cho nuốt hận tủi hờn. Rồi Mị say, Mị lịm mặt nhìn mọi người nhảy đồng, ngồi hát nhưng trong tâm Mị đang sống về ngày trước.
Tô Hoài đã thật khóe léo dùng từ “sống lại” chứ không phải là “nhớ lại”. Nếu “nhớ lại” chỉ là hồi niệm thì “sống lại” là cả phần hồn lẫn phần xác trở về với quá khứ vui tươi của những đêm tình ngày xuân lúc mà Mị chưa về làm dâu nhà thống lí. Chao ôi, đó là những tháng ngày thơ mộng thần tiên, Mị được sống tự do reo vui tiếng hát trên đồi cao, dưới khe sâu, thâu đêm suốt sáng.
Mị đang bức mình thoát khỏi cái ngục tù tăm tối để lần theo sợ dây quá khứ tìm về những rất mất thời hạn rồi niềm hạnh phúc. Đúng trong khoảnh khắc ấy tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng. Tiếng sáo đã gọi dậy những kỉ niệm ngọt ngào của thời thiếu nữ. Ngày trước, Mị thổi sáo giỏi. Mị uốn chiếc lá trên môi và thổi. Thổi lá cũng hay như thể thổi sáo. Có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị.
Mị như quên béng hiện tại, lãng quen cái thể xác đang vô cùng đau đớn. Người ta hát mà Mị không nghe, người ta nhảy mà Mị không thấy, rượu tan lúc nào Mị cũng chẳng hay. Chính quá khứ ngọt ngào đã thổi vào lòng những cảm xúc khiến Mị thấy phơi phới trở lại trong tâm một nụ cười sướng. Mị nhận ra mình còn trẻ lắm và muốn đi dạo. Lúc này ý thức về bản thân và quyền sống đã trỗi dậy. Nhưng cũng là lúc Mị nghĩ đến cái chết “nếu có nắm lá ngón trong tay thời gian lúc bấy giờ, Mị sẽ ăn cho chết ngay”.
Đây cũng là lúc Mị thấy thía nhất cảnh ngộ cay đắng của hiện tại “A Sử với Mị không tồn tại lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau”. Hơn thế từ lâu lắm rồi, Mị tồn tại trong trạng thái gần như thể tê liệt “sống lâu trong cái khổ Mị cũng quen rồi. Mị cũng chẳng còn nghĩ đến chuyện ăn lá ngón tự tử nữa”. Vì thế trong phút giây thức tỉnh, Mị muốn chết. Bởi hơn lúc nào hết, Mị cũng đang yêu thương tha thiết môi trường sống đời thường. Tiếng sáo trở lại tuy nhiên nó không hề lấp ló ngoài đầu núi, văng vẳng ngoài đầu làng mà lửng lơ bay ngoài đường. Tiếng sáo đã thôi thúc Mị đi đến hành vi: xắn mỡ bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng. Hình ảnh ngọn đèn đó là ngọn lửa sống đang trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin trong tâm Mị. Mị ý thức được tình hình tối tăm và muốn thay đổ. Mị sửa soạn đi dạo: quấn tóc, lấy váy hoa.
Tất cả xác lập đó đó là hành vi của một tâm hồn ham sống đang bừng dậy mãnh liệt, mặc kệ bạo quyền. Hình như trong tâm hồn Mị thời gian lúc bấy giờ tiếng sáo ngày xuân tuổi trẻ đã thực sự ngân lên khát vọng tình yêu, niềm hạnh phúc, tự do đang trào dâng không kìm nén được.
Đây cũng là lúc nó bị vùi dập phũ phàng. A Sử xuất hiện đã quấn tóc, trói đứng Mị trong buồng tối. Con thú ấy thản nhiên tắt đèn, khép cửa đi ra không nói tiếng nào. Bị trói, Mị vẫn thả hồn theo tiếng sáo. Tiếng sáo đưa Mị theo những trò chơi show, dìu Mị về với khát khao yêu đương niềm hạnh phúc: “Em không yêu, quả pao rơi rồi. Em yêu người nào, em bắt pao nào…”.
