Mẹo Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là Mới nhất

by | Dec 16, 2021 | Thủ Thuật Mới | 0 comments

Mục lục bài viết

Kinh Nghiệm Hướng dẫn Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là Chi Tiết

Cập Nhật: 2021-12-16 11:13:04,Quý quý khách Cần kiến thức và kỹ năng về Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là. Bạn trọn vẹn có thể lại Comment ở phía dưới để Ad đc lý giải rõ ràng hơn.

552

Địa lý châu Á trọn vẹn có thể xem là phức tạp và phong phú chủng loại nhất trong số những lục địa trên mặt đất. Châu Á Thái Tỉnh bình Dương được phân biệt với những châu khác không riêng gì có bởi những biển và đại dương, mà còn bởi nhiều điểm lưu ý tự nhiên độc lạ và rất khác nhau khác: một lục địa có kích thước vĩ đại nhất, trên 44,4 triệu km², có lịch sử dân tộc bản địa tăng trưởng và cấu trúc địa chất phức tạp nhất, có địa hình mặt phẳng bị chia cắt mạnh nhất và có sự phân hóa cảnh sắc, khí hậu vô cùng phong phú, phong phú chủng loại: từ băng giá vĩnh cửu, rừng lá kim cho tới hoang mạc nóng bỏng, rừng rậm nhiệt đới gió mùa xanh um. Với sự phối hợp của những Đk tự nhiên nói trên, châu Á đã tạo ra những khu vực địa lý tự nhiên có điểm lưu ý trọn vẹn rất khác nhau như Bắc Á, Trung Á, Đông Á, Khu vực Đông Nam Á, Nam Á và Tây Nam Á.

Tóm lược đại ý quan trọng trong bài

  • Mục lục
  • Vị trí địa lýSửa đổi
  • Địa hìnhSửa đổi
  • Bề mặt bị chia cắt thẳng đứngSửa đổi
  • Hướng của khối mạng lưới hệ thống núiSửa đổi
  • Sự phân bổ địa hìnhSửa đổi
  • Khoáng sảnSửa đổi
  • Khí hậuSửa đổi
  • Các yếu tố hình thành khí hậuSửa đổi
  • Hoàn lưu khí quyển và sự thay đổi thời tiết theo mùaSửa đổi
  • Đặc điểm những đới khí hậuSửa đổi
  • Thủy vănSửa đổi
  • Đặc điểm chung về sông ngòiSửa đổi
  • Các lưu vực sôngSửa đổi
  • Các hồSửa đổi
  • Băng hàSửa đổi
  • Các đới cảnh sắc tự nhiênSửa đổi
  • Vòng đai cực và cận 2 cựcSửa đổi
  • Vòng đai ôn đớiSửa đổi
  • Vòng đai cận nhiệt đớiSửa đổi
  • Vòng đai nhiệt đớiSửa đổi
  • Vòng đai cận xích đạoSửa đổi
  • Vòng đai xích đạoSửa đổi
  • Các khu vực địa lý tự nhiênSửa đổi
  • Bắc ÁSửa đổi
  • Trung ÁSửa đổi
  • Tây Nam ÁSửa đổi
  • Nam Á & Đông Nam ÁSửa đổi
  • Đông ÁSửa đổi
  • Địa lý xã hộiSửa đổi
  • Dân cưSửa đổi
  • Thành phần chủng tộcSửa đổi
  • Các vương quốc và vùng lãnh thổSửa đổi
  • Tình hình sử dụng tài nguyênSửa đổi
  • Chú thíchSửa đổi
  • Tham khảoSửa đổi
  • Liên kết ngoàiSửa đổi

Địa lý châu ÁLục địaĐại lục Á-ÂuTọa độ76°44’B, 169°40’ĐDiện tíchTổng số44.510.582km2 (17.185.632dặmvuôngAnh)Điểm cao nhấtEverest (8850m[1]) thuộc dãy HimalayaĐiểm thấp nhấtMép nước Biển Chết: -420m [2] (-1.378 ft)Sông dài nhấtTrường Giang: 6245km[3]Hồ lớn nhấtBiển Caspi: 371.000 km² [4]KhácGiáp những địa dươngBắc Băng Dương, Thái Bình Dương, Ấn Độ DươngĐảo lớn nhấtBorneo 743.330km²Hang động lớn nhấtHang Sơn ĐoòngCác nước lớn số 1Nga: lãnh thổ phần châu Á là 12,5 triệu km²
Trung Quốc: 9,6 triệu km²
Ấn Độ: 3,2 triệu km²
Kazakhstan: 2,7 triệu km²Dân số4.050.404.193[5]Các thành phố đông dân nhất[6] Tokyo/Yokohama: 31 triệu
Mumbai: 18 triệu
Delhi: 15 triệu
Thượng Hải: 14 triệu

Về mặt địa lý xã hội, châu Á cũng là lục địa đông dân cư nhất với trên 4,4 tỉ người, có đủ những thành phần chủng tộc như Mongoloid, Europeoid, Negroid. Tôn giáo cũng rất phong phú chủng loại và đã có từ lâu lăm như Phật giáo, Hồi giáo, Thiên Chúa giáo, Ấn Độ giáo, Đạo giáo, …

Mục lục

  • 1 Vị trí địa lý
  • 2 Địa hình
    • 2.1 Bề mặt bị chia cắt thẳng đứng
    • 2.2 Hướng của khối mạng lưới hệ thống núi
    • 2.3 Sự phân bổ địa hình
  • 3 Khoáng sản
  • 4 Khí hậu
    • 4.1 Các yếu tố hình thành khí hậu
      • 4.1.1 Vị trí địa lý
      • 4.1.2 Hình dạng và kích thước
      • 4.1.3 Địa hình
      • 4.1.4 Các dòng biển
    • 4.2 Hoàn lưu khí quyển và sự thay đổi thời tiết theo mùa
      • 4.2.1 Mùa đông
      • 4.2.2 Mùa hạ
    • 4.3 Đặc điểm những đới khí hậu
      • 4.3.1 Đới khí hậu cực
      • 4.3.2 Đới khí hậu cận cực
      • 4.3.3 Đới khí ôn đới
      • 4.3.4 Đới khí cận nhiệt đới gió mùa
      • 4.3.5 Đới khí nhiệt đới gió mùa
      • 4.3.6 Đới khí hậu cận xích đạo
      • 4.3.7 Đới khí hậu xích đạo
  • 5 Thủy văn
    • 5.1 Đặc điểm chung về sông ngòi
    • 5.2 Các lưu vực sông
      • 5.2.1 Lưu vực Bắc Băng Dương
      • 5.2.2 Lưu vực Thái Bình Dương
      • 5.2.3 Lưu vực Ấn Độ Dương
      • 5.2.4 Lưu vực nội lưu
    • 5.3 Các hồ
    • 5.4 Băng hà
  • 6 Các đới cảnh sắc tự nhiên
    • 6.1 Vòng đai cực và cận 2 cực
    • 6.2 Vòng đai ôn đới
      • 6.2.1 Đới rừng lá kim
      • 6.2.2 Đới rừng hỗn hợp và rừng lá rộng
      • 6.2.3 Đới thảo nguyên rừng và thảo nguyên
      • 6.2.4 Đới bán hoang mạc và hoang mạc ôn đới
    • 6.3 Vòng đai cận nhiệt đới gió mùa
      • 6.3.1 Đới rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt đới gió mùa
      • 6.3.2 Đới rừng hỗn hợp cận nhiệt đới gió mùa gió mùa
    • 6.4 Vòng đai nhiệt đới gió mùa
    • 6.5 Vòng đai cận xích đạo
      • 6.5.1 Đới rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanh
      • 6.5.2 Đới rừng gió mùa, rừng thưa, xavan cây bụi
    • 6.6 Vòng đai xích đạo
  • 7 Các khu vực địa lý tự nhiên
    • 7.1 Bắc Á
    • 7.2 Trung Á
    • 7.3 Tây Nam Á
    • 7.4 Nam Á & Khu vực Đông Nam Á
    • 7.5 Đông Á
  • 8 Địa lý xã hội
    • 8.1 Dân cư
    • 8.2 Thành phần chủng tộc
    • 8.3 Các vương quốc và vùng lãnh thổ
    • 8.4 Tình hình sử dụng tài nguyên
  • 9 Chú thích
  • 10 Tham khảo
  • 11 Liên kết ngoài

Vị trí địa lýSửa đổi

Châu Á Thái Tỉnh bình Dương là khối lục địa khổng lồ nằm trọn vẹn trên bán cầu Bắc (chỉ có một số trong những hòn đảo kéo dãn xuống bán cầu Nam) và chiếm một không khí rất rộng. Điểm cực Bắc là mũi Seliusky trên bán hòn đảo Taymyr thuộc Nga ở vĩ tuyến 77°44′ Bắc. Điểm cực Nam là mũi Piai trên bán hòn đảo Mã Lai ở vĩ tuyến 1°16′ Bắc. Từ Bắc xuống Nam của châu Á kéo dãn hơn thế nữa 76 vĩ tuyến, tức là khoảng chừng 8500km. Điểm cực Tây của châu Á là mũi Baba trên bán hòn đảo Tiểu Á thuộc Thổ Nhĩ Kỳ ở tọa độ 26°4′ Đông, và điểm cực Đông là mũi Dezhnev trên bán hòn đảo Chukostki thuộc Nga ở kinh tuyến 169°40′ Đông[7]. Nếu tính cả những hòn đảo hoặc quần hòn đảo thì điểm cực Bắc của châu Á lên tới tận 81°13′ trên hòn đảo Komsomolets thuộc Liên bang Nga, còn điểm cực Nam xuống tới tận hòn đảo Dana thuộc Indonesia.Chiều rộng từ bờ Tây đến bờ Đông nơi lãnh thổ rộng nhất là 9200km

Về hình dạng, nếu so với những lục địa khác trên toàn thế giới thì đại lục Á-Âu nói chung và châu Á nói riêng xuất hiện phẳng dạng hình khối vĩ đại nhất. Trừ phía Tây của đại lục Á-Âu tức châu Âu được kéo dãn ra tựa như một bán hòn đảo lớn thì phần phía Đông lục địa, trái lại là một khối khổng lồ. Ở phần này đường bờ biển tuy bị chia cắt mạnh, có nhiều vịnh biển, nhiều bán hòn đảo lớn tuy nhiên do diện tích quy hoạnh s lục địa rất rộng nên sự chia cắt lãnh thổ theo chiều ngang như vậy xem ra không đáng kể. Phần lục địa có dạng hình khối nổi bật nổi bật, nhất là những bộ phận nằm trong lòng vĩ tuyến 20° Bắc và 70° Bắc, làm cho những vùng TT của lục địa như Trung Á và Nội Á nằm cách bờ biển rất xa, có nơi đến 2500km. Những Đk về vùng địa lý như vậy đã có tác động rất rộng tới sự hình thành khí hậu và cảnh sắc tự nhiên trên lục địa.

Về mặt số lượng giới hạn, châu Á kéo dãn từ vùng cực bắc đến vùng Xích đạo, tiếp giáp với 2 lục địa tính trên đất liền và 3 đại dương, châu Á tiếp giáp 5 lục địa tính luôn trên biển khơi và 4 đại dương to lớn. Các lục địa đó là châu Phi ở phía Tây Nam, châu Âu ở phía Tây Bắc, châu Úc ở phía Đông Nam và Bắc Mỹ thuộc châu Mỹ ở phía Đông Bắc. Trong 4 châu trên thì châu Phi được tiếp nối đuôi nhau với châu Á bởi eo đất Suez (đã biết thành cắt đứt bởi kênh đào Suez), còn những mặt Bắc, Đông và Nam đều tiếp giáp với những đại dương, theo thứ tự là Bắc Băng Dương, Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Thuộc phạm vi mỗi đại dương, ven theo bờ lục địa thường có những biển nhỏ được phân cách với đại dương bởi những bán hòn đảo, hòn đảo và quần hòn đảo.

