Mục lục bài viết
Update: 2022-03-12 11:14:17,Bạn Cần tương hỗ về Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày Gian nhà không mặc kệ gió lung lay nghệ thuật và thẩm mỹ. Quý khách trọn vẹn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Tác giả được tương hỗ.
2 Dàn ý & 21 bài văn hay lớp 9
Tóm lược đại ý quan trọng trong bài
Phân tích bài thơ Đồng chí của Chính Hữu mang tới 2 dàn ý rõ ràng, sơ đồ tư duy, cùng 21 bài phân tích Đồng chí ngắn gọn, giúp những em học viên lớp 9 hiểu thâm thúy hơn để viết bài văn phân tích hay hơn.
Bài thơ Đồng chí giúp những em hiểu thâm thúy hơn về tình đồng chí, tình đồng đội thiêng liêng, cao cả. Cũng trải qua 21 bài phân tích Đồng chí này những em sẽ đã có được cái nhìn thâm thúy hơn để hoàn thiện nội dung bài viết của tớ hay hơn. Chi tiết mời những em cùng theo dõi nội dung bài viết tại đây của Download:
I. Mở bài
II. Thân bài
1. Cơ sở hình thành tình đồng chí
– Tình đồng chí bắt nguồn từ sự tương tự về tình hình xuất thân của những người dân lính:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
– Tình đồng chí hình thành từ sự cùng chung trách nhiệm, cùng chung lý tưởng, sát cánh bên nhau trong hàng ngũ chiến đấu:
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu”
– Tình đồng chí nảy nở và bền chặt trong sự chan hòa và san sẻ mọi gian lao cũng như nụ cười:
“Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ”
=> Sáu câu thơ đầu đã lý giải cội nguồn và sự hình thành của tình đồng chí Một trong những người dân đồng đội. Câu thơ thứ bảy như một chiếc bản lề khép lại đoạn thơ một để mở ra đoạn hai.
2. Những biểu lộ của tình đồng chí
– Tình đồng chí là yếu tố cảm thông thâm thúy những tâm tư nguyện vọng, nỗi niềm của nhau. Những người lính gắn bó với nhau, họ hiểu đến những nỗi niềm sâu xa, thầm kín của đồng đội mình:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày,
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”
– Tình đồng chí còn là một cùng nhau san sẻ những gian lao, thiếu thốn của đời sống người lính :
3. Hình ảnh hình tượng cho tình đồng chí
– Ba câu ở đầu cuối kết thúc bài thơ bằng một hình ảnh thơ thật đẹp:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Nổi lên trên cảnh rừng đêm hoang vắng, lạnh lẽo là hình ảnh người lính “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”. Đó là hình ảnh rõ ràng của tình đồng chí sát cánh bên nhau trong chiến đấu. Họ đã đứng cạnh bên nhau giữa cái giá rét của rừng đêm, giữa cái căng thẳng mệt mỏi của những khoảng chừng thời gian ngắn “chờ giặc tới”. Tình đồng chí đã sưởi ấm lòng họ, giúp họ vượt lên toàn bộ…
– Câu thơ ở đầu cuối mới thật rực rỡ: “Đầu súng trăng treo”. Đó là một hình ảnh thật mà bản thân Chính Hữu đã nhận được ra trong những đêm phục kích giữa rừng khuya.
– Nhưng nó còn là một một hình ảnh thơ độc lạ và rất khác nhau, có sức gợi nhiều liên tưởng phong phú sâu xa.
=> Đoạn kết bài thơ là một bức tranh đẹp về tình đồng chí, đồng đội của người lính.
III. Kết bài
1, Mở bài
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm
2, Thân bài
a, Sự hình thành tình đồng chí
b, Những kỉ niệm, sóng gió cùng trải qua:
– Cảm thông thâm thúy những tâm tư nguyện vọng, nỗi niềm của nhau: vì mục tiêu chung mà gạt đi niềm riêng tư, để lại sau sống lưng những gì yêu quý như “ruộng nương”, “gian nhà”, “giếng nước gốc đa” – những hình ảnh đại diện thay mặt thay mặt cho quê nhà.
⇒ Dù tư thế ra đi dứt khoát, “mặc kệ” nhưng họ vẫn nhớ quê nhà da diết.
– So sánh mở rộng với bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi:
“Người ra đón đầu không ngoảnh lại
Sau sống lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
– Cùng san sẻ những gian lao, thiếu thốn trên mặt trận:
– Nghệ thuật:
– Liên hệ mở rộng với tình đồng đội trong truyện “Những ngôi sao 5 cánh xa xôi” của Lê Minh Khuê.
c. Tình đồng chí và khát vọng hòa bình
Ba câu cuối kết thúc bài thơ bằng hình ảnh hai người đồng đội đứng gác trong đêm:
– Cảnh hoang vắng “rừng hoang sương muối” làm nổi trội hình ảnh “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”: hiên ngang, dữ thế chủ động, “chờ” không sợ hãi.
– Hình ảnh đặc biệt quan trọng: “Đầu súng trăng treo”
⇒ Tạo nên một hình tượng đẹp về đời sống người lính: chiến sỹ mà thi sĩ, thấu hiểu hiện thực nhưng vẫn không ngừng nghỉ kỳ vọng vào tương lai tươi đẹp.
– Nghệ thuật: sử dụng hình ảnh tả thực, cặp hình ảnh trái chiều.
3, Kết bài
Đề tài về cuộc kháng chiến chống Pháp nói chung và về những người dân lính trong trận chiến ác liệt ấy vẫn luôn là đề tài muôn thuở của thi ca với nhiều tác phẩm nổi tiếng. Mỗi nhà thơ, nhà văn đều góp vào mảng đề tài ấy những tác phẩm rực rỡ, với một phong thái rất riêng và Chính Hữu cũng thế. Có thể nói, với bài thơ Đồng chí – Ra đời năm 1948, nhà thơ Chính Hữu đã hỗ trợ toàn bộ chúng ta hiểu thêm về những người dân lính, về tình đồng chí đồng đội trong cuộc kháng chiến chống Pháp trường kì của dân tộc bản địa.
Bảy câu thơ mở đầu bài thơ, tác giả Chính Hữu đã đưa tới cho những người dân đọc những cơ sở, nền tảng góp thêm phần tạo hình thành tình đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn, thắm thiết. Và trước hết, họ là những người dân có chung tình hình xuất thân:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Từ phương trời chẳng hẹn quen nhau
Hình như, bốn câu thơ với việc sử dụng thành ngữ “nước mặn đồng chua” và cách sử dụng từ “đất cày lên sỏi đá” tác giả đã khái quát một cách chân thực tình hình xuất thân của những người dân lính. Họ đều là những xuất thân từ những làng quê nghèo khổ, cơ cực, lam lũ và vất vả, nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc lên đường và “quen nhau”. “quen nhau”. Có thể nói, tác giả Chính Hữu đã thực sự tinh xảo khi sử dụng từ “đôi” thay vì từ “hai”, bởi lẽ, dường như, từ “đôi” này đã xóa dần đi khoảng chừng cách Một trong những người dân lính, họ trở nên thân thiện, thân thuộc với nhau hơn thật nhiều.
Thêm vào đó, những người dân lính còn là một những người dân cùng chung lí tưởng, tham vọng và mục tiêu.
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Súng đó là hình ảnh mang ý nghĩa hình tượng cho khát vọng chiến đấu, chống quân xâm lược để bảo vệ non sông, giang sơn. Thêm vào đó, điệp từ “súng” được tái diễn hai lần như thêm một lần nữa nhấn mạnh vấn đề rằng, chính tình đồng chí của những anh được hình thành dựa vào cơ sở cùng chung trách nhiệm cao cả. Các anh từ những miền quê rất khác nhau nhưng cùng mang trên đôi vai của tớ trách nhiệm thiêng liêng của Tổ quốc. Đồng thời, một trong số những cơ sở tạo hình thành tình đồng chí đồng đội đó đó là họ cùng đồng cam, cộng khổ, chịu bao thiếu thốn, vất vả, gian truân để hoàn thành xong xuất sắc trách nhiệm của tớ
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Nếu như trong bảy câu thơ đầu, tác giả nêu lên cơ sở hình thành tình đồng chí, đồng đội thì ở mười câu thơ tiếp theo, nhà thơ đã đi sâu làm bật nổi những biểu lộ của tình cảm đáng trân quý ấy. Trước hết, tình đồng chí, đồng đội được biểu lộ ở sự thấu hiểu, sẻ chia mọi nỗi niềm tâm sự, có cả nụ cười và có cả nỗi buồn.
Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Những người lính đã gác lại tình cảm của riêng mình, bỏ lại sau sống lưng khoảng chừng trời quê nhà và mái ấm gia đình để đi theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc thế cho nên có lẽ rằng hơn ai hết những anh thấu hiểu những nỗi niềm ấy của nhau và dệt nên ba câu thơ với thật nhiều xúc cảm. Hình ảnh “gian nhà không” vừa gợi nên cái dáng vóc tiêu điều, xơ xác của làng quê nghèo vừa gợi nên niềm trống trải, đơn độc khắc khoải của người ở lại. Hai chữ “mặc kệ” như thể hiện một cách rõ ràng sự dứt khoát ra đi vì tiềm năng cao cả của những người dân lính. Đặc biệt, hình ảnh “giếng nước gốc đa” là một hình ảnh ẩn dụ cho những người dân ở lại, cho quê nhà đất của những anh. Quê hương đất mẹ nhớ những anh hay chính trong tâm những người dân lính bóng hình quê nhà vẫn luôn luôn sống mãi trong những anh. Và có lẽ rằng, bóng hình, nỗi nhớ quê nhà đó là nguồn động lực to lớn, cổ vũ, khuyến khích những anh trên con phố chính chiến đầy gian truân, thử thách và hiểm nguy.
Hơn nữa, một biểu lộ khác của tình đồng chí đồng đội đó là yếu tố gắn bó, cùng nhau san sẻ mọi vất vả, trở ngại, thiếu thốn trong trận chiến đấu trường kì của dân tộc bản địa.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vững trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai quần tôi có vài mảnh vá
Chân không giày
Có lẽ chỉ với bốn câu thơ thôi nhưng cũng đủ để khái quát lên cho toàn bộ chúng ta bao nỗi thiếu thốn, vất vả, nhọc nhằn mà những người dân lính đã đồng cam cộng khổ cùng nhau vượt qua toàn bộ. Những nỗi nhọc nhằn ấy đó là những cơn sốt rét hoành hành họ xứ sở rừng thiêng nước độc, là “áo rách nát vai”, “quần vài mảnh vá”, “chân không giày”. Khó khăn, vất vả là thế nhưng những người dân lính vẫn bên nhau, yêu thương nhau và cùng nhau vượt qua toàn bộ. Những điều này được thể hiện rõ ràng qua câu thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Câu thơ đã vẽ nên một tình cảm gắn bó keo sơn, đậm màu lính. Những người lính ấy “tay nắm lấy bàn tay” để cùng nhau san sẻ, để trao lẫn nhau hơi ấm của tình yêu thương, của động lực để cùng nhau nỗ lực.
Đặc biệt, đọc bài thơ Đồng chí, chắc rằng sẽ không còn tồn tại ai trọn vẹn có thể nào quên được ba câu thơ khép lại bài thơ – một hình tượng đẹp, sáng ngời của tình đồng chí đồng đội.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo
Tác giả đã vẽ nên một hiện thực quyết liệt nơi mặt trận trong trong năm kháng chiến chống Pháp – đêm đã về khuya, sương muối đang từng lớp từng lớp bủa vây mọi thứ nơi mặt trận. Và để rồi trên cái nền vạn vật thiên nhiên kinh hoàng ấy, những người dân lính “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới” – câu thơ gợi nên dáng vóc dữ thế chủ động, dũng mãnh của những người dân lính. Đặc biệt, vẻ đẹp của những người dân lính được thể hiện rõ ràng qua hình ảnh “đầu súng trăng treo”. Đây là một hình ảnh mang ý nghĩa tả thực cho hình ảnh những người dân lính đứng canh gác nhưng hơn hết, nó là hình ảnh mang ý nghĩa hình tượng cho vẻ đẹp tâm hồn lãng mạn, sáng sủa và tràn trề tinh thần chiến đấu của những người dân lính. Nó xứng danh là bức tượng phật đài cho những người dân lính trong cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc bản địa.
Tóm lại, với việc sử dụng thể thơ tự do, những giải pháp tu từ và nhất là những hình ảnh giàu ý nghĩa hình tượng, bài thơ Đồng chí của nhà thơ Chính Hữu đã khắc họa thành công xuất sắc hình tượng người lính cụ Hồ trong cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc bản địa và gợi nên trong toàn bộ chúng ta nhiều tâm lý về tình đồng chí, đồng đội.
Chính Hữu sáng tác ít, nhưng có nhiều bài thơ phổ nhạc hơn bất kể thi sĩ nào. Đó là nét lạ của thơ Chính Hữu.
Hồi nhỏ tôi đã nghe hát “Đồng chí”, rồi thuộc, chưa lúc nào xem lại bài thơ. Gần đây thì tôi mới mở bài thơ ra xem. Mắt vừa chạm vào thơ, tôi đã thấy lạ. Thì ra lâu nay mình mới chỉ thưởng thức phần nhạc của thơ mà ta bỏ quên phần hình của nó.
Câu thơ hai chữ:
Đồng chí!
Gần như đứng giữa bài thơ, riết cái thân bài thơ thành một chiếc sống lưng ong. Nửa trên là một mảng quy nạp (như vậy này là đồng chí), nửa dưới là một mảng diễn dịch (đồng chí còn là một như vậy này nữa). Một cấu trúc chính luận cho một bài thơ trữ tình. Lạ!
Chủ đề Đồng chí hiện lên trong từng cấu trúc ngôn từ, nghĩa là trong từng tế bào thơ. “Tôi” với “anh” khi được xếp dọc:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Khi thì xếp ngang:
Tôi với anh đôi người xa lạ
Khi thì điệp điệp (nét thẳng của ý chí và nét cong của tình cảm):
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Để đến đêm rét trùm chung cái chăn thì nhập lại thành “đồng chí”. Cái chăn đắp lại thì tâm tư nguyện vọng mở ra. Họ soi vào nhau. Anh hiểu tôi, tôi hiểu đến nỗi lòng sâu kín của anh:
Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giải thích sao đây hai chữ “mặc kệ”? Có giống với thái độ này sẽ không:
Người đi, ừ nhỉ, người đi thực
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Chị thà coi như thể hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu say.
Không! Nó đâu có khinh bạc và phiêu du như vậy. Ở ngoài mặt trận mà biết gió lay từng gốc cột của ngôi nhà mình thì không hề chữ nào để diễn tả nổi vì tình cảm thiết tha của mình so với mái ấm gia đình. Nhưng trước hết phải vì nghĩa lớn. Thái độ hiệp sĩ ấy gần với Hồng Nguyên, gần với Trần Mai Ninh trong buổi đầu kháng chiến chống Pháp, gắn với Lê Anh Xuân, Nguyễn Mỹ, Trần Quang Long … trong kháng chiến chống Mỹ.
Họ hiểu nhau đến chiều sâu như vậy là để nương tựa vào nhau mà đi đến độ cao này:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo
Chung nhau một chiếc chăn là một cặp đồng chí, nắm đôi tay mà ấm cả đôi chân là một cặp đồng chí, và đêm nay giữa “rừng hoang sương muối”, “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới” là một cặp đồng chí. Lãng mạn thay, súng và trăng cũng là một cặp đồng chí:
Đầu súng trăng treo
Cặp đồng chí này nói về cặp đồng chí kia, nói được cái rõ ràng đến vô cùng. Súng và trăng, gần và xa “tôi với anh đôi người xa lạ.Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”; súng và trăng, cứng rắn và dịu hiền; súng và trăng, chiến sỹ và thi sĩ; súng và trăng … là biểu lộ cao cả của tình đồng chí.
Sự phối hợp yếu tố hiện thực roi rói với tính chất lãng mạn trong trẻo là sắc tố mới mẻ mà Chính Hữu đã sớm mang lại cho thơ.
Lịch sử việt nam đã trải qua biết bao thăng trầm biến cố. Mỗi lần dịch chuyển là mỗi lần dân ta sít gần lại nhau hơn, cùng nhau vì mục tiêu cao cả chung. Đó là trong năm tháng hào hùng, khí thế của dân tộc bản địa ta trong trận chiến đấu tranh chống Pháp, chống Mỹ vĩ đại. Giữa những đau thương chiến đấu, trận chiến còn góp thêm phần đắp xây nên quan hệ Một trong những người dân lính với nhau. Cho nên không tồn tại gì khó hiểu khi vào năm 1948, tác phẩm “ Đồng Chí” của nhà thơ Chính Hữu lại tạo ra một sự bùng nổ, Viral thoáng đãng trong giới quân đội. Bài thơ “Đồng chí” ca tụng tình đồng đội gian truân có nhau, vào sinh ra tử có nhau của những anh bộ đội Cụ Hồ, những người dân nông dân yêu nước đi dạo đội đánh giặc trong trong năm đầu gian truân thời chín năm kháng chiến chống Pháp. Chính bài thơ đã khơi dậy những xúc động mạnh mẽ và tự tin trong tâm nhiều thế hệ:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
…
Đầu súng trăng treo”
Trong bài thơ “Đồng Chí”, Chính Hữu đã khắc hoạ thành công xuất sắc cái chất hiền lành, tình nghĩa mộc mạc mà dung dị cũng như tình đồng chí, đồng đội thiêng liêng cao cả của những người dân lính nông dân. Từ mọi miền quê trên dải đất hình chữ S, những con người xa lạ bỗng đứng lên theo tiếng gọi của Tổ quốc, tụ họp lại với nhau, trở thành những người dân lính. Họ là những người dân nông dân từ những vùng quê lam lũ đói nghèo, quanh năm chỉ nghe biết con trâu mảnh ruộng, những anh giã từ quê nhà lên đường chiến đấu:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Không hẹn mà nên, những anh đã gặp nhau tại một điểm là tình yêu quê nhà giang sơn. Từ những người dân “xa lạ” rồi thành “đôi tri kỉ”, về sau thành “đồng chí”. Câu thơ biến hoá 7, 8 từ rồi rút lại, nén xuống còn 2 từ cảm xúc vần thơ như dồn tụ lại, nén chặt lại. Những ngày đầu đứng dưới lá quân kỳ: “Anh với tôi đôi người xa lạ – Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”. Đôi bạn gắn bó với nhau bằng bao kỉ niệm đẹp:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Ngày cùng chung trách nhiệm chiến đấu vai kề vai, súng bên súng, chia nhau gian truân, nguy hiểm, đêm đắp chung một chiếc chăn chịu rét. Đắp chung chăn trở thành hình tượng của tình thân hữu, ấm cúng ruột thịt. Những cái chung đã biến những con người xa lại thành đôi tri kỷ. Sự đồng cảnh, đồng cảm và hiểu nhau là cơ sở, là cái gốc để làm ra tình bạn, tình đồng chí.
Tấm lòng của mình so với giang sơn thật cảm động khi giặc đến những anh đã gửi lại người bạn tri kỷ mảnh ruộng chưa cày, mặc kệ những gian nhà bị gió cuốn lung lay để ra đi kháng chiến . Bình thường vậy thôi, nhưng nếu không tồn tại một tình yêu giang sơn xâu nặng không thể có một thái độ ra đi như vậy:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay”
Họ đứng lên chiến đấu chỉ vì một lẽ giản dị: tình yêu quê nhà giang sơn, ý thức dân tộc bản địa là máu thịt, là đời sống họ. Bởi vậy, họ nguyện bỏ lại toàn bộ: ruộng nương, xóm làng. Nhưng ở chiến khu, những người dân lính nông dân lại trở mình, lòng lại bận tâm lo ngại về mảnh ruộng chưa cày, với tòa nhà bị gió lung lay. Nỗi nhớ của những anh là thế rõ ràng nhưng cảm động biết bao. Người lính luôn hiểu rằng nơi quê nhà người mẹ già, người vợ trẻ cùng đám con thơ đang trông ngóng anh trở về:
“Giếng nước gốc đa, nhớ người ra lính”
Trong những tâm hồn ấy, hẳn sự ra đi cũng đơn thuần và giản dị như đời sống thường nhật, nhưng thực sự hành vi ấy là cả một sự quyết tử cao cả. Cả đời sống ông cha gắn với quê nhà ruộng vườn, nay lại ra đi cũng như dứt bỏ đi nửa đời sống mình.
Sống tình nghĩa, nhân hậu, hay lo toan cũng là phẩm chất cao đẹp của người lính nông dân. Với họ vượt qua gian truân thiếu thốn của môi trường sống đời thường là yếu tố giản dị thường thì, không tồn tại gì phi thường cả:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh,
Sốt run người, vầng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay!”
Chính Hữu đã khắc hoạ hiện thực trở ngại mà người lính gặp phải. Đối mặt với những trở ngại đó, những người dân lính không hề một chút ít sợ hãi, những thử thách giữa nơi rừng thiêng nước độc cứ kéo đến liên miên nhưng người lính vẫn tại vị, vẫn nở “miệng cười buốt giá”. Đó là hình của sự việc sáng sủa, yêu môi trường sống đời thường hay cũng là yếu tố động viên giản dị của những người dân lính với nhau. Những câu thơ hầu như rất giản dị nhưng lại sở hữu sức lay động sâu xa trong tâm người đọc toàn bộ chúng ta. Tuy nhiên từ trong sự thường thì, hình ảnh người lính của Chính Hữu vẫn ánh lên vẻ đẹp rực rỡ của lí tưởng, sẵn sàng quyết tử vì Tổ quốc, dũng mãnh sáng sủa trước hiểm nguy quân địch rình rập:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Thật là bức tranh đơn sơ, thi vị về người lính trong một đêm chờ giặc tới giữa nơi rừng hoang sương muối. Những người lính kề vai, sát cánh cùng hướng mũi súng vào quân địch. Trong cái vắng lặng bát ngát của rừng khuya, trăng bất thần xuất hiện chơi vơi lơ lửng nơi đầu súng. Những người lính nông dân giờ đây hiện ra với một tư thế khác hoàn toàn, như những người dân nghệ sĩ đầy chất thơ, bình dị nhưng vẫn đẹp lạ lùng.
Sẽ là một thiếu sót rất rộng khi lại đề cập quá nhiều đến hình tượng người lính và lại không nói về tình đồng chí, tình đồng đội của người chiến sỹ trong bài thơ. Tìm hiểu nhau, những người dân lính hiểu ra họ có cùng chung quê nhà vất vả khó nghèo, chung tình giai cấp, chung lý tưởng và mục tiêu chiến đấu. Chính cái chung ấy như một thứ keo sơn bền vững và kiên cố nối đời sống những người dân lính với nhau để làm ra hai tiếng “đồng chí” xúc động và thiêng liêng.
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Vẻ đẹp tâm hồn nơi người lính không riêng gì có phát ra từ những hiện thực trở ngại hiểm nguy mà còn phát ra từ ánh sáng lung linh, đó là tình đồng đội. Vượt rừng đâu phải chuyện thuận tiện và đơn thuần và giản dị. Những căn bệnh quái ác, những đêm tối lạnh buốt xương, những thiếu thốn vật chất của đoàn quân mới được kiến thiết xây dựng vội vã. Nhưng những người dân lính đã cùng nhau vượt qua. Họ lo lẫn nhau từng cơn sốt, từng miếng áo rách nát, quần vá. Với họ quan tâm tới những người dân đồng đội giờ đó cũng như thể quan tâm chăm sóc cho chính mình. Ôi ấm cúng biết mấy là cái siết tay của đồng đội lúc gian khó. Cái siết tay truyền đi hơi ấm, sức mạnh cho ý chí con người. Và cùng nhau, giúp sức nhau, những người dân lính vượt qua với tư thế ngẩng cao đầu trước mọi thử thách, gian truân:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh,
…
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay!”
Cái khốn khó, gian truân hãy còn dài trên bước đường kháng chiến dân tộc bản địa. Nhưng dường như trước mắt những con người này, mọi thứ không hề hiểm nguy. Trong đêm trăng vắng lặng, bát ngát giữa rừng hoang sương muối, những người dân lính vẫn kề vai, sát cánh cùng hướng mũi súng về phía quân địch.