Suốt từ trên đầu tới cuối đêm hôm ấy chỉ thấy cô im re, lặng lẽ cam chịu. Hình như cô đang không sống bằng phần thể xác nữa. Ẩn chứa bên trong lại là cô Mị khác. Một cô Mị đang náo nức say sưa với những kỉ niệm của tình yêu. Say sưa đến nỗi “như không biết mình hiện giờ đang bị trói, khiến Mị vùng dậy bước tiến”.
Nhưng dây trói, tiếng chân ngựa đẩy Mị về hiện thực: “Mị không nghe thấy tiếng sáo nữa… Mị thổn thức nghĩ rằng mình không bằng con trâu, con ngựa”. Mị nhận ra đêm đã khuya, thời hạn chạm vào kỉ niệm đẹp tuyệt vời nhất của lòng Mị. Mị nín khóc, lòng lại bồi hồi. Trong suốt đêm bị trói, Mị đã sống trong một tâm trạng giằng xé giữa quá khứ đẹp tươi và hiện thực đau khổ, giữa ước mơ niềm hạnh phúc và nỗi tủi hờn vì thân kiếp trâu ngựa. Đó là biểu lộ của một tâm hồn yêu sống, thèm sống, mặc kệ cường quyền chà đạp và vùi dập.
Diễn biến tâm trạng của nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài là một tâm trạng hỗn hợp: vui sướng và đau khổ, ham sống và tủi nhục muốn chết. Trong bóng tối nặng nề ấy, hành vi của Mị rất ít. Phần lớn là những dòng nội tâm đang trỗi dậy tuôn trào trong tâm Mị. Tác giả đã thể hiện rõ ràng tài năng miêu tả diễn biến nội tâm của nhân vật một cách chân thực, sinh động. Sự trỗi dậy của Mị trong đêm tình ngày xuân tuy không thay đổi số phận nhưng nó là tiền đề quan trọng cho những đột biến lớn lao trong đời sống Mị.
Một trong những thành công xuất sắc tác phẩm Vợ chồng A Phủ của Tô Hoài là nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả và phân tích tâm lí nhân vật. Ngòi bút nhà văn thật tinh xảo, thâm thúy trong việc miêu tả diễn biến tâm lí, sức sống tiềm tàng và sự biến hóa số phận của nhân vật. Đó là Mị – người phụ nữ tưởng như đã cam chịu số phận, không hề sức sống và lối thoát nhưng trong tình hình trọn vẹn có thể, Mị vẫn vươn lên làm chủ đời sống mình. Và cái gì đã khiến bên trong “con rùa” câm lặng ấy bùng lên khát vọng sống, khát vọng yêu, khát vọng được quyền làm người cho ra một kiếp người, đó là đêm tình ngày xuân trở về trên rẻo cao.
Trong tác phẩm, nhân vật Mị biểu lộ rất rõ ràng khi cô có những biến hóa trong tâm lí trước tình hình sống và tìm cho mình một con phố kỳ vọng. Đặc biệt là diễn biến tâm lí của cô trong đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài. Những ngày đầu làm dâu, Mị thấm thía nỗi đau của một đời sống bị cướp đoạt, “đêm nào Mị cũng khóc”, Mị muốn tự tử. Bởi vì, Mị không thích đồng ý một môi trường sống đời thường chết mòn héo úa, điều này chứng tỏ trong con người Mị tiềm ẩn một sức sống mãnh liệt, muốn thoát khỏi môi trường sống đời thường nô lệ. Nhưng thương cha sẽ phải gánh ghánh chịu hậu quả về cái chết của tớ, Mị đành vứt nắm lá ngón, trở lại nhà thống lí.
Ngày lại ngày qua, nỗi khổ cùng cực đã dồn nén dần cái sức sống tiềm tàng ấy vào tận đáy buồng tìm Mị. Mị không nghĩ đến cái chết nữa. Mị bị trở thành một công cụ lao động cho nhà thống lí Pá Tra. Cuộc đời của Mị “ở lâu trong cái khổ, Mị quen khổ rồi”. Mị bị đọa đày đến mức bị tê liệt về tinh thần, buông xuôi, phó mặc cho tình hình “Bây giờ thì Mị tưởng tôi cũng là con trâu, tôi cũng là con ngựa”, “biết đi thao tác mà thôi”. Mị còn phải chịu nỗi đau về tinh thần triền miên. Căn buồng của Mị ở là một thứ ngục thất giam giữ tù nhân “ Ở cái buồng Mị nằm, kín nút, có một… không biết là sương hay nắng”.