  • Phía Bắc tiếp giáp với Bắc Băng Dương. Dọc theo bờ có những biển như Laptev, Chuckchi. Hầu hết đều nằm trên thềm lục địa với độ sâu không thật 300 m. Bắc Băng Dương nằm trên những vĩ độ cực và cận cực nên thời tiết quanh năm giá buốt, mặt biển bị bao trùm bởi một lớp băng rất dày, tựa như một sân trượt băng khổng lồ. Điều kiện đó tác động rất rộng đến việc hình thành khí hậu, cảnh sắc tự nhiên cũng như đời sống và hoạt động giải trí và sinh hoạt kinh tế tài chính của con người ở phần phía Bắc lục địa.

Khu vực Khu vực Đông Nam Á với những hòn đảo và vùng biển quan trọng

  • Phía Đông châu Á giáp với Thái Bình Dương. Dọc theo bờ Tây Thái Bình Dương, đáy biển có cấu trúc rất phức tạp, tạo thành nhiều biển, phân cách với đại dương bởi nhiều hòn đảo, chuỗi hòn đảo hình vòng cung. Các biển quan trọng nhất là Bering, Okhotsk, Nhật Bản, Hoàng Hải và Hoa Đông. Các biển này phân cách với nhau và đại dương bởi những bán hòn đảo Kamchatka, Triều Tiên, những quần hòn đảo Aleutian, Kuril, Ryukyu cùng những hòn đảo Sakhalin, Đài Loan… Dọc theo bờ Đông những vòng cung hòn đảo của Đông Á là những vực biển hẹp và rất sâu như Kuril (10.549 m), Nhật Bản (9764 m), Marian (11.034 m), Ryukyu (7507 m) và Philipines (10.497 m)[7]… Tính chất phức tạp của bờ Tây Thái Bình Dương có tương quan ngặt nghèo đến quy trình chuyển dời, xô húc của những mảng Thái Bình Dương với mảng Á-Âu và những mảng khác.
  • Phía Đông Nam châu Á, nơi tiếp giáp giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, có một khối mạng lưới hệ thống gồm những bán hòn đảo, hòn đảo và quần hòn đảo, những biển và vịnh biển xen kẽ với nhau rất phức tạp. Đó là khu vực Khu vực Đông Nam Á. Thuộc khu vực này gồm những bán hòn đảo Trung Ấn và quần hòn đảo Mã Lai. Quần hòn đảo Mã Lai rất rộng, có số lượng hòn đảo lớn số 1 toàn thế giới. Trong số hơn 2 vạn quần hòn đảo lớn nhỏ có 6 hòn đảo lớn số 1, đó là Borneo (ở Malaysia gọi là Kalimantan), Sumatra, Java, Sulawesi, Luzon và Mindanao. Nằm giữa những hòn đảo nói trên có nhiều biển lớn và quan trọng, trong số đó đáng để ý nhất là Biển Đông (tên quốc tế là biển Nam Trung Hoa), biển Java, biển Sulu, biển Sulawesi, biển Banda… Biển Đông là biển lớn số 1, cấu trúc của đáy biển khá phức tạp: vùng biển phía Đông đường kinh tuyến 110° Đông nhìn chung là vùng biển sâu hơn 4000 m, đáy biển có nhiều hòn đảo ngầm và hòn đảo sinh vật biển. Hai quần hòn đảo Hoàng Sa và Trường Sa đều là những hòn đảo sinh vật biển nằm trong vùng biển này. Vùng biển đường kinh tuyến nói trên, trái lại nằm trên một thềm lục địa nông, thường không thật 100m. Biển Đông được nối với biển Java qua một eo biển rộng là Karimata nằm trong lòng hòn đảo Borneo và Billiton thuộc Indonesia.
  • Phía Nam châu Á tiếp giáp với Ấn Độ Dương. Bờ biển ở đây bị chia cắt mạnh, tạo thành 3 bán hòn đảo lớn là Trung Ấn, Indostan (Ấn Độ) và Ả Rập. Nằm giữa những bán hòn đảo đó là những biển và vịnh biển lớn như biển Andaman, biển Ả Rập, vịnh Bengal, vịnh Ba Tư…
  • Phía Tây châu Á tiếp giáp với phần phía Đông Địa Trung Hải thuộc Đại Tây Dương. Đây là con phố biển quốc tế tiếp nối đuôi nhau Đại Tây Dương với Ấn Độ Dương nên có ý nghĩa trọng điểm về mặt kinh tế tài chính và chính trị.

Tóm lại, những biển và đại dương xung quanh châu Á không những làm ranh giới tự nhiên cho lục địa mà còn tồn tại tác động rất rộng so với Đk tự nhiên cũng như sự tăng trưởng kinh tế tài chính-xã hội của những vương quốc hải hòn đảo và ven bờ. Đặc biệt, sự xuất hiện của Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương to lớn cạnh bên châu Á khổng lồ đã tạo ra sự tương phản mạnh mẽ và tự tin giữa biển và đất liền, là một trong những nguyên nhân làm cho hoàn lưu gió mùa tăng trưởng và phân bổ rộng trên châu Á hơn bất kỳ một lục địa nào khác trên toàn thế giới.

Địa hìnhSửa đổi

Quá trình tăng trưởng lâu dài của đại lục Á-Âu nói chung và châu Á nói riêng cùng với cấu trúc địa chất phức tạp làm cho địa hình của châu Á rất phong phú chủng loại. Một số điểm lưu ý chính của địa hình châu Á là:

Bề mặt bị chia cắt thẳng đứngSửa đổi

Địa hình châu Á

Trên lãnh thổ châu Á có khá đầy đủ những dạng địa hình rất khác nhau: những núi và sơn nguyên cao, những cao nguyên và đồng bằng to lớn với nhiều nguồn gốc, kiểu loại rất khác nhau, những thung lũng rộng và bồn địa kín. Tất cả những dạng địa hình đó nằm xen kẽ với nhau làm cho mặt phẳng địa hình lục địa bị chia cắt rất mạnh.

  • Các khối mạng lưới hệ thống núi trung bình và cao phân bổ rải khắp lục địa như những dãy Đại Hưng An, Altai, Tần Lĩnh, Thiên Sơn, Côn Lôn, Himalaya cao trung bình 5.000-6.000 m, trong số đó dãy núi Pamir cao hơn nữa 7.000 m và đỉnh Chocolungma (còn gọi là đỉnh Everest) cao 8.848 m là đỉnh núi tốt nhất toàn thế giới.(Còn được gọi là ‘Nóc nhà đất của toàn thế giới’)
  • Bên cạnh những khối mạng lưới hệ thống núi cao có những đồng bằng thấp, to lớn và phẳng phiu như Lưỡng Hà, Turan, Hoa Bắc, Hoa Trung, Hoa Nam, Ấn-Hằng…

Hướng của khối mạng lưới hệ thống núiSửa đổi

Các dãy núi của châu Á đuổi theo nhiều hướng rất khác nhau trong số đó hai hướng đó là Đông-Tây và Bắc-Nam.

  • Hướng Đông-Tây (hoặc gần Đông-Tây) gồm có những dãy núi chạy dài từ bán hòn đảo Tiểu Á, sơn nguyên Iran đến Himalaya, những khối mạng lưới hệ thống núi của vùng Trung Á và Nội Á.
  • Hướng Bắc-Nam (hoặc gần Bắc-Nam) gồm những dãy núi dọc theo miền Đông Á, Khu vực Đông Nam Á, Nam Á như Ghat Đông, Ghat Tây của Ấn Độ, Ural và Kamchatka của Nga, Trường Sơn của Việt Nam…

Sự phân bổ địa hìnhSửa đổi

Sự phân bổ những dạng địa hình trên mặt phẳng lục địa không đồng đều. Các khối mạng lưới hệ thống núi và sơn nguyên tốt nhất đều triệu tập ở vùng TT lục địa, tạo thành một vùng núi cao, đồ sộ và hiểm trở nhất toàn thế giới. Từ khối núi Pamir tỏa ra 3 cánh núi chính:

  • Cánh Đông Bắc gồm những khối mạng lưới hệ thống núi tiếp nối đuôi nhau nhau: Thiên Sơn, Altai, Sayan cho tới hướng đông bắc Siberi;
  • Cánh phía Tây gồm dãy Hindu Kush và khối mạng lưới hệ thống những núi thuộc sơn nguyên Iran cho tới Tiểu Á và Nam Âu;
  • Cánh Đông Nam gồm có những núi thuộc khối Tây Tạng, Himalaya và Khu vực Đông Nam Á.

Ba cánh núi này chia mặt phẳng châu Á thành ba phần rất khác nhau:

  • Phần Bắc và Tây Bắc với địa hình đa phần là đồng bằng, sơn nguyên thấp, rộng và tương đối phẳng phiu như Turan (Trung Á), Tây Siberi và cao nguyên Trung Siberi. Đây là bộ phận được hình thành trên những nền Tiền Cambri và Cổ Sinh, có địa hình thấp dần và mở rộng về phía Bắc.
  • Phần Đông gồm những núi và sơn nguyên cao, những cao nguyên, núi trung bình, núi thấp xen với những đồng bằng nhỏ ven bờ. Đây là bộ phận được hình thành trên vùng nền Trung Hoa, những đới uốn nếp Cổ Sinh, Trung Sinh. Tất cả được thổi lên mạnh mẽ và tự tin vào thời điểm cuối đại Tân Sinh. Đặc biệt, địa hình của phần phía Đông này còn có cấu trúc dạng bậc, thấp dần từ trong nước ra phía biển.
  • Phần Nam và Tây Nam gồm những khối mạng lưới hệ thống núi uốn nếp trẻ, những sơn nguyên và những đồng bằng xen kẽ với nhau. Địa hình ở đây bị chia cắt mạnh nhất so với hai bộ phận trên.

Cấu tạo sơn văn của châu Á như vậy có tác dụng phân loại tác động của những đại dương so với lục địa: phần Bắc chịu tác động của Bắc Băng Dương, phần Đông chịu tác động của Thái Bình Dương, phần Nam và Tây Nam chịu tác động của Ấn Độ Dương và Địa Trung Hải. Tác động của những đại dương có tác động quan trọng đến việc hình thành khí hậu, cảnh sắc tự nhiên và những hoạt động giải trí và sinh hoạt kinh tế tài chính-xã hội của con người.

Khoáng sảnSửa đổi

Khoáng sản của Châu Á Thái Tỉnh bình Dương tuy không được khai thác khá đầy đủ tuy nhiên rất phong phú và có số lượng lớn. Các loại có trữ lượng đáng kể là dầu mỏ, than, sắt, những sắt kẽm kim loại màu như đồng, chì, thiếc và bôxit. Về nguồn gốc hình thành và sự phân bổ của nó rất phức tạp nhưng nhìn chung trong những đới thiết kế triệu tập một số trong những loại tài nguyên chính. Riêng những mỏ dầu và khí đốt thường phân bổ trong những miền bị lún xuống, được bồi trầm tích dày thuộc những miền võng trên nền, trước núi hoặc những vùng thềm lục địa. Sự phân bổ những tài nguyên chính trọn vẹn có thể phân biệt như sau

  • Các khu vực nền cổ là nơi triệu tập nhiều sắt, mangan, bôxit, vàng và một số trong những sắt kẽm kim loại quý và hiếm. Ví dụ: những mỏ sắt lớn ở Ấn Độ, Đông Bắc Trung Quốc, Triều Tiên, Trung Siberi và vùng nền Nga. Ở Ấn Độ ngoài sắt còn tồn tại mangan với hàm lượng cao và trữ lượng đứng đầu toàn thế giới, vàng, kim cương; Ở Trung Quốc và Trung Siberi có nhiều vônfram, kim cương, vàng, bôxit…
  • Đới uốn nếp Cổ sinh có nhiều sắt kẽm kim loại màu như đồng, chì, thiếc, kẽm. Các loại này còn có nhiều ở Kazakhstan và vùng núi Nam Siberi.
  • Đới uốn nếp Trung sinh có thiếc là kim khoáng quan trọng nhất. Thiếc thường kèm theo vônfram hoặc chì, kẽm, vàng. Các vùng có nhiều thiếc nhất là vùng núi Đông Siberi và vùng Khu vực Đông Nam Á. Thiếc ở Khu vực Đông Nam Á triệu tập trong một dải kéo dãn từ cao nguyên Vân Quý qua bán hòn đảo Trung Ấn đến những hòn đảo Bangka và Billiton thuộc Indonesia. Thiếc ở đây chiếm tới 70% trữ lượng toàn thế giới. Giờ đây, sản lượng khai thác thiếc của Trung Quốc, Indonesia và Malaysia đang đứng hàng hai, ba, tư toàn thế giới sau Brasil.
  • Đới uốn nếp Tân sinh không được nghiên cứu và phân tích khá đầy đủ tuy nhiên người ta thấy có nhiều tài nguyên rất khác nhau như đồng, chì, kẽm, bôxit và tiếp sau đó là sắt, mangan và thủy ngân. Ngoài ra, ở Tiểu Á và Iran còn tồn tại nhiều crôm và môlípđen.