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”
Sức mạnh mẽ của sự việc tin tưởng lẫn nhau, của sự việc quan tâm tới nhau Một trong những người dân lính đã làm vững chãi thêm tình đồng đội trong họ. Bởi họ biết rằng khi cùng nhau thắp lên tình đồng chí vững chãi, sức mạnh chung nhất sẽ là sức mạnh mạnh nhất. Mục đích chiến đấu vì quê nhà, vì Tổ Quốc của mình sẽ càng mau chóng đạt được. Khi ý chí và mục tiêu hợp chung con phố, thì tình cảm giữa họ càng thắm thiết, sâu đậm. Đó là tình đồng chí Một trong những người dân lính …
Không chỉ dừng ở cung bật tình cảm Một trong những người dân lính, bài thơ “Đồng Chí” còn mang ta đến rõ ràng lãng mạn cao hơn nữa ở cuối bài:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Người lính không đơn độc lạnh lẽo vì bên anh đã có đồng đội và cây súng, là những người dân bạn tin cậy nhất, tình đồng chí đã sưởi ấm lòng anh. Người chiến sỹ toàn tâm toàn ý hướng theo mũi súng. Chính lúc ấy, những anh phát hiện một hiện tượng kỳ lạ kỳ lạ:
“Đầu súng trăng treo”
Nét sáng tạo độc lạ và rất khác nhau thể hiện bản lĩnh nghệ thuật và thẩm mỹ của của Chính Hữu qua bài thơ đó là hình ảnh này. Từ tình đồng chí, trải qua những thử thách rất khác nhau, Chính Hữu đã tạo ra cái nhìn đầy chất thơ. Nếu hai câu thơ trên không kết thích phù hợp với hình ảnh “đầu súng trăng treo” thì nó rất khó có những giá trị rực rỡ. trái lại, nếu không tồn tại sự nâng đỡ của của hai câu thơ đó thì hình ảnh sẽ bị xem là thi vị hoá môi trường sống đời thường chiến đấu người lính. Sự hòa quyện thuần thục giữa hiện thực và chất thơ lãng mạn, bay bổng đã làm cho “đầu súng trăng treo” trở thành một trong những hình ảnh đẹp tuyệt vời nhất thơ ca kháng chiến chống Pháp. Câu thơ chỉ vỏn vẹn bốn từ nhưng nó bao hàm cả cái tình, cái ý và nhất là yếu tố cảm nhận tinh xảo của Chính Hữu. Nhờ sự liên tưởng thông minh tài tình, tâm hồn giàu cảm xúc, Chính Hữu đã gợi lên một không khí bát ngát giữa vũ trụ bát ngát, nó có cái gì đó rất bồng bềnh, huyền bí, khó tả. Hình ảnh đó gây được ấn tượng thẩm mỹ và làm đẹp thâm thúy với những người đọc . đồng thời, nó trở thành hình tượng đa nghĩa độc lạ và rất khác nhau của thi ca. “Đầu súng trăng treo” được xây dựng bằng bút pháp siêu thực, đầy chất thơ. Tại sao vậy? Chúng ta thực sự định hình và nhận định cao không khí nghệ thuật và thẩm mỹ hiện thực của “nước mặn đồng chua”, “đất cày lên sỏi đá” và nhất là không khí “rừng hoang sương muối”; nó đã góp thêm phần tô đẹp thêm hình tượng vầng trăng, cây súng. Hai hình ảnh này trái chiều nhau rất rõ ràng. Một bên là vầng trăng muôn thuở mê hoặc và kì lạ, thanh thản với thi ca. Nó hình tượng cho môi trường sống đời thường tươi đẹp, hòa bình, niềm hạnh phúc của quả đât, đồng thời cũng là ước mơ môi trường sống đời thường tươi đẹp hòa bình niềm hạnh phúc. Nhưng trăng ở đây lại được đặt trong quan hệ với súng. Một bên là súng, súng hình tượng cho cuộc chiến tranh và cái chết nhưng súng cũng trở thành lý tưởng cao đẹp, tinh thần chiến đấu vì môi trường sống đời thường hòa dân dã tộc của người chiến sỹ. Trăng là vẻ đẹp lãng mạn, súng là hiện thực. Tuy trái chiều, nhưng hai hình tượng này đã tôn thêm vẻ đẹp lẫn nhau, tạo ra vẻ đẹp hoàn mỹ nhất. Không phải ngẫu nhiên khi Chính Hữu đưa hai hình ảnh ngược nhau trong một câu thơ. Qua đó ông muốn xác lập cái khát vọng về một môi trường sống đời thường yên lành đầy chất thơ: làm cho vầng trăng kia sáng mãi, trong tình hình giang sơn lúc bấy giờ, mọi người phải cầm súng chiến đấu. Có thể nói, hình ảnh “Đầu súng trăng treo” là một phát hiện thú vị, mới lạ độc lạ và rất khác nhau của Chính Hữu. Chính hữu đã sử dụng bút pháp hiện thực để tạo ra hình ảnh thơ vừa hiện thực vừa lãng mạn. Trăng và súng kết thành một không khí thơ trữ tình, là hình tượng cho tình thần dũng mãnh, hào hoa muôn thuở của dân tộc bản địa nói chung và người lính nói riêng.
Bài thơ đã kết thúc nhưng nó sẽ còn sống mãi chừng nào con người chưa mất đi bản năng của chính mình: sự rung động. Quả thật văn chương đã tạo ra cho mình một thế đứng riêng còn mạnh hơn lịch sử dân tộc bản địa. Cùng tái hiện lại thuở nào đau thương nhưng vĩ đại và hình tượng người chiến sỹ nhưng văn chương đã đi đến với những người đọc theo con phố của trái tim, gây ra những xung động thẩm mĩ trong tâm hồn con người, làm thành sự xúc cảm tận đáy tâm hồn và những ấn tượng không thể nào quên. Đó là trong năm đau thương tận mắt tận mắt chứng kiến những con người cao cả kiên cường, những người dân lính dũng mãnh quật cường. Họ không khô khan mà bầu nhiệt huyết nung nấu, tràn trề lòng quyết tử, với tình đồng đội trong sáng, thân ái. Chính những điều này làm bài thơ “Đồng Chí” trên những trang giấy vẫn đang còn những lúc được lật lại, vẫn nhỏ từng giọt ngân vang, tưởng đến những con người thần kì mà bình dị với niềm tự hào tự tôn, cho nay và tương lai mãi nhớ về.
“Đồng chí!” – Ôi tiếng gọi sao mà thân thương tha thiết quá. Nó biểu lộ thật khá đầy đủ tình đồng đội của anh chiến sỹ cụ Hồ từ trong năm 1948 của thời kỳ kháng Pháp. Cảm nhận được những tình cảm vừa thân quen vừa mới lạ trong môi trường sống đời thường chiến đấu ấy, Chính Hữu, một nhà thơ – người chiến sỹ cách mạng đã xúc động viết bài thơ Đồng chí. Với những lời thơ dạt dào tình cảm, bài thơ đã để lại bao cảm xúc trong tâm người đọc.
Cả bài thơ thể hiện rõ tình đồng đội keo sơn gắn bó Một trong những người dân chiến sỹ quân đội nhân dân trong môi trường sống đời thường chiến đấu gian truân của thời kì kháng chiến chín năm. Họ là những người dân xuất thân từ nhân dân lao động chỉ quen việc “cuốc cày” ở những vùng quê hẻo lánh rất khác nhau, vì có chung tấm lòng yêu nước, họ đã gặp nhau, từ xa lạ bỗng trở thành thân quen. Chính Hữu đã kể về những con người ấy bằng những lời thơ thật cảm động:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Ở đây, tác giả đã phát hiện được hiện tượng kỳ lạ tình cảm kì lạ ở những người dân chiến sỹ. Đó là yếu tố tăng trưởng của tình cảm cách mạng trong quân đội ta. Từ những con người rất “xa lạ” trong đời sống lại trở thành những đồng chí rất thân thương trong chiến đấu. Nhà thơ đã lựa chọn những rõ ràng, những hình ảnh thơ rất chân thực để gợi tả về môi trường sống đời thường của người chiến sỹ. Họ đều xuất thân từ những vùng đất khô cằn, nghèo khó “nước mặn đồng chua”, “đất cày lên sỏi đá”. Và họ đã gặp nhau từ “xa lạ”. Thật là thú vị, nhà thơ không nói hai người xa lạ mà là “đôi người xa lạ”. “Đôi” là chỉ hai đối tượng người tiêu dùng cùng đi với nhau. “Đôi người xa lạ” nghĩa là hai người cùng đi với nhau và lại là xa lạ. Vì thế ý thơ được nhấn mạnh vấn đề thêm. Hình ảnh những phương trời xa cách, những con người “chẳng hẹn quen nhau” nói lên cả một sự xa lạ trong không khí và tình cảm. Nhưng khi tham gia kháng chiến, những con người xa lạ ấy đã cùng nhau chiến đấu, cùng chịu đựng gian truân, chung sống lưng đấu cật bên nhau. Vì thế, họ trở thành thân nhau, hiểu nhau, thương nhau và gọi nhau là “đồng chí”:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Câu thơ vừa tả thực vừa mang ý nghĩa tượng trưng “súng bên súng, đầu sát bên đầu”. Tác giả đã tả thực những giờ phút bên nhau cùng chiến đấu đồng thời hình ảnh ấy còn tượng trưng cho việc nghiệp chiến đấu chung, lý tưởng cách mạng chung của quân đội ta. Câu thơ giúp ta hiểu thêm “đôi người xa lạ” ấy đã nảy nở một tình cảm mới khi họ cùng chiến đấu cùng một lý tưởng lớn lao. Tình cảm ấy thật thân thương, thật tha thiết. Giọng thơ đang tuôn liền mạch nhẹ nhàng bỗng bị ngắt nhịp đột ngột. Từ “đồng chí” lại được tách thành một câu riêng, một đoạn riêng. Với cấu trúc thơ khác thường ấy, tác giả làm nổi trội ý thơ. Nó như một nốt nhấn của bản nhạc, bật lên âm hưởng gây xúc động lòng người. Câu thơ chỉ có một từ: “Đồng chí” – một tiếng nói thiêng liêng. “Đồng chí”, một sự cảm kích về nhiều thay đổi kì lạ trong quan hệ tình cảm. Thế là thành “đồng chí!”.
Tình cảm ấy lại được biểu lộ rõ ràng trong môi trường sống đời thường chiến đấu. Những lúc kề cận bên nhau, họ lại kể nhau nghe chuyện quê nhà, chuyện “ruộng nương gửi bạn tri kỷ cày”, “gian nhà không mặc kệ gió lung lay”, cả chuyện “giếng nước, gốc đa nhớ người ra lính…”. Từ những lời tâm tình ấy cho ta hiểu rằng những anh chiến sỹ từng người đều phải có một quê nhà, có những kỉ niệm thân thiết gắn bó với quê nhà và khi ra đi hình bóng quê nhà đều mang theo trong tâm họ. Các anh lại cùng chia ngọt sẻ bùi, cùng chịu gian truân bên nhau. Trong gian lao vất vả họ lại tìm kiếm được nụ cười, niềm sung sướng trong mối tình đồng chí. Làm sao những anh trọn vẹn có thể quên được những lúc cùng nhau chịu đựng gian truân “từng cơn ớn lạnh”, những lúc “sốt run người vầng trán ướt mồ hôi”. Cuộc sống bộ đội nghèo, vất vả nhưng không thiếu nụ cười. Dẫu “áo anh” có “rách nát vai”, “quần tôi” có “vài mảnh vá”, dẫu trời có “buốt giá” thì miệng vẫn cười tươi. Bằng những rõ ràng rất thực, nhà thơ đã miêu tả rõ ràng môi trường sống đời thường chiến đấu gian truân và sự gắn bó của tình đồng đội keo sơn. Tình cảm chân thành tha thiết ấy không diễn tả bằng lời và lại thể hiện bằng phương pháp “nắm lấy bàn tay”, “thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Thật giản dị và cảm động. Không phải là những vật chất của cải, không phải là những lời hoa mỹ phô trương. Những người chiến sỹ biểu lộ tình đồng chí bằng phương pháp “tay nắm lấy bàn tay”. Chính đôi tay nắm chặt ấy đã nói lên toàn bộ những ý nghĩa thiêng liêng, cao đẹp của mối tình đồng chí. Đoạn thơ với nhiều nét tả thực mà không trần trụi, vẫn quyến rũ nhờ hình ảnh “anh với tôi” gắn bó dọc bài thơ và hình ảnh cảm động “thương nhau” nhưng không biết làm thế nào, chỉ biết lặng lẽ “tay nắm lấy bàn tay”. Chỉ có những con người cùng chung ý chí và lí tưởng cao cả mới có những biểu lộ tình cảm đáng quý như vậy.
Mối tình đồng chí lại được ngọt ngào bằng hình ảnh đẹp rực sáng ở khổ cuối bài thơ:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Câu thơ vừa tả thực vừa mang nét tượng trưng. Tác giả tả cảnh những người dân lính canh giặc trong đêm trăng đầy sương muối. Súng hướng mũi lên trời, có ánh trăng lơ lửng giữa trời như treo trên đầu ngọn súng. Đồng thời hình ảnh “Đầu súng trăng treo” còn mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là yếu tố phối hợp giữa bút pháp hiện thực và lãng mạn, vừa thực vừa mơ, vừa xa lại vừa gần, vừa mang tính chất chất chiến đấu lại vừa mang tính chất chất trữ tình. Vừa chiến sỹ vừa thi sĩ. Đây là hình ảnh đẹp tượng trưng cho tình cảm trong sáng của người chiến sỹ. Mối tình đồng chí đang nảy nở, vươn cao, tỏa sáng từ đời sống chiến đấu. Hình ảnh thơ thật độc lạ và rất khác nhau, gây xúc động bất thần, thú vị cho những người dân đọc. Nó nói lên khá đầy đủ ý nghĩa cao đẹp của mục tiêu lý tưởng chiến đấu và mối tình đồng chí thiêng liêng của anh bộ đội Cụ Hồ.
Toàn bộ bài thơ bằng ngôn từ cô đọng, hình ảnh chân thực gợi tả có sức khái quát cao, Chính Hữu đã cho ta thấy rõ quy trình tăng trưởng của một tình cảm cách mạng trong quân đội. Ở đây, nhà thơ đã xây dựng hình ảnh thơ từ những rõ ràng thực của môi trường sống đời thường đời thường ở những người dân chiến sỹ, không phô trương, không lãng mạn hóa, thi vị hóa. Và chính những nét thực đó tạo ra sự thành công xuất sắc cho tác phẩm. Bài thơ ghi lại một bước ngoặt mới trong phương pháp sáng tác về kiểu cách xây dựng hình tượng người chiến sỹ trong quá trình chống Pháp.
“Đồng chí” – Đọc xong bài thơ trong những toàn bộ chúng ta đều lắng lại những cảm xúc dạt dào. Chúng ta đã cảm nhận được mối tình đồng chí đậm đà ấy qua những lời thơ nhẹ nhàng tha thiết như bài hát tâm tình của Chính Hữu. Cuộc kháng chiến chống Pháp đã thắng lợi vẻ vang, trang sử vàng đã sang qua bao nhiêu quá trình mới, thế nhưng mỗi lần đọc lại bài thơ Đồng chí ta như thấy rõ hình ảnh của anh bộ đội Cụ Hồ hiện lên sáng rực thật cao đẹp, thật thân thương trong những lời thơ của Chính Hữu.
Khi làm bài thơ “Đồng chí”, Chính Hữu từng bộc bạch: “Tôi làm bài thơ Đồng Chí, đó là lời tâm sự viết ra để tặng đồng đội”. Bài thơ là kết quả của những kỉ trải nghiệm thực tiễn và cảm xúc thâm thúy mạnh mẽ và tự tin, thiết tha của nhà thơ với đồng chí, đồng đội của tớ trong cuộc kháng chiến đầy gian truân.
Có những tình cảm thật đẹp trong kháng chiến, nó không riêng gì có là tình thân mái ấm gia đình, tình yêu mà còn là một tình đồng chí. Đó là tình cảm của những người dân có xuất thân giống nhau, ngày đêm cùng nhau chiến đấu:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Hai câu đầu với cấu trúc sóng đôi cùng cách xưng hô “anh – tôi” thân thiện thân thiện đã thể hiện sự tương tự về tình hình của những người dân lính. Có lẽ cả hai nhân vật “anh” và “tôi” đều là những người dân nông dân quen cầm cuốc ra đồng vất vả khó nhọc và quê nhà những anh đều là những vùng quê nghèo khó. Người ở vùng chiêm trũng, “nước mặn đồng chua”, người thì ở nơi khô cằn toàn “sỏi đá” khó trọn vẹn có thể trồng trọt. Những khi họ theo tiếng gọi của tổ quốc, khoác súng lên vai, họ thành người lính dũng mãnh, kiên cường, họ từ những người dân lạ lẫm mặt biết tên mà trở thành “đồng chí”:
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Sự gặp gỡ vô tình như một mối duyên hình thành bởi lí tưởng cao đẹp, mục tiêu bảo vệ tổ quốc của hai người lính. Họ cùng chung tình hình, lý tưởng và cả trách nhiệm chiến đấu: “Súng bên súng đầu sát bên đầu”. Hai hình ảnh “súng” và “đầu” là hình ảnh mang ý nghĩa tượng trưng cao đẹp. “Súng” tượng trưng cho trách nhiệm chiến đấu, “đầu” tượng trưng cho lý tưởng. Trong câu thơ ấy, hình ảnh sóng đôi được tái diễn hai lần nhằm mục tiêu nhấn mạnh vấn đề thứ tình cảm thiêng liêng gắn bó trong chiến đấu gian truân của những người dân đồng chí. Từ việc thể hiện tình cảm Một trong những người dân lính trong trách nhiệm quan trọng, tác giả đã thể hiện thứ tình cảm gắn bó thân thiết qua môi trường sống đời thường sinh hoạt, nhỏ nhặt: “đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”. Đây là một hình ảnh thật trong môi trường sống đời thường gian lao của những người dân lính, họ phải chịu đói, chịu rét. Nhất là những cơn sốt rét ở núi rừng Việt Bắc, họ là người biết rõ ràng nhất. Nhưng trong những trở ngại ấy tình đồng chí nảy nở sinh sôi và kết nối với nhau một cách bền chặt từ những người dân “xa lạ” trở thành “tri kỉ”. Những câu thơ rất là giản dị chân thành được đúc rút từ trải nghiệm thời hỗn chiến đã tái hiện lại không khí và thời hạn mang những người dân lính lại gần nhau hơn. Họ là “đồng chí” một từ rất thiêng liêng. Từ “đồng chí” được tách riêng thành một câu thơ kết thích phù hợp với dấu chấm cảm tạo sự hàm súc cho câu thơ. Những người lính có xuất thân như nhau, cùng chung lý tưởng bảo vệ tổ quốc đang trở thành “tri kỉ” trong tình hình khắc nghiệt đến thế, trở thành một khối gắn bó mật thiết.
Những người lính từ quen biết mà trở thành “tri kỉ” bởi họ thấu hiểu tình hình tâm tư nguyện vọng và nỗi lòng của nhau:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”
Họ, những người dân nông dân, những chiến sỹ đã quyết tử tình cảm riêng tư để ra đi vì tổ quốc, vì giang sơn. Chôn sâu trong tâm những trăn trở, những do dự day dứt với quê nhà xóm làng. Đối với toàn bộ chúng ta thì nhà, ruộng vườn của cải đóng vai trò rất quan trọng nhưng những người dân lính lại sở hữu một ý niệm khác lạ: “ruộng nương” thì gửi “bạn tri kỷ cày”, “gian nhà không” thì kệ “gió lung lay”. “Anh” lên đường ra mặt trận để lại sau sống lưng toàn bộ mọi thứ cả vật chất lẫn tình thương. Trong câu thơ có từ “mặc kệ” tưởng chừng những người dân lính vô tâm không nghĩ nhưng thật ra đó là yếu tố dứt khoát và quyết tâm mạnh mẽ và tự tin đang đè nén những thứ tình cảm thành viên của những chàng trai có lí tưởng, có mục tiêu lớn lao. Dù sự dứt khoát quyết tâm có mạnh mẽ và tự tin đến đâu thì trong sâu thẳm những chiến sỹ vẫn còn đấy nặng lòng với quê nhà, với xóm nước: “Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính” hay ngược lại “người ra lính” đang nhớ quê nhà. Hình ảnh nhân hóa phối hợp hoán dụ “giếng nước”, “gốc đa” hiện lên rất đỗi thân thuộc thân thiện đã góp thêm phần thể hiện tình yêu với quê nhà giang sơn của những người dân chiến sỹ. Đó quả là yếu tố quyết tử quá rộng lao, nó nên phải thấu hiểu và sẻ chia, dường như nỗi lòng của “anh” cũng là tâm sự lâu nay của “tôi”. Anh và tôi cùng nhau dốc bầu tâm sự để vơi nỗi lòng. Chính tình yêu quê nhà, nỗi nhớ làng xóm thân thuộc đã tiếp thêm một nguồn sức mạnh cho tình đồng chí.
Không chỉ là thấu hiểu mà những người dân lính còn đồng cam khổ, vượt qua gian truân:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá, chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”
Những người lính trải qua bao trở ngại gian truân, không tồn tại ai trước đó chưa từng trải qua cảm hứng bị sốt rét ở núi rừng Việt Bắc sâu thẳm, càng đắp thêm chăn càng lạnh, lại không tồn tại khá đầy đủ thuốc men y tế. Và thường xuyên trong cảnh thiếu thốn manh áo vào tiết trời ướp đông giá “áo rách nát vai”.
Trong tình hình đầy trở ngại như vậy nhưng những người dân lính vẫn luôn sáng sủa, với niềm tin tưởng, vẫn luôn nở nụ cười “miệng cười buốt giá” như mang lại hơi ấm của tình người, tình đồng chí. Họ cười họ nắm lấy tay nhau cùng nhau nỗ lực: “thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Những cái nắm tay là yếu tố liên kết bền chặt Một trong những khung hình, trái tim và cảm xúc. Họ truyền lẫn nhau sự ấm cúng và ý chí quật cường, cùng nhau tiến về phía trước, tiến đến nơi bom đạn, khói lửa giăng mịt mù.
Kết thúc bài thơ, tác giả mở ra một bức tranh đẹp về tình đồng chí đồng đội:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Trong cảnh đêm khuya thanh vắng của núi rừng sâu hút, những màn sương lạnh lẽo giăng đầy cỏ cây, hoa lá, vương trên áo của người lính, những anh đứng cạnh bên nhau, lặng lẽ chờ địch, không một tiếng nói nhưng bên trong số đó là yếu tố đoàn kết, đồng lòng, cùng nhau dữ thế chủ động làm trách nhiệm không màng nguy hiểm, mặc kệ sự khắc nghiệt của thời tiết. Nhưng ba câu thơ với hình ảnh trái chiều giữa sự khắc nghiệt và nên thơ bởi có ánh trăng trong câu thơ: “đầu súng trăng treo”. Câu thơ như điểm nổi trội làm sáng cả bài thơ. Động từ “treo” giữa hai chủ thể “đầu súng” và “trăng” đã tạo ra quan hệ giữa mặt đất và khung trời gợi cho fan hâm mộ những liên tưởng thú vị. “Súng” hình tượng cho cuộc chiến tranh, chiến đầu còn “trăng” hình tượng cho ánh sáng, vẻ đẹp của trần thế. Như vậy hai hình ảnh hư và thực hòa giải và hợp lý tạo ra một vẻ đẹp trong chiến đấu: đó là tình đồng chí. Hình như vẻ đẹp trong đêm núi rừng tạo cho họ động lực chiến đấu.
Bài thơ Đồng chí của Chính Hữu với chủ đề về tình đồng chí được triển khai xuyên thấu tác phẩm, đồng thời cũng làm hiện lên hình ảnh người chiến sỹ trong thời kì đầu kháng chiến chống Pháp của dân tộc bản địa. Với lối thơ hàm súc, tác giả để lại những cảm xúc khó phai trong tâm người đọc.
Tác giả Chính Hữu được nghe biết với trào lưu thơ ca yêu nước thời chống Pháp. Với lời thơ chân thực, giản dị mà sâu lắng, vừa là một trang sử hào hùng, vừa như một khúc ca trầm lắng đi sâu vào lòng người. Và trong những tình hình gian truân, đã đưa những người dân đồng đội, đồng chí xích lại gần nhau hơn, trở thành những người dân tri kỉ của nhau. Tác phẩm “Đồng chí” của Chính Hữu Ra đời năm 1948 kể về tình đồng chí đồng đội giản dị mà sâu đậm, thắm thiết, vượt lên trên mọi gian khó của những người dân chiến sỹ cách mạng lúc bấy giờ.
Ngay từ trên đầu, tác giả đã vẽ lên hình ảnh người bộ đội cụ Hồ giản dị, mộc mạc nhưng giàu tình cảm. Đức tính thiêng liêng cao đẹp của những người dân đồng chí, đồng đội trong những tình hình nguy hại. Hình như, ở mọi miền quê, mọi miền trên tổ quốc, những anh như quy tụ về cùng một nơi, ở đó họ có chung quân địch, chung lý tưởng sống và sẵn sàng quyết tử cho những lý tưởng cao đẹp ấy. Từ những con người xa lạ, bỗng chốc họ trở nên thân thiết:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Dù xa xôi ngàn dặm trên khắp miền tổ quốc, họ đã về đây, cùng nhìn về một phía. Tác giả sử dụng những cụm từ mang ý nghĩa tương xứng với nhau “nước mặn, đồng chua”, “ đất cày lên sỏi đá” một bên là vùng quê gần biển, nghèo nàn nước mặn, đồng chua như chẳng hoa màu gì trọn vẹn có thể lên được, còn một bên là đất cằn cỗi, sỏi đá, cho ta thấy một môi trường sống đời thường nghèo nàn, đói khổ đầy cơ cực.