Nhưng giá trị nhân đạo thâm thúy của tác phẩm là ở đoạn nhà văn đã nhìn thấy sức sống vẫn còn đấy tiềm tàng trong Mị. Sức sống ấy sẽ vẫn phát cháy rực rỡ khi có thời cơ. Và nó đã đi đến trong đêm tình ngày xuân. Mùa xuân thường mang lại cho con người kỳ vọng, ước mơ, là mùa liên hoan, vui chơi, mùa của tình yêu.
Năm ấy ở Hồng Ngài gió và rét kinh hoàng. Mùa xuân đến mang theo âm thanh đặc trưng của nó. Âm thanh rộn ràng của trẻ con chơi đùa, nhất là tiếng sáo gọi bạn tình hòa cùng sắc tố sặc sỡ của váy áo phơi trên những mỏm đá. Đặc biệt là tiếng sáo gọi bạn trong đêm tình xuân tha thiết, bồi hồi vọng đến tai Mị. Tiếng sáo thấm vào trái tim Mị, thức tỉnh sự câm lặng lâu nay nay. Từ trong tâm trạng lặng lẽ, u uẩn, một môi trường sống đời thường vô vị không tồn tại quá khứ, không tồn tại hiện tại và không tồn tại cả tương lai. Mị nghe tiếng sáo tha thiết gọi bạn mà hồi tưởng những ngày hồn nhiên, tươi trẻ thuở xưa. Ngày ấy Mị thổi sáo giỏi. Tiếng sáo giúp Mị nhận ra một điều tưởng như đã chìm vào quên lãng.
Mị uống rượu “Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ực từng bát”. Cô đang uống đắng cay của cái phần đời đã qua và muốn thoát khỏi thực tại. Rượu làm thân xác cô say, nhưng tâm hồn cô lại tỉnh, Mị với cõi lòng phơi phới trở lại với thời con gái tươi tắn, niềm hạnh phúc. Mị như sống lại, Mị thấy yêu đời. Không khí ngày xuân chỉ là một chất xúc tác, chính vì nếu như sâu xa trong Mị không tồn tại một sức sống tiềm tàng thì nó đang không thức dậy với bao điều tốt đẹp. “Mị thấy lòng mình vui sướng lại. Mị trẻ lắm, Mị vẫn còn đấy trẻ”.
Cứ thế cho tới khi men rượu hay men đời sống đã nâng bỗng tâm hồn Mị trở về với ý thức thâm thúy của nhân phẩm. Mị ý thức sự tồn tại của mình mình “Nếu có nắm lá ngón trong tay thời gian lúc bấy giờ, Mị sẽ ăn cho chết ngay, chớ không buồn nhớ lại nữa”. Nghịch lí trên đã cho toàn bộ chúng ta biết khi niềm khát khao sống hồi sinh, con người khước từ cái trạng thái vô nghĩa lí của thực tại.
Nếu như trước Mị trọn vẹn mơ hồ về thời hạn. Mị không nhớ mình về đây được mấy năm vì trước nay Mị đâu có ngày xuân. Nhưng giờ đây Mị muốn có cái quyền đơn thuần và giản dị như bao người khác: “Mị muốn đi dạo”. Có thể so với Mị là một sự thay đổi lớn lao và vẫn còn đấy kịp lúc, tuy bắt nguồn từ cảm xúc nhất thời nhưng nó cũng chứng tỏ Mị vẫn còn đấy đó bao khát khao. “Mị quấn lại tóc”. Mị với tay lấy cái váy hoa vắt ở trong vách.
Chính sự thay đổi đó làm cho A Sử ngạc nhiên vì dưới mắt hắn Mị chẳng khác nào một nô lệ. Hành động trói Mị tàn nhẫn của hắn tuy giam giữ được thể xác Mị, nhưng không thể giam giữ tâm hồn Mị: “ Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những trò chơi show, những đám chơi.” Tâm hồn Mị giờ như chơi vơi trong mộng. Mị trở về thời xưa với bao ước vọng. Sức sống trỗi dậy làm Mị phơi phới, mơ mộng trong thoáng chốc nhưng rồi Mị cũng trở về thực tại. Chính sức sống của Mị buộc cô phải nghĩ đến liệu cô có duy trì được nó hay là không. Mị nhớ đến người chị dâu đã biết thành trói chết. Mị sợ. Một khi ta biết sợ chết thì người ta càng thêm yêu môi trường sống đời thường. Mị cũng vậy.