Các tài nguyên tích điện như than đá, dầu mỏ và khí đốt phân bổ ở nhiều đới rất khác nhau, nhưng nhiều nhất vẫn là trong đới uốn nếp Cổ sinh và những miền võng trước núi thuộc đới uốn nếp Tân sinh và trên những nền cổ. Các vùng than có trữ lượng lớn gọi là bồn địa than, có nhiều ở Trung Quốc, Ấn Độ, Mông Cổ và Trung Siberi thuộc Nga. Các mỏ dầu và khí đốt triệu tập nhiều ở đồng bằng Tây Siberi, vùng Trung Á, hòn đảo Sakhalin và Nhật Bản. Ở Trung Quốc, dầu khí triệu tập ở những vùng bồn địa Tarim, Xaidam, Dungari, Tứ Xuyên và cao nguyên Gobi… Ở thềm lục địa phía Nam Biển Đông, ở Indonesia, Myanma và đồng bằng Ấn-Hằng, vùng đồng bằng Lưỡng Hà và ven vịnh Ba Tư là những nơi có trữ lượng dầu thuộc hàng lớn số 1 châu Á.

Khí hậuSửa đổi

Các yếu tố hình thành khí hậuSửa đổi

Vị trí địa lýSửa đổi

Châu Á Thái Tỉnh bình Dương kéo dãn từ Bắc Cực cho tới xích đạo nên lượng bức xạ Mặt Trời phân bổ không đều, giảm dần từ Nam lên Bắc. Ở những vĩ độ phía Nam, tổng lượng bức xạ hằng năm cao, thay đổi từ 120-180 kcal/cm², trong số đó vùng Tây Nam Á đạt tốt nhất, từ 180-220 kcal/cm². Ở những vĩ độ trung bình từ 100-120 kcal/cm², còn những vùng từ vòng cực trở lên phía Bắc thì không thật 80 kcal/cm². Lượng bức xạ phân bổ không đồng đều là nguyên nhân đa phần làm cho Đk nhiệt nói riêng và khí hậu nói chung thay đổi từ Nam lên Bắc.

Hình dạng và kích thướcSửa đổi

Châu Á Thái Tỉnh bình Dương rộng, với dạng hình khối vĩ đại đã làm cho những vùng trong nước quanh năm chịu tác động của khối khí lục địa khô, dễ bị sưởi nóng và hóa lạnh theo mùa. Đó là Đk hình thành những TT khí áp. Mặt khác, Đk nhiệt và khí áp nó lại tương phản với những đại dương xung quanh theo mùa, làm cho gió mùa tăng trưởng thoáng đãng lục địa. Có thể nói châu Á là lục địa duy nhất trên toàn thế giới có khá đầy đủ những kiểu khí hậu gió mùa: gió mùa xích đạo, gió mùa nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt đới gió mùa và ôn đới.

Địa hìnhSửa đổi
Ảnh hưởng của địa hình lên một số trong những điểm
Địa điểm

Nhiệt độ trung bình tháng 1

Nhiệt độ trung bình tháng 7
Bắc Kinh

-1.6

26.1
Calcutta

19.5

28.9
Tp Hà Nội Thủ Đô

16.4

28,9

Cấu tạo mặt phẳng lục địa bị chia cắt mạnh có tác động đến việc phân bổ nhiệt, lượng mưa và sự phân hóa khí hậu rất phức tạp.

Trước hết, những mạch núi hướng Tây-Đông có tác dụng ngăn những khối khí lạnh từ phía Bắc xuống và những khối khí nóng ẩm từ phía Nam lên, do đó những vùng ở phía Nam mạch núi lúc nào thì cũng ấm hơn những vùng ở phía Bắc mạch núi trên cùng vĩ độ. Ví dụ những vùng Địa Trung Hải, Trung Á, Nội Á tuy nằm trên cùng vĩ độ nhưng Địa Trung Hải nhờ có những dãy núi chắn ở phía Bắc và tác động của biển nên ngày đông ấm, trong lúc hai vùng sau không tồn tại núi chắn nên nhiệt độ trung bình thấp hơn thật nhiều. Tương tự, những vùng Bắc Ấn Độ nằm trên cùng vĩ độ với Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam nhưng ở Bắc Ấn Độ nhờ dãy Himalaya chắn nên nhiệt độ trung bình về ngày đông lúc nào thì cũng cao hơn nữa hai vùng nói trên.

Ngoài ra, những bồn địa nằm trong lòng những vùng núi và sơn nguyên cao về ngày đông không khí bị hóa lạnh mạnh nên có nhiệt độ thấp hơn những vùng xung quanh. Về mùa hạ, không khí trong bồn địa lại bị sưởi nóng nên lại sở hữu nhiệt độ cao hơn nữa. Các vùng núi cao ở Thiên Sơn, Tây Tạng, Hindu Kush, Himalaya càng lên rất cao nhiệt độ càng giảm. Đến độ cao 30004000 m trở lên, nhiệt độ xuống còn 0°C và khởi đầu đới tuyết vĩnh viễn.

Cuối cùng, địa hình còn làm lượng mưa trên châu Á phân bổ không đồng đều. Các mạch núi hướng Đông-Tây hoặc Bắc-Nam có tác dụng chắn gió từ đại dương vào sâu trong lục địa. Kết quả là những sườn đón gió mưa nhiều, còn những sườn khuất gió mưa ít. Ví dụ, những vùng thuộc sườn Nam dãy Himalaya có lượng mưa trung bình năm từ 30004000mm trong lúc Tây Tạng nằm ở vị trí phía Bắc dãy núi thì mưa ít, không thật 300 mm một năm.

Các dòng biểnSửa đổi

Các dòng biển cũng luôn có thể có tác động quan trọng đến khí hậu những vùng tiếp cận. Trong số những dòng chảy gần bờ, quan trọng nhất là loại lạnh Kuril-Kamchatka chảy từ phía Bắc xuống làm cho miền duyên hải Đông Bắc Á về ngày đông rất lạnh, ngày hè hơi lạnh, thời tiết âm u và thường có mưa cùng dòng nóng Kuroshio từ phía Nam dọc theo bờ Đông Bắc Philippines và Đông Nam Nhật Bản.

Hoàn lưu khí quyển và sự thay đổi thời tiết theo mùaSửa đổi

Mùa đôngSửa đổi
Bản đồ thể hiện gió mùa tại Ấn Độ. Vào ngày đông là gió Đông Bắc, mùa hạ là gió Tây Nam

Về ngày đông: Không khí vùng TT, nhất là vùng Đông Bắc Siberi bị hóa lạnh mạnh. Nhiệt độ trung bình tháng 1 những vùng Trung Á và Nội Á thay đổi từ -10°C đến -40°C, còn ở vùng Đông Siberi xuống tới từ -40°C đến -50°C. Do sự hóa lạnh đó, trên lục địa hình thành một áp cao được gọi là áp cao Siberi. Áp cao này còn có trị số trung bình nhiều năm đạt tới 1040 mb (hoặc 780mm/Hg). Áp cao Siberi là một xoáy nghịch lớn số 1 toàn thế giới, không khí trong vùng áp cao lạnh và rất khô, tạo ra thời tiết trong sáng và yên tĩnh. Vào giữa ngày đông, áp cao Siberi gần như thể bao trùm toàn bộ châu Á, còn ở phía Tây thu hẹp thành một dải chạy dọc vĩ tuyến 60° Bắc và tiếp nối đuôi nhau với áp cao Axo. Ở phía Bắc lục địa có gió Tây Nam thổi từ trong nước lên phía Bắc, gây ra thời tiết rất khô và lạnh. Ở phía Đông, áp thấp Aleut cũng tăng trưởng mạnh, bao trùm gần như thể toàn bộ Bắc Thái Bình Dương làm cho Đông Á về mùa này cũng luôn có thể có gió thổi từ lục địa ra biển theo phía Tây hoặc Tây Bắc-Đông Nam. Đây là gió mùa ngày đông khô và rất lạnh, nhiệt độ thấp nhưng lượng tuyết rơi không đáng kể. Phần phía Nam lục địa, trị số khí áp giảm dần từ Bắc xuống Nam và tiếp sau đó chuyển sang đới áp thấp xích đạo. Tuy nhiên trên những sơn nguyên Tây Tạng và Quý Châu vẫn tồn tại những áp cao địa phương, còn trên Thái Bình Dương có áp cao Hawaii thường tác động đến Đông Nam Trung Quốc và bán hòn đảo Trung Ấn.

Do sự tương phản khí áp như vậy, toàn bộ phần Nam lục địa kể cả Tây Nam Á về ngày đông có gió Đông Bắc từ lục địa thổi xuống. Tuy nhiên do tác động của những dãy núi cao theo phía Đông-Tây, gió Đông Bắc từ áp cao Siberi không thể xâm nhập tới bán hòn đảo phía Nam được. Bởi vậy, gió Đông Bắc ở khu vực này thực ra là gió mậu dịch Đông Bắc từ những áp cao cận nhiệt đới gió mùa thổi về xích đạo. Gió mậu dịch mang theo khối khí nhiệt đới gió mùa lục địa nên không tồn tại mưa, thời tiết ổn định, trong sáng và tương đối nóng. Riêng khu vực Nam Trung Hoa và Đông Bắc bán hòn đảo Trung Ấn, gió Đông Bắc xuất phát từ vùng Nội Á thổi xuống, còn phần Bắc bán hòn đảo Indostan lại sở hữu gió Tây Bắc từ Trung Á thổi xuống nên thời tiết nói chung khô và hơi lạnh.

Như vậy về ngày đông, trên toàn bộ châu Á đều phải có gió thổi từ lục địa ra biển. Thời tiết khắp nơi khô và lạnh. Nhiệt độ giảm dần từ Nam lên Bắc và phần lớn lãnh thổ dưới 0°C, chỉ có phần Hoa Nam, những bán hòn đảo Trung Ấn, Ấn Độ, Arabia và Tiểu Á có nhiệt độ trên 0°C. Các phần trong nước, nhất là Đông Siberi là nơi có nhiệt độ trung bình thấp nhất, từ -30°C trở xuống.