Mở đầu bài thơ, tác giả khôn khéo đưa ra một điểm tương tự, một điểm chung giữa hai con người, nó như thể một chiếc cầu nối để hai người chiến sỹ có cùng cảnh ngộ đứng sát lại gần nhau hơn. Và bằng giải pháp trái chiều “xa lạ” – “quen nhau” ở đầu cuối họ cũng tìm kiếm được một vị trí trong tâm từng người.
Cùng chung trách nhiệm chiến đấu, chung một mục tiêu sống, chung lý tưởng cách mạng, họ đã phủ lên mình khẩu súng của tự do, vũ khí của lòng trung kiên, quật cường:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí”
Hai câu thơ gợi cho toàn bộ chúng ta hình ảnh hai người lính cầm chắc tay súng, đứng sát bên nhau, mắt nhìn xa xăm trong không khí giữa đêm tối. Họ đang canh gác, trách nhiệm rất là nguy hiểm. Hai người lính đứng hiên ngang, sát bên nhau, như đang cùng đương đầu với những gian khó, chung vai gánh vác những trách nhiệm cao cả. Rồi từ những gian khó ấy, những con người xa lạ bỗng chốc trở thành những người dân bạn, rồi thành “đôi tri kỉ’, cùng nhau sẻ san sẻ chút ngọt bùi, ấm nồng trong đêm giá buốt “đêm rét chung chăn”. Cụm từ “Đồng chí” nghe thật thân thiết và thân thiện, không hề từ ngữ nào trọn vẹn có thể diễn tả được cảm xúc ấy, như bị dồn nén rồi chợt cất lên một cách vội vàng, đầy bồi hồi tha thiết.
Khi cảnh nước nhà lâm nguy, từ những người dân nông dân cần mẫn, chất phác, quanh năm gắn bó với ruộng đồng. Các anh đã đi theo tiếng gọi của Tổ quốc, bỏ lại sau sống lưng quê nhà, gửi lại ruộng nương, nhà cửa:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa, nhớ người ra lính”
Trước tình yêu quê nhà giang sơn, yêu xóm làng thân thương, nơi có những người dân thân yêu luôn dõi theo những anh. Rồi họ đã cất bước lên đường, phủ lên mình màu áo xanh, khoác lên vai khẩu súng trường để bảo vệ chính những thứ bình dị mà người ta yêu quý. Ruộng nương gửi bạn tri kỷ cày, gian nhà không “mặc kệ” gió lung lay, một sự ra đi đầy quyết đoán, rời xa môi trường sống đời thường bình yên, bình dị mỗi ngày mà không một chút ít đắn đo. Nhưng tình cảm ấy, trái tim ấy vẫn luôn khuynh hướng về quê nhà. Ngoài ra, tác giả còn sử dụng những từ ngữ rất là thân thuộc của làng quê, là “giếng nước”, “gốc đa”. Đồng thời như thổi hồn vào trong những thứ vô tri vô giác ấy, từ “nhớ” chỉ sự lưu luyến, nhớ nhung những anh mỗi ngày. Ở đây không đơn thuần và giản dị là nỗi nhớ của “giếng nước”, “gốc đa” mà là cả sự mong mỏi, đợi chờ của những người dân thân yêu nơi quê nhà, là mẹ già, là người vợ hiền, hay những người dân con thơ của những anh. Và này cũng đó là niềm quyết tâm chiến đấu, niềm kỳ vọng đến ngày trở về khi giang sơn hòa bình.
Và trong trận chiến quyết liệt ấy, những anh phải trải qua biết bao nhiêu trở ngại, gian truân và cả những hiểm nguy. Có biết bao người đã phải ngã xuống, góp một phần máu xương cho giang sơn, cho những người dân ở lại thay họ tiếp tục chiến đấu. Dù vậy, tinh thần sáng sủa vẫn luôn trong họ:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
…
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay!”
Như rõ ràng hóa bằng những hình ảnh chân thực, bức tranh người bộ đội cụ Hồ với bao gian khó dần hiện ra. Họ phải đương đầu với việc lạnh lẽo, rừng thiêng nước độc bủa vây, đó là căn bệnh sốt rét quái ác “Sốt run người, vầng trán ướt mồ hôi” hay là môi trường sống đời thường nhọc nhằn, thiếu thốn đủ điều “Áo anh rách nát vai, quần tôi có vài mảnh vá”, “chân không giày”. Mặc dù phải đương đầu với những nguy hại như vậy, nhưng nụ cười vẫn nở trên môi những anh, một tinh thần sáng sủa, vững chãi không chút lay động. Tác giả Chính Hữu đã khắc họa lên một hình ảnh giản dị, nhưng đẹp và sáng vô cùng “miệng cười buốt giá”. Hình như nụ cười ấy xua tan đi toàn bộ, nó như một lời động viên, một nỗ lực sống và chiến đấu đầy mãnh liệt.
Những trở ngại không riêng gì có tạm ngưng ở đấy, người lính áo vải còn phải chênh vai, đương đầu với những trở ngại, thử thách đang chực chờ:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Ở những câu thơ cuối là hình ảnh tư thế hiên ngang của những người dân lính, vì trách nhiệm cao cả họ đồng ý đương đầu với những gian truân cận kề. Tiếp đó, là hình ảnh chung vai, sát cánh hướng mũi súng nơi quân địch. Trong cảnh đất trời bát ngát, hình ảnh đẹp tươi của ánh trăng chợt hiện ra giữa đỉnh đầu, nơi nòng súng giương cao, luôn sẵn sàng chiến đấu, đương đầu với quân địch bất kể lúc nào. Chỉ bằng những từ ngữ ngắn gọn “Đầu súng trăng treo”, nhưng đây có lẽ rằng điểm độc lạ và rất khác nhau nhất của bài thơ, với một bên là “trăng” một bên là “súng”, hai hình ảnh cùng thức giữa trời đêm. Tác giả đã phối hợp hai hình ảnh lại với nhau một cách hòa giải và hợp lý, mang một giá trị triết lý thâm thúy. Sự hòa quyện giữa chất thơ của hiện thực và sự lãng mạn đã đưa người đọc theo dòng cảm xúc mênh mông mà đẹp vô cùng, cho những người dân đọc thấy rõ hơn về tinh thần sáng sủa, vững vàng không chút lay động của người lính cách mạng lúc bấy giờ.
Bài thơ khép lại để lại cho toàn bộ chúng ta cảm xúc bồi hồi, đầy cảm phục về người bộ đội cụ Hồ trước những chông gai, nhọc nhằn. Đồng thời, cũng là những hình ảnh giản dị, mộc mạc mà trong số đó là cả một tâm hồn lãng mạn, đẹp tươi. Bài thơ “Đồng chí” như tái hiện lại trận chiến gian truân đầy đau thương, mất mát một cách chân thực, đó là tinh thần sắt đá, là loại huyết quản sôi sục, là yếu tố sẻ chia, chung vai của những người dân đồng chí, đồng đội.
“Đồng chí” là bài thơ hay nhất của Chính Hữu viết về người lính trong trong năm đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Bài thơ được viết vào năm 1948, sau thắng lợi Việt Bắc thu đông 1947. Nó đã trải qua một hành trình dài nửa thế kỷ, làm sang trọng một hồn thơ chiến sỹ của Chính Hữu.
Hai mươi dòng thơ, với ngôn từ bình dị, giọng điệu thủ thỉ tâm tình, cảm xúc dồn nén. Hình tượng thơ phát sáng, có một vài câu thơ để lại nhiều ngỡ ngàng cho bạn đọc trẻ ngày này.
Bài thơ “Đồng chí” ca tụng tình đồng đội gian truân có nhau, vào sinh ra tử có nhau của những anh bộ đội Cụ Hồ, những người dân nông dân yêu nước đi dạo đội đánh giặc trong trong năm đầu gian truân thời chín năm kháng chiến chống Pháp (1946 – 1954).
Hai câu thơ đầu cấu trúc tuy nhiên hành, đối xứng làm hiện lên hai “khuôn mặt” người chiến sỹ rất trẻ, như đang tâm sự cùng nhau. Giọng điệu tâm tình của một tình bạn tri kỷ thiết:
“Quê hương anh nước mặn, đồng chua,
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Quê hương anh và làng tôi đều nghèo khổ, là nơi “nước mặn, đồng chua”, là xứ sở “đất cày lên sỏi đá”. Mượn tục ngữ, thành ngữ để nói về làng quê, nơi chôn nhau cắt rốn thân yêu của tớ, Chính Hữu đã làm cho lời thơ bình dị, chất thơ mộc mạc, đáng yêu và dễ thương như tâm hồn người trai cày ra trận đánh giặc. Sự đồng cánh, đồng cảm và hiểu nhau là cơ sở. Là cái gốc làm ra tình bạn, tình đồng chí sau này.
Năm câu thơ tiếp theo nói lên một quy trình thương mến: từ “đôi người xa lạ” rồi “thành đôi tri kỉ”, về sau kết thành “đồng chí”. Câu thơ biến hóa từ bảy, tám chữ rồi rút lại, nén xuống còn hai chữ, cảm xúc vần thơ như dồn tụ lại, nén chặt lại. Những ngày đầu đứng dưới lá quân kỳ: “Anh với tôi đôi người xa lạ – Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”. Đôi bạn gắn bó với nhau bằng bao kỉ niệm đẹp:
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu,
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ.
Đồng chí!”
“Súng bên súng” là cách nói hàm súc, hình tượng: cùng chung lý tưởng chiến đấu; “anh với tôi” cùng ra trận đánh giặc để bảo vệ giang sơn quê nhà, vì độc lập, tự do và sự sống còn của dân tộc bản địa. “Đầu sát bên đầu” là hình ảnh diễn tả ý hợp tâm đầu của đôi bạn tâm giao. Câu thơ “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ” là câu thơ hay và cảm động, đầy ắp kỷ niệm thuở nào hạn nan. Chia ngọt sẻ bùi mới “thành đôi tri kỉ”. “Đôi tri kỉ” là đôi bạn rất thân, biết bạn như biết mình. Bạn chiến đấu thành tri kỉ, về sau trở thành đồng chí! Hai từ “đồng chí” diễn tả niềm tự hào xúc động ngân nga mãi trong tâm. Xúc động khi nghĩ về một tình bạn đẹp. Tự hào về mối tình đồng chí cao cả thiêng liêng, cùng chung lý tưởng chiến đấu của những người dân binh nhì vốn là những trai cày giàu lòng yêu nước ra trận đánh giặc. Các từ ngữ được sử dụng làm vị ngữ trong vần thơ: bên, sát, chung, thành – đã thể hiện sự gắn bó thiết tha của tình tri kỷ, tình đồng chí. Cái tấm chăn mỏng dính mà ấm cúng tình tri kỷ, tình đồng chí ấy mãi mãi là kỉ niệm đẹp của người lính, không lúc nào trọn vẹn có thể quên:
“Ôi núi thẳm rừng sâu
Trung đội cũ về đâu
Biết chăng chiều mưa mau
Nơi đây chăn giá ngắt
Nhớ cái rét ban sơ
Thấm mối tình Việt Bắc…”
(Chiều mưa đường số 5, Thâm Tâm)
Ba câu thơ tiếp theo nói lên hai người đồng chí cùng chung một nỗi nhớ: nhớ ruộng nương, nhớ bạn tri kỷ cày, nhớ gian nhà, nhớ giếng nước, gốc đa. Hình ảnh nào thì cũng thắm thiết một tình quê vơi đầy:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày,
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay,
Giếng nước, gốc đa nhớ người ra lính”
Giếng nước gốc đa là hình ảnh thân thương của làng quê được nói nhiều trong ca dao xưa: “Cây đa cũ, bến đò xưa… Gốc đa, giếng nước, sân đình…” được Chính Hữu vận dụng, đưa vào thơ rất đậm đà, nói ít mà gợi nhiều, thấm thía. Gian nhà, giếng nước, gốc đa được nhân hóa, đang đêm ngày dõi theo bóng hình anh trai cày ra trận? Hay “người ra lính” vẫn đêm ngày ôm ấp hình bóng quê nhà? Có cả hai nỗi nhớ ở cả hai phía chân trời, lính yêu quê nhà đã góp thêm phần hình thành tình đồng chí, làm ra sức mạnh tinh thần để người lính vượt qua mọi thử thách gian lao ác liệt thời máu lửa. Cũng nói về nỗi nhớ ấy, trong bài thơ “Bao giờ trở lại”, Hoàng Trung Thông viết:
“Bấm tay tính buổi anh đi,
Mẹ thường vẫn nhắc: biết lúc nào về?
Lúa xanh xanh ngắt chân đê.
Anh đi là để giữ quê quán mình.
Cây đa bến nước sân đình,
Lời thề nhớ buổi mít tinh lên đường.
Hoa cau thơm ngát đồi nương,
Anh đi là giữ tình thương dạt dào.
(…) Anh đi chín đợi mười chờ,
Tin thường thắng trận, lúc nào về anh?”
Bảy câu thơ tiếp theo ngổn ngộn những rõ ràng rất thực phản ánh hiện thực kháng chiến buổi đầu. Sau 80 năm bị thực dân Pháp thống trị, nhân dân ta đã quật khởi đứng lên giành lại non sông. Rồi với gậy tầm vông, với giáo mác,… nhân dân ta phải chống lại xe tăng, đại bác của giặc Pháp xâm lược. Những ngày đầu kháng chiến, quân và dân ta trải qua muôn vàn trở ngại: thiếu vũ khí, thiếu quân trang, thiếu lương thực, thuốc men… Người lính ra trận “áo vải chân không đi lùng giặc đánh”, áo quần rách nát tả tơi, ốm đau bệnh tật, sốt rét rừng. “Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi”:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh,
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày”
Chữ “biết” trong đoạn thơ này nghĩa là nếm trải, cùng chung chịu gian truân thử thách. Các chữ: “anh với tôi”, “áo anh… quần tôi” xuất hiện trong đoạn thơ như một sự kết dính, gắn bó keo sơn tình đồng chí thắm thiết cao đẹp. Câu thứ 4 tiếng cấu trúc tương phản: “Miệng cười buốt giá” thể hiện thâm thúy tinh thần sáng sủa của hai chiến sỹ, hai đồng chí. Đoạn thơ được viết dưới hình thức liệt kê, cảm xúc từ dồn nén bỗng ào lên: “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Tình thương đồng đội được biểu lộ bằng cử chỉ thân thiết, yêu thương: “Tay nắm lấy bàn tay”. Anh nắm lấy tay tôi. tôi nắm lấy bàn tay anh, để động viên nhau, truyền lẫn nhau tình thương và sức mạnh, để vượt qua mọi thử thách. “đi tới và làm lên thắng trận”.
Phần cuối bài thơ ghi lại cảnh hai người chiến sỹ – hai đồng chí trong chiến đấu. Họ cùng “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”, cảnh tượng mặt trận là “rừng hoang sương muối”, một đêm đông vô cùng lạnh lẽo hoang vu giữa núi rừng chiến khu. Trong gian truân ác liệt, trong căng thẳng mệt mỏi “chờ giặc tới”, hai chiến sỹ vẫn “đứng cạnh bên nhau”, vào sinh ra tử có nhau. Đó là một đêm trăng trên chiến khu. Một tứ thơ đẹp bất thần xuất hiện:
“Đầu súng trăng treo”
Người chiến sỹ trên đường ra trận thì “ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan”. Người lính đi phục kích giặc giữa một đêm đông “rừng hoang sương muối” thì có “đầu súng trăng treo”. Cảnh vừa thực vừa mộng, về khuya trăng tà, trăng lơ lửng trên không như đang “treo” vào đầu súng. Vầng trăng là hình tượng cho vẻ đẹp giang sơn thanh thản. Súng mang ý nghĩa trận chiến đấu gian truân quyết tử. “Đầu súng trăng treo” là một hình ảnh thơ mộng, nói lên trong chiến đấu gian truân, anh bộ đội vẫn yêu đời, tình đồng chí thêm keo sơn gắn bó, họ cùng mơ ước một ngày mai giang sơn thanh thản. Hình ảnh “Đầu súng trăng treo” là một sáng tạo thi ca mang vẻ đẹp lãng mạn của thơ ca kháng chiến, đã được Chính Hữu lấy nó đặt tên cho tập thơ – đóa hoa đầu mùa của tớ. Trăng Việt Bắc, trăng giữa núi ngàn chiến khu, trăng trên khung trời, trăng tỏa trong màn sương mờ huyền ảo. Mượn trăng để tả cái vắng lặng của mặt trận, để tô đậm cái tư thế “trầm tĩnh chờ giặc tới”. Mọi gian truân căng thẳng mệt mỏi của trận đánh sẽ trình làng đang nhường chỗ cho vẻ đẹp lung linh, thơ mộng của vầng trăng, và chính này cũng là vẻ đẹp cao cả thiêng liêng của tình đồng chí, tình chiến đấu.
Bài thơ “Đồng chí” vừa mang vẻ đẹp giản dị, bình dị khi nói về đời sống vật chất của người chiến sỹ, lại vừa mang vẻ đẹp cao cả, thiêng liêng, thơ mộng khi nói về đời sống tâm hồn, về tình đồng chí của những anh – người lính binh nhì buổi đầu kháng chiến.
Ngôn ngữ thơ hàm súc, mộc mạc như tiếng nói của người lính trong tâm sự, tâm tình. Tục ngữ, thành ngữ, ca dao được Chính Hữu vận dụng rất linh hoạt, tạo ra chất thơ dung dị, hồn nhiên, đậm đà. Sự phối hợp giữa bút pháp hiện thực và sắc tố lãng mạn chung đúc nên hồn thơ chiến sỹ.
“Đồng chí” là bài thơ rất độc lạ và rất khác nhau viết về anh bộ đội Cụ Hồ – người nông dân mặc áo lính, những anh hùng áo vải trong thời đại Hồ Chí Minh. Bài thơ là một tượng đài chiến sỹ trang trọng, mộc mạc và bình dị, cao cả và thiêng liêng”.
“Anh vẫn hành quân
Trên đường ra chiến dịch”
(Trần Hữu Thung)
Đã từ lâu, hình tượng người chiến sỹ quân đội đã đi vào lòng dân và văn chương với những tư thế, tình cảm, phẩm chất đẹp tươi. Danh từ “Bộ đội cụ Hồ” đang trở thành tên gọi thân thương nhất của nhân dân dành riêng cho những người dân chiến sỹ. Viết về đề tài quân đội có quá nhiều tác giả, nhưng để thành công xuất sắc thì rất khó mấy ai.
Riêng nhà thơ – người chiến sỹ Chính Hữu bằng cảm xúc của người trong cuộc đã thành công xuất sắc xuất sắc với bài thơ Đồng chí. Tác phẩm đã diễn tả thật cảm động mối tình đồng chí thiêng liêng và xứng danh là một bài thơ trữ tình hay trong nền văn học Việt Nam.
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Xuyên suốt bài thơ, người đọc cảm nhận được một giọng thơ mộc mạc, chân thành tựa như lời tự sự thủ thỉ về môi trường sống đời thường, về những người dân chiến sỹ từ áo vải quần nâu đã một lòng đứng lên chiến đấu giành tự do cho quê nhà. Họ là những người dân dân thường thì, chân chất, cùng chung một chiếc nghèo, vì lý tưởng đang không quản gian lao ra đi và gặp nhau.
Trong tâm tư nguyện vọng của mình có những cái chung và cái riêng. Cái riêng của mình là những người dân xa lạ, khác quê nhà, khác tính tình. Song lại sở hữu cùng một chiếc chung: đó là nỗi nhớ quê nhà, nhớ mẹ già, vợ trẻ con thơ, nỗi day dứt về những việc còn đang dang dở, về gian nhà trống trải không người sửa mái để tránh những cơn gió mùa, về ruộng vườn, làng xóm thân thương.
Từ những cái chung, từ trong năm tháng trở ngại vất vả và họ đã xích lại gần nhau và trở thành đồng chí. “Đồng chí”, dù Chính Hữu chưa một lần lý giải nhưng người đọc, qua những vần thơ mộc mạc, giọng thơ thân thiện đã hiểu thông suốt, rõ ràng giá trị đích thực của nó. Cũng như giọng thơ, ngôn từ trong bài là ngôn từ đời sống dân dã, mộc mạc thôn quê.
“Anh với tôi đôi người xa lạ”, tác giả không sử dụng từ “hai” và lại nói :đôi”. Thông thường từ “đôi” thường gắn với những danh từ như “đũa”, “chim”. Đã là “đôi” tức là lúc nào thì cũng phải gắn bó ngặt nghèo với nhau, keo sơn, thắm thiết Chính Hữu dùng từ này để xác lập tình thân giữa hai người, đồng thời làm lời thơ thêm giản dị gần với đời thường. Tuy nhiên đời thường nhưng không phải tầm thường, thô thiển bởi tác giả khôn khéo chọn đưa ngôn từ môi trường sống đời thường thành ngôn từ văn chương.
Trong bài thơ, hai lần tác giả dùng cụm từ “anh với tôi”. “Anh với tôi” là để soi vào nhau, nhận diện nhau để nhận ra chính mình. Cũng có những lúc, “anh” và “tôi” được tách riêng ra. Trong những lúc ấy, “anh” và “tôi” cũng vẫn giống nhau, vẫn dễ hòa làm một:
“Áo anh rách nát vai
Quần tôi có hai mảnh vá”
Quả đúng vậy, trong “anh” còn tồn tại cả “tôi” nữa. Anh với tôi đều giống nhau, đều là những người dân chiến sỹ dầm mưa dãi nắng, gai cào bùn dày, khuôn mặt cũng ám khói súng, sạm màu trận mạc, nào có gì rất khác nhau! Cái nét nghệ thuật và thẩm mỹ tài tình của Chính Hữu có lẽ rằng là ở đây.
Kết cấu cũng là một nghệ thuật và thẩm mỹ tinh xảo của Đồng chí. Bài thơ không tuân theo những quy luật về âm vận mà tự do, phóng khoáng để thể hiện hết cảm xúc của tác giả:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Đột nhiên giữa hai bài thơ, từ “đồng chí” đứng độc lập tạo thành một câu thơ có tác dụng như một lời nói thiết tha, chân thành, xác lập cái giá trị chân thực của đồng chí. Tứ thơ đùng một cái chuyển mạch nhưng không rời rạc, ngắn gọn nhưng không khô khan mà trái lại nó thấm đượm ân tình, thiết tha nồng hậu như nhắc, bảo, như xác lập rằng: “Tình đồng chí chỉ đã có được qua trở ngại gian truân”.
Ví như những con người chiến sỹ này, như “anh” và “tôi”, những người dân lính đã nếm mùi đói rét, trở ngại, đương đầu với khói lửa trận mạc, đồng ý quyết tử, biết từng “cơn ớn lạnh, rét run người vầng trán ướt mồ hôi” của những trận sốt rét quyết liệt đánh gục được cả những người dân khỏe mạnh nhất.
Mở đầu bài thơ là hình ảnh “Anh với tôi đôi người xa lạ” nhưng kết thúc lại là: “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Thật là một hình ảnh giàu cảm xúc. Giữa hai người lính trận mạc chẳng có gì, chỉ có hai bàn tay trắng nắm lấy nhau như động viên an ủi, tiếp thêm sức mạnh, ý chí lẫn nhau.
Đó cũng là một hình tượng đẹp tươi của tình đồng chí đích thực, của sức mạnh đoàn kết. Hai bàn tay ấy tách riêng ra thì một mình, yếu ớt nhưng nắm lại thì không tồn tại sức mạnh nào địch nổi. Hơi ấm từ hai bàn tay như phủ rộng, như truyền ấm cả bài thơ. Nếu dừng bài thơ ở đó cũng là được nhưng không, Chính Hữu không tạm ngưng ở này mà ra đi hơn một khổ thơ ngắn mà chứa chan tình cảm:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Chỉ có ba câu thơ ngắn nhưng trọn vẹn có thể tóm lại toàn bài, xác lập rõ ràng nhất giá trị của bài thơ. Giữa rừng đêm lạnh giá, có hai ngọn súng, hai con người dựa sát vào nhau chờ giặc. Ánh trăng lên tỏa sáng rừng núi và chếch dần, chếch dần như treo lơ lửng trên ngọn súng người lính. Hình ảnh mang tính chất chất lãng mạn và hiện thực. Nó giàu chất thơ và thể hiện rõ ràng môi trường sống đời thường, tính cách, tâm hồn của những người dân lính, đọc câu thơ ấy, ta chợt liên tưởng đến câu thơ:
“Anh vẫn hành quân …
Nẻo đường xa anh bước
Trăng non ló đỉnh rừng”
Hai hình ảnh đều cảm động và chứa chan tình người lính, chứa chan chất thơ. Đồng chí là một bài thơ hay vì bằng một ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ hàm súc, tinh lọc, với rõ ràng thơ đầy chất quyến rũ, tác giả đã khắc họa được khuôn mặt những chiến sỹ vệ quốc thuở nào, và quan trọng hơn đó là khuôn mặt tinh thần, tình cảm đồng chí mới mẻ, thiêng liêng là sức mạnh để những con người áo rách nát, chân không giày thắng lợi giặc Pháp.