Với ngôn từ lựa chọn một cách tinh xảo, nghệ thuật và thẩm mỹ trần thuật nhất là thể hiện thâm thúy diễn biến tâm lí nhân vật, tác giả làm cho những người dân đọc cũng phải thổn thức, vui mừng đến xót xa cho số phận nhân vật.
Mùa xuân rồi cũng qua đi nhưng sức sống tiềm tàng trong Mị đã được khơi dậy và chờ dịp bùng lên. Với nghệ thuật và thẩm mỹ khắc họa tâm lí nhân vật tinh xảo Tô Hoài đã đem lại cho nhân vật một hướng đi, một đời sống mới. Đó cũng đó là giá trị nhân văn cao đẹp của tác phẩm. Đồng thời đã và đang cho toàn bộ chúng ta biết tài năng của Tô Hoài cùng những góp phần của ông cho văn học Việt Nam.
1. Tiểu sử, đời sống nhà văn Tô Hoài
Tô Hoài (1920 – năm trước) tên khai sinh là Nguyễn Sen, quê nội ở thị xã Kim Bài, huyện Thanh Oai, tỉnh HĐ Hà Đông (nay thuộc Tp Hà Nội Thủ Đô) nhưng sinh ra và lớn lên ở quê ngoại – làng Nghĩa Đô, thuộc phủ Hoài Đức, tỉnh HĐ Hà Đông (nay là phường Nghĩa Đô, quận Cg cầu giấy, Tp Hà Nội Thủ Đô) trong một mái ấm gia đình thợ thủ công.
Năm 1943, ông gia nhập Hội Văn hóa cứu quốc. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ông làm báo và hoạt động giải trí và sinh hoạt văn nghệ ở Việt Bắc. Sau hơn 60 năm lao động nghệ thuật và thẩm mỹ, ông đã có tầm khoảng chừng gần 200 đầu sách thuộc nhiều thể loại rất khác nhau: truyện ngắn, tiểu thuyết, kí, tự truyện, tiểu luận và kinh nghiệm tay nghề sáng tác.
Ông nhận được nhiều phần thưởng Gianh Giá như: Giải nhất Tiểu thuyết của Hội Văn nghệ Việt Nam 1956 (Truyện Tây bắc); Trao Giải của Hội Nhà văn Á – Phi năm 1970 (tiểu thuyết Miền Tây); Giải A Trao Giải Hội Văn nghệ Tp Hà Nội Thủ Đô 1970 (tiểu thuyết Quê nhà).
2. Sự nghiệp văn chương của Tô Hoài
Tô Hoài xộc vào con phố văn học bằng một số trong những bài thơ có tính chất lãng mạn và một cuốn truyện vừa, viết theo hình thức võ hiệp, nhưng rồi ông nhanh gọn chuyển sang văn xuôi hiện thực và được để ý ngay từ những sáng tác đầu tay, trong số đó có Dế Mèn phiêu lưu kí.
Tô Hoài là một nhà văn lớn, có số lượng tác phẩm đạt kỉ lục trong văn học tân tiến Việt Nam. Ông có vốn hiểu biết phong phú, thâm thúy về phong tục, tập quán của nhiều vùng rất khác nhau trên giang sơn ta. Ông cũng là nhà văn luôn mê hoặc người đọc bởi lối trần thuật hóm hỉnh, sinh động của người từng trải, vốn từ giàu sang, nhiều khi rất dân dã và thông tục nhưng nhờ cách sử dụng đắc địa và tài ba nên có sức lôi cuốn, lay động người đọc.
1. Hoàn cảnh Ra đời Truyện ngắn Vợ chồng A Phủ
Truyện ngắn Vợ chồng A Phủ là kết quả của chuyến du ngoạn tham gia chiến dịch giải phóng Tây Bắc của nhà văn Tô Hoài mà tác giả đã “cùng ăn, cùng ở, cùng làm” với đồng bào dân tộc bản địa Tây Bắc trong suốt 8 tháng của năm 1952. Tác giả đã thổ lộ “Đất nước và con người Tây Bắc đã để thương để nhớ cho tôi nhiều, không thể lúc nào quên”.