Mùa hạSửa đổi

Về mùa hạ: Không khí trong lục địa nóng lên, áp cao Siberi suy yếu dần rồi biến mất, còn ở phía Nam, trên sơn nguyên Iran hình thành một áp thấp, được gọi là áp thấp Iran (áp thấp Nam Á). Áp thấp Iran có trị số trung bình nhiều năm ở vùng TT là 994 mb (hoặc 745,5 mm/Hg). Vào giữa mùa hạ, áp thấp này cùng với áp thấp Bắc Phi và áp thấp Xích đạo phối thích phù hợp với nhau thành một đai áp thấp bao trùm phần lớn châu Á và gần như thể toàn bộ Bắc Phi. Cũng trong thời hạn này, ở phía Đông áp thấp Aleut biến mất và áp cao Hawaii tăng trưởng, chiếm toàn bộ phần Bắc Thái Bình Dương và lan sang phần bờ Đông Á. Ở bán cầu Nam, những khu áp cao Nam Phi, Nam Ấn Độ Dương và Úc cũng tăng trưởng thành một đới áp cao liên tục. Sự phân bổ khí áp như vậy làm cho hoàn lưu không khí trên lục địa về mùa hạ khá phức tạp. Ở vùng Bắc Á và Nội Á có gió Bắc hoặc Đông Bắc. Sự thống trị của gió thành phần Bắc ở khu vực nói trên dẫn tới kết quả là không khí cực và ôn đới khi xuống phía Nam bị nóng lên, nhiệt độ hạ xuống nên mưa rất ít. Về mùa hạ, những vùng Bắc Á có thời tiết ẩm và mát, còn ở Trung Á và Nội Á thì trái lại, rất khô và nóng.

Đường đi của cơn lốc nhiệt đới gió mùa Xangsane năm 2006. Đầu tiên, nó hình thành tại phía Tây Thái Bình Dương, vượt qua Philippines rồi đổ xô vào Việt Nam, gây thiệt hại lớn cho những tỉnh miền Trung.

Ở Nam Á, Khu vực Đông Nam Á và Đông Á về mùa này còn có gió Tây Nam và Đông Nam thổi từ biển vào được gọi là gió mùa mùa hạ. Ở Nam Á, Khu vực Đông Nam Á có gió mùa mùa hạ mang theo khối khí xích đạo nóng ẩm từ Ấn Độ Dương tới, gây mưa lớn, nhất tại những sườn đón gió như Gaths Tây ở Ấn Độ, Nam Himalaya, Tây Myanma, Tây Nam Campuchia… Khối khí xích đạo trọn vẹn có thể xâm nhập xa về phía Bắc cho tới dãy Tần Lĩnh và frong nhiệt đới gió mùa cũng tiến theo cho tới tận chân núi Himalaya tiếp sau đó vòng lên phía Bắc cho tới thung lũng sông Trường Giang. Do tác động của không khí xích đạo, toàn bộ vùng nằm ở vị trí phía Nam frong nhiệt đới gió mùa đều phải có thời tiết nóng, không khô ráo và có mưa nhiều. Ở Đông Á, nơi có gió mùa Đông Nam cũng mang theo khối khí nhiệt đới gió mùa và ôn đới hải dương từ Thái Bình Dương vào, cũng luôn có thể có mưa nhiều. Tuy nhiên, do những dãy núi theo phía Bắc-Nam nên gió mùa chỉ hạn chế trong một dải không rộng, dọc theo phía Đông lục địa. Ngoài ra, ở những vùng duyên hải Nam Á, Khu vực Đông Nam Á và Đông Á về mùa hạ thường chịu tác động của áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão nhiệt đới gió mùa. Các áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão này thường được hình thành trong vịnh Bengal, vùng biển phía Đông Việt Nam hoặc phía Đông Philippines, tiếp sau đó dịch chuyển sang phía Tây, đổ xô vào Đông Nam Ấn Độ, Bangladesh, một số trong những vượt sang biển Ả Rập, đổ xô sang bờ Tây Ấn Độ và trọn vẹn có thể sang tận bán hòn đảo Arabia. Ở Đông Á, áp thấp nhiệt đới gió mùa và bão thường trải qua Philippines đến bờ Đông Việt Nam, Đông Trung Quốc và trọn vẹn có thể tới cả bán hòn đảo Triều Tiên và Nhật Bản. Chúng làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh, có gió to, mưa lớn. Nhiều cơn lốc gây tác hại lớn cho sản xuất nông nghiệp, những khu công trình xây dựng xây dựng và đời sống nhân dân vùng biển.

Tóm lại, về mùa hạ, phần lớn lục địa chịu tác động của gió từ biển thổi vào, có mưa phổ cập ở nhiều nơi. Mặt khác về mùa này lục địa được sưởi nóng đến nhiệt độ cao. Đường đẳng nhiệt 0°C vào tháng 7 chạy rất xa về phía Bắc của những hòn đảo và quần hòn đảo thuộc Bắc Băng Dương. Đường đẳng nhiệt 4°C chạy men theo rìa phía Bắc lục địa, đi dần xuống phía Nam thì nhiệt độ cũng tăng dần lên.

Đặc điểm những đới khí hậuSửa đổi

Nhiệt độ (°C) và lượng mưa trung bình tháng (mm) tại một số trong những điểm của châu Á[8]
Địa điểm

Tọa độ

Độ cao trung bình

Tháng

Năm
I

II

III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII
Riyadh

24°42’B
46°43’Đ

609m

14,2
17

16,2
19

21,2
18

24,9
17

29,6
10

33,3
0

33,6
0

33,6
0

30,7
0

25,9
0

20,5
4

15,5
12

24,9
97
Yangon

16°46’B
96°10’Đ

23m

25,1
4

26,42
5

28,5
8

30,4
48

29,1
309

27,5
502

27
578

27,3
538

27,9
391

27,2
190

25,4
63

15,5
13

27,4
2649
Ulan Bator

47°55’B
156°59’Đ

1309m

-29
1

-25,5
1

-13,1
1

-0,67
3

7,7
14

14,5
35

17,8
70

15,2
59

7
29

-3,2
6

-14,4
4

-23,7
8

-3,9
231
Khabarovsk

48°28’B
135°03’Đ

61m

-23
5

-17,4
5

-8,2
7

2,8
24

10,9
65

16,7
98

20,2
129

19,6
125

13,6
49

4,2
34

-8,3
16

-19,4
8

0,9
564
TP.Hồ Chí Minh

10°46’B
106°41’Đ

?

26,35
13,8

27,7
4,1

29,15
10,5

30,2
50,4

29,6
216,4

28,5
311,7

28,15
293,7

28,05
269,8

27,85
327,1

27,55
266,7

26,9
116,5

26,1
48,3

28
1931
Đới khí hậu cựcSửa đổi

Thuộc phạm vi đới này còn có những hòn đảo, quần hòn đảo và một dải hẹp dọc theo duyên hải phía Bắc lục địa. Giới hạn phía Nam gần trùng với đường vĩ tuyến 71° Bắc. Do vị trí nằm trên những vĩ độ cao nên quanh năm thống trị khối khí cực khô và lạnh nên về ngày đông, ở đây có đêm địa cực kéo dãn (từ 75° Bắc trở lên, đêm cực kéo dãn hơn thế nữa 98 ngày), nhiệt độ rất thấp. Nhiệt độ trung bình tháng 1 xuống tới -34°C trên bán hòn đảo Taymyr. Về ngày đông thường có gió mạnh và bão tuyết, thời tiết rất giá buốt. Về mùa hạ trái lại sở hữu ngày liên tục kéo dãn (từ 75° Bắc trở lên, ngày liên tục có 102 ngày) tuy nhiên do cường độ bức xạ yếu nên nhiệt độ mùa hạ ở đây vẫn thấp. Nhiệt độ trung bình tháng ấm nhất vẫn không thể vượt quá 5°C. Mùa hạ thường có gió Bắc, thời tiết lạnh, hay có sương mù hoặc mưa tuyết. Lượng mưa trung bình năm 100200mm.

Đới khí hậu cận cựcSửa đổi

Đới khí hậu cận cực tạo thành một dải hẹp nằm ở vị trí phía Nam đới khí hậu cực. Giới hạn của đới này gần trùng với vòng cực Bắc. Trong đới này còn có sự thay đổi khối khí theo mùa: ngày đông là khối khí cực lục địa, còn mùa hạ là khối khí ôn đới ấm và ẩm hơn. Thời tiết giữa hai mùa phân biệt khá rõ rệt. Mùa đông rất lạnh, nhất là những vùng nằm sâu trong lục địa do sự biến tính của gió thổi từ Đại Tây Dương. Nhiệt độ trung bình tháng thay đổi từ -40°C đến -50°C ở vùng Trung và Đông Siberi. Màu hạ tương đối ấm, nhiệt độ trung bình tháng trọn vẹn có thể vào lúc 8-10°C. Đới khí hậu cận cực trọn vẹn có thể phân thành 3 kiểu rất khác nhau: Khí hậu cận cực hải dương ở phía Tây có ngày đông tương đối dịu, mùa hạ mát và không khô ráo; Khí hậu cận cực lục địa có ngày đông rất lạnh và biên độ nhiệt giữa hai mùa lớn số 1 trên Trái Đất; Khí hậu cận cực hải dương phía Đông tương tự như ở phía Tây nhưng có mùa ướp đông hơn và thường có gió Bắc hoặc Đông Bắc, còn mùa hạ có gió Đông Nam.

Đới khí ôn đớiSửa đổi

Đới khí hậu ôn đới chiếm một dải rộng nhất. Đường ranh giới phía Nam của đới thay đổi trong tầm 40° Bắc ở Trung Á đến 35° Bắc ở phía Triều Tiên, Nhật Bản. Trên toàn đới, tuy quanh năm chịu tác động của khối khí ôn đới nhưng khí hậu có thay đổi từ Tây sang Đông, vì vậy trọn vẹn có thể chia ra làm 3 kiểu chính:

  • Kiểu khí hậu ôn đới lục địa hình thành trong vùng TT lục địa gồm có khu vực dãy Ural và Đại Hưng An. Trong khu vực này, quanh năm thống trị khối khí ôn đới lục địa, ngày đông rất khô và lạnh, còn mùa hạ ấm và ẩm hơn phía Bắc, tương đối khô nóng ở phía Nam. Nhiệt độ trung bình tháng 1 thay đổi từ -4°C trên thảo nguyên Trung Á đến -50°C ở những vùng Siberi. Còn tháng 7, nhiệt độ thay đổi từ 15°C ở phía Bắc đến 28°C ở phía Nam. Mưa rơi đa phần vào mùa hạ nhưng lượng giảm dần theo phía từ Bắc xuống Nam. Một dải rộng nằm ở vị trí phía Nam khu vực này kéo dãn từ Trung Á đến Mông Cổ là vùng khô hạn nhất, lượng mưa hằng năm không thật 250mm.
  • Kiểu khí hậu ôn đới gió mùa hình thành trong miền duyên hải phía Đông, gồm lưu vực sông Amur và hòn đảo Sakhalin. Về ngày đông, có gió Tây Bắc thổi từ lục địa ra khô và rất lạnh, còn về mùa hạ có gió Đông Nam từ biển thổi vào ấm và không khô ráo. Mưa rơi đa phần vào mùa hạ, chiếm 60-70% lượng mưa cả năm. Ngoài ra, về mùa hạ thỉnh thoảng còn tồn tại bão từ phía Đông Nam xâm nhập lên làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh. Nhiệt độ trung bình tháng 1 từ -25°C ở phía Bắc đến -15°C ở phía Nam. Nhiệt độ trung bình tháng 7 từ 15-20°C. Lượng mưa trung bình năm từ 500700mm.
  • Kiểu khí hậu ôn đới hải dương chiếm phần Đông Bắc biển Okhotsk, bán hòn đảo Kamchatka và quần hòn đảo Kuril. Kiểu khí hậu này chịu tác động mạnh từ biển, Hải lưu Kuril-Kamchatka lạnh và nhất là hoạt động giải trí và sinh hoạt của khí xoáy trên biển khơi Okhotsk và biển Bering. Về ngày đông ở đây đa phần có gió Bắc và Tây Bắc, còn mùa hạ có gió Nam và Đông Nam. Điều kiện khí hậu ở đây có sự thay đổi từ Bắc xuống Nam. Về mùa hạ mát và ẩm, nhiệt độ trung bình tháng 7 10-18°C, ngày đông từ -10°C đến -20°C. Lượng mưa trung bình năm từ 700900mm, lớp tuyết phủ về ngày đông dày hơn 100 cm.