“Đồng Chí” của Chính Hữu là một trong những bài thơ nổi tiếng viết về người lính trong trong năm kháng chiến chống Pháp. Qua bài thơ, hình ảnh những “anh bộ đội cụ Hồ” hiện lên đầy giản dị với những phẩm chất đẹp tươi.
Bài thơ được sáng tác năm 1948 khi Chính Hữu cùng với đồng đội tham gia chiến dịch Việt Bắc (thu đông 1947) vượt mặt cuộc tiến công quy mô lớn của thực dân Pháp. Đến với bảy câu thơ đầu đã cho những người dân đọc thấy được xuất thân cũng như quy trình hình thành tình đồng chí. Những người lính họ có cùng chung một xuất thân, từ những người dân nông dân lao động lam lũ.
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Nếu như anh tới từ vùng quê “nước mặn đồng chua”, thì tôi cũng tới từ ngôi làng “đất cày lên sỏi đá”. Đây đều là những hình ảnh khắc họa nên những vùng đất khắc nghiệt, không thể trồng trọt.
Những con người tới từ những vùng đất xa lạ đó, tưởng như khó trọn vẹn có thể gặp gỡ và quen biết. Vậy mà người ta “tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”. Đây là một sự gặp gỡ vô tình và không hề báo trước. Nhưng đấy là một sự gặp gỡ tất yếu. Vì những con người ấy cùng chung một lý tưởng: “Súng bên súng, đầu sát bên đầu”. Hình ảnh “súng bên súng” đó là thể hiện cho những ngày tháng cùng chiến đấu chống lại quân địch. Còn hình ảnh “đầu sát bên đầu” là thể hiện cho việc đồng điệu về tâm hồn. Những con người cùng chung mục tiêu sống, lý tưởng sống là chiến đấu và bảo vệ tổ quốc, bảo vệ nhân dân.
Nhưng không riêng gì có vậy, những người dân lính ấy còn chung một tấm lòng sẻ chia trở ngại gian truân: “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”. Nếu trước đó chưa từng trải qua cái lạnh giá của buổi đêm trong rừng sâu, chắc sẽ không còn thể hiểu được trở ngại của những người dân lính hiện tại. Nhưng không riêng gì có vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt, họ không đủ thốn về vật chất, đến tấm chăn mỏng dính manh phải san sẻ lẫn nhau. Nhưng chính vì vậy, toàn bộ chúng ta mới thấy được tình cảm gắn bó “tri kỷ” của những người dân đồng đội. Họ thấu hiểu và san sẻ lẫn nhau từ những điều nhỏ nhất, tựa như những người dân thân trong một mái ấm gia đình vậy. Để rồi hai tiếng: “Đồng chí!” cất lên nghe đầy trân trọng và yêu mến. Đó đó là lời xác lập cho tình cảm của những người dân lính trong trong năm tháng chiến đấu gian truân mà tự hào.
Đến những câu thơ tiếp theo, Chính Hữu đã cho những người dân đọc thấy rõ những biểu lộ của tình đồng chí:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh,
Sốt run người, vầng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay!”
Người lính trên đường chiến đấu đã để lại những quê nhà những tài sản quý giá nhất: ruộng nương, giếng nước, gian nhà. Chỉ hai từ “mặc kệ” nhưng đã đã cho toàn bộ chúng ta biết được sự ra đi dứt khoát của mình. Họ bỏ lại toàn bộ ở lại để lên đường chiến đấu bảo vệ tổ quốc. Dẫu là vậy nhưng trong sâu thẳm trái tim vẫn nhớ về quê nhà tha thiết:
“Anh đi anh nhớ quê nhà
Nhớ canh rau muống nhớ cà dầm tương
Nhớ ai dãi nắng dầm sương
Nhớ ai tát nước bên đường hôm nao”
Tất cả những gì từng gắn bó thân quen nhất, người lính đều đã gửi gắm lại quê nhà. Tưởng chừng như ra đi sẽ không còn tồn tại vướng bận gì mà trong tâm lại đầy nhớ thương.
Không chỉ vậy, tình đồng chí còn là một cùng nhau san sẻ những trăn trở, thiếu thốn. Trong trong năm tháng chiến đấu gian truân, môi trường sống đời thường của người lính thiếu thốn đủ điều: áo rách nát, quần vá, chân không giày, những cơn sốt rét rừng, cái lạnh buốt của đêm trong rừng đã hành hạ họ. Nhưng trong trở ngại ấy, vẫn ấm cúng tình đồng đội: “Thương nhau tay nắm bàn tay”. Hơi ấm từ đôi tay, ở tấm lòng đã sưởi ấm cái lạnh buốt. Cặp từ “anh” với “tôi” luôn sóng đôi đã cho toàn bộ chúng ta biết sự gắn bó, san sẻ của những người dân đồng chí đồng đội.
Khổ thơ ở đầu cuối như một chiếc kết đẹp cho tình đồng đội, đồng chí:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”
Hình ảnh rừng vào buổi đêm vắng vẻ, lạnh giá và thật khắc nghiệt với “sương muối”. Nhưng người lính vẫn đứng đó, bên nhau để “chờ giặc tới” – một tâm thế dữ thế chủ động đương đầu với trận chiến. Dù trở ngại, gian truân luôn cận kề thì người lính vẫn không chịu khuất phục. Họ đã đứng cạnh bên nhau giữa cái giá rét của rừng đêm, giữa cái căng thẳng mệt mỏi của những khoảng chừng thời gian ngắn “chờ giặc tới”. Tình cảm đồng chí đã hỗ trợ họ vượt qua mọi trở ngại trong trận chiến.
Câu thơ ở đầu cuối gợi lên một hình ảnh thật rực rỡ: “Đầu súng trăng treo”. “Súng” là hình tượng cho hiện thực của trận cuộc chiến tranh đầy quyết liệt. Còn “trăng” là hình tượng cho hòa bình, cho việc thơ mộng. Hai hình ảnh “súng” và “trăng” đi cùng nhau tạo ra một hình tượng đẹp về đời sống của người lính. Chính Hữu đã từng nói về hình ảnh này: “Đầu súng trăng treo, ngoài hình ảnh, bốn chữ này còn tồn tại nhịp điệu như lắc của một chiếc gì lơ lửng chông chênh trong sự bát ngát. Nó nói lên một chiếc gì lơ lửng ở rất xa chứ không phải là buộc chặt, suốt đêm vầng trăng ở khung trời cao xuống thấp dần và có những lúc như treo lơ lửng trên đầu mũi súng. Những đêm phục kích chờ giặc, vầng trăng như một người bạn”. Nhưng cạnh bên hình ảnh tả thực, nó còn mang ý nghĩa tượng trưng cho tình cảm trong sáng của người chiến sỹ. Mối tình đồng chí đồng đội tồn tại bất diệt trong trong năm kháng chiến gian truân.
Qua phân tích trên, trọn vẹn có thể thấy bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu đã khắc họa hình ảnh người lính cách mạng và sự gắn bó keo sơn của mình qua những hình ảnh rõ ràng giản dị, chân thực và đầy thân thiện.
Đề tài người lính là một trong những đề tài quen thuộc trong thơ ca kháng chiến, mỗi nhà thơ bằng sự trải nghiệm và sự nhìn nhận riêng của tớ đã mày mò ra những vẻ đẹp rất khác nhau của anh bộ đội cụ Hồ. Nếu trong “Tây Tiến” (Quang Dũng) ta phát hiện vẻ đẹp hào hùng mà hào hoa, thanh lịch của những chàng trai ra đi từ đất Hà thành; trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” (Phạm Tiến Duật) ta phát hiện vẻ phong trần, tinh nghịch mà vô cùng mạnh mẽ và tự tin của những người dân lính lái xe thì đến với “Đồng chí” của Chính Hữu, người đọc ấn tượng bởi những nét tươi tắn giản dị, đời thường, thấm đượm tình cảm đồng chí, đồng đội thâm thúy của những người dân lính chống Pháp từ những buổi đầu kháng chiến.
Bài thơ được viết vào lúc thời gian đầu xuân mới 1948, sau khoản thời hạn tác giả cùng đồng đội tham gia chiến dịch Việt Bắc thu – đông. Qua bài thơ, người đọc thấy được tình cảm đồng chí, đồng đội keo sơn, gắn bó mặn nồng.
Trước hết bảy câu thơ đầu là cơ sở hình thành nên tình đồng chí, đồng đội của những người dân lính chống Pháp. Có thể nói, đến với bảy câu thơ mở đầu này, ta phát hiện một định nghĩa rất riêng của nhà thơ về hai chữ “đồng chí”. Đầu tiên, với Chính Hữu, tình đồng chí bắt nguồn sâu xa từ sự tương tự về tình hình xuất thân:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Lời thơ mộc mạc, giản dị, chân thành, đã đã cho toàn bộ chúng ta biết những người dân lính, họ đều xuất thân từ những người dân nông dân chân nấm tay bùn, vất vả và nghèo khó. Chắc vì thế mà cái mối quan tâm số 1 của mình đó là về đất đai khi họ trình làng về phần mình. Thành ngữ “nước mặn đồng chua”, gợi lên một miền đất nắng gió ven bờ biển, đất đai bị nhiễm phèn, nhiễm mặn, rất khó trồng trọt. Còn cụm từ “đất cày lên sỏi đá” lại gợi lên trong tâm người đọc về một vùng đồi núi, trung du đất đai cằn cỗi, khó canh tác. Đó là xuất phát điểm về tình hình xuất thân và môi trường sống đời thường của những chàng trai nông dân nghèo khó, lam lũ, cực nhọc. Và cũng nhờ có điểm chung gặp gỡ giống nhau ấy, là cơ sở ban sơ để hình thành trong họ tình đồng cảm, hữu ái giai cấp, tạo tiền để làm ra tình đồng chí, đồng đội, gắn bó keo sơn.
Mặc dù, họ cách xa nhau về không khí địa lí, một người vùng biển, một người miền núi cao nhưng họ có cùng chung chí hướng, lí tưởng cách mạng cao đẹp:
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Đang quen tay cuốc, tay cày nhưng khi giang sơn có giặc ngoại xâm, những người dân nông dân như vươn lên thành những tráng sĩ. Họ cùng nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, lời vẫy gọi thiết tha của giang sơn thân thương đang lâm nguy, họ gác lại toàn bộ mà vác balo, vác súng ra mặt trận chiến đấu. Vì thế, họ lại gặp chung một lí tưởng cách mạng, một tiềm năng chiến đấu thiêng liêng: tình yêu tổ quốc và niềm khát khao giang sơn được hòa bình, độc lập.
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!
Từ hai con người vốn chẳng hề thân quen, nay cùng chung lí tưởng cách mạng mà gặp gỡ, từ này mà làm ra tình đồng chí. Một lí do rất đơn thuần và giản dị nhưng lại rất thiêng liêng và cao cả. Bởi tình cảm đồng chí ấy được chắp cánh bởi lí tưởng và khát vọng cao đẹp của tình yêu giang sơn. Và cũng từ đó, tình đồng chí khởi đầu nảy nở và trở nên bền chặt, keo sơn trong chiến đấu và môi trường sống đời thường có cuộc chiến tranh. Hình ảnh thơ có sự sóng đôi, gợi nên tình gắn bó keo sơn của người lính cách mạng. Trong cuộc chiến tranh “súng bên súng”: họ cùng nhau kề vai sát cánh đi bên nhau trong chiến đấu; cùng chung tiềm năng, cùng chung trách nhiệm. Trong môi trường sống đời thường nơi hòn tên, mũi đạn, họ “đầu sát bên đầu”, “đêm rét chung chăn”, gắn bó, sẻ chia, sẵn sàng chia ngọt, sẻ bùi những lúc thiếu thốn về vật chất (chung chăn) và sự khắc nghiệt, kinh hoàng của tiết trời, khí hậu (sương muối, mưa rừng). Chính sự sẻ chia, đồng cam cộng khổ ấy đã tạo ra hơi ấm để xua tan đi cái lạnh lẽo, cái khắc nghiệt, trở ngại của đời sống người lính, giúp họ kết nối với nhau mà vượt lên gian khó, hoàn thành xong tốt trách nhiệm mà lịch sử dân tộc bản địa đang phó thác:
“Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng”
(Việt Bắc – Tố Hữu)
Tất cả những hành vi và tình cảm chân thành ấy đã làm ra những người dân bạn “tri kỉ” tri âm mà cao hơn nữa là tình đồng chí, đồng đội bền chặt, thiêng liêng.
Trong bảy câu thơ mở đầu, người đọc nhận ra cách xưng hô “anh – tôi” trong những dòng thơ có những sắc thái biểu cảm rất khác nhau, đã cho toàn bộ chúng ta biết quy trình tăng trưởng về mặt tình cảm của tình đồng chí, đồng đội của người lính: Ban đầu với hai câu đầu, hai đại từ nhân xưng “anh – tôi” chỉ vốn để làm gọi, tiếp xúc của hai con người ở hai toàn thế giới trọn vẹn khác lạ (một người vùng biển; một người vùng cao); Tiếp đó, hai câu thơ tiếp, “anh – tôi” đã gặp gỡ mà quen biết nhau khi cùng chung lí tưởng và tiềm năng chiến đấu, nhưng vẫn chỉ là “đôi người xa lạ”. Cuối cùng, qua thời hạn năm tháng đồng cam cộng khổ, chia ngọt sẻ bùi, họ đã biến sự xa lạ thành thân quen, biến thân quen thành đôi bạn tri kỉ, tri âm. Từ một thành viên riêng lẻ nhưng sau dần đang trở thành một khối thống nhất và đoàn kết mạnh mẽ và tự tin không tách rời. Vì thế, hai tiếng “Đồng chí!” được gieo giữa bài thơ vừa có ý nghĩa khép lại đoạn thơ mở đầu, vừa có tính chất mở ra để liên kết đoạn thơ tiếp theo. Đồng thời nó như một lời hô gọi thiêng liêng, trầm hùng và xúc động của những người dân lính trong cuộc chiến tranh và trong tranh đấu. Đó là một câu thơ đặc biệt quan trọng như thể một lời kết luận cho những lí lẽ, cơ sở mà tác giả đưa ra để làm “minh chứng” cho quy trình tăng trưởng hình thành của tình đồng chí. Từ đó, ta phát hiện một cách định nghĩa bằng thơ rất riêng của Chính Hữu về “Đồng chí”. “Đồng chí” là cùng chung tình hình, cùng chung lí tưởng, tiềm năng cách mạng, cùng san sẻ, giúp sức lẫn nhau vượt qua trở ngại, vất vả trong chiến đấu. Cách lập ý rõ ràng, tạo ra một kết cấu logic chính luận cho bài thơ trữ tình.
Nếu như bảy câu thơ đầu, Chính Hữu chỉ ra cơ sở để hình thành nên tình đồng chí, đồng đội thì những câu thơ tiếp theo, tác giả tiếp tục chỉ ra những biểu lộ cao đẹp của tình đồng chí, đồng đội. Trước hết, đồng chí là yếu tố cảm thông sâu xa những tình hình, tâm tư nguyện vọng, nỗi niềm sâu kín của nhau:
Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Chúng ta thấy, cả ba câu thơ chỉ xuất tân tiến từ xưng hô “anh” mà không phải “tôi”, điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết lời thơ là lời nói hộ, thể hiện hộ những tâm tư nguyện vọng tình cảm của người bạn mình. Đó là nỗi nhớ nhà, nhớ quê nhà, nhớ người thân trong gia đình yêu nơi hậu phương của người lính. Và qua cách nói hộ ấy, người đọc thấy được tình cảm đồng đội, đồng chí hiện lên thật sâu đậm, họ hiểu bạn tôi cũng như hiểu chính mình vậy. Vì thế nên, lời thơ cũng đó là bộc bạch chân thành của chính nhân vật trữ tình “tôi” về nỗi nhớ quê nhà thâm thúy.
Ruộng nương, gian nhà, giếng nước, gốc đa… là những hình ảnh giản dị, quen thuộc ở mọi làng quê Việt Nam. Có lẽ thời gian lúc bấy giờ người lính đang rất nhớ tới quê nhà, nơi có mái ấm gia đình, người thân trong gia đình, có ruộng nương, gian nhà, những tình cảm đẹp tươi của mình từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành. Nhưng từ “mặc kệ” đã đã cho toàn bộ chúng ta biết sự quyết tâm ra đi của những người dân lính; họ gửi lại quê nhà, ruộng nương, gian nhà và cả những tình cảm buồn vui của thời thơ ấu cho những người dân thân yêu để lên đường cầm súng đánh giặc cứu nước. Tinh thần hi sinh mạnh mẽ và tự tin ấy đã được nhà thơ Thanh Thảo bộc bạch bằng lời thơ của tớ:
“Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
Nhưng tuổi hai mươi làm thế nào không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi tổ quốc”
Như vậy, câu thơ đã đã cho toàn bộ chúng ta biết được ý thức trách nhiệm công dân cao độ của người lính so với dân tộc bản địa khi tổ quốc lâm nguy. Điều này đã cho toàn bộ chúng ta biết lòng yêu nước mạnh mẽ và tự tin, thâm thúy của mình. Hình ảnh “giếng nước gốc đa” là một hình ảnh rất giàu sức gợi, đây vừa là nhân hóa, lại vừa là hoán dụ biểu trưng cho quê nhà, người thân trong gia đình nơi hậu phương luôn luôn dõi theo và nhớ nhung người lính da diết. Câu thơ nói quê nhà nhớ người lính mà thực ra là người lính đang nhớ nhà. Nỗi nhớ hai chiều nên càng da diết, khôn nguôi. Nhưng chính nỗi nhớ quê nhà ấy, lại là động lực mạnh mẽ và tự tin, thôi thúc và tiếp bước cho họ vươn lên mà mạnh mẽ và tự tin, trưởng thành, vì sự nghiệp chung lớn lao của giang sơn, dân tộc bản địa.
Không chỉ san sẻ với nhau những chuyện riêng tư, nỗi nhớ nhung về quê nhà, người thân trong gia đình, người lính còn sẵn sàng giúp sức lẫn nhau trong lúc hoạn nạn trở ngại:
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đầu tiên, người lính san sẻ, đùm bọc lẫn nhau khi phạm phải bệnh tật quái ác – những cơn sốt rét ghê gớm. Hình ảnh: “ớn lạnh, sốt run người, ướt mồ hôi” là những biểu lộ rõ ràng để nói về căn bệnh sốt rét rừng rất nguy hiểm khi mà trong cuộc chiến tranh không hề có đủ thuốc men để chạy chữa. Vì thế những anh phải cắn răng chịu đựng, tự lực, tự cường mà vượt qua. Đây là một hình ảnh xuất phát từ cái nhìn chân thực của người lính trong cuộc chiến tranh. Trong bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng, nhà thơ đã và đang nhắc tới căn bệnh này:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm.
Hay trong bài “Dấu chân qua trảng cỏ” của Thanh Thảo, ông cũng từng có câu thơ:
Những người sốt rét đương cơn
Dấu chân bầm xuống đường trơn ướt nhòe.
Nhưng khi mắc bệnh, những người dân lính lại nhận được sự chăm sóc tận tình, chu đáo của những người dân bạn, người đồng đội nên căn bệnh dù có quái ác nhưng vẫn không thể quật ngã được họ. Từ “với” trong cụm từ “anh với tôi” đã diễn tả sự sẻ chia của người lính so với những người bạn của tớ khi bị ốm sốt rét. “Với” ở đây tức là có sự đồng cảm, sẻ chia, cộng hưởng của tình cảm. Chính sự giúp sức động viên chân tình ấy đã hỗ trợ họ cùng nhau vượt qua được những căn bệnh sốt rét nguy hiểm – một nỗi ám ảnh kinh hoàng của người lính trong cuộc chiến tranh.
Người lính không riêng gì có san sẻ với nhau về bệnh tật mà còn đồng cam, cộng khổ khi phải đối mặt với việc thiếu thốn, trở ngại về vật chất. Hình ảnh: “áo rách nát vai, quần vài mảnh vá, chân không giày” là những hình ảnh thực có ý nghĩa diễn tả điều này. Nhưng trong tình hình ấy, họ đã san sẻ, giúp sức lẫn nhau bằng những hành vi chân thành: “Miệng cười buốt giá”, “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Chính nụ cười đã xoá tan đi cái lạnh lẽo của đêm đông giá rét. Họ đùa vui trong gian truân thiếu thốn. Cùng động viên nhau qua ánh nhìn nụ cười. Dù đó chỉ là nụ cười gượng gạo trong “buốt giá” nhưng vẫn chứa chan tình cảm, đã cho toàn bộ chúng ta biết được sự sáng sủa mạnh mẽ và tự tin của mình trong môi trường sống đời thường chiến đấu. Còn hành vi “tay nắm lấy bàn tay” là một cử chỉ rất cảm động và thiết yếu vào thời gian lúc bấy giờ. Họ đã truyền lẫn nhau hơi ấm của tình thương, cùng dắt tay nhau tiến lên phía trước, vì tiềm năng lí tưởng cách mạng lớn lao: vì hòa dân dã tộc. Và có lẽ rằng, tình yêu thương nhau đã lấp đầy khoảng chừng trống, làm dịu vơi đi nỗi nhớ nhà, nhớ quê nhà. Tất cả những cử chỉ ánh nhìn, nụ cười, nắm tay ấy đã hỗ trợ họ có thêm động lực để vượt qua trở ngại, thử thách. Điều ấy đã làm cho tình đồng chí thêm keo sơn, gắn bó và hóa thành sức mạnh đoàn kết trong suốt cuộc kháng mặt trận kì.
Khép lại bài thơ, ba câu thơ cuối vừa giàu chất hiện thực, lại vừa đậm đà chất lãng mạn bay bổng, vừa gợi tả bức tranh không khí toàn cảnh của núi rừng, lại vừa đặc tả tình cảm ấm cúng của những người dân lính trong cuộc chiến tranh. Đây là biểu lộ cao đẹp tuyệt vời nhất của tình đồng chí, đồng đội. Đồng chí là cùng chung chiến hào:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Đó là khoảng chừng thời hạn “đêm nay” rất rõ ràng với khung cảnh “rừng hoang – sương muối” hiu quạnh, lạnh lẽo và khắc nghiệt. Tuy nhiên, người lính vẫn đứng cạnh bên nhau để “chờ giặc tới”. Động từ “chờ” đã cho toàn bộ chúng ta biết được tư thế dữ thế chủ động và rất là tôn vinh cảnh giác của người lính trong lúc làm trách nhiệm. Nghệ thuật tương phản trái chiều được tạo ra rất cân đối giữa một bên là không khí núi rừng lạnh lẽo, hoang vu, vắng lặng; với một bên là tư thế dữ thế chủ động mạnh mẽ và tự tin như lấn át cả không khí toàn cảnh của người lính. Chính sức mạnh mẽ của tình đồng chí đã làm cho những người dân lính vượt lên trên hiện thực khắc nghiệt đó. Các từ gần nghĩa “cạnh – bên” đã cho toàn bộ chúng ta biết sức mạnh mẽ của tinh thần đoàn kết, gắn bó luôn có nhau của những người dân lính. Trên cao là ánh trăng treo lơ lửng trên khung trời, dưới cái nhìn lãng mạn hóa của Chính Hữu, ánh trăng như đang treo ở đầu mũi súng. Và “trăng” Từ đó như trở thành người bạn vừa chứng tỏ cho tình cảm đồng chí keo sơn của người lính, vừa soi sáng và sưởi ấm cho không khí của rừng đêm sương muối lạnh lẽo phía trên. Hình ảnh “súng – trăng” được đặt cạnh bên nhau khiến người đọc có nhiều liên tưởng: giữa thực tại – mơ mộng; cuộc chiến tranh – hòa bình; chiến sỹ – thi sĩ. Sự đan cài giữa hiện thực và lãng mạn ấy vừa đã cho toàn bộ chúng ta biết được hiện thực cuộc chiến tranh trở ngại, vất vả; lại vừa toát lên vẻ đẹp tâm hồn của người lính: họ vừa là chiến sỹ lại vừa là thi sĩ, họ cầm súng chiến đấu để bảo vệ quê nhà, đem lại nền độc lập, tự do cho Tổ quốc thân yêu. Có thể nói, ba câu thơ cuối một bức tranh đẹp, như một bức tượng phật đài sừng sững cho tình đồng chí thiêng liêng, cao cả.