Truyện ngắn Vợ chồng A Phủ sáng tác năm 1952, in trong tập Truyện Tây Bắc, được tặng giải Nhất – Trao Giải Hội Văn nghệ Việt Nam 1954 – 1955.
2. Chủ đề
Qua mẩu chuyện về đời sống của Mị và A Phủ, Tô Hoài đã thể hiện một cách xúc động nỗi khổ cực của người dân miền núi Tây Bắc dưới ách thống trị của bọn chúa đất thực dân, đồng thời phát hiện, xác lập vẻ đẹp, sức sống mãnh liệt và quy trình vùng lên tự giả phóng, xây dựng lại đời sống của mình.
3. Bố cục Vợ chồng A Phủ
Phần 1 (từ trên đầu đến “bị đánh vỡ đầu”): Cuộc sống và diễn biến tâm trạng của Mị khi ở trong nhà thống lí Pá Tra.
Phần 2 (tiếp đó đến “đánh nhau ở Hồng Ngài”): Hoàn cảnh của A Phủ và cuộc xử kiện ở trong nhà thống lí Pá Tra.
Phần 3 (còn sót lại): Mị cởi trói cho A Phủ và hai người chạy trốn khỏi Hồng Ngài.
4.Tóm tắt Vợ chồng A Phủ
Vợ chồng A phủ kể về đôi vợ chồng người H’ Mông ở vùng Tây Bắc. Mị là một cô nàng xinh đẹp có tài năng thổi sáo. Một đêm xuân, Mị bị A Sử lừa, bắt về trình ma và làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Ban đầu, Mị định tự tử nhưng vì thương cha đành cam chịu sống trong đau khổ câm lặng “lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa”. Ngày này qua ngày khác từ từ Mị trở nên vô cảm và nghĩ mình không bằng con trâu con ngựa, chỉ biết làm những việc lặp đi tái diễn, Mị cũng chẳng còn buồn nữa. Ngày Tết lại về, Mị lén uống rượu một mình. Không khí vui nhộn, nhất là tiếng sáo gọi bạn tình đã hỗ trợ Mị nhớ lại những ngày trước, khơi dậy ở Mị khát vọng tình yêu niềm hạnh phúc. Mị vào buồng và định thay váy áo đi dạo thì bị A Sử bắt trói đứng vào cột nhà, bằng cả thúng dây đay, cả tóc Mị. Trong cơn chập chờn mê tỉnh, Mị vẫn thả hồn theo những trò chơi show. Đến lúc thích chí vùng bước tiến mới biết toàn thân bị trói chặt, đau buốt. Cũng đêm đó, A Phủ, một thanh niên mồ côi nhưng khoẻ mạnh đã đánh A Sử, vì bất bình trước trò xấc xược của hắn ta. A Phủ bị làng bắt về làng đánh đập dã man và trở thành người ở trong nhà Pá Tra để trừ nợ. Một hôm A Phủ vì mải mê bẫy nhím nên đã để hổ bắt mất một con bò. A Phủ bị thống lí Pá Tra bắt trói đứng vào một trong những cây cột, suốt mấy ngày đêm chờ lúc nào A Sử bắn được hổ mới tha. Mị đã nhìn thấy hai làn nước mắt của A Phủ lặng lẽ rơi trên hai hóm má xám đen vì kiệt sức, vô vọng, Mị động lòng thương người cùng cảnh ngộ. Sau một hồi tâm lý, Mị đã cắt dây trói cho A Phủ. Rồi, Mị vụt đuổi theo anh ta. Cả hai băng rừng sang Phiềng Sa, trở thành vợ chồng.
5. Giá trị nội dung Vợ chồng A Phủ
“Vợ chồng A Phủ” là mẩu chuyện về những người dân dân lao động vùng núi cao Tây Bắc không cam chịu bọn thực dân, chúa đất áp bức, đày đọa, giam hãm trong môi trường sống đời thường tối tăm đã vùng lên phản kháng đi tìm môi trường sống đời thường tự do.
Truyện cũng nói lên ước mơ về một môi trường sống đời thường tự do, niềm hạnh phúc của người dân.
6. Giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ Vợ chồng A Phủ
Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả tâm lí: nhân vật sinh động, có đậm cá tính đậm nét.