Đới khí cận nhiệt đới gió mùaSửa đổi

Đới khí hậu cận nhiệt đới gió mùa chiếm một dải khá rộng, từ bờ Địa Trung Hải đến bờ Thái Bình Dương, trọn vẹn có thể phân thành 4 kiểu chính như sau:

  • Kiểu khí hậu cận nhiệt Địa Trung Hải hình thành trong khu vực bán hòn đảo Tiểu Á, sơn nguyên Armenia, những vùng thuộc Syria, Iraq… Điểm nổi trội của kiểu khí hậu này là mùa hạ khô và nóng, thời tiết ổn định và trong sáng, còn ngày đông trái lại do tác động của gió Tây và hoạt động giải trí và sinh hoạt của khí xoáy nên thời tiết hay thay đổi, mát dịu và mưa nhiều. Nhiệt độ trung bình tháng 1 4-12°C, tháng 7 25-28°C. Lượng mưa trung bình năm từ 500700mm.
  • Kiểu khí hậu cận nhiệt lục địa hình thành trong những miền trong nước, gồm có phần Nam những đồng bằng Trung Á, Nội Á và những vùng thuộc sơn nguyên Iran. Ở đây về mùa hạ chịu tác động của khối khí nhiệt đới gió mùa lục địa khô và nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 lên tới 30°C, nhiệt độ tương đối thấp và mưa rất hiếm. Về ngày đông do hoạt động giải trí và sinh hoạt của khí xoáy trên frong ôn đới nên có mưa, nhiệt độ thấp. Ở Tehran có năm nhiệt độ xuống thấp tới -20°C, còn ở Trung Á tới -30°C. Nhiệt độ trung bình tháng 1 ở những khu vực này thường từ -1 đến 0°C. Lượng mưa hằng năm không đáng kể, 100300mm.
  • Kiểu khí hậu cận nhiệt núi cao là một biến dạng đặc biệt quan trọng của kiểu khí hậu cận nhiệt lục địa, hình thành trên những sơn nguyên và núi cao 35004000 m trở lên, đa phần ở Pamir và Tây Tạng. Khí hậu vẫn mang tính chất chất chất lục địa khá rõ rệt: ngày đông rất lạnh và khô, mùa hạ mát. Biên độ nhiệt giữa từng mùa lớn, thời tiết trong thời gian ngày luôn luôn thay đổi, nhất là ở Tây Tạng. Lượng mưa trung bình hằng năm rất ít, vì thế những vùng núi và sơn nguyên cao phần lớn là hoang mạc núi cao.
  • Kiểu khí hậu cận nhiệt gió mùa chiếm phần phía Đông lãnh thổ Trung Quốc, phía Nam bán hòn đảo Triều Tiên và Nam Nhật Bản. Đặc điểm của kiểu khí hậu này trái chiều với kiểu cận nhiệt Địa Trung Hải. Ở đây, mùa hạ có gió Đông Nam thổi từ biển vào, thời tiết nóng và mưa nhiều. Lượng mưa mùa hạ chiếm tới 60-75% lượng mưa cả năm. Về ngày đông có gió Tây Bắc từ lục địa thổi ra, nói chung khô và lạnh, tuy nhiên còn nhờ hoạt động giải trí và sinh hoạt của khí xoáy nên thỉnh thoảng vẫn đang còn mưa. Lượng mưa trung bình năm 100015000mm, đấy là miền khí hậu không khô ráo nhất của đới khí hậu cận nhiệt.

Đới khí nhiệt đới gió mùaSửa đổi

Ở châu Á, đới khí hậu nhiệt đới gió mùa không tạo thành một dải liên tục mà chỉ chiếm khoảng chừng phần Tây Nam châu Á gồm có bán hòn đảo Ả Rập, phần Nam sơn nguyên Iran cho tới Tây Bắc Ấn Độ. Trong những khu vực này quanh năm thống trị khối khí nhiệt đới gió mùa lục địa và gió mậu dịch, vì thế mùa hạ rất khô và nóng còn ngày đông khô và hơi lạnh. Lượng mưa hằng năm rất ít, trung bình không tồn tại 100mm ở vùng đồng bằng và 300400mm ở miền núi. Do không khí khô nên kĩ năng bốc hơi lớn gấp hàng trăm lần kĩ năng mưa, gây ra tình trạng thiếu ẩm nóng bức. Điều kiện khí hậu ở đây tương tự như Sahara ở châu Phi. Nhiệt độ trung bình tháng 7 thay đổi từ 28°C đến 30°C, tháng 1 từ 12°C ở phía Bắc đến 20°C ở phía Nam. Biên độ nhiệt giữa từng mùa, ngày và đêm rất rộng.

Đới khí hậu cận xích đạoSửa đổi

Đới khí hậu cận xích đạo (hay gió mùa xích đạo) gồm có khu vực Nam Á (Ấn Độ, Bangladesh, Bắc Sri Lanka), bán hòn đảo Trung Ấn, Nam Trung Quốc và quần hòn đảo Philippines. Như vậy, so với những lục địa khác thì ở châu Á, đới khí hậu này dịch lên những vĩ độ cao hơn nữa, đồng thời ở phía Bắc, nó chuyển sang đới khí hậu cận nhiệt và mất hẳn đới khí hậu nhiệt đới gió mùa. Trong đới khí hậu cận xích đạo về mùa hạ có gió mùa từ biển thổi vào, nóng, không khô ráo và có mưa nhiều. Ngoài ra, thường có bão xâm nhập làm cho thời tiết nhiễu loạn mạnh và có mưa lớn. Do tác động của địa hình nên sự phân bổ mưa không đều: trên những sườn đón gió, mưa trung bình từ 20004000mm hoặc hơn, còn trên đồng bằng, từ 1000200mm. Nói chung đấy là nơi mưa nhiều nhất lục địa. Về ngày đông có gió mùa Đông Bắc từ lục địa thổi ra, thời tiết nhìn chung khô ráo. Tuy nhiên, như phần hoàn lưu khí quyển đã nói ở trên, về mùa này ở Bắc Ấn Độ, phía Bắc bán hòn đảo Trung Ấn thời tiết tương đối lạnh và có mưa do tác động của khí xoáy, chỉ có phần Nam những bán hòn đảo này tương đối nóng, thời tiết khô và trong sáng.

Đới khí hậu xích đạoSửa đổi

Đới khí hậu này gồm có phần Nam hòn đảo Sri Lanka, phần Nam bán hòn đảo Mã Lai và phần lớn quần hòn đảo Indonesia. Với vị trí nằm trên những hòn đảo và bán hòn đảo, biên độ nhiệt giữa từng mùa thấp hơn và lượng mưa trung bình hằng năm cao hơn nữa vùng xích đạo ở lục địa Phi. Biên độ nhiệt hằng năm ở đây 1-2°C, còn lượng mưa trung bình đạt tới 20004000mm. Riêng khu vực từ nửa Đông hòn đảo Java trở về phía Đông thuộc đới khí hậu gió mùa xích đạo của bán cầu Nam nên điểm lưu ý khí hậu mang tính chất chất chất mùa rõ rệt.

Thủy vănSửa đổi

Đặc điểm chung về sông ngòiSửa đổi

Ở châu Á có nhiều khối mạng lưới hệ thống sông lớn vào số 1 toàn thế giới, hằng năm những sông đổ ra biển một khối lượng nước khổng lồ. Sự tăng trưởng của những khối mạng lưới hệ thống sông lớn đó là vì lục địa có kích thước to lớn, đồng thời những núi và sơn nguyên cao lại triệu tập ở vùng TT, có băng hà tăng trưởng, là nơi bắt nguồn của nhiều dòng sông. Các sông chảy qua những sơn nguyên và đồng bằng rộng, có khí hậu không khô ráo nên thuận tiện cho việc hình thành những dòng sông lớn. Tất cả những dòng sông lớn như Hoàng Hà, Dương Tử, Hắc Long Giang, Mê Kông, Ấn, Hằng đều hình thành trong những Đk như vậy.

Phụ thuộc vào Đk khí hậu, sự phân bổ mạng lưới sông và quyết sách sông trên lục địa không đều. Ở những vùng có mưa nhiều thì mạng lưới sông ngòi tăng trưởng, những sông có nhiều nước và đầy nước quanh năm. Trái lại, ở những vùng khô hạn như Trung Á, Nội Á và bán hòn đảo Ả Rập thì mang lưới sông rất thưa thớt, thậm chí còn có những nơi không tồn tại dòng chảy. Ở châu Á, lưu vực nội lưu[9] chiếm một diện tích quy hoạnh s rất rộng tới 18 triệu km², bằng khoảng chừng 41,3% diện tích quy hoạnh s lục địa.

Về quyết sách sông tùy từng quyết sách mưa và nguồn nước phục vụ nhu yếu trọn vẹn có thể phân phân thành mấy kiểu chính sau:

  • Sông chảy trong những miền khí hậu xích đạo và ôn đới hải dương có nguồn phục vụ nhu yếu nước đa phần do mưa. Ở đây, lượng mưa phân bổ đều quanh năm nên sông có nhiều nước và đầy nước thường xuyên.
  • Sông chảy trong những miền khí hậu gió mùa, có mưa đa phần vào mùa hạ nên nước sông lớn vào hạ-thu và cạn vào đông-xuân. Sông Hồng tại miền Bắc Việt Nam thuộc kiểu quyết sách này.
  • Sông chảy trong miền cận nhiệt Địa Trung Hải có mưa về ngày đông nên nước sông lớn vào ngày đông và khô cạn vào mùa hạ,
  • Sông chảy trong miền khí hậu cận cực, ôn đới lục địa, có nguồn phục vụ nhu yếu nước đa phần vào trong thời gian ngày xuân do tuyết tan và mưa vào xuân-hạ nên nước lớn vào thời điểm cuối ngày xuân và đầu mùa hạ. Về ngày đông, những sông ngừng hoạt động giải trí trong thuở nào hạn dài.
  • Các sông chảy trong miền khí hậu khô hạn, nguồn phục vụ nhu yếu nước đa phần do tuyết và băng tan từ núi cao nên có nước lớn vào thời điểm cuối ngày xuân, đầu mùa hạ và lưu lượng giảm dần về hạ lưu.

Các lưu vực sôngSửa đổi

Bài rõ ràng: Các sông ở châu Á
Đặc điểm một số trong những lưu vực sông ở châu Á[8]
Tên sông

Thuộc lưu vực

Chiều dài
(km)
Diện tích lưu vực
(nghìn km²)
Lưu lượng (km³/s)
Trung bình

Tối đa

Tối thiểu
Hắc Long Giang

Thái Bình Dương

4416

1855

9875,5

20 417,3

939,3
Hoàng Hà

Thái Bình Dương

4845

752

1214

2857,5

527,3
Trường Giang

Thái Bình Dương

6300

1805,5

25 110,1

47 000

9261,2
Hằng

Ấn Độ Dương

2500

1125

12 105,5

?

?
Ấn

Ấn Độ Dương

3180

960

19 113,4

?

?
Obi-Irtysh

Bắc Băng Dương

5410

2975

12 600

42 800

?
Lưu vực Bắc Băng DươngSửa đổi
Sông Obi bị ngừng hoạt động giải trí trong thuở nào hạn dài về ngày đông.