Tóm lại, với một ngôn từ thơ hàm súc, cô đọng, giàu sức biểu cảm, lời thơ giản dị mà giàu sức tạo hình; giọng điệu tâm tình, nhẹ nhàng, thiết tha, sử dụng sáng tạo bút pháp tả thực và lãng mạn, Chính Hữu đã khắc họa thành công xuất sắc vẻ đẹp chân chất, mộc mạc, bình dị của người lính cụ Hồ trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Bài thơ là một trong những thành công xuất sắc sớm nhất của thi ca cách mạng Việt Nam viết về bộ đội. Khép lại trang thơ, bức tượng phật đài người chiến sỹ với tình cảm đồng chí, đồng đội cứ dội lên trong tâm trí fan hâm mộ với lòng biết ơn thâm thúy sự hi sinh lớn lao vì hòa bình giang sơn của những anh. Từ đó, ta mới thấy hết được trách nhiệm của mình mình trong việc bảo vệ và tăng trưởng quê nhà, dân tộc bản địa mình.
Chính Hữu nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp, những tác phẩm của ông triệu tập miêu tả về người lính và cuộc chiến tranh. Số lượng tác phẩm của ông để lại không nhiều nếu không thích nói là rất ít, nhưng chỉ với bài thơ Đồng chí đã và đang đủ để xác lập vai trò, vị trí của ông trong nền văn học dân tộc bản địa.
Bài thơ Đồng chí được sáng tác vào thời gian đầu xuân mới 1948, khi tác giả cùng những đồng đội của tớ tham gia chiến đấu trong chiến dịch Việt Bắc vượt mặt cuộc tiến công quy mô lớn của Pháp. Trong tác phẩm hình ảnh người lính hiện lên vừa chân thực, vừa rất là can đảm và mạnh mẽ.
Bảy câu thơ đầu, tác giả nêu lên cơ sở của tình đồng chí. Trước hết họ có chung nhau tình hình xuất thân: “Quê hương anh nước mặn đồng chua/ Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”. Anh và tôi có cùng cảnh ngộ xuất thân, toàn bộ chúng ta đều tới từ những miền quê nghèo khó. Vì giang sơn bị xâm lược, tôi và anh từ những người dân xa lạ cùng kề vai sát cánh bên nhau chiến đấu bảo vệ tổ quốc. Chính Hữu cũng thật tinh xảo, ông không dùng chữ “hai” mà dùng chữ “đôi”, chữ 2 gợi nên khoảng chừng cách, sự xa lạ giữa hai con người, nhưng chữ đôi lại không như vậy. Đôi gợi lên sự kết nối, hòa thích phù hợp với nhau, thông qua đó xác lập sự gắn bó, bền chặt Một trong những người dân đồng đội. Không chỉ chung về tình hình xuất thân, họ còn cùng chung trách nhiệm, mục tiêu và lí tưởng chiến đấu :
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Súng là tượng trưng cho quy trình đấu tranh bảo vệ tổ quốc, còn đầu tượng trưng cho mục tiêu, lí tưởng chiến đấu. Như vậy, những người dân lính dù có tình hình xuất thân rất khác nhau, nhưng ở họ đều ngời sáng tinh thần yêu nước. Họ chiến đấu để bảo vệ quê nhà, chiến đấu để bảo vệ làng xóm thân thương của tớ.
Để làm thâm thúy hơn tình cảm gắn bó của mình, tác giả còn nhìn thấy ở những người dân lính ấy một điểm chung khác: Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ. Trải qua gian truân, trở ngại trong trong năm tháng chiến đấu gian lao họ đang trở thành tri kỉ. Hai tiếng tri kỉ thật thiêng liêng và đáng trân trọng. Tri kỉ là những người dân hiểu bạn như hiểu chính mình. Họ là những người dân như vậy, không riêng gì có hiểu mà còn cảm thông cho những nỗi niềm của nhau. Để rồi câu thơ “Đồng chí” chốt lại toàn bộ ý thơ khổ đầu. Câu thơ tách riêng thể hiện cảm xúc dồn nén, chân thành và đã cho toàn bộ chúng ta biết sự thiêng liêng, sâu nặng của tình đồng chí. Đoạn thơ không riêng gì có là yếu tố lí giải về cơ sở hình thành tình đồng chí mà còn đã cho toàn bộ chúng ta biết quy trình biến hóa từ những người dân nông dân xa lạ, họ trở thành những người dân đồng đội sống chết vẫn bên nhau.
Câu thơ “Đồng chí” trọn vẹn có thể xem là bản lề khép mở giữa hai khổ thơ, khép lại cơ sở hình thành tình đồng chí và mở ra những biểu lộ cao đẹp của thứ tình cảm thiêng liêng ấy. Họ ra đi từ những miền quê rất khác nhau, nhưng họ đều hiểu về những tâm tư nguyện vọng tình cảm của nhau, bởi này cũng đó là tâm sự của mình: “Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày/ Gian nhà không mặc kệ gió lung lay/ Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”. Vì sự độc lập của dân tộc bản địa, họ – những người dân lính gửi gắm lại ruộng nương, vườn tược cho những người dân thân, từ mặc kệ thể hiện thái độ nhất quyết, dứt khoát. Nhưng sự mạnh mẽ và tự tin đó không hề tỏ ra vô tâm, quyết liệt nhưng không hề lạnh lùng. Từng khoảng chừng thời gian ngắn ở nơi mặt trận họ vẫn mong ngóng khuynh hướng về quê nhà, nhớ về “giếng nước, gốc đa”. Họ tự nén lại yêu thương, nén lại nỗi nhớ nhung khắc khoải để cống hiện trọn vẹn đời mình cho cuộc kháng chiến của toàn dân tộc bản địa.
Trong mặt trận ác liệt, gian lao họ còn đồng cảm cộng khổ, cùng nhau vượt qua mọi khắc nghiệt của tình hình. Đó là những cơn sốt rét rừng đã cướp đi sinh mạng của biết bao người lính, đã từng được Quang Dũng tái hiện lại trong bài thơ Tây Tiến:“Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời”. Trong trong năm cuộc chiến tranh, sốt rét rừng là nỗi ám ảnh với toàn bộ binh lính, nhưng “anh với tôi” vẫn bên nhau để cùng vượt qua cái “sốt run người”. Họ còn cùng nhau vượt qua những thiếu thốn, trở ngại : áo rách nát vai, quần vài mảnh vá, chân không giày. Cuộc sống của mình thiếu thốn đủ đường, nhưng nhờ tình cảm đồng đội họ đã vượt qua toàn bộ những gian truân đó để bảo vệ tổ quốc. Hình ảnh “tay nắm bàn tay” thật đẹp tươi, chất chứa biết bao yêu thương, trìu mến, họ luôn bên nhau sẵn lòng san sẻ mọi trở ngại, thiếu thốn. Tình cảm nồng đậm, ấm cúng chân thành này đã sưởi ấm tâm hồn họ, nâng bước họ trên con phố chiến đấu bảo vệ tổ quốc.
Ba câu thơ cuối hoàn hảo nhất bức tranh đẹp tươi về tình cảm đồng chí, đồng đội :
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Bức tranh được tác giả xây dựng trên một không khí vô cùng khắc nghiệt: đêm đã về khuya, sương ngày một xuống dày, cảnh vật trở nên hoang vu, lạnh lẽo. Trong khung cảnh ấy, họ đứng cạnh nhau chờ giặc tới, tư thế của mình thật hiên ngang, dữ thế chủ động, sẵn sàng nghênh chiến bất kể lúc nào với quân địch. Hình ảnh “đầu súng trăng treo” vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa hình tượng. Đây trước hết là hình ảnh thực về những đêm canh gác ở rừng, trăng xuống thấp như treo trên đầu mũi súng. Nhưng ngoài ra, trắng là hình tượng cho hòa bình, súng là hình tượng cho chiến đấu. Khi phối hợp hai hình ảnh ấy với nhau ta có một hình tượng thật đẹp tươi: những người dân lính cầm súng chiến đấu để bảo vệ hòa bình, độc lập cho dân tộc bản địa. Bài thơ kết lại bằng hình ảnh đẹp, hoàn hảo nhất bức tranh người chiến sỹ trong trong năm tháng kháng chiến chống Pháp.
Tác phẩm được viết bằng thể thơ tự do, với kết cấu mạch lạc, có bản lề khép mở giữa hai phần thơ. Ngôn ngữ thơ giản dị, chân thành mà thâm thúy. Giọng điệu tha thiết, xúc động lòng người đọc. Những hình ảnh giản dị, hàm súc và giàu sức gợi.
Bằng những lời thơ chân thành, tha thiết, Chính Hữu đã tái hiện thành công xuất sắc tình cảm đồng chí, đồng đội bình dị mà thâm thúy. Khắc họa vẻ đẹp của những người dân lính nông dân trong trong năm tháng kháng chiến chống Pháp : họ luôn kề vai sát cánh bên nhau, vượt qua mọi trở ngại, thử thách của tình hình để bảo vệ giang sơn.
Trong bài thơ Đất nước Nguyễn Đình Thi đã viết:
Ôm giang sơn những người dân áo vải
Đã đứng lên thành những anh hùng
Hình ảnh người chiến sỹ áo vải hiện lên vô cùng đẹp tươi. Họ – những con người bình dị, mộc mạc, nhưng chính họ là người đã làm ra giang sơn. Trong dòng chảy văn học kháng chiến chống Pháp, hình ảnh người lính không ngang tàng, hóm hỉnh như kháng chiến chống Mĩ, nhưng lại mang trong mình nét chất phác, giản dị và hơn hết là tình yêu giang sơn tha thiết. Vẻ đẹp tâm hồn này đã đã Chính Hữu khắc họa rõ ràng trong bài thơ Đồng chí.
Đồng chí vừa là những nét vẽ rất thực về môi trường sống đời thường, chiến đấu của những người dân lính trong thời kì kháng chiến chống Pháp. Nhưng đằng sau những nét vẽ chân thực nó lại là một tâm hồn vô cùng lãng mạn, dù cái lãng mạn mới chỉ phảng phất, nhưng cũng đủ làm cho những người dân đọc cảm nhận được khá đầy đủ vẻ đẹp tâm hồn của người lính.
Cả tác phẩm như một mẩu chuyện kể về đời sống người lính, nhưng không phải bằng lời văn xuôi mà bằng chính những dòng thơ thấm đẫm cảm xúc. Lời thơ mộc mạc, giản dị và chân thành đã đưa người đọc mày mò môi trường sống đời thường chiến đấu, cũng như tâm hồn của mình. Mở đầu bài thơ là những hình ảnh rất chân thực về nguồn gốc xuất thân của người lính nông dân:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Họ vốn từ nhiều miền quê rất khác nhau, người nơi miền chiêm trũng “nước mặn đồng chua”, người lại từ miền đồi núi “đất cày lên sỏi đá” tụ hợp về chung một nơi. Điều gì đã khiến họ rời bỏ quê nhà, để đến đây, đó chẳng phải là tình yêu làng, yêu nước nồng nàn đó sao. Thật tinh xảo, Chính Hữu đã sử dụng từ “đôi” để nói lên sự gắn bó giữa hai con người xa lạ. Nếu là hai, thì trọn vẹn có thể tách rời những thực thể, nhưng đôi thì không thể tách rời nữa. Mà Một trong những người dân chiến sỹ có sự gắn bó, kết dính hòa giải và hợp lý với nhau. Từ đôi đến tri kỉ, rồi đến đồng chí là cả một quy trình thấu hiểu lẫn nhau. Kết lại bảy câu thơ đâu, hai tiếng vang lên đầy ám ảnh, ý nghĩa:
Đồng chí!
Đồng chí là một khái niệm mới, để nói về những con người cùng chung mục tiêu, lí tưởng. Và ở họ sau những tháng ngày chiến đấu gian truân, cùng mang nỗi niềm, lí tưởng, đọng lại, kết tinh lại đó là tình đồng chí bền chặt, thâm thúy. Tình đồng chí ấy không riêng gì đã có được kiến thiết xây dựng trên cơ sở tình cảm mà còn được kiến thiết xây dựng trên cơ sở cùng chung giai cấp, mục tiêu, lí tưởng. Ngày họ ra đi, không màng gian nhà – xứ sở thân thương đã sinh ra họ; giếng nước, gốc đa gắn bó với kỉ niệm tuổi thơ, nuôi họ khôn lớn. Hai chữ “mặc kệ” như một lời dứt khoát lên đường để tiến hành trách nhiệm lớn lao hơn, cao cả hơn, đó là trách nhiệm cứu nước.
Không tạm ngưng ở đó, nét vẽ hiện thực của Chính Hữu tiếp tục xoáy sâu để thấy được môi trường sống đời thường vô vàn những trở ngại mà người ta phải đương đầu:
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Những cơn sốt rét rừng đã từng được nhà thơ Quang Dũng tái hiện trong bài thơ Tây Tiến: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc/ Quân xanh màu lá dữ oai hùm”. Người chiến sỹ không riêng gì có phải đương đầu với khói bom, lửa đạn cuộc chiến tranh mà người ta còn phải đương đầu với rừng thiêng nước độc, với căn bệnh sốt rét rừng ám ảnh đến hơn cả trong giấc ngủ. Căn bệnh này đã cướp đi sinh mạng biết bao người. Chính Hữu không che giấu, mà vẽ những nét rất chân thực, để ta trọn vẹn có thể cảm nhận hết sự khắc nghiệt của cuộc chiến tranh. Không chỉ vậy họ còn phải đương đầu với việc thiếu thốn về vật chất, những chiếc quần rách nát tơi tả, chắp vá, cái lạnh của ngày đông thấm vào da thịt; hành quân dài ngày mà chân chẳng có lấy một đôi giày. Nhưng họ đã vượt qua toàn bộ bằng tình yêu thương, bằng cái nắm tay đầy nồng ấm. Cái nắm tay đó trao truyền sức mạnh, niềm tin và ý chí phấn đấu cho họ. Như vậy, khắc họa chân tiến hành thực môi trường sống đời thường của người lính, Chính Hữu không phải để nói lên gian truân, cực khổ mà người lính phải đương đầu mà trên hết là làm sáng lên vẻ đẹp của tình đồng chí, lòng yêu nước.
Đằng sau chất hiện thực sống sít, là hình ảnh vô cùng lãng mạn về người lính:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Câu thơ vừa mang nghĩa thực, vừa mang ý nghĩa hình tượng, đầy lãng mạn. Trong đêm phục kích chờ giặc, ông chỉ có những người dân bạn chiến đấu, khẩu súng và vầng trăng, Trời về khuya, có những lúc nhìn lên, trăng như treo đầu ngọn súng. Từ thực tiễn đó, ông đã viết nên hình ảnh “đầu súng mảnh trăng treo”, sau này cắt bớt chữ “mảnh” thành “đầu súng trăng treo”. Nhưng đồng thời khổ thơ cũng đầy chất lãng mạn. Súng là hình ảnh của cuộc chiến tranh khói lửa, trăng là hình ảnh của vạn vật thiên nhiên trong mát, môi trường sống đời thường thanh thản. Sự hòa hợp của trăng và súng toát lên vẻ đẹp tâm hồn của người lính và tình đồng chí của mình, vừa nói lên ý nghĩa cao cả của trận cuộc chiến tranh yêu nước: Người lính cầm súng là để bảo vệ cho độc lập, tự do của giang sơn. Trăng và súng là gần và xa, là chiến sỹ và thi sĩ, là hiện thực và lãng mạn. Tất cả hòa quyện tạo ra vẻ đẹp của người lính, đời lính.
Bằng những vần thơ vừa giàu chất hiện thực, vừa thấm đẫm chất lãng mạn, Chính Hữu đã khắc họa thành công xuất sắc hình ảnh người lính vừa giản dị, mộc mạc vừa anh hùng, dũng mãnh. Họ là những người dân chiến sỹ quả cảm, đem hết tuổi trẻ và sức lực để góp sức cho tổ quốc, cho việc bình yên của quê nhà, giang sơn.
Đầu năm 1948 Chính Hữu viết bài thơ này. Bài thơ là kết quả của những trải nghiệm thực và những cảm xúc sâu xa của tác giả với đồng đội trong chiến dịch Việt Bắc. Bài thơ nói về tình đồng đội, đồng chí thắm thiết, sâu nặng của những người dân lính cách mạng mà phần lớn họ xuất thân từ nông dân. Đồng thời bài thơ cũng thể hiện lên hình ảnh chân thực, giản dị mà cao đẹp của anh bộ đội trong thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp còn rất trở ngại thiếu thốn.
Bài thơ” Đồng Chí” viết theo thể thơ tự do, với hai mươi dòng thơ, chia thành ba đoạn. Cả bài thơ đều triệu tập vào thể hiện chủ đề về tình”Đồng Chí”. Cái phát hiện thứ nhất của những người dân lính là từ những ngày đầu gặp mặt. Họ đều phải có sự tương tự về cảnh ngộ nghèo khó ”quê nhà anh nước mặn đồng chua, làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”. Những người lính là những người dân của làng quê nghèo lam lũ, vất vả với cày cấy, ruộng đồng với những làng quê rất khác nhau. Họ từ những phương trời không hề quen nhau ”từ muôn phương về tụ hội trong hàng ngũ của những người dân lính cách mạng”. Đó đó là cơ sở của tình đồng chí sự đồng cảm giai cấp của những người dân lính cùng chung trách nhiệm chiến đấu để giải phóng quê nhà, giang sơn. Diễn đạt ý nghĩa đó, tác giả đã diễn tả bằng hình ảnh:
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu”.
“Súng – đầu” sát bên nhau là tượng trưng cho ý chí và tình cảm, cùng chung lí tưởng, trách nhiệm chiến đấu, sát cánh bên nhau. Tình đồng chí, đồng đội nảy nở và hình thành bền chặt trong sự chan hoà và san sẻ mọi gian lao cũng như nụ cười. Đó là mối tình tri kỉ của những người dân bạn chí cốt mà tác giả đã biểu lộ bằng một hình ảnh rõ ràng, giản dị mà rất là quyến rũ: “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”. Sau câu thơ này, nhà thơ hạ một câu, một dòng thơ, hai tiếng “Đồng chí” vang lên như một “nút nhấn”, là yếu tố kết tinh của mọi cảm xúc, mọi tình cảm. Câu thơ “Đồng chí” vang lên như một phát hiện, một lời xác lập, đồng thời lại như một chiếc bản lề kết nối đoạn đầu với đoạn thứ hai của bài thơ. Dòng thơ hai tiếng “Đồng chí” như khép lại, như lắng sâu vào lòng người cái tình ý sáu câu thơ đầu của bài thơ, như một sự lí giải về cơ sở của tình đồng chí. Sáu câu thơ trước hai tiếng “Đồng chí” ấy là cội nguồn và sự hình thành của tình đồng chí keo sơn Một trong những người dân đồng đội.
Mạch cảm xúc và tâm lý trong bài thơ được triển khai trong đoạn thơ thứ hai là những biểu lộ rõ ràng của tình đồng chí và sức mạnh mẽ của tình đồng chí. Sự biểu lộ của tình đồng chí và sức mạnh mẽ của nó được tác giả gợi bằng hình ảnh ở những câu thơ tiếp:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước, gốc đa nhớ người ra lính”
“Đồng chí”- đó là yếu tố cảm thông sâu xa những tâm tư nguyện vọng, nỗi lòng của nhau. Ba câu thơ trên đưa người đọc trở lại với tình hình riêng của những người dân lính vốn là những người dân nông dân đó. Họ ra đi trở thành những người dân lính nhưng từng người dân có một tâm tư nguyện vọng, một nỗi lòng về tình hình mái ấm gia đình, người thân trong gia đình, việc làm đồng quê. Họ gửi lại toàn bộ cho hậu phương, gửi bạn tri kỷ cày cấy ruộng nương của tớ. Họ nhớ lại những gian nhà trống không “mặc kệ gió lung lay”. Nhưng đành để lại, đành gửi lại, họ phải ra đi vì nghĩa lớn “cứu nước, cứu nhà.”
Giờ ở tiền tuyến, họ nhớ về hậu phương với một tình cảm lưu luyến khó quên. Hậu phương, tiền tuyến (người ở lại nơi giếng nước, gốc đa)không nguôi nhớ thương người thân trong gia đình của tớ là những người dân lính nơi tiền tuyến. Tuy dứt khoát, mạnh mẽ và tự tin ra đi nhưng những người dân lính không chút vô tình. Trong chiến đấu gian truân, hay trên đường hành quân họ đều nhớ đến hậu phương- những người dân thân yêu nhất của tớ:
“ Ôi! Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồi hồi nhớ mắt tình nhân”
(Nguyễn Đình Thi)
“Đồng chí”-đó là cùng san sẻ những gian lao, thiếu thốn của đời sống người lính với những hình ảnh chân thực, xúc động, gợi tả và gợi hình (từng cơn ốm lạnh sốt run người, vầng trán ướt mồ hôi,áo rách nát vai, quần vài mảnh vá, miệng cười buốt giá, chân không giày) những ngày tháng ở rừng.
Để diễn tả được sự gắn bó, san sẻ, sự giống nhau về cảnh ngộ người lính tác giả đã xây dựng những câu thơ sóng đôi, đối ứng với nhau trong từng cặp, từng câu:
“Anh với tôi biết từng cơn ốm lạnh
…………….
Chân không giày”
Sức mạnh nào đã hỗ trợ họ vượt qua toàn bộ?
Hình ảnh” thương nhau tay nắm lấy bàn tay” biểu lộ thật giản đị và xúc động của tình cảm đồng chí, đồng đội thiêng liêng của những người dân lính. Tình cảm đó là nguồn sức mạnh và nụ cười để họ vượt qua. Cái “bắt tay”(như bàn tay biết nói) đó là tình cảm của người lính truyền lẫn nhau sức mạnh và niềm tin để họ vượt qua toàn bộ những gian lao, thiếu thốn, thử thách trong chiến đấu.
Tình đồng chí, đồng đội còn biểu lộ ở sự thử thách. Đoạn thơ cuối thật cô đọng bằng hình ảnh khi nhà thơ viết:
Đêm nay rừng hoang sương muối
…………
Đầu súng trăng treo”.
Đây là một bức tranh đẹp của tình đồng chí, đồng đội- một bức tranh rực rỡ và có ý nghĩa. Bức tranh trên là một cảnh thực trong một đêm phục kích “chờ giặc tới” tại một cảnh ”rừng hoang sương muối” hoang vắng lạnh lẽo nổi bập lên ba hình ảnh kết nối với nhau ”vầng trăng khẩu súng và người lính” vầng trăng như treo khẩu súng của người lính. Người lính thì “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”.
Câu thơ “đầu súng trăng treo” (chỉ có 4 chữ) gây cho những người dân đọc một sự bất thần lí thú “ súng và trăng” sao lại hòa quyện vào nhau đẹp thế! Hình ảnh thơ nói lên ý nghĩa cao đẹp của trận chiến đấu bảo vệ Tổ quốc của anh bộ đội cụ Hồ trong trong năm đầu kháng chiến chống Pháp.
Bài thơ có ba khổ, ba tứ thơ, đa phần tạo thành ý chung xuyên thấu toàn bài thơ “Đồng chí”.“Đồng chí -thương nhau nắm lấy bàn tay – đầu súng trăng treo”. Bài thư hàm xúc, mộc mạc, chân thực trong sử dụng ngôn từ, hình ảnh, gợi tả, có sức khái quát cao, khắc hoạ được một trong những phẩm chất tốt đẹp của anh bộ đội cụ Hồ. Đó là mối tình đồng chí, đồng đội gắn bó, keo sơn, thắm đượm tình cảm, gian truân có nhau, sống chết có nhau. Bài thơ có thực, có mơ tạo ra vẻ đẹp của bài thơ, gây cho những người dân đọc những suy tư thâm thúy những cảm xúc sâu lắng. Bài thơ “Đồng chí” có những nét thành công xuất sắc trong việc khắc hoạ hình ảnh người lính cách mạng trong thơ ca kháng chiến.
Chính Hữu quê ở thành phố Hà Tĩnh là nhà thơ chiến sỹ viết về người lính và hai trận cuộc chiến tranh, đặc biệt quan trọng tình cảm cao đẹp của người lính như tình đồng chí, đồng đội và tình yêu quê nhà. Tác phẩm ”Đồng Chí” được viết vào năm 1948, in trong tập ”Đầu súng trăng treo”, là một trong những bài thơ tiêu biểu vượt trội nhất viết về người lính cách mạng của văn học thời kháng chiến chống Pháp. Ở bảy câu thơ đầu, tác giả đã cho toàn bộ chúng ta thấy cơ sở để hình thành nên tình đồng chí đồng đội của những người dân lính cách mạng :
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí !”