Nghệ thuật miêu tả phong tục tập quán của Tô Hoài rất rực rỡ với những nét riêng (cảnh xử kiện, không khí liên hoan ngày xuân, những trò chơi dân gian, tục cướp vợ, cảnh cắt máu ăn thề,…).
Nghệ thuật miêu tả vạn vật thiên nhiên miền núi với những rõ ràng, hình ảnh thấm đượm chất thơ.
Nghệ thuật kể chuyện tự nhiên, sinh động, mê hoặc.
Ngôn ngữ tinh xảo, mang đậm sắc tố miền núi.
7. Mở bài phân tích tác phẩm Vợ Chồng A Phủ
Mở bài phân tích tác phẩm Vợ Chồng A Phủ mẫu 1
Nền văn học Việt Nam đã ghi danh nhiều tác giả với những góp sức quan trọng. Mỗi quá trình lịch sử dân tộc bản địa rất khác nhau lại sở hữu những dấu mốc văn học rất khác nhau. Trong số đó, không thể không nhắc tới tác giả Tô Hoài – một nhà văn xuất sắc của nền văn học Việt Nam, với vốn am hiểu về môi trường sống đời thường, phong tục của con người Tây Bắc, ông đã mang lại cho bạn đọc một “Vợ chồng A Phủ” nhiều ý nghĩa sâu xa khiến bạn đọc ám ảnh.
Mở bài phân tích tác phẩm Vợ Chồng A Phủ mẫu 2
Năm tháng trôi qua, nhiều thứ đang trở thành dĩ vãng tuy nhiên những giá trị thì vẫn vĩnh cửu cùng thời hạn và gây ấn tượng thâm thúy với thế hệ đi sau. Có thể lúc bấy giờ có thật nhiều tác phẩm văn học tiêu biểu vượt trội, nhưng mãi sau này toàn bộ chúng ta vẫn còn đấy ấn tượng và yêu quý nhà văn Tô Hoài cùng hình ảnh cô Mị xinh đẹp, đáng thương hay A Phủ tràn trề sức sống, vô cùng mạnh mẽ và tự tin trong truyện ngắn Vợ chồng A Phủ.
Mở bài phân tích tác phẩm Vợ Chồng A Phủ mẫu 3
Để làm ra một tác phẩm thành công xuất sắc, cạnh bên việc lựa chọn chủ đề, xây dựng nhân vật và sử dụng những giải pháp nghệ thuật và thẩm mỹ thì mỗi nhà văn, nhà thơ nên phải có một phong thái nghệ thuật và thẩm mỹ rực rỡ, khác lạ để tác phẩm của tớ mang nhiều giá trị, ý nghĩa. Nhà văn Tô Hoài đã vô cùng thành công xuất sắc khi viết truyện ngắn Vợ chồng A Phủ, qua hình ảnh cô Mị xấu số và chàng trai A Phủ mạnh mẽ và tự tin, ta hiểu hơn về những hủ tục thuở nào ở vùng cao đã đày đọa con người khốn khổ thế nào.
Để học tốt hơn tác phẩm Vợ chồng A Phủ, mời những bạn tìm hiểu thêm thêm những nội dung bài viết tại đây của chúng tôi:
Trên đây VnDoc đã trình làng tới những bạn Phân tích diễn biến tâm trạng nhân vật Mị (Vợ chồng A Phủ) trong đêm tình ngày xuân ở Hồng Ngài. Để có kết quả cao hơn nữa trong học tập, VnDoc xin trình làng tới những bạn học viên tài liệu Giải bài tập Toán lớp 12, Tiếng Anh lớp 12, Học tốt Ngữ văn 12, Tài liệu học tập lớp 12 mà VnDoc tổng hợp và đăng tải.
Mời bạn đọc cùng tham gia nhóm Tài liệu học tập lớp 12 để sở hữu thêm tài liệu học tập nhé
Reply
2
0
Chia sẻ
– Một số Keyword tìm kiếm nhiều : ” Video full hướng dẫn Nhận xét nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Tải Nhận xét nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân “.
Quý khách trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
#Nhận #xét #nghệ #thuật #miêu #tả #tâm #lí #nhân #vật #Mị #trong #đêm #tình #mùa #xuân Nhận xét nghệ thuật và thẩm mỹ miêu tả tâm lí nhân vật Mị trong đêm tình ngày xuân