Lưu vực Bắc Băng Dương gồm những sông của miền Tây Siberi chảy về phía Bắc. Các sông lớn là sông Obi (còn gọi là Ob), Enisei, Lena và Kolyma. Tất cả những sông đều bắt nguồn từ vùng núi Nam Siberi rồi chảy về phía Bắc qua những đới khí hậu ôn đới, cận cực và cực. Nguồn phục vụ nhu yếu nước đa phần do tuyết tan và mưa vào trong thời gian ngày xuân-hạ. Lượng mưa tuy không nhiều nếu không thích nói là rất ít nhưng do nước bốc hơi kém nên mạng lưới sông rất dày. Các sông có nước lớn vào thời điểm cuối ngày xuân và đầu mùa hạ. Ở những sông lớn vào thời điểm cuối ngày xuân thường có lũ băng ở phần trung lưu và hạ lưu. Về ngày đông, những sông bị ngừng hoạt động giải trí trong thuở nào hạn dài. Tuy nhiên, những sông vẫn đang còn mức giá trị về giao thông vận tải và có dự trữ thủy năng lớn. Hiện nay trên những sông thuộc lưu vực này triệu tập nhiều nhà máy sản xuất thủy điện lớn trên toàn thế giới.

Các sông thuộc Bắc Băng Dương tuy bị ngừng hoạt động giải trí về ngày đông nhưng vẫn đang còn mức giá trị về giao thông vận tải. Do miền Siberi có Đk khí hậu giá rét nóng bức, đông kết vĩnh cửu tăng trưởng, việc xây dựng khối mạng lưới hệ thống lối đi bộ gặp nhiều trở ngại nên những sông vẫn là đường giao thông vận tải đa phần. Về mùa hạ, trên những sông tàu bè đi lại khá tấp nập. Một số sông chảy trên những vùng núi và sơn nguyên có nhiều thác lớn nên có nhiều tiềm năng về thủy điện.

Hệ thống sông lớn số 1 (tính theo diện tích quy hoạnh s lưu vực) của lưu vực Bắc Băng Dương là Obi-Irtysh. Sông Obi cùng phụ lưu lớn của nó là Irtysh làm thành một khối mạng lưới hệ thống dài tới 5410km. Sông Obi là dòng sông đồng bằng nổi bật nổi bật. Độ dốc của sông rất bé (từ 810cm/km) nên quanh năm nước chảy êm đềm. Phần hạ lưu sông đổ vào một trong những vịnh cửa sông gọi là vịnh Obi, dài gần 1.000km (600 dặm). Ngoài Obi, ở Siberi còn tồn tại khối mạng lưới hệ thống sông Enisei và Lena là hai khối mạng lưới hệ thống sông lớn, chảy dọc theo rìa phía Tây và Đông sơn nguyên Trung Siberi. Diện tích lưu vực hai sông này tuy nhỏ hơn Obi nhưng lưu lượng và giao động mực nước giữa hai mùa lại to nhiều hơn. Hiện tượng trái ngược trên đây đa phần do những sông chảy trên những vùng núi và sơn nguyên có nhiều băng tuyết đông kết vĩnh cửu. Về ngày xuân, khi tuyết tan thì đất vẫn còn đấy ngừng hoạt động giải trí, nước không ngấm được vào đất nên theo sườn dốc chảy vào sông. Các sông có nước lớn vào thời điểm cuối xuân và đầu hạ, sang ngày đông thì nước cạn và bị ngừng hoạt động giải trí thuở nào hạn khá dài.

Lưu vực Thái Bình DươngSửa đổi

Bao gồm toàn bộ những sông của miền Đông Á và những vùng hòn đảo trong Thái Bình Dương. Các sông lớn số 1 là Amur (Hắc Long Giang), Hoàng Hà, Trường Giang, Mê Kông, Mê Nam. Phần lớn những sông thuộc lưu vực này đều chảy trong miền khí hậu gió mùa nên sông có nước lớn vào thời điểm cuối mùa hạ, đầu ngày thu và nước cạn vào thời điểm cuối ngày đông, đầu ngày xuân. Vào mùa hạ, những sông thường có lũ lụt lớn gây tai ương cho sản xuất nông nghiệp và đời sống của dân cư. Tuy nhiên do Đk khí hậu và nguồn phục vụ nhu yếu nước rất khác nhau nên quyết sách nước những sông rất khác hệt trên toàn khu vực.

Các sông miền duyên hải Bắc Viễn Đông và Kamchatka, do vị trí hẹp nên rất ngắn. Sông có lượng nước lớn vào thời điểm cuối ngày xuân do tuyết tan từ trên núi xuống. Lượng nước chảy trong thời kỳ này chiếm tới 60% lưu lượng dòng chảy cả năm. Các sông ở Kamchatka, về mùa hạ, còn tồn tại nước băng tan và mưa phối hợp nên vẫn đầy nước. Về ngày đông những sông bị ngừng hoạt động giải trí trọn vẹn.

Vùng Đông Á (gồm có cả lãnh thổ Trung Quốc, bán hòn đảo Triều Tiên, Nam Viễn Đông và Nhật Bản) có vị trí to lớn và mưa nhiều nên có nhiều sông lớn. Các sông quan trọng nhất là Amur, Hoàng Hà và Trường Giang. Sông Amur là sông lớn số 1 của miền Nam Viễn Đông liên bang Nga. Trên một quãng dài, nó là biên giới tự nhiên giữa Trung Quốc và Nga. Sông Amur dài gần 4500km, có nhiều nước (lưu lượng trung bình 12.500m³/s) nên có mức giá trị lớn về giao thông vận tải. Hoàng Hà khác với sông Amur ở đoạn quyết sách nước sông phức tạp hơn. Con sông này bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, phần thượng lưu chảy trong miền núi cao. Nguồn nước tạo thành dòng sông ở đầu nguồn là vì tuyết và băng tan từ núi cao xuống, vì thế phần thượng lưu sông có nước lớn số 1 vào thời điểm cuối ngày xuân và đầu mùa hạ. Phần trung và hạ lưu chịu tác động của mưa gió mùa nên có nước lớn số 1 vào thời điểm cuối mùa hạ, về ngày đông, nước sông bị khô cạn. Hoàng Hà có quyết sách nước thất thường, mực nước chênh lệch giữa hai mùa rất rộng, vào thời điểm cuối mùa hạ thường có lũ nguy hiểm. Trong lịch sử dân tộc bản địa Trung Quốc, Hoàng Hà đã gây ra nhiều trận lụt lớn, sông đổi dòng nhiều lần, làm cho nhân dân vùng đồng bằng Hoa Bắc gánh chịu những tai ương kinh khủng. Ngày nay nhờ những khu công trình xây dựng tôn tạo dòng sông nên đã hạn chế được thiên tai, đồng thời sử dụng được nguồn thủy năng dồi dào, nguồn nước tưới ruộng và việc giao thông vận tải đi lại cũng tương đối thuận tiện hơn.

Sông Dương Tử đoạn trải qua đập thủy điện Tam Hiệp, tỉnh Hồ Bắc

Trường Giang[10] cũng bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, tiếp sau đó chảy qua bồn địa Tứ Xuyên, qua miền Hoa Trung rồi đổ ra biển. Trường Giang tuy chảy trong đới khí hậu cận nhiệt gió mùa tương tự như Hoàng Hà nhưng lại là loại sông có nhiều nước và quyết sách nước tương đối điều hòa. Sở dĩ có sự rất khác nhau như vậy là vì ở lưu vực Trường Giang ngoài tuyết và băng tan từ trên núi, mưa gió về mùa hạ, về ngày đông sông nó còn nhận được nước do hoạt động giải trí và sinh hoạt của khí xoáy. Dòng sông quanh năm đầy nước, việc giao thông vận tải do vậy rất thuận tiện. Trên thực tiễn Trường Giang còn là một dòng sông có mức giá trị giao thông vận tải quan trọng nhất của Trung Quốc. Ngoài ra, sông còn tồn tại giá trị tưới ruộng và khai thác thủy điện. nhà nước Trung Quốc đã tiến hành xây dựng đập Tam Hiệp, đập thủy điện lớn số 1 toàn thế giới, đồng thời cũng đang xây dựng khu công trình xây dựng chuyển nước của Trường Giang về phía Bắc để phục vụ nhu yếu cho những vùng phía Bắc đang ngày càng thiếu nước.

Chế độ nước của những sông trên bán hòn đảo Trung Ấn phụ thuộc ngặt nghèo vào quyết sách mưa gió mùa xích đạo. Mực nước lớn số 1 thường vào thời điểm cuối mùa hạ và cạn nhất vào thời điểm cuối ngày đông, đầu ngày xuân. Những năm có mưa và bão lớn, những sông dễ gây ra ra lũ lụt. Sông Mê Kông là dòng sông lớn số 1 trên bán hòn đảo Trung Ấn. Sông bắt nguồn từ sơn nguyên Tây Tạng, dài 4500km. Nguồn phục vụ nhu yếu nước đa phần do mưa gió mùa về mùa hạ và tuyết, băng tan từ thượng nguồn xuống. Mực nước sông tuy thay đổi theo hai mùa rất rõ ràng nhưng phần hạ lưu nhờ có Biển Hồ Tonlé Sap điều tiết nên về mùa cạn nước sông còn tương đối lớn. Lưu lượng trung bình ở cửa sông là hơn 15.000km³/s, thời kỳ lũ là 30.000km³/s và thời kỳ cạn nhất là 1500km³/s. Ở hạ lưu sông bồi thành một châu thổ rộng tới 70.000km². Sông Mê Kông từ lâu đang trở thành con phố giao thông vận tải của nhiều nước như Trung Quốc, Myanma, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Trong tương lai, việc khai thác thủy điện, sử dụng nước tưới và đánh cá sẽ tiến hành tăng trưởng, đóng vai trò ngày càng quan trọng so với kinh tế tài chính những nước trong khu vực.

Vùng quần hòn đảo Mã Lai nằm trong miền xích đạo nóng và không khô ráo quanh năm, có mạng lưới sông dày đặc và quyết sách nước sông rất điều hòa. Các sông có nhiều nước quanh năm, mực nước chênh lệch giữa mùa cạn và mùa lũ không đáng kể. Tuy nhiên do vị trí hẹp, những hòn đảo có nhiều núi non hiểm trở nên những sông thường ngắn và có nhiều thác nước. Các sông không thuận tiện cho giao thông vận tải nhưng có nhiều tiềm năng về thủy điện.

Lưu vực Ấn Độ DươngSửa đổi
Lũ lụt năm 2004 làm ngập đường phố của thủ đô Dhaka, Bangladesh.

Lưu vực này gồm những sông thuộc Tây Nam Á, Nam Á và phần Tây bán hòn đảo Trung Ấn. Ở Tây Nam Á, mạng lưới sông rất thưa thớt trong số đó nhiều vùng rộng không tồn tại dòng chảy thường xuyên. Có hai sông khu vực này là Euphrates và Tigris chảy từ sơn nguyên Armenia xuống. Nhờ nguồn nước tuyết và mưa trên núi phong phú mới trọn vẹn có thể vượt qua vùng đồng bằng Lưỡng Hà khô hạn để ra vịnh Persian. Các sông có hai thời kỳ nước lớn, một vào trong thời gian ngày xuân do tuyết tan trên núi và một vào ngày đông do mưa trên đồng bằng. Mùa hạ khô và nóng, nước bốc hơi mạnh nên mực nước rất thấp và lưu lượng càng về hạ lưu thì sẽ càng giảm dần. Các sông có vai trò trong việc tưới ruộng, phục vụ nhu yếu nước cho nhân dân trong khu vực, giao thông vận tải và thủy điện.

Các sông thuộc những lưu vực còn sót lại đều chịu tác động của quyết sách mưa gió mùa nên quyết sách tương tự như những sông ở khu vực Đông Á và Khu vực Đông Nam Á. Các sông đáng để ý nhất là Ấn, Hằng, Brahmaputra và Salween. Sông Hằng là dòng sông lớn có mức giá trị về kinh tế tài chính số 1 của Ấn Độ. Lưu lượng trung bình năm ở cuối trung lưu đã lên tới 12.105km³/s. Các sông của lưu vực này còn có mức giá trị quan trọng trong tưới ruộng, phục vụ nhu yếu nước cho sản xuất công nghiệp, đời sống nhân dân và giao thông vận tải vận tải lối đi bộ. Tuy nhiên hằng năm trên những dòng sông vẫn thường xẩy ra lũ lột kinh hoàng cướp đi sinh mạng của hàng nghìn người dân, nhất là tại Bangladesh.