Đầu tiên tác giả cho ta thấy tình đồng chí của mình bắt nguồn từ sự tương tự về cảnh ngộ xuất thân :
”Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Hai câu thơ có kết cấu sóng đôi, đối ứng với nhau :”quê nhà anh-làng tôi”, ”nước mặn đồng chua-đất cày lên sỏi đá”, cách trình làng thật bình dị, chân thực về xuất thân của hai người lính họ là những người dân nông dân nghèo. Thành ngữ : ”nước mặn đồng chua”,”đất cày lên sỏi đá” gợi ra sự nghèo khó của những vùng ven bờ biển bị nhiễm mặn, đất khô cằn không trồng trọt và khó canh tác được. Qua đó, ta trọn vẹn có thể thấy giang sơn đang trong cảnh nô lệ, cuộc chiến tranh triền miên dẫn đến môi trường sống đời thường của những người dân nông dân rất nghèo khổ, trở ngại nhiều thứ. Từ hai miền đất xa lạ, ”đôi người xa lạ” nhưng cùng giống nhau ở cái ”nghèo”:
”Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau.”
Từ ”đôi” đã gợi lên một sự thân thiết, chung nhau nhưng chưa thể bộc bạch đấy thôi. Nói là ”chẳng hẹn”nhưng thật sự họ đã có hẹn với nhau. Bởi anh với tôi đều phải có chung lòng yêu nước, lòng căm thù giặc và ý chí chiến đấu để thoát khỏi sự nô lệ của thực dân Pháp, cùng nhau tự nguyện vào quân đội để rồi ”quen nhau”. Đó chẳng phải là đã có hẹn hay sao? Một cái hẹn không lời nhưng mà mang bao ý nghĩa cao cả từ trong sâu thẳm tâm hồn của những chiến sỹ.
Tình đồng chí còn được nảy nở từ sự cùng chung trách nhiệm, cùng chung lý tưởng sát cánh bên nhau trong hàng ngũ chiến đấu :
”Súng bên súng, đầu sát bên đầu”
Câu thơ là bức tranh tả thực tư thế sẵn sàng, sát cánh bên nhau của người lính khi thi hành trách nhiệm. Vẫn là hình ảnh sóng đôi, uyển chuyển trong cấu trúc ”Súng bên súng, đầu sát bên đầu”.”Súng” hình tượng cho việc chiến đấu, ”đầu” hình tượng cho lí trí, tâm lý của người lính. Phép điệp từ (súng, đầu, bên) tạo âm điệu khỏe, chắc, nhấn mạnh vấn đề sự kết nối, cùng chung trách nhiệm, cùng chung chí hướng và lí tưởng. Và tình đồng chí, đồng đội càng trở nên bền chặt và nảy nở hơn khi họ cùng nhau chia sẽ mọi trở ngại, vất vả ở môi trường sống đời thường mặt trận :
”Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ”
Ở núi rừng Việt Bắc thì những cái lạnh giá buốt làm cho những chiến sỹ của toàn bộ chúng ta rất lạnh, đôi lúc họ còn bị sốt rất cao do phải sống trong một môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên khắc nghiệt như vậy. Nhưng vượt lên trên toàn bộ những trở ngại, thiếu thốn, khắc nghiệt của thời tiết thì họ đã san sẻ chăn lẫn nhau để giữ ấm. Chăn không đủ thì những đêm rét buốt họ đắp chung nhau một chiếc chăn để giữ ấm. Chính cái ”chung chăn” ấy đang trở thành nụ cười, thắt chặt tình cảm của những người dân đồng đội để rồi họ trở thành ”đôi tri kỷ”. ”Tri kỷ” thân thiết, gắn bó, hiểu tâm tư nguyện vọng tình cảm của nhau. Mà là ”đôi tri kỷ” thì lại càng gắn bó, thân thiết với nhau hơn. Chính vì thế câu thơ nói tới việc sự khắc nghiệt của thời tiết, của cuộc chiến tranh nhưng sao ta vẫn cảm nhận được cái ấm của tình đồng chí, bởi cái rét đã tạo ra cái tình của hai anh lính chung chăn.
Câu thơ cuối là một câu thơ đặc biệt quan trọng chỉ với hai tiếng ”Đồng chí” khi nghe đến ta cảm nhận được sự sâu lắng chỉ với hai chữ ”Đồng chí” và dấu chấm cảm, tạo một nét nhấn như một điểm tựa, điểm chốt, như đòn gánh, gánh hai đầu là những câu thơ đồ sộ. Nó vang lên như một phát hiện, một lời xác lập, một tiếng gọi trầm xúc động từ trong tim, ngọt ngào trong tâm người về hai tiếng mới mẻ, thiêng liêng ấy. Câu thơ như một bản lề kết nối hai phần bài thơ làm nổi rõ một kết luận : cùng tình hình xuất thân, cùng lí tưởng thì trở thành đồng chí của nhau.
Tình đồng chí của những người dân lính cách mạng dựa vào cơ sở cùng chung cảnh ngộ và lí tưởng chiến đấu được thể hiện thật tự nhiên, bình dị mà thâm thúy trong mọi tình hình, nó góp thêm phần quan trọng tạo ra sức mạnh và vẻ đẹp tinh thần của những người dân lính cách mạng,
Bài thơ ”Đồng chí” của Chính Hữu thể hiện hình tượng người lính cách mạng và sự gắn bó keo sơn của mình trải qua những rõ ràng, hình ảnh, ngôn từ giản dị, chân thực, cô đọng, giàu sức biểu cảm.
Bài thơ mở ra những tâm lý mới trong tâm người đọc. Bài thơ đã làm sống lại thuở nào khổ cực của cha anh ta, làm sống lại cuộc chiến tranh ác liệt. Bài thơ khơi gợi lại những kỉ niệm đẹp, những tình cảm tha thiết gắn bó yêu thương mà chỉ có những người dân đã từng là lính mới trọn vẹn có thể hiểu và cảm nhận hết được.
Bài thơ “Đồng chí” là một trong những bài thơ hay nhất về tình đồng đội, đồng chí của những anh bộ đội cụ hồ trong thời kì kháng chiến chống Pháp. Với cảm nhận tinh xảo, tác giả Chính Hữu – một nhà thơ, chiến sỹ đã xúc động mà sáng tác ra bài thơ. Tình đồng chí đồng đội sâu nặng dù trong tình hình trở ngại và thiếu thốn được thể hiện rõ ràng nhất trong bảy câu thơ đầu của bài thơ.
Mở đầu đoạn thơ là tác giả đã miêu tả rõ ràng nguồn gốc xuất thân của những người dân lính cách mạng trong kháng chiến chống Pháp:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Họ là những người dân xuất thân từ nông dân, hình ảnh này được tác giả mô tả rất chân thực, giản dị mà đầy cao đẹp. Với giọng điệu thủ thỉ, tâm tình như đang kể chuyện, trình làng về quê nhà đất của anh và tôi. Họ đều là những người dân con của vùng quê nghèo khó, nơi “nước mặn đồng chua”, “đất cày lên sỏi đá”. Dù môi trường sống đời thường nơi quê nhà còn nhiều trở ngại, đói nghèo nhưng vì tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc mà người ta sẵn sàng tham gia chiến đấu bảo vệ giang sơn. Đó là yếu tố đồng cảnh ngộ, là niềm đồng cảm thâm thúy Một trong những người dân lính ngày đầu gặp mặt.
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Mỗi người một quê nhà, một miền đất rất khác nhau, họ là những người dân xa lạ của nhau nhưng họ đã về đây đứng chung hàng ngũ, có cùng lí tưởng và mục tiêu chiến đấu bảo vệ Tổ quốc. Tình đồng chí đã nảy nở và bền chặt trong sự chan hòa, san sẻ những gian truân của môi trường sống đời thường mặt trận, tác giả đã sử dụng một hình ảnh rất rõ ràng, giản dị và quyến rũ để nói lên tình gắn bó đó:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”
Hoàn cảnh chiến đấu nơi khu rừng rậm Việt Bắc quá khắc nghiệt, đêm trong rừng rét đến thấu xương. Cái chăn quá nhỏ, loay hoay mãi cũng không đủ ấm, chính từ tình hình trở ngại, thiếu thốn ấy họ đang trở thành tri kỉ với nhau. Những vất vả, khắc nghiệt và nguy nan đã kết nối họ lại với nhau, làm cho những người dân đồng chí trở thành người bạn tâm giao gắn bó. Chính tác giả đã và đang từng là một người lính, nên câu thơ đã chan chứa, tràn trề tình cảm trìu mến sâu nặng với đồng đội.
Câu thơ ở đầu cuối, chỉ 2 tiếng đơn thuần và giản dị “Đồng chí” được đặt riêng, tuy ngắn gọn nhưng ngân vang, thiêng liêng. Tình đồng chí không riêng gì có là chung chí hướng, cùng mục tiêu mà hơn hết đó là tình tri kỉ đã được đúc rút qua bao gian truân, trở ngại. Chẳng còn sự ngăn cách Một trong những người dân đồng chí, họ đang trở thành một khối thống nhất, đoàn kết và gắn bó.
Chi với bảy câu thơ đầu của bài “Đồng chí”, Chính Hữu đã sử dụng những hình ảnh chân thực, gợi tả và khái quát cao đã thể hiện được một tình đồng chí chân thực, không phô trương nhưng lại vô cùng lãng mạn và thi vị. Tác giả đã thổi hồn vào bài thơ tình đồng chí tri kỉ, keo sơn và gắn bó, trở thành một âm vang bất diệt trong tâm hồn những người dân lính cũng như con người Việt Nam.
Văn chương tựa như một cây bút đa màu, nó vẽ lên bức tranh môi trường sống đời thường bằng những gam màu hiện thực. Văn chương không lúc nào tìm tới những chốn xa hoa mỹ lệ để làm mãn nhãn người đọc, nó tiếp cận hiện thực và tiếp nhận thứ tình cảm chân thực không giả dối. Người nghệ sĩ đã dùng cả trái tim mình để lấy bạn đọc trở lại với đời thực để cùng ngọt ngào, cùng sẻ chia. Phân tích bài thơ Đồng Chí, Chính Hữu đã dẫn bạn đọc vào bức tranh hiện thực nơi núi rừng biên giới nhưng thấm đẫm tình đồng chí đồng đội bằng thứ văn giản dị, mộc mạc.
Khi nhắc tới Chính Hữu, ta thường nhắc tới một nhà thơ chiến sỹ trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp. Tác phẩm của ông thường viết về cuộc chiến tranh và hình ảnh người lính với những ngôn từ hàm súc, giản dị. Bài thơ “Đồng chí” là một trong những tiêu biểu vượt trội và thành công xuất sắc nhất của ông. Bài thơ được viết và in lần đầu trên một tờ báo đại đội ở chiến khu Việt Bắc (1948), dựa vào những trải nghiệm của Chính Hữu cùng đồng chí đồng đội trong chiến dịch Việt Bắc thu đông (1947), vượt mặt cuộc tiến công quy mô lớn của thực dân Pháp vào cơ quan đầu não của ta.
Bằng những câu thơ tự do, ngôn từ giản dị, bài thơ thể hiện ấn tượng hình ảnh người lính thời kì đầu chống Pháp và tình đồng chí đồng đội thắm thiết, keo sơn giữa những anh.
Ngòi bút tài hoa của chính hữu cùng với những câu thơ tự do, giọng thủ thỉ tâm tình, ngôn từ giản dị, một cách tự nhiên Chính Hữu đã từ từ dẫn người đọc đến với cơ sở hình thành tình đồng chí:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày sỏi đá”
Hai câu đầu với cấu trúc câu thơ tuy nhiên hành, thành ngữ dân gian “nước mặn đồng chua”, cách nói sáng tạo từ tục ngữ “đất cày lên sỏi đá” kết thích phù hợp với giọng thơ thủ thỉ tâm tình gợi cảnh hai người lính đang ngồi kể lẫn nhau nghe về quê nhà mình. Đó là những vùng quê nghèo khó, lam lũ: Một người ở miền biển “nước mặn đồng chua”, một người ở trung bộ du “đất cày lên sỏi đá”. Phải chăng chính nguồn gốc xuất thân của những anh đã làm ra bệ phóng cho tình đồng chí?
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Đồng tình hình, chung lý tưởng đánh giặc cứu nước, những anh đã tham gia đội ngũ bộ đội kháng chiến. Cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ của dân tộc bản địa đó là nơi quy tụ trái tim những người dân con yêu nước, đã đưa những anh từ lạ thành quen “anh với tôi đôi người xa lạ, tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
Có lẽ chung môi trường sống đời thường chiến đấu gian truân bên chiến hào vì độc lập tự do của dân tộc bản địa, đã từ lúc nào những anh trở thành tri kỉ của nhau:
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”
Hai câu thơ vừa mang ý nghĩa tả thực vừa mang ý nghĩa biểu trưng. Câu thơ: “súng bên súng, đầu sát bên đầu” đã gợi lên tư thế của người lính trong đêm phục kích. Họ luôn sát cánh bên nhau trong mọi trở ngại, nguy hiểm. “Súng bên súng” là chung trách nhiệm, chung hành vi; “đầu sát bên đầu” là chung chí hướng, chung lý tưởng. Chính Hữu đã dùng những từ “sát, bên, chung” gợi sự san sẻ của người lính, ý hợp tâm giao. Hình ảnh “đêm rét chung chăn” là một hình ảnh đẹp, đầy ý nghĩa, đã cho ta thấy được sự sẻ chia những thiếu thốn gian lao trong đời sống người lính. Cũng sự sẻ chia ấy, Tố Hữu từng viết:
“Thương nhau chia củ sắn lùi
Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng”
Tấm chăn tuy mỏng dính nhưng ấm tình đồng chí, đồng đội mà người lính không thể nào quên. Nó đã vun đắp lên tình đồng chí của những anh, cái tình ấy ngày một thắm thiết, càng đậm sâu. Các anh giờ đây không riêng gì có là tri kỉ thân thiết của nhau mà đang trở thành những người dân “đồng chí”.
“Đồng chí!” Là một câu đặc biệt quan trọng như một bản lề khép mở: khép lại cơ sở hình thành tình đồng chí và mở ra biểu lộ sức mạnh mẽ của tình đồng chí. Nó như nốt nhấn trên bản đàn, buộc người đọc phải tạm ngưng tâm lý về ý nghĩa mà nó gợi ra. Đó là tiếng gọi thiêng liêng của những người dân có chung chí hướng lý tưởng vang lên từ sâu thẳm tâm hồn người lính. Tình đồng chí là đỉnh điểm của tình bạn, tình người, là kết tinh của mọi tình cảm, là cội nguồn sức mạnh để người lính vượt qua những tháng ngày trở ngại gian truân. Hai tiếng “đồng chí” đơn sơ mà cảm động đến nao lòng, làm bừng sáng ý nghĩa của tất cả đoạn thơ và bài thơ.
Mười câu thơ tiếp theo vẫn là những câu thơ tự do, ngôn từ giản dị, mộc mạc cho những người dân đọc thấy được biểu lộ và sức mạnh mẽ của tình đồng chí. Trải qua những trở ngại nơi mặt trận, tình đồng chí đã hỗ trợ những anh đã có được sự cảm thông, thấu hiểu nỗi lòng, tình cảm của nhau. Những lúc ngồi cận kề bên nhau, những anh đã kể lẫn nhau nghe chuyện quê nhà đầy bâng khuâng, thương nhớ:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”
Ba câu thơ với giọng thủ thỉ tâm tình cùng những hình ảnh giản dị quen thuộc đã cho toàn bộ chúng ta biết những người dân lính vốn là những người dân nông dân quen chân lấm tay bùn, gắn bó với tòa nhà thửa ruộng. Nhưng khi tổ quốc cần, những anh sẵn sàng từ bỏ những gì thân thuộc nhất để ra đi thao tác trách nhiệm: ruộng nương gửi bạn tri kỷ cày, để mặc tòa nhà trống trải đang cần người sửa mái – “mặc kệ” vốn chỉ thái độ thờ ơ vô tâm của con người, nhưng trong lời thơ của Chính Hữu lại thể hiện được sự quyết tâm của người lính khi ra đi. Các anh ra đi để lại tình yêu quê nhà trong tim mình, để thổi lên thành tình yêu Tổ quốc. Đó cũng là yếu tố quyết tâm chung của tất cả dân tộc bản địa, của tất cả thời đại. Tuy quyết tâm ra đi nhưng trong sâu thẳm tâm hồn những anh, hình ảnh quê nhà vẫn in đậm, vẫn hằn lên nỗi nhớ thân thương: “giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”. Hình ảnh hoán dụ cũng với nghệ thuật và thẩm mỹ nhân hóa, Chính Hữu đã tạo ra nỗi nhớ hai chiều: quê nhà – nơi có cha mẹ, dân làng luôn nhớ và đợi chờ những anh, những anh – những người dân lính luôn khuynh hướng về quê nhà với bao tình cảm sâu nặng. Có lẽ chính nỗi nhớ ấy đã tiếp thêm vào cho những anh sức mạnh để những anh chiến đấu giành lại độc lập cho dân tộc bản địa.
Không chỉ thấu hiểu, cảm thông, những anh còn sẻ chia những thiếu thốn, gian lao và nụ cười bên chiến hào chiến đấu:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Rét run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”
Đoạn thơ với bút pháp hiện thực, hình ảnh sóng đôi đối xứng “anh – tôi”, “áo anh – quần tôi” tạo nên sự kết nối của những người dân đồng chí luôn kề vai sát cánh, đồng cam cộng khổ bên nhau. Trong thiếu thốn, những anh đã cùng san sẻ ốm đau bệnh tật, cũng trải qua những cơn sốt rét rừng ghê gớm, cùng san sẻ những thiếu thốn về vật chất, bằng niềm sáng sủa “miệng cười buốt giá”, bằng tình yêu thương gắn bó “thương nhau tay nắm lấy bàn tay”. Hình ảnh “miệng cười buốt giá” gợi nụ cười sáng sủa bừng lên trong lạnh buốt xua tan đi sự khắc nghiệt của mặt trận. Các anh nắm tay nhau để chuyền lẫn nhau hơi ấm, để động viên nhau vượt qua trở ngại gian truân. Thật hiếm khi thấy cái bắt tay nào nồng hậu đến vậy!
Chính Hữu bằng những nét vẻ giản dị mộc mạc đã vẽ lên bức tranh tuyệt đẹp ngay giữa một tình hình đầy khắc nghiệt: bức tranh người lính đứng gác giữa núi rừng biên giới trong đêm khuya:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.”
Đêm nay cũng như bao đêm khác, những anh phục kích chờ giặc, sẵn sàng cho trận đánh giành thắng lợi ở đầu cuối trong chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, một đêm đã đi vào lịch sử dân tộc bản địa khiến người lính không thể nào quên. Các anh phục kích dữ thế chủ động chờ giặc trong tình hình đầy khắc nghiệt: “rừng hoang sương muối”
“Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”. Các anh chờ giặc tới là chờ khoảng chừng thời gian ngắn hồi hộp căng thẳng mệt mỏi khi ranh giới của sự việc sống cái chết rất mong manh. Từ “chờ” đã thể hiện được tư thế dữ thế chủ động của người lính trong đêm phục kích cũng là tư thế dữ thế chủ động của toàn dân ta sau chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947.
Khép lại bài thơ là hình ảnh tuyệt đẹp và thi vị, một phát hiện của người lính trong chính đêm phục kích của tớ: “đầu súng trăng treo”. Câu thơ gợi từ hiện thực: đêm về khuya, người lính đứng gác trong tư thế dữ thế chủ động, súng chĩa lên trời, trăng lên rất cao, ánh trăng trên đầu súng khiến những anh tưởng như trăng đang treo trên đầu súng của tớ. “Súng” là hình tượng của trận chiến đấu đầy gian truân, quyết tử mà người lính đang trải qua, “trăng” là hình tượng của môi trường sống đời thường hòa bình trong tương lai mà người lính đang hướng tới. “Súng” là hình tượng của người chiến sỹ, trăng là hình tượng của thi sĩ. “Súng – trăng” là gần và xa, thực tại và mơ mộng, chất chiến đấu và chất trữ tình, chất chiến sỹ và chất thi sĩ, hiện thực và lãng mạn cũng tồn tại, bổ trợ update tô điểm cho vẻ đẹp đời sống người chiến sỹ. Ánh trăng dường như đang ngập tràn khắp núi rừng chiến khu, trên khung trời và chiếu cả trong làn sương huyền ảo. Tâm hồn những anh, những người dân chiến sỹ cũng như ánh trăng ấy nồng hậu, lấp lánh lung linh ánh sáng sáng sủa, luôn khuynh hướng về một ngày mai tươi sáng.
Như vậy, “Đồng chí” tựa như một lời ca nhẹ nhàng trong trẻo về tình đồng chí đồng đội. Chính Hữu đã mang lại cho thơ ca cách mạng một giai điệu mới mẻ, một bức tranh đẹp về người lính chống Pháp. Nhà thơ đã khôn khéo vận dụng ngôn từ bình dị, tự nhiên, những tục ngữ, thành ngữ dân gian làm cho lời thơ trở nên thi vị, mộc mạc, đi thẳng đến trái tim người đọc. Bên cạnh đó với những hình ảnh biểu trưng, những câu văn sóng đôi, ngòi bút hiện thực lãng mạn của ông đã tô điểm thêm vẻ đẹp sáng ngời của tình đồng chí.
Văn chương nghệ thuật và thẩm mỹ cần đến những con người biết nhìn hiện thực bằng trái tim. Chính Hữu đã đem hiện thực vào trang viết của tớ một cách tự nhiên nhưng đồng thời cũng đặt vào bức tranh ấy một viên ngọc sáng thuần khiết nhất, đó là tình đồng chí đồng đội keo sơn thắm thiết. Để rồi khi thời hạn trôi qua, tác phẩm trở thành bài ca không quên trong tâm bạn đọc.
Phải chăng chất lính đã thấm dần vào chất thi ca, tạo ra dư vị tuyệt vời cho tình Đồng chí. Nói đến thơ trước hết là nói tới việc cảm xúc và sự chân thành. Không có cảm xúc, thơ sẽ không còn thể có sức lay động hồn người, không tồn tại sự chân thành chút hồn của thơ cũng chìm vào quên lãng. Một chút chân thành, một chút ít lãng mạn, một chút ít âm vang mà Chính Hữu đã gieo vào lòng người những cảm xúc khó quên. Bài thơ Đồng chí với nhịp điệu trầm lắng mà như ấm cúng vui tươi; với ngôn từ bình dị dường như đang trở thành những vần thơ của niềm tin yêu, sự kỳ vọng, lòng cảm thông thâm thúy của một nhà thơ cách mạng.
Phải chăng, chất lính đã thấm dần vào chất thơ, sự mộc mạc đã hòa dần vào cái thi vị của thơ ca tạo ra những vần thơ nhẹ nhàng và đầy cảm xúc?
Trong trong năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp gian lao, lẽ đương nhiên, hình ảnh những người dân lính, những anh bộ đội sẽ trở thành linh hồn của cuộc kháng chiến, trở thành niềm tin yêu và kỳ vọng của tất cả dân tộc bản địa. Mở đầu bài thơ Đồng chí, Chính Hữu đã nhìn nhận, đã đi sâu vào cả xuất thân của những người dân lính:
“Quê hương anh đất mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
Sinh ra ở một giang sơn vốn có truyền thống cuội nguồn nông nghiệp, họ vốn là những người dân nông dân mặc áo lính theo bước tiến anh hùng của những nghĩa sĩ Cần Giuộc năm xưa. Đất nước bị quân địch xâm lược, Tổ quốc và nhân dân đứng dưới một tròng áp bức. “Anh và tôi”, hai người bạn mới quen, đều xuất thân từ những vùng quê nghèo khó. hai câu thơ vừa như đối nhau, vừa như tuy nhiên hành, thể hiện tình cảm của những người dân lính. Từ những vùng quê nghèo khổ ấy, họ tạm biệt người thân trong gia đình, tạm biệt xóm làng, tạm biệt những bãi mía, bờ dâu, những thảm cỏ xanh mướt màu, họ ra đi chiến đấu để tìm lại, giành lại linh hồn cho Tổ quốc. Những trở ngại ấy dường như không thể làm cho những người dân lính chùn bước:
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”
Họ đến với cách mạng cũng vì lý tưởng muốn dâng hiến cho đời. Sống là cho đâu chỉ có nhận riêng mình. Chung một khát vọng, chung một lý tưởng, chung một niềm tin và khi chiến đấu, họ lại kề vai sát cánh chung một chiến hào… Hình như tình đồng đội cũng xuất phát từ những cái chung nhỏ bé ấy. Lời thơ như nhanh hơn, nhịp thơ dồn dập hơn, câu thơ cũng trở nên thân thiện hơn:
“Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
Một loạt từ ngữ liệt kê với nghệ thuật và thẩm mỹ điệp ngữ tài tình, nhà thơ không riêng gì có đưa bài thơ lên tận cùng của tình cảm mà sự ngắt nhịp đột ngột, âm điệu hơi trầm và cái âm vang lạ lùng cũng làm cho tình đồng chí đẹp hơn, cao quý hơn. Câu thơ chỉ có hai tiếng nhưng âm điệu lạ lùng đã tạo ra một nốt nhạc trầm ấm, thân thương trong tâm người đọc. Trong muôn vàn nốt nhạc của tình cảm con người phải chăng tình đồng chí là cái cung bậc cao đẹp tuyệt vời nhất, lý tưởng nhất, nhịp thở của bài thơ như nhẹ nhàng hơn, hơi thơ của bài thơ cũng như mảnh mai hơn. Hình như Chính Hữu đã thổi vào linh hồn của bài thơ tình đồng chí keo sơn, gắn bó và một âm vang bất diệt làm cho bài thơ mãi trở thành một phần đẹp tuyệt vời nhất trong thơ Chính Hữu. Hồi ức của những người dân lính, những kỉ niệm riêng tư quả là bất tận:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay”
Cái chất nông dân thuần phác của những anh lính mới đáng quý làm thế nào! Đối với những người dân nông dân, ruộng nương, nhà cửa là những thứ quý giá nhất. Họ sống nhờ vào đồng ruộng, họ lớn lên theo câu hát ầu ơ của bà của mẹ. Họ lớn lên trong những gian nhà không mặc kệ gió lung lay. Tuy thế, họ vẫn yêu, yêu lắm chứ những mảnh đất nền thân quen, những mái nhà thân thuộc. Nhưng họ đã vượt qua chân trời của cái tôi nhỏ bé để đến với chân trời của toàn bộ. Đi theo con phố ấy là đi theo khát vọng, đi theo tiếng gọi yêu thương của trái tim yêu nước. Bỏ lại sau sống lưng toàn bộ những bóng hình của quê nhà vẫn trở thành nỗi nhớ khôn nguôi của từng người lính. Dầu rằng mặc kệ nhưng trong tâm họ vị trí của quê nhà vẫn bao trùm như muốn ôm ấp toàn bộ mọi kỉ niệm. Không liệt kê, cũng chẳng phải lối hòn đảo ngữ thường thấy trong thơ văn, nhưng hai câu thơ cũng đủ sức lay động hồn thơ, hồn người:
“Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”
Sự nhớ mong đợi đón của quê nhà với những chàng trai ra đi tạo cho hồn quê có sức sống mãnh liệt hơn. Nhà thơ nhân hóa giếng nước gốc đa cũng luôn có thể có nỗi nhớ khôn nguôi với những người dân lính. Nhưng không kể những vật vô tri, tác giả còn sử dụng nghệ thuật và thẩm mỹ hoán dụ để nói lên nỗi nhớ của những người dân ở trong nhà, nỗi ngóng trông của người mẹ so với con, những người dân vợ so với chồng và những đôi trai gái yêu nhau… Bỏ lại nỗi nhớ, niềm thương, rời xa quê nhà những người dân lính chiến đấu trong gian truân:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày”
Câu thơ chầm chậm vang lên nhưng lại đứt quãng, phải chăng sự trở ngại vất vả thiếu thốn của những người dân lính đã làm cho nhịp thơ Chính Hữu sâu lắng hơn. Đất việt nam còn nghèo, những người dân lính không đủ thốn quân trang, quân dụng, phải đương đầu với sốt rét rừng, cái lạnh giá của màn đêm. Chỉ đôi mảnh quần vá, cái áo rách nát vai, người lính vẫn vững lòng theo kháng chiến, tuy nhiên nụ cười ấy là nụ cười giá buốt, lặng câm. Tình đồng đội quả thật càng trong gian truân lại càng tỏa sáng, nó thân thiện mà chân thực, không giả dối, cao xa. Tình cảm ấy phủ rộng trong tâm của toàn bộ những người dân lính. Tình đồng chí:
“Là hớp nước uống chung, nắm cơm bẻ nửa,
Là chia nhau một trưa nắng, một chiều mưa,
Chia khắp bạn hữu một mẩu tin nhà,
Chia nhau đứng trong chiến hào chật hẹp
Chia nhau đời sống, chia nhau cái chết
(Nhớ, Hồng Nguyên)
Một nụ cười sáng sủa, một niềm tin tất thắng, một tình cảm chân thành đã được Chính Hữu cô lại chỉ với nụ cười – hình tượng của người lính khi chiến đấu, trong hòa bình cũng như khi xây dựng Tổ quốc, một nụ cười ngạo nghễ yêu thương, một nụ cười sáng sủa thắng lợi…
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”
Nhịp thơ túc tắc 2/2/2 và 2/2/3 cô đọng toàn bộ nét tươi tắn của những người dân lính. Đó cũng đó là vẻ đẹp ngời sáng trong gian truân của người lính. Vượt lên trên toàn bộ, tình đồng đội, đồng chí như được sưởi ấm bằng những trái tim người lính đầy nhiệt huyết, vẫn đứng canh giữ cho khung trời Việt Nam dù đêm đầy khuya, sương đã xuống, màn đêm cũng chìm vào quên lãng. Hình ảnh người lính bỗng trở nên đẹp hơn, thơ mộng hơn. Đứng cạnh bên nhau sẵn sàng chiến đấu. Xem vào cái chân thực của tất cả bài thơ, câu thơ ở đầu cuối vẫn trở nên rất nên thơ:
“Đầu súng trăng treo
Ánh trăng gần như thể gắn sát với những người lính:
“hồi cuộc chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỷ”
(Ánh trăng, Nguyễn Duy)
Một hình ảnh nên thơ, lãng mạn nhưng cũng đậm màu chân thực, trữ tình. Một sự quyện hòa giữa không khí, thời hạn, ánh trăng và người lính. Cái thực xen kẽ vào cái mộng, cái dũng khí chiến đấu xen kẽ vào tình yêu làm cho hình tượng người lính không những chân thực mà còn rực rỡ đến lạ kỳ. Chất lính hòa vào chất thơ, chất trữ tình hòa vào chất cách mạng, chất thép hòa vào chất thi ca. Độ rung động và xao xuyến của tất cả bài thơ có lẽ rằng chỉ nhờ vào hình ảnh ánh trăng này. Tình đồng chí cũng thế, phủ rộng trong không khí, xoa dịu nỗi nhớ, làm vơi đi cái lạnh buốt của màn đêm. Nụ cười chiến sỹ như cất cao tiếng hát ngợi ca tình đồng chí. Thiêng liêng biết nhường nào, hình ảnh những người dân lính, những anh bộ đội cụ Hồ sát cạnh vai nhau kề vai sát cánh cùng chiến hào đấu tranh giành độc lập.
Quả thật, một bài thơ là một xúc cảm thiêng liêng, là một tình yêu to lớn, trong cái lớn lao nhất của đời người. Gặp nhau trên cùng một con phố Cách mạng, tình đồng chí như được thắt chặt hơn bằng một sợi dây yêu thương vô hình dung.
Bài thơ Đồng chí với ngôn từ chân thực, hình ảnh lãng mạn, nụ cười ngạo nghễ của những chiến sỹ đã lay động biết bao trái tim con người. Tình đồng chí ấy có lẽ rằng sẽ sống mãi với quê nhà, với Tổ quốc, với thế hệ ngày hôm nay, ngày mai hay mãi mãi về sau.
Đồng chí là bài thơ tiêu biểu vượt trội viết về người lính trong thời kì đầu của kháng chiến chống Pháp. Tình đồng chí trong bài thơ là tình cảm rất chân thực, giản dị. Bài thơ không riêng gì có thể hiện cơ sở xuất phát của tình đồng chí mà còn thể hiện tình đồng chí đó trong những gian truân, thiếu thốn nơi mặt trận, trong chiến đấu trở ngại.
Cơ sở của tình đồng chí xuất phát từ những con người cùng chí hướng, cùng đích là cầm súng đứng lên bảo vệ độc lập của giang sơn. Không chỉ có vậy, tình đồng chí của những người dân lính còn xuất phát từ những người dân cùng cánh ngộ, những người dân cùng tầng lớp nhân dân:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá.
Tuy từng người ở một nơi rất khác nhau, người tới từ miền ven bờ biển, đất chiêm trũng, người lại tới từ vùng trung du đất cằn nhưng họ đều sát cánh bên nhau, cùng đứng trong hàng ngũ chiến sỹ cách mạng. Tình đồng chí của mình còn tồn tại cơ sở từ tình bạn gắn bó, cùng nhau san sẻ.
Chỉ đơn thuần và giản dị là đêm rét chung chăn thôi nhưng cũng đủ để trở thành tri kỉ. Tình đồng chí của những chiến sỹ cách mạng là tình cảm gắn bó bền chặt bởi cơ sở của nó là tình bạn của những người dân cùng chí hướng, cùng tình hình xuất thân, cùng giai cấp, cùng hàng ngũ.
Tình đồng chí của những người dân chiến sỹ cách mạng được thể hiện trong những gian truân, thiếu thốn nơi mặt trận. Họ phải trải qua những cơn sốt rét rừng rất khắc nghiệt, rét đến run người nhưng trán vẫn đổ mồ hôi. Họ phải san sẻ nỗi nhớ nhà, nỗi nhớ quê nhà. Mỗi người lính khi ra trận đều phải có một điểm tựa, một nơi để khuynh hướng về, đó là nỗi nhớ nhà, nhớ người mẹ, người vợ nơi quê nhà.
Hình ảnh giếng nước gốc đa là hình ảnh thân thiện, quen thuộc của quê nhà, của những người dân thân nơi quê nhà. Những người lính thấu hiểu tình hình của nhau và san sẻ với nhau nỗi nhớ nhà. Những người lính còn san sẻ với nhau cả những chiếc áo vá, chiếc quần rách nát. Những thiếu thốn nơi mặt trận gian truân như cái áo, cái quần, đôi giày không làm vơi đi ý chí chiến đấu của người lính.
Họ đồng ý gian truân một cách vui vẻ và dường như, hình ảnh chân không giày chỉ gợi lên cho toàn bộ chúng ta hình ảnh của những người dân nông dân chân chất chứ không nhấn mạnh vấn đề lắm sự thiếu thốn nơi mặt trận. Tình đồng chí của những người dân lính chỉ đơn thuần và giản dị là cử chỉ tay nắm lấy bàn tay, nhưng chỉ hành vi nhỏ bé ấy thôi cũng đủ quý giá hơn mọi lời nói.
Cái siết chặt tay ấy là yếu tố san sẻ, xóa đi mọi gian truân’ vất vả và mang bao ý nghĩa. Cái siết tay ấy cũng trọn vẹn có thể so sánh với cái bắt tay qua ô cửa kính đã vỡ của những người dân chiến sỹ lái xe trong thơ Phạm Tiến Duật, cái siết tay truyền thêm, tiếp thêm nghị lực. Tình đồng chí, đồng đội của những người dân lính không riêng gì có thể hiện trong những trở ngại, thiếu thốn nơi mặt trận mà còn thể hiện trong môi trường sống đời thường chiến đấu gian truân:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Ba câu thơ cuối của bài thơ vừa thể hiện tình đồng chí của người lính trong chiến đấu vừa gợi lên hình ảnh người lính rất đẹp, rất lãng mạn. Trong đêm sương muối rét buốt, những người dân lính phải đứng gác nơi rừng hoang. Trong thời tiết, tình hình khắc nghiệt, trở ngại như vậy, những người dân lính vẫn luôn sẵn sàng chiến đấu, sẵn sàng chờ giặc tới, Trong cuộc kháng chiến gian truân ấy, những người dân lính lại sát cánh bên nhau, đứng cạnh bên nhau sẵn sàng chiến đấu, không quản ngại trở ngại gian truân.
Hình ảnh những người dân lính hiện lên rất chân thực, rất đẹp. Hình ảnh đầu súng trăng treo vừa là hình ảnh tả thực lại vừa mang ý nghĩa hình tượng thâm thúy. Đêm đứng gác về khuya, trăng xuống thấp, những người dân lính lại đeo súng trên vai nên ta có cảm hứng như trăng treo nơi đầu súng.
Nhưng cây súng cũng là hình tượng cho lực lượng chiến đấu bảo vệ hòa bình, trăng là hình tượng của hòa bình. Hình ảnh đầu súng trăng treo là hình ảnh thơ đẹp và lãng mạn, thể hiện hình ảnh của người lính cách mạng, và qua này cũng đó là thể hiện tình đồng chí, đồng đội của người lính cách mạng trong chiến đấu gian truân.
Bằng ngôn từ thơ rất giản dị, chân thực, Chính Hữu đã thể hiện chân thực và sinh động tình đồng chí, đồng đội của những người dân lính cách mạng qua những trường hợp rất bình dị. Tình đồng chí của những người dân lính được thể hiện trong bài thơ rất thâm thúy, thiêng liêng, là tình cảm đẹp của những người dân lính cách mạng, tạo ra vẻ đẹp và sức mạnh tinh thần của người lính cách mạng.
Đồng chí là một bài thơ tiêu biểu vượt trội của nhà thơ Chính Hữu và của thơ ca Việt Nam tân tiến. Hễ nói tới thơ Chính Hữu là người ta không thể không nghĩ đến Đồng chí.
Bài thơ được sáng tác năm 1948, sau chiến dịch Việt Bắc năm 1947, ghi lại sự xuất hiện của một nhà thơ mới trong kháng chiến chống thực dân Pháp. Bài thơ lúc đầu dán ở báo tường cty chức năng, sau in ở báo Sự Thật, rồi được chép vào sổ tay những cán bộ, chiến sỹ, được phổ nhạc, trở thành tài sản chung của mọi người.
Đồng chí là bài thơ ca tụng một tình cảm mới, quan hệ mới giữa người với những người trong cách mạng và kháng chiến. “Đồng chí” trong ngôn từ sinh hoạt chính trị và đời thường đang trở thành tiếng xưng hô quen thuộc, khi cái lí tưởng cách mạng đoàn kết, gắn bó mọi người đã bắt rễ sâu vào đời sống. Nhưng mấy ai này đã cảm nhận được nội dung tình cảm phong phú mới mẻ tiềm ẩn trong hai tiếng ấy?
Để làm hiện lên nội dung mới lạ trong những từ quen thuộc, nhà thơ phải dùng phép “lạ hóa”. Không phải ngẫu nhiên mà bài thơ khởi đầu từ những cái khác lạ và xa lạ. Đây là lời của những người dân đồng chí tự thấy cái lạ của tớ:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi hai đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau.
Mỗi người một quê, đất đai canh tác rất khác nhau, tập quán, phong tục hẳn là cũng khác. Miền biển nước mặn, đất phèn. Vùng đồi trung du, đất thấp hơn sỏi đá. Nhưng con người tự nhận là xa lạ, cách nhau cả một phương trời và chẳng hò hẹn quen nhau. Ấy thế mà có một sức mạnh vô tuy nhiên, vô hình dung biến họ thành đôi tri kỉ:
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn, thành đôi tri kỉ
Đó là môi trường sống đời thường và chiến đấu chung đã làm thay đổi toàn bộ. Hai dòng thơ chỉ có một chữ “chung”: “đêm rét chung chăn”, nhưng cái chung đã bao trùm toàn bộ. “Súng bên súng” là chung chiến đấu, “đầu sát bên đầu” thì chung thật nhiều: không riêng gì có là gần nhau về không khí mà còn gần nhau về ý nghĩ, lý tưởng. “Đêm rét chung chăn” một hình ảnh thật cảm động và đầy ắp kỉ niệm. Nhưng người từng kháng chiến ở Việt Bắc hẳn không tồn tại ai quên cái rét Việt Bắc và của vùng núi rừng nói chung. Hồi ấy thơ Tố Hữu từng viết: “rét Thái Nguyên rét về Yên Thế, Gió qua rừng Đèo Khế gió sang”. Cũng không tồn tại ai quên được môi trường sống đời thường chung gắn bó mọi người: “Bát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng”. Đắp chăn chung trở thành hình tượng của tình thân hữu, ấm cúng, ruột thịt. Những cái chung ấy đã biến những con người xa lạ “thành đôi tri kỉ”.
Hai chữ “đồng chi!” đứng riêng thành một dòng thơ là thường rất có ý nghĩa. Nhà thơ trọn vẹn trọn vẹn có thể thay thế nhau mà không làm sai vần luật, và bài thơ trọn vẹn có thể tinh giảm được một dòng. Nhưng nếu viết thế thì hỏng. Đêm rét chung chăn trọn vẹn có thể thành trì kỉ, nhưng không thể nói là thành đồng chí, bởi hàm nghĩa hai chữ “đồng chí” to lớn vô cùng. “Tri kỉ” là biết mình, và suy rộng ra là biết về nhau. “Đồng chí” thì không phải chỉ biết nhau, mà còn phải ghi nhận được cái chung to lớn gắn bó con người trên mọi mặt.
Hai chữ “Đồng chí!” đứng thành một dòng thơ đầy sức nặng tâm lý. Nó nâng cao ý thơ đoạn trước và mở ra ý thơ đoạn sau. “Đồng chí” là cái trọn vẹn có thể cảm nhận mà rất khó nói hết.
Phần hai bài thơ nói tới việc tình cảm chung của những người dân đồng chí. Những câu thơ phân thành “anh, tôi” nhưng giữa họ đều là chung cả. Đoạn hai của bài thơ được mở đầu bằng những dòng tâm sự nhớ nhà. Bây giờ họ san sẻ với nhau những tình cảm quê nhà và mái ấm gia đình. Đối với giờ họ san sẻ với nhau những tình cảm quê nhà và mái ấm gia đình. Đối với những chàng trai áo nâu ra trận lần đầu nhớ nhà là nỗi niềm thường trực:
Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Đối với những người nông dân, làm ruộng là quan trọng nhất, nhưng việc ấy đành nhờ bạn tri kỷ làm hộ. Gian nhà tổ ấm cũng đành chịu hi sinh “..mặc kệ gió lung lay”. Câu thơ ngang tang, đượm chất lãng mạn như muốn nâng đỡ con người vượt lên cái bất đắc dĩ của tình hình. Thử hỏi ai trọn vẹn có thể “mặc kệ” làm cho gió làm xiêu đổ nhà mình? Đó là một thoáng tếu nhộn làm se lòng người. hai dòng thơ ấy đầy ắp nỗi nhớ, tuy nhiên tới dòng thứ ba thì chữ “nhớ” mới xuất hiện:
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính
Người lính trong thơ Chính Hữu đã rất nhớ nhà, nhớ quê nhà nhưng họ thương nhất vẫn là người ở trong nhà nhớ họ, dõi theo tin tức của mình – những người dân ở nơi nguy hiểm. Hình ảnh “giếng nước gốc đa” thật đậm đà, kín kẽ và ý nhị làm thế nào! “Giếng nước” là nơi dân làng gặp gỡ khi sáng, chiều. “Gốc đa” là nơi dân làng nghỉ ngơi những khi trưa nắng. Những lúc ấy họ sẽ hỏi thăm những người dân trai ra trận. Nhưng “giếng nước, gốc đa” cũng là nơi hò hẹn, tình tự lứa đôi: “Trăm năm dầu lỗi hẹn hò, cây đa bến cũ con đò khác đưa”. Biết bao là nhớ nhung. Nhưng người lính không nói là mình nhớ, những dòng thơ nén tình riêng vì sự nghiệp chung, bằng những lời ý nhị, không một chút ít ồn ào.
Bảy dòng cuối của đoạn thơ dành nói riêng về nỗi gian truân. Cái gian truân của cục đội trong buổi đầu kháng chiến đã được nói tới việc thật nhiều. Thôi Hữu trong bài Lên Cấm Sơn đã có những câu thơ thật cảm động về những người dân “đem thân xơ xác giữ sơn hà”:
Cuộc đời gió bụi pha xương máu
Đợt rét bao lần xé thịt da
Khuôn mặt đã lên màu tật bệnh
Đầu còn tươi nữa, những ngày hoa
Lòng tôi xao xuyến tình thương xót
Muốn viết bài thơ thấm lệ nhòa
Tặng những anh tôi từng rỏ máu
Đem thân xơ xác giữ sơn hà.
Quang Dũng cũng luôn có thể có những câu trong bài Tây Tiến:
Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm
Chính Hữu không nói về cái khổ mà nói về yếu tố hiểu nhau trong cái khổ, cái chung phổ cập giữa họ với nhau:
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vầng trán ướt mồ hôi
Trong kháng chiến, ở chiến khu, bệnh sốt rét cơn là phổ cập nhất. hai câu thơ nêu đủ những triệu chứng của bệnh sốt rét cơn. Những ai nhiễm bệnh, thoạt đầu cảm thấy ớn lạnh, tiếp sau đó liền cảm thấy lạnh tới người run cầm cập, đắp bao nhiêu chăn cũng không hết rét, trong lúc đó thân nhiệt lên rất cao tới 40, 41 đọ, người vã mồ hôi vì nóng và vì yếu. Phải trải qua bệnh này mới hiểu hết cái thật của câu thơ. Sau cơn sốt đó là da xanh, da vàng, viêm gan, viêm lá lách …
Ngoài cái khổ về bệnh là cái khổ về trang bị. Những ngày đầu kháng chiến, chưa tồn tại đủ quần áo quần đồng phục phát cho bộ đội. Người lính mang theo áo quần ở trong nhà đi chiến đấu, khi rách nát thì vá víu, có người còn không tồn tại kim chỉ để vá, lấy dây mà buộc túm chỗ rách nát lại, người ta gọi đùa là “vệ túm”. Ở đây anh rách nát, anh vá thông cảm nhau:
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay
“Miệng cười buốt giá” hẳn là nụ cười trong buốt giá, vì áo quần không chống được rét, mà cũng là nụ cười vượt lên trên buốt giá, tuy nhiên trời lạnh hẳn nụ cười cũng khó mà tươi. Cũng trọn vẹn có thể là nụ cười nhợt nhạt xanh xao. Nhưng xanh xao mà vẫn cười, coi thường gian truân. Nhà thơ không viết “nụ cười buốt giá” mà viết “Miệng cười buốt giá” hẳn là vì từ “nụ cười” quá trừu tượng vả lại nụ cười ở đây không buốt giá, mà nhà thơ thì muốn nói một cách rõ ràng đến chiếc miệng với đôi môi nhợt nhạt ấy.
“Chân không giày” cũng là một thực tiễn phổ cập, và cái nổi lên là tình thương yêu đồng đội: “thương nhau tay nắm lấy bàn tay”, một hình ảnh rất là ấm cúng. Chỉ có năm dòng thơ, tác giả đã vẽ lên chân dung anh bộ đội cụ Hồ buổi đầu kháng chiến, nghèo khổ, thiếu thốn nhưng tình đồng chí sưởi ấm lòng họ.
Nếu đoạn một nói về yếu tố hình thành tình cảm đồng chí, đoạn hại nói về tình cảm tân tiến, thì đoạn ba nói về hành vi chiến đấu của mình:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Từ nhận thức chung, tình cảm chung, bài thơ kết vào hành vi. Thời gian không khí trở nên rõ ràng, việc làm rõ ràng nhưng không vì thế mà yếu tố thay thế chất thơ. Câu kết bài thơ là một hình ảnh nổi tiếng cô đọng, ý vị:
Đầu súng trăng treo
Một hình ảnh bất thần, “Súng” và “trăng” là hai vật cách xa nhau trong không khí, lại chẳng có gì chung để liên tưởng, Hình ảnh này chỉ trọn vẹn có thể là phát hiện của người lính, súng lăm lăm trong tay chờ giặc, và bất thần thay mặt trăng lửng lơ treo trên đầu súng. Người không cầm súng không thể cảm thấy được. Rừng hoang sương muối là rất buốt, những người dân lính rách nát rưới đứng cạnh bên nhau và trăng cũng đứng chung với ngời. Trăng là hình tượng của trong sáng và mộng mơ. “Đầu súng” chiến đấu của người đồng chí có thêm mặt trăng đã mở ra biết bao liên tưởng phong phú. Đồng thời câu thơ bốn tiếng cũng như nén lại, dồn vào bên trong tạo thành cái kết không lời. Đoạn một và hai toàn những lời tâm sự. Đoạn cuối là bức tranh cổ xưa, hàm súc dư ba. Đồng chí là bài thơ rất tiêu biểu vượt trội cho phong thái cô đọng, kiệm lời của nhà thơ Chính Hữu.
Cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ là yếu tố quy tụ của những người dân chiến sỹ có cùng nhiệt huyết chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc. Ở đó có hàng triệu trái tim yêu nước đã giã từ bờ tre, giếng nước của quê nhà ra đi đánh giặc. Cuộc sống vất vả, gian truân trong chiến đấu đã kết nối họ lại với nhau trong tình đồng chí. Bài thơ Đồng chí của Chính Hữu đã ghi lại tình cảm cao quý ấy của những người dân chiến sỹ một cách thâm thúy.
Lời thơ thật mộc mạc, tự nhiên như những lời tâm sự. Những thành ngữ đi vào trong thơ làm cho ta cảm hứng như chính môi trường sống đời thường hằng ngày của người lính được hiện lên trước mắt ta vậy. Họ tới từ những miền quê rất khác nhau, người thì từ đồng bằng ven bờ biển lên, kẻ thì từ vùng trung du xuống, nhưng họ đã thuận tiện và đơn thuần và giản dị thân thiện, thông cảm với nhau bởi cùng ra đi từ những vùng quê nghèo khó, vất vả:
Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ.