Lưu vực nội lưuSửa đổi

Gồm những sông chảy trong miền Trung Á, Nội Á và sơn nguyên Iran. Các vùng này tuy thuộc đới khí hậu khô, lượng mưa hằng năm không đáng kể tuy nhiên những sông tồn tại được là nhờ có nguồn tuyết và băng tan từ trên núi cao phục vụ nhu yếu. Các sông lớn số 1 là Syr Darya và Amu Darya, bắt nguồn từ vùng núi cao Thiên Sơn, Pamir rồi chảy qua những hoang mạc cát Trung Á và đổ vào hồ Aral, sông Ili đổ vào hồ Balkhash. Một số sông như Murghab thì cạn dần khi đổ vào những hoang mạc cát. Các sông ở khu vực nội lưu đều phải có nước lớn vào thời điểm cuối ngày xuân và mùa hạ, nhưng lưu lượng của chúng giảm dần từ nguồn đến hạ lưu. Các sông thuộc lưu vực này là nguồn nước vô cùng quý giá cho đời sống của dân cư, cho sản xuất nông nghiệp, công nghiệp, giao thông vận tải và thủy điện.

Các hồSửa đổi

Bài rõ ràng: Danh sách những hồ ở châu Á
Biển hồ Caspi nhìn từ vệ tinh.

Ở châu Á có quá nhiều hồ trong số đó có những hồ lớn và sâu nhất toàn thế giới. Đa số những hồ lớn lại không nằm trong vùng khí hậu không khô ráo và lại phân bổ trong những vùng khô hạn như Tiểu Á, Trung Á và Nội Á. Hầu hết những hồ có nguồn gốc thiết kế nên có độ sâu lớn, một số trong những hồ còn tồn tại mực nước thấp hơn mực nước biển.

Các hồ những quan trọng nhất là Caspi (371.000km², sâu 995 m, mức nước thấp hơn mực nước đại dương 28 m), Aral (66.458km², sâu 68m). Hai hồ có kích thước rất rộng nên người ta thường gọi là “biển” hay “biển hồ”. Hiện nay hồ Aral bị thu hẹp diện tích quy hoạnh s thật nhiều do việc xây dựng những kênh đào để lấy nước tưới cho những vùng hoang mạc Trung Á. Sự thu hẹp diện tích quy hoạnh s những hồ đã gây ra sự khủng hoảng cục bộ rủi ro đáng tiếc sinh thái xanh lớn, làm cho sản xuất và đời sống của dân cư những vùng đồng bằng xung quanh hồ bị thiệt hại nặng. Một số hồ khác ví như Balkhash (22.000km², sâu 26,5m), Issyk Kul (6.200km, sâu 702m), Hồ Chết[11] (1000km², sâu 747m, thấp hơn mực nước biển 392m)… là những hồ mặn. Hồ Baikal nằm ở vị trí phía Nam vùng Trung Siberi là hồ sâu nhất toàn thế giới (31.500km², sâu 1620m) [12], đấy là hồ nước ngọt trong lành, chứa tới 20% tổng lượng nước ngọt trên Trái Đất [13], có phong cảnh vạn vật thiên nhiên đẹp, có ý nghĩa cả về kinh tế tài chính và bảo vệ tự nhiên.

Một số hồ lớn ở châu Á[8]
Tên hồ

Diện tích lưu vực
(km²)
Chỗ sâu nhất
(m)
Chiều dài
(km)
Chiều rộng
(km)
Độ muối
Caspi

371.000

995

1.200

300

0,3-0,14
Aral

66.458

68

428

235

10-11
Baikal

31.500

1620

636

79

Nước ngọt
Balkhash

22.000

26,5

605

74

Ngọt+lợ
Issyk Kul

6.200

702

183

60

5,8
Biển Chết

1000

747

?

?

260

Băng hàSửa đổi

Băng hà Rongbuk trên đỉnh núi Everest.

Châu Á Thái Tỉnh bình Dương có nhiều núi và sơn nguyên cao nằm trên những vĩ độ cận nhiệt và nhiệt đới gió mùa. Đó là Đk thuận tiện cho việc hình thành những băng hà núi tân tiến. Nhiều vùng núi cao của châu Á lúc bấy giờ là vẫn là những TT băng hà lớn số 1 toàn thế giới như băng hà Himalaya, băng hà Tây Tạng, Thiên Sơn, Pamir… Himalaya là vùng núi có diện tích quy hoạnh s băng phủ lớn số 1 lục địa, chiếm khoảng chừng 33.250km², tiếp sau đó đến Tây Tạng 32.150km², Karakoram tại Pakistan 17.835km², Pamir 10.200km²… Tuy nhiên do những vùng băng hà này nằm sâu trong trong nước với Đk khí hậu khô hạn nên sự tăng trưởng của băng hà có phần hạn chế so với những vùng có khí hậu không khô ráo. Đường ranh giới đới tuyết vĩnh viễn trên những núi này thường từ 5000m trở lên, trong số đó những sườn khuynh hướng về trong nước còn đang cao hơn nữa một ít. Đa số những băng hà có chiều dài vài kilômét (km), chỉ có ở Karakoram và Pamia mới có những băng hà có chiều dài tới 2030km. Băng hà Fedchenko ở Tajikistan là dài nhất, đạt tới 71km.

Các băng hà có vai trò rất rộng trong việc phục vụ nhu yếu nước cho những sông suối thuộc khu vực nội lưu. Chính nhờ có nước băng tan từ Pamir và Thiên Sơn phục vụ nhu yếu mà những sông Syr Darya và Amu Darya mới trọn vẹn có thể vượt qua những hoang mạc cát khô cằn ở Trung Á với mức cách hàng nghìn kilômét để đổ vào biển Aral. Hiện nay do hiện tượng kỳ lạ hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ khí quyển đang tăng dần lên nên băng hà vùng cực cũng như băng hà vùng núi chứng minh và khẳng định hiện giờ đang bị tan chảy và suy giảm.

Các đới cảnh sắc tự nhiênSửa đổi

Vòng đai cực và cận 2 cựcSửa đổi

Gấu trắng Bắc Cực

Đây là hai vành đai gần nhau, nằm trên những vĩ độ tốt nhất của lục địa với khí hậu quanh năm lạnh buốt nên cảnh sắc vạn vật thiên nhiên rất nghèo và đơn điệu. Có thể phân thành hai đới đó là:

  • Đới hoang mạc cực: tăng trưởng trên những quần hòn đảo thuộc Bắc Băng Dương. Trong đới này nhiệt độ trung bình mùa hạ vẫn không thể vượt quá 5°C, thời tiết thường xuyên u ám và có gió mạnh; còn ngày đông, đêm cực kéo dãn, mặt đất bị băng tuyết bao trùm gần quanh năm. Giới sinh vật rất nghèo, thực vật chỉ có rêu và địa y, còn thú hoang dã phong phú hơn nhờ vào nguồn thức ăn của biển. Các loài nổi bật nổi bật là gấu trắng Bắc Cực, tuần lộc. Dọc theo bờ biển và trên những lớp băng phủ có nhiều thú chân vịt như hải cẩu, hải sư, voi biển… Về mùa hạ có nhiều chim biển sống triệu tập trên những bờ núi thành những “chợ chim” lớn, rất sôi động.
  • Đới đồng rêu và đồng rêu rừng: là hai đới tiếp sau đó nhau, chiếm một dải nằm phía Bắc lục địa. Trong những đới này về ngày đông rất lạnh, băng giá kéo dãn, lớp đất đông kết vĩnh cửu tăng trưởng trên toàn đới. Về mùa hạ thời tiết có ấm hơn, nhiệt độ trung bình tháng 7 thay đổi từ 10°C ở phía Bắc đến 13-14°C ở phía Nam của đới. Trong Đk đó ở phía Bắc chỉ có rêu và địa y, còn ở phía Nam nhờ ấm hơn nên khởi đầu xuất hiện những loại cây bụi thân gỗ, tạo thành những dải rừng cây bụi xen với đồng rêu. Trong Đk bốc hơi kém, lớp rêu phủ dày, mặt đất luôn luôn không khô ráo nên đầm lầy tăng trưởng mạnh. Trong đầm lầy hình thành lớp than bùn dày, còn đất rất chua và nghèo chất dinh dưỡng. Giới thú hoang dã cũng nghèo, chỉ có một số trong những đại diện thay mặt thay mặt đáng để ý như tuần lộc, chó sói đỏ, cú trắng… Về mùa hạ, một số trong những loài chim di cư từ phương Nam lên. Đới đồng rêu và đồng rêu rừng là nơi dân cư rất thưa thớt và chuyên sống nhờ vào việc săn bắn và chăn nuôi tuần lộc.

Vòng đai ôn đớiSửa đổi

Vòng đai ôn đới chiếm một diện tích quy hoạnh s rộng nhất, đồng thời tùy từng Đk nhiệt độ và nhiệt độ trọn vẹn có thể phân phân thành 4 đới sau:

Đới rừng lá kimSửa đổi
Quang cảnh rừng taiga.

Đới rừng lá kim hay còn gọi là rừng taiga chiếm một dải rộng về phía Bắc vành đai ôn đới với khí hậu ôn đới lục địa lạnh. Về ngày đông ở đây băng giá kéo dãn và băng kết vĩnh cửu xuất hiện ở khắp nơi. Rừng nghèo về thành phần loài và có cấu trúc đơn thuần và giản dị. Các loài phổ cập nhất là vân sam (Picea spp.), thông, thông rụng lá Siberi (Larix sibirica). Ngoài ra còn tồn tại lãnh sam (Abies spp.) và thông Siberi (Pinus sibirica). Rừng taiga của châu Á được phân biệt thành hai kiểu đó là: “Rừng taiga tối” và “Rừng taiga sáng”. Rừng taiga tối phân bổ ở đa phần ở vùng đồng bằng Tây Siberi trở về phía Tây. Trong rừng cây mọc dày, vươn lên rất cao nên rừng rậm, tối và không khô ráo. Rừng taiga sáng phân bổ đa phần ở Trung và Đông Siberi, là những nơi có khí hậu lạnh buốt nóng bức nhất. Ở đây chỉ có tùng rụng lá là loài chịu được những Đk khắc nghiệt nói trên. Trong rừng, cây mọc thưa, thấp và rụng lá về ngày đông. Phần Nam đới rừng taiga, về mùa hạ thời tiết khá ấm, mưa thấp hơn, tăng trưởng rừng cây xanh nhỏ gồm thùy dương và liễu.

Trong đới rừng lá kim do bốc hơi yếu nên đầm lầy tăng trưởng mạnh, chiếm 50% diện tích quy hoạnh s của đới. Mặt đất luôn không khô ráo, đồng thời xác thực vật lá kim khi phân hủy sẽ tạo thành những axít nên quy trình rửa trôi mạnh, hình thành đất potsol và đất đầm lầy. Đất potsol là loại đất chua và nghèo chất dinh dưỡng. Trong đới rừng taiga, nhờ thức ăn phong phú và Đk khí hậu thuận tiện hơn những đới phía Bắc nên giới thú hoang dã cũng phong phú hơn. Các loài nổi bật nổi bật là nai sừng tấm, gấu nâu, mèo rừng, sóc và nhiều loài chim như gà rừng, gõ kiến, quạ khoang, cú… Rừng lá kim là nguồn dự trữ gỗ quan trọng cho những ngành kinh tế tài chính.