Câu thơ Súng bên súng đầu sát bên đầu vừa có ý nghĩa tả thực, vừa mang ý nghĩa tượng trưng. Những người lính luôn gắn bó bên nhau lúc chiến đấu cũng như lúc sinh hoạt cùng đồng đội, “súng bên súng” là cùng chung hành vi, “đầu sát bên đầu” là cùng chung lí tưởng tạo ra một nguồn sức mạnh.
Người lính đã cùng nhau sẻ chia gian lao, vất vả trong buổi đầu của cuộc kháng chiến còn nhiều gian truân thiếu thốn:
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ.
Họ cùng sẻ chia những giá trị vật chất tuy chẳng là bao nhưng thấm đẫm tình đồng đội. Cùng đắp chung một chiếc chăn bông trong những đêm rừng sương lạnh, đấy là Đk thuận tiện để người lính thuận tiện và đơn thuần và giản dị trao đổi tâm tình lẫn nhau. Vì thế mà người ta trở thành “tri kỉ” của nhau.
Hai tiếng “Đồng chí” được đột ngột tách thành một câu thơ riêng không tương quan gì đến nhau có đi kèm theo một dấu chấm cảm, chia bài thơ thành hai nửa. Nửa trên là quy nạp, nửa dưới là diễn dịch. Hai nửa ấy như muốn làm rõ thêm tình cảm thiêng liêng của người chiến sỹ, làm lay động hàng triệu trái tim người đọc.
Những vần thơ như mang nặng bâng khuâng, thương nhớ của những người dân chiến sỹ:
Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay.
Đây là yếu tố hi sinh cao cả của người lính. Họ lên đường ra mặt trận tuy nhiên ruộng vườn nhà cửa phải bỏ phí. Người lính đã vì cái chung mà hi sinh cái riêng, đặt quyền lợi của giang sơn lên trên quyền lợi của mình mình mình. Thật cảm động hình ảnh Gian nhà không mặc kệ gió lung lay. Hai chữ “mặc kệ” được cất lên, đó là một sự nỗ lực về tâm lí, một sự nỗ lực để vượt lên trên những tình cảm nhớ thương dằn lòng bởi họ thấm nhuần cái chân lí “nước mất nhà tan”.
Chính tình yêu quê nhà đất của người chiến sỹ đã làm cho những vật vô tri vô giác cũng như dâng lên một nỗi nhớ:
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Đây cũng là cớ để gợi lên nỗi nhớ quê nhà, nhớ cái giếng nước trong mát lành, nhớ gốc đa rợp bóng mát của quê mình. Họ luôn mang theo bên mình cả quê nhà vào trong trận chiến đấu gian truân.
Mặc dù buổi đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp còn nhiều trở ngại, thiếu thốn nhưng người chiến sỹ cách mạng vẫn vượt qua:
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Họ đã động viên nhau, sưởi ấm lẫn nhau bằng hơi ấm của tình người, tình đồng đội để vượt qua những cơn sốt rét, vượt lên những trở ngại của thời tiết khắc nghiệt:
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
Trong cảnh “rừng hoang sương muối” người lính đứng bên nhau phục kích chờ giặc, Sức mạnh mẽ của tình đồng đội đã hỗ trợ họ vượt lên toàn bộ mọi trở ngại.
Trong trở ngại, những người dân lính vẫn ung dung, dữ thế chủ động, vẫn sát cánh bên nhau “chờ giặc tới”. Người lính càng yêu đời hơn bởi nơi đây còn tồn tại một người bạn tri âm tri kỉ, người bạn đó là vầng trăng thơ mộng. Đối với những người dân lính ra đi từ chốn đồng quê, trăng đã trở nên thân thiện, giờ đây họ lại mang vầng trăng ấy vào trong mặt trận ác liệt. Nó như thức cùng người chiến sỹ trong những đêm khuya chờ giặc tới.
Không những thế, hình ảnh vầng trăng thơ mộng còn tượng trưng cho vẻ đẹp tâm hồn của người lính. Trong không khí căng thẳng mệt mỏi vì đối đầu với địch, người lính vẫn luôn khuynh hướng về ánh sáng trong trẻo của vầng trăng và khuynh hướng về lí tưởng chiến đấu vì hoà bình của dân tộc bản địa.
Bằng những rõ ràng, hình ảnh, ngôn từ giản dị, bài thơ Đồng chí của Chính Hữu đã thể hiện vẻ đẹp tinh thần và sự gắn bó keo sơn của người cách mạng, vẻ đẹp của mình đáng được nâng niu, trân trọng.
“Đồng chí” là một trong số những bài thơ hay nhất, tiêu biểu vượt trội nhất của Chính Hữu và cũng là của nền thơ kháng chiến. Bài thơ đã trải qua một hành trình dài hơn nửa thế kỉ làm đẹp mãi cho một hồn thơ chiến sỹ – hồn thơ Chính Hữu. Tác phẩm ca tụng tình đồng chí gắn bó với nhau Một trong những người dân chiến sỹ Quân đội nhân dân xuất thân là nông dân lao động. Tình cảm đồng chí, đồng đội thiêng liêng, đẹp tươi được biểu lộ qua một nghệ thuật và thẩm mỹ thơ hàm súc, mộc mạc, gợi tả, chân thực, có sức khái quát cao.
Trong chiến dịch Việt Bắc thu đông 1947, Chính Hữu là chính trị viên đại đội, ông có nhiều trách nhiệm nhất là việc chăm sóc bạn hữu thương binh và chôn cất một số trong những tử sĩ. Sau chiến dịch, vì là rất vất vả, nên ông bị ốm nặng, phải nằm lại điều trị. Đơn vị đã cử một đồng chí ở lại để chăm sóc cho Chính Hữu và người đồng đội ấy rất tận tâm giúp ông vượt qua những trở ngại, ngặt nghèo của bệnh tật. Cảm động trước tấm lòng của người bạn, ông đã viết bài thơ “Đồng chí”như một lời cảm ơn chân thành nhất gửi tới người đồng đội, người bạn nông dân của tớ.
Bài thơ là lời ngợi ca tình đồng đội, đồng chí cao cả, thiêng liêng của những anh bộ đội Cụ Hồ -những người dân nông dân yêu nước mặc áo lính trong trong năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Để nêu rõ giá trị của bài thơ như nói ở trên, phải để bài thơ trong tình hình trong năm đầu kháng chiến, bộ đội ta phải sống và chiến đấu trong những Đk vô cùng thiếu thốn, gian truân ; mối tình đồng chí, đồng đội của mình – những nông dân mặc áo lính – được hình thành và tăng trưởng tạo ra một trong những phẩm chất đẹp tươi, một trong những nguồn sức mạnh mẽ của quân đội ta.
Sáu dòng đầu bài thơ đã nói về cơ sở hình thành tình đồng chí của những người dân lính cách mạng. Những con người cùng chung cảnh ngộ. cùng chung trách nhiệm, lí tưởng chiến đấu, cùng san sẻ mọi gian lao, thiếu thốn dã hình thành nên tình đồng chí thiêng liêng, cao đẹp:
“Quê hương anh nước mặn, đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá
Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau.
Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ
Đồng chí!”
Hai câu thơ mở đầu bằng lối cấu trúc tuy nhiên hành, đối xứng như làm hiện lên hai khuôn mặt người chiến sỹ. Họ như đang tâm sự cùng nhau. Giọng điệu tự nhiên, mộc mạc, đầy thân tình. “Quê anh” và “làng tôi” đều là những vùng đất nghèo, cằn cỗi, xác xơ, là nơi “ nước mặn đồng chua” – vùng đồng bằng ven bờ biển, là xứ sở của “đất cày lên sỏi đá” – vùng đồi núi trung du.
Tác giả đã mượn thành ngữ, tục ngữ để nói về làng quê, nơi chôn nhau cắt rốn thân yêu của những người dân chiến sỹ. Điều ấy đã làm cho lời thơ mang đậm màu chân quê, dân dã đúng như con người vậy – những chàng trai dân cày chân đất, áo nâu lần đầu mặc áo lính lên đường ra trận! Như vậy, sự đồng cảnh, cùng chung giai cấp đó là cơ sở, là cái gốc hình thành nên tình đồng chí:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh,
Sốt run người, vừng trán ướt mồ hôi”.
Câu thơ có độ dài ngắn rất khác nhau, cảm xúc thơ như dồn tụ, nén chặt lại. Những ngày đầu, đứng dưới lá quân kì, những chàng trai ấy còn là một “đôi người xa lạ”, từng người một phương trời “chẳng hẹn quen nhau”. Nhưng rồi cùng với thời hạn kháng chiến, đôi bạn ấy gắn bó với nhau bằng biết bao kỉ niệm: “Súng bên súng, đầu sát bên đầu. Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ”.
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu” là cách nói hàm súc, giàu hình tượng. Hai hình ảnh thơ rõ ràng hóa sự hòa nhập của những người dân chiến sỹ cùng chung lí tưởng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc : súng và đầu: ý chí và tình cảm; súng bên súng và đầu sát bên đầu : sự gán bó keo sơn của những con người cùng chung lí tưởng. Đó là những con người cùng chung lí tưởng chiến đấu. Họ cùng nhau ra trận đánh giặc để bảo vệ giang sơn, quê nhà, giữ gìn nền độc lập, tự do, sự sống còn của dân tộc bản địa – “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Và câu thơ “Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ” lại là câu thơ ắp đầy kỉ niệm về thuở nào hạn nan, cùng nhau chia ngọt sẻ bùi “Bát cơm sẻ nửa. Chăn sui đắp cùng” . Và như vậy mới thành “đôi tri kỉ”.
Ở đây, trong những câu thơ này, tác giả đã sử dụng những từ ngữ rất giản dị, nhưng rất chân xác: “bên”, “sát”,”chung”,”thành” đã thể hiện được sự gắn bó tha thiết của mối tình tri kỉ, của tình cảm đồng chí. Cái tấm chăn mỏng dính, hẹp mà ấm nóng tình đồng đội ấy mãi mãi là kỉ niệm đẹp của người lính không lúc nào quên.
Trải qua gian lao trong chiến đấu, tình đồng chí ngày càng trở nên bền chặt, keo sơn. Từ chỗ “đôi người xa lạ” rồi thành “đôi tri kỉ” để ở đầu cuối kết thành “đồng chí”.
Câu thơ chỉ gồm một từ (2 tiếng) : Đồng chí, như khép lại tình ý sáu câu thơ đầu của bài thơ. Những người nông dân nghèo khó vốn là xa lạ với nhau, nhưng khi cùng chung lí tưởng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, cùng chia bùi sẻ ngọt trong thiếu thốn, gian truân của môi trường sống đời thường và chiến đấu của người lính, thì họ tất yếu sẽ trở thành đồng chí của nhau.
Hai tiếng “đồng chí” vang lên diễn tả niềm tự hào, xúc động, cứ ngân vang lên mãi. Xúc động bởi đó là biểu lộ tốt nhất của một tình bạn thắm thiết, đẹp tươi.Còn tự hào bởi đó là tình cảm thiêng liêng, cao cả của những con người cùng chung chí hướng, cùng một ý nguyện, cùng một lí tưởng, ước mơ.
Câu thơ ngắn đứng riêng làm nổi rõ một tất yếu (quy trình hình thành tỉnh đống chí giữa những chiến sỹ vốn là nông dân mặc áo lính như đã phán tích ở trên), tạo ra một âm vang ấm cúng, đầy xúc động như tiếng gọi tha thiết của đồng đội. Dòng thơ được tác riêng độc lập, là một câu đặc biệt quan trọng gồm từ hai âm tiết đi cùng dấu chấm than, tạo nút nhấn vang lên như một sự phát hiện, một lời xác lập đồng thời như một bản lề kết nối đoạn thơ đầu với đoạn thơ sau. Sáu câu thơ đầu là cội nguồn, là cơ sở hình thành tình đồng chí; mười câu thơ tiếp theo là biểu lộ, sức mạnh mẽ của tình đồng chí. “Đồng chí” – ấy là yếu tố quy tụ, là nơi kết tinh bao tình cảm đẹp: tình giai cấp, tình bạn, tình người trong cuộc chiến tranh. Hai tiếng “đồng chí” thế cho nên mà giản dị, đẹp tươi, sáng ngời và thiêng liêng.
Ở đoạn thơ tiếp theo, Chính Hữu dùng những câu thơ và hình ảnh giản dị nêu bật những biểu lộ của tình đồng chí, đồng đội nơi rừng núi. Trước hết, đồng chí là yếu tố thấu hiểu, san sẻ những tâm tư nguyện vọng, nỗi lòng của nhau:
“Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính”.
Vì nghĩa lớn, những anh sẵn sàng từ giã những gì gắn bó thân thương nhất: “ruộng nương”,”gian nhà”,”giếng nước”,”gốc đa”… Họ ra đi để lại sau sống lưng những do dự, trăn trở, những bộn bề, lo toan của môi trường sống đời thường đời thường. Hai chữ “mặc kệ” đã diễn tả thâm thúy vẻ đẹp và chiều sâu đời sống tâm hồn người lính. Vì nghĩa lớn, họ sẵn sàng ra đi khi lí tưởng đã rõ ràng, mục tiêu đã lựa chọn.Song dù có dứt khoát thì vẫn nặng lòng với quê nhà. Gác tình riêng ra đi vì nghĩa lớn, vẻ đẹp ấy thật đáng trân trọng và tự hào. Trong bài thơ “Đất nước”, ta phát hiện điểm tương tự trong tâm hồn những người dân lính:
“Người ra đón đầu không ngoảnh lại
Sau sống lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
Mặc dù đầu không ngoảnh lại nhưng những anh vẫn cảm nhận được “Sau sống lưng thềm nắng lá rơi đầy”, cũng như người lính trong thơ của Chính Hữu, nói “mặc kệ” nhưng tấm lòng luôn khuynh hướng về quê nhà. “Giếng nước gốc đa” là hình ảnh hoán dụ mang tính chất chất chất nhân hóa diễn tả một cách tinh xảo tâm hồn người chiến sỹ, tô đậm sự gắn bó của người lính với quê nhà.
“Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính” hay đó là tấm lòng của người ra đi không nguôi nhớ về quê nhà. Quả thật, giữa người chiến sỹ và quê nhà có mối giao cảm vô cùng thâm thúy,đậm đà. Người đọc cảm nhận từ hình ảnh thơ một tình quê ăm ắp và đó cũng là nguồn động viên, an ủi, là sức mạnh tinh thần giúp người chiến sỹ vượt qua mọi gian lao, thử thách suốt thuở nào máu lửa, đạn bom.
Tình đồng chí còn là một yếu tố đồng cam cộng khổ, san sẻ những trở ngại thiếu thốn của đời sống người lính:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi
Áo anh rách nát vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”.
Bằng những hình ảnh tả thực, hình ảnh sóng đôi, tác giả đã tái hiện chân thực những trở ngại thiếu thốn trong buổi đầu kháng chiến: thiếu lương thực, thiếu vũ khí, quân trang, thiếu thuốc men…Người lính phải chịu “từng cơn ớn lạnh”, những cơn sốt rét rừng hành hạ, sức mạnh giảm sút, tuy nhiên sức mạnh mẽ của tình đồng chí đã hỗ trợ họ vượt qua toàn bộ.
Nếu như hình ảnh “Miệng cười buốt giá” làm ấm lên, sáng lên tinh thần sáng sủa của người chiến sỹ trong gian truân thì cái nắm tay lại thể hiện tình đồng chí, đồng đội thật thâm thúy! Cách biểu lộ chân thực, không ồn ào mà thấm thía. Những cái bắt tay truyền lẫn nhau hơi ấm, niềm tin và sức mạnh để vượt qua mọi trở ngại, gian truân. Cái nắm tay nhau ấy còn là một lời hứa hẹn hẹn lập công.
Câu thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay” gợi tả (tay nắm lấy bàn tay), gợi tình (thương nhau), ấm cúng tình đồng chí thương yêu, gắn bó, gian truân có nhau, sống chết có nhau của những người dân cùng chung một lí tưởng. Tình thương ấy là một biểu lộ của tình đồng chí, là một nguồn sức mạnh.
Với bài thơ Đồng chí đã hình thành một bức tượng phật đài người lính vừa mộc mạc, giản dị vừa lãng mạn, kiêu hùng. Những chàng trai trẻ từ biệt miền quê yêu dấu lên đường theo tiếng gọi thiêng liêng của tổ quốc. Họ gặp nhau nơi chiến khu. Họ cùng chung môi trường sống đời thường, cùng chung trách nhiệm chiến đấu. Lý tưởng yêu nước đã kết nối họ lại với nhau. Nơi rừng núi đầy hiểm nguy, chưa lúc nào họ lùi bước. Bài thơ khép lại với bức tranh đẹp về tình đồng chí, đồng đội, là hình tượng cao đẹp về đời sống người chiến sỹ:
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”.
Nổi lên trên cảnh rừng đêm hoang vắng, lạnh lẽo là hình tượng người lính “đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới”. Đó là hình ảnh rõ ràng của tình đồng chí sát cánh bên nhau, đồng sinh cộng tử trong chiến đấu với quân địch. Họ đã đứng cạnh bên nhau giữa cái giá rét của rừng đêm, giữa cái căng thẳng mệt mỏi của những khoảng chừng thời gian ngắn “chờ giặc tới”. Sức mạnh mẽ của tình đồng đội đã hỗ trợ họ vượt lên toàn bộ những khắc nghiệt của thời tiết và mọi gian truân thiếu thốn. Tình đồng chí đã sưởi ấm lòng học giữa cảnh rừng hoang ngày đông dày đặc sương muối.
Đoạn thơ dựng lên bức tượng phật đài bất tử của người lính. Hình ảnh thơ biểu lộ vẻ đẹp của người lính trong đêm rừng hoang vu khắc nghiệt. Họ kết nối với nhau trong trách nhiệm chiến đấu. Họ sáng sủa, yêu đời, dù trong nghịch cảnh vẫn ngắm nhìn và thưởng thức vẻ đẹp, hướng tới tương lai.
Câu kết là một hình ảnh thơ rất đẹp: “Đầu súng trăng treo”. Cảnh vừa thực, vừa mộng. Về ý nghĩa của hình ảnh này trọn vẹn có thể hiểu: Đêm khuya, trăng tà, cả cánh rừng ngập chìm trong sương muối. Trăng lơ lửng trên không, chiếu ánh sáng qua lớp sương mờ trắng, đục. Bầu trời như thấp xuống, trăng như sà xuống theo. Trong khi đó, người chiến sỹ khoác súng trên vai, đầu súng hướng lên trời cao như chạm vào vầng trăng và trăng như treo trên đầu súng.
Nếu “trăng” là hình tượng cho vẻ đẹp vạn vật thiên nhiên, giang sơn, là yếu tố sống thanh thản thì “súng” là hiện thân cho trận chiến đấu gian truân, hi sinh. Súng và trăng, cứng rắn và dịu hiền. Súng và trăng, chiến sỹ và thi sĩ. Hai hình ảnh đó trong thực tiễn vốn xa nhau vời vợi nay lại kết nối bên nhau trong cảm nhận của người chiến sỹ: trăng treo trên đầu súng. Như vậy, sự phối hợp hai yếu tố, hiện thực và lãng mạn đã tạo ra cái vẻ đẹp độc lạ và rất khác nhau cho hình tượng thơ. Và phải chăng, cũng chính vì lẽ đó, Chính Hữu đã lấy hình ảnh làm nhan đề cho toàn bộ tập thơ “Đầu súng trăng treo” như một bông hoa đầu mùa trong vườn thơ cách mạng.
Với nhiều hình ảnh tinh lọc, từ ngữ quyến rũ và lại thân thiện thân thuộc, với giải pháp sóng đôi, đối ngữ được sử dụng rất thành công xuất sắc, Chính Hữu đã viết nên một bài ca với những ngôn từ tinh lọc, bình dị mà có sức ngân vang. Bài thơ đã ca tụng tình đồng chí rất là thiêng liêng, như thể một ngọn lửa vẫn cháy mãi, bập bùng không lúc nào tắt, ngọn lửa thắp sáng đêm đen của cuộc chiến tranh.
Nếu Đồng chí là hình ảnh của anh lính nông dân chưa chứng minh và khẳng định chữ thời kì đầu kháng Pháp thì người lính trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính là một hoá thân khác. Người chiến sỹ trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính không mang điểm lưu ý như đã nói ở trên tuy vẫn cùng bốn phương quy tụ, với toàn bộ sự trong sáng, hồn nhiên, vô tư. Họ, những người dân chiến sỹ lái xe, những chiếc xe từ trong bom đạn: đã về đây họp thành tiểu đội: Không có kính rồi xe không tồn tại đèn, không tồn tại mui xe… Bởi vì: “Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi”. Nên phải chịu bao gian truân: gió, bụi, mưa xối xả tuy nhiên:
Xe vẫn chạy vì Miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim
Hai thi phẩm mà toàn bộ chúng ta đề cập tới là hai trong những tác phẩm tiêu biểu vượt trội của mỗi thời kì văn học. Hay sự thể hiện hình tượng anh bộ đội Cụ Hồ. Người lính trong hai bài thơ này là những hình ảnh tiêu biểu vượt trội của thơ Việt Nam 1945 – 1975 sẽ còn sống mãi trong tâm người đọc.
Hình ảnh “Đầu súng trăng treo” ở cuối bài thơ là một hình tượng đẹp về người chiến sỹ thời kì đầu kháng chiến chống Pháp, có sức ám ảnh thâm thúy so với những người đọc. Trong đêm phục kích giữa rừng, cạnh bên hình ảnh thực là súng, là trách nhiệm chiến đấu tạo ra con người chiến sỹ thì cái mộng, cái trữ tình là trăng. Hình ảnh trăng tạo ra con người thi sĩ. Hình ảnh chiến sỹ, thi sĩ hài hoà với nhau trong đời sống người lính cách mạng.
Trong bài thơ “Ánh trăng“ của Nguyễn Duy, vầng trăng sáng ấy không riêng gì có là vẻ đẹp của vạn vật thiên nhiên giang sơn mà còn gắn bó với tuổi thơ, với những ngày kháng chiến gian truân. Hình ảnh ánh trăng khởi đầu gắn với môi trường sống đời thường thường thì của con người và vầng trăng thời cuộc chiến tranh, vầng trăng là hình tượng đẹp của trong năm tháng tình nghĩa ngỡ không lúc nào quên. Từ ở rừng, sau thắng lợi về thành phố, được sống môi trường sống đời thường tiện nghi: ở buyn-đinh, quen ánh điện, cửa gương… và vầng trăng tri kỉ tình nghĩa đã biết thành người tri kỉ xưa quên béng, dửng dưng. Trăng được nhân hoá, lặng lẽ trải qua đường, như người dưng, chẳng còn ai nhớ, chẳng ai hay.
Bất ngờ gặp một trường hợp của nhịp sống thành thị: thình lình đèn điện tắt. Vầng trăng xưa xuất hiện, vần tròn, vẫn đẹp, vẫn thuỷ chung với con người. Cả một quá khứ đẹp và tình nghĩa ùa về rưng rưng trong tâm người lính, còn trăng thì im re.
Người lính giật mình, cái giật mình của người lính trước yếu tố im re của trăng xưa hiện về nơi thành phố ngày hôm nay là một hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ mang tính chất chất hàm nghĩa độc lạ và rất khác nhau. Đó là yếu tố bao dung, độ lượng, nghĩa tình, thuỷ chung của nhân dân, sự trong sáng mà không hề yên cầu được đền đáp. Đây đó là phẩm chất cao đẹp của nhân dân mà tác giả muốn ngợi ca tự hào. Cũng là thông điệp hãy biết nhớ về quá khứ tốt đẹp, tránh việc sống vô tình. Đó đó là ý nghĩa thâm thúy của hình ảnh trăng trong bài thơ của Nguyễn Duy tự nhắn nhủ mình và muốn gửi gắm.
Bài thơ kết thúc nhưng lại mở ra những tâm lý mới trong tâm người đọc. Bài thơ đã làm sống lại thuở nào khổ cực của cha anh ta, làm sống lại cuộc chiến tranh ác liệt. Bài thơ khơi gợi lại những kỉ niệm đẹp, những tình cảm tha thiết gắn bó yêu thương mà chỉ có những người dân đã từng là lính mới trọn vẹn có thể hiểu và cảm nhận hết được.
Reply
2
0
Chia sẻ
– Một số Keyword tìm kiếm nhiều : ” Video full hướng dẫn Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày Gian nhà không mặc kệ gió lung lay nghệ thuật và thẩm mỹ tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Down Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày Gian nhà không mặc kệ gió lung lay nghệ thuật và thẩm mỹ “.
Bạn trọn vẹn có thể để lại Comment nếu gặp yếu tố chưa hiểu nhé.
#Ruộng #nương #anh #gửi #bạn #thân #cày #Gian #nhà #không #mặc #kệ #gió #lung #lay #nghệ #thuật Ruộng nương anh gửi bạn tri kỷ cày Gian nhà không mặc kệ gió lung lay nghệ thuật và thẩm mỹ