Đới rừng hỗn hợp và rừng lá rộngSửa đổi

Đây là hai đới tiếp sau đó nhau, tăng trưởng trong những vùng khí hậu ôn đới chuyển tiếp và ôn đới hải dương. Ở châu Á thì hai đới này sẽ không tạo thành những dải liên tục mà phân bổ trong những khu vực hạn chế ở Đông Á như vùng trung và hạ lưu sông Amur, vùng Mãn Châu-Triều Tiên và vùng Bắc hòn đảo Honshu (Nhật Bản). Trong rừng có những cây xanh nhọn xen cây xanh rộng. Các loài cây xanh rộng phổ cập nhất là sồi Mông Cổ (Quercus mongolia), dẻ gai rừng (Fagus sylvatica), hồ đào Mãn Châu (Juglans mandshurica), thùy dương vàng… Trong tầng dưới rừng có nhiều loại dây leo như ngũ vị tử, nho Amur, nhiều loại cây bụi nhỏ trong số đó đáng để ý nhất là nhân sâm (Panax ginseng), một loài cây thuốc rất quý. Nhờ nguồn thức ăn phong phú, khí hậu ấm cúng nên giới thú hoang dã của rừng hỗn hợp và rừng lá rộng rất phong phú chủng loại, đáng để ý nhất là hươu sao, thỏ, nai sừng tấm, hổ, gấu đen, mèo rừng Viễn Đông, nhiều loài chim như trĩ, cú bắt cá, quạ xanh, sáo, sẻ ngô… Đới rừng hỗn hợp và rừng lá rộng là nơi có dân cư triệu tập đông và nông nghiệp tăng trưởng. Thổ nhưỡng ở dưới rừng hỗn hợp là đất podzol cỏ, dưới rừng lá rộng là đất rừng nâu xám. Đây là những loại đất tốt trọn vẹn có thể trồng được nhiều loại cây rất khác nhau như lúa mạch, lúa miến, khoai tây, củ cải đường đồng thời đó cũng là đới chăn nuôi nhiều bò, lợn.

Đới thảo nguyên rừng và thảo nguyênSửa đổi
Thảo nguyên ở miền tây Kazakhstan vào đầu ngày xuân.

Đây cũng là hai đới nằm kế nhau làm thành một dải rộng kéo dãn từ vùng núi Kavkaz cho tới Altai, trong số đó dải phía Bắc là thảo nguyên rừng, còn dải phía Nam là thảo nguyên. Từ dãy Altai trở về phía Đông (gồm có lãnh thổ Mông Cổ và phía Bắc Trung Quốc) thì thảo nguyên chiếm ưu thế, còn thảo nguyên rừng chỉ chiếm khoảng chừng những bộ phận lẻ tẻ.

Trong những đới này, Đk khí hậu mang tính chất chất chất lục địa khá rõ: mùa ướp đông và kéo dãn, nhiệt độ trung bình tháng 1 từ -5 đến -20°C, mùa hạ tương đối nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 từ 17-23°C. Lượng mưa trung bình năm từ 250400mm. Do mưa ít nhưng nước bốc hơi mạnh nên nước trên mặt đất và nước ngầm đều kém (mực nước ngầm ở đông bằng sâu tới 510 m, còn ở vùng đất cao tới 1020 m), hiện tượng kỳ lạ thiếu ẩm xuất hiện khá rõ rệt. Sự thiếu ẩm này làm cho thực vật cỏ ưa khô tăng trưởng thuận tiện hơn cây thân gỗ. Vì thế, đồng cỏ dần thay thế rừng. Trong dải thảo nguyên rừng, đồng cỏ xen vào giữa những khu rừng rậm, còn xuống phía Nam do khí hậu khô và nóng hơn, rừng từ từ mất hẳn, đồng cỏ xâm chiếm toàn bộ và trở thành đới thảo nguyên. Trong thảo nguyên rừng, những cây thân gỗ gồm có sồi, dẻ rừng, phong và bạch dương, còn trong đới thảo nguyên thống trị có những loài cỏ, những loài phổ cập nhất là cỏ vũ mao (Stipa spp.), cỏ vũ mao lông dài và cỏ mục dịch (Festuca sulcata). Ở thảo nguyên Mông Cổ còn tồn tại thêm những bụi cây ngải. Thổ nhưỡng chính của hai đới này là đất rừng xám, đất đen, đất đen rửa trôi và đất hạt dẻ.

Giới thú hoang dã của hai đới có sự rất khác nhau khá rõ: ở đới thảo nguyên rừng có những thú hoang dã rừng như chồn, sóc, thỏ nâu và những loại chim. Ở thảo nguyên có nhiềm loại gặm nhấm và loài ăn cỏ, đáng để ý nhất là sơn dương, nhiều loài chuột và dê. Ngoài ra còn tồn tại ngựa hoang Mông Cổ, lạc đà hai bướu sống ở những vùng của Nội Á. Bên cạnh những loài ăn cỏ và gặm nhấm còn tồn tại những loài ăn thịt như chó sói, chồn, đại bàng…

Thảo nguyên và thảo nguyên rừng là hai đới có đất tốt, đồng cỏ rộng, thuận tiện cho trồng trọt và chăn nuôi gia súc. Tuy nhiên, do nhiệt độ không khí không khá đầy đủ và kém ổn định nên trong sản xuất nên phải có giải pháp tưới tiêu, chống xói mòn đất mới bảo vệ bảo vệ an toàn được năng suất cao.

Đới bán hoang mạc và hoang mạc ôn đớiSửa đổi
Sa mạc Gobi, khu vực tự trị Nội Mông của Trung Quốc.

Hai đới này phân bổ trong những vùng Trung Á và Nội Á. Đây là những vùng khí hậu khô hạn và mang tính chất chất chất lục địa nóng bức nhất. Ở những vùng Đông Nam đồng bằng Nga và Trung Á, hai đới này còn có tín hiệu phân biệt tương đối rõ, còn ở vùng Nội Á chúng tăng trưởng xen kẽ với nhau.

Trong đới bán hoang mạc, lượng mưa hằng năm khoảng chừng 150-200mm, còn trong đới hoang mạc hạ xuống không đầy 150mm. Độ bốc hơi rất rộng, trọn vẹn có thể gấp 4-9 lần lượng mưa, vì thế mà nhiệt độ thường xuyên thấp. Tại những vùng ở Trung Á, nhiệt độ không khí trung bình khoảng chừng 35-40%, còn mùa hạ, những lúc có gió mạnh và bão bụi kéo dãn thì nhiệt độ trọn vẹn có thể hạ xuống tới 18-19%, gây tác hại lớn cho trồng trọt và chăn nuôi. Do bốc hơi mạnh, dòng chảy trên mặt đất trong những đới này rất hiếm, mặt đất được tích tụ muối nên nhiều nơi tầng cacbonat trồi lên tới mặt đất. Thổ nhưỡng nổi bật nổi bật của đới bán hoang mạc và đới hoang mạc là đất xám.

Lớp phủ thực vật của bán hoang mạc và hoang mạc rất nghèo, có kĩ năng chịu hạn và chịu mặn cao. Trong bán hoang mạc thường gặp quần thể hòa thảo-ngải cứu, còn ở hoang mạc phổ cập nhất là ngải cứu-cỏ muối. Ở phía Nam vùng Trung Á, ven theo những cồn cát trong hoang mạc còn gặp những bụi cây muối đen (Haloxylon aphyllum), một loại cây bụi lớn. Ven theo những hồ và thung lũng sông có những rừng hiên chạy và rừng lau sậy.

Tương tự như thực vật, giới thú hoang dã của bán hoang mạc và hoang mạc cũng rất nghèo, phổ cập nhất là những loài gặm nhấm và bò sát (những loài chuột, kỳ đà và rắn). Một vài nơi trong thung lũng thỉnh thoảng gặp sơn dương, ngựa hoang và lạc đà hai bướu. Trong những đới này dân cư rất thưa, triệu tập ven hồ, những thung lũng sông và những ốc hòn đảo.

Vòng đai cận nhiệt đớiSửa đổi

Tương tự như vòng đai ôn đới, vòng đai cận nhiệt đới gió mùa ở châu Á cũng chiếm một dải rộng kéo dãn từ bờ Đại Tây Dương sang tận bờ Thái Bình Dương. Trong vành đai này, địa hình núi, sơn nguyên, đồng bằng bị chia cắt rất phức tạp. Liên quan với Đk khí hậu, vòng đai này trọn vẹn có thể phân thành hai đới chính:

Đới rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt đới gió mùaSửa đổi
Sồi thường xanh vào trong thời gian ngày xuân.

Đới rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt đới gió mùa hay còn gọi là đới Địa Trung Hải chính vì đới này phân bổ ở vùng lãnh thổ phía Tây châu Á giáp với Địa Trung Hải. Trong đới này tuy lượng mưa quá nhiều nhưng hai mùa mùa mưa ẩm và mùa khô nóng chênh lệch lại tạo ra tình trạng bất lợi cho việc tăng trưởng thường thì của thực vật. Về ngày đông đới này ấm và ẩm, có mưa nhiều nhưng đến mùa hạ lại khô nóng và mưa không đáng kể. Trong mùa hạ do không khí khô nóng, bốc hơi mạnh gây ra tình trạng thiếu ẩm nóng bức. Để tồn tại và tăng trưởng trong Đk khí hậu khô nóng và bốc hơi mạnh, thực vật ở đây thường tăng trưởng theo như hình thái làm giảm sự bốc hơi và phản chiếu bớt tia nắng mạnh như lá cứng, màu lá xanh bóng, có lớp lông mịn dưới lá hoặc lớp sáp trên mặt lá, thân cây có vỏ dày hoặc xốp hoặc có nhiều gai để làm giảm sút độ bốc hơi của cây.

Lớp phủ thực vật ở đây gồm hai kiểu: rừng và cây bụi. Rừng thường tăng trưởng trên những sườn phía Tây có mưa nhiều, tạo thành kiểu rừng lá cứng thường xanh. Trong rừng có những cây xanh rộng như sồi thường xanh (Quercus ilex), sồi lie hay sồi bần có lớp vỏ xốp và dày, nguyệt quế (Laurus nobilis), ôliu… xen những cây xanh kim như thông, tuyết tùng. Rừng tương đối sáng, tầng dưới rừng khá tăng trưởng với nhiều loài cỏ và cây bụi nhỏ. Trên những sườn phía Đông hoặc trong những thung lũng khuất gió, lượng mưa hằng năm rất ít, tăng trưởng kiểu truông cây bụi. Truông là một kiểu cảnh sắc gồm những cây bụi mọc thấp và thưa (gồm những cây thường xanh hoặc rụng lá theo mùa) gồm những loài: sồi cây bụi, táo dại, ôliu cây bụi, tùng cối Hy Lạp (Juniperus excelsa) và một số trong những loài cây gai khác. Những nơi như bán hòn đảo Tiểu Á, khô hạn mạnh thì tăng trưởng đa phần kiểu chuông bụi gai. Nhiều nơi cây bụi gai mọc rất dày, người không thể trải qua được.

Thổ nhưỡng dưới tán rừng và cây bụi lá cứng cận nhiệt là đất nâu và nâu xám. Đất có lượng mùn không nhỏ và có phản ứng trung tính. Động vật của đới Địa Trung Hải phổ cập nhất là những loài bò sát như thằn lằn, tắc kè, rùa, nhím và những loài rắn. Ngoài ra còn tồn tại khỉ không đuôi (khỉ mặt đỏ), cầy đốm, thỏ hoang…

Đới rừng hỗn hợp cận nhiệt đới gió mùa gió mùaSửa đổi
Gấu trúc ở Trung Quốc.

Đới rừng này tăng trưởng trong những khu vực thuộc kiểu cận nhiệt đới gió mùa gió mùa, phân bổ đa phần ở Đông Trung Quốc, phía Nam bán hòn đảo Triều Tiên và Nam Nhật Bản. Nhờ khí hậu nóng và ẩm về mùa hạ, hơi lạnh về ngày đông nên thực vật gồm những cây xanh rộng xen cây xanh kim, những loài nổi bật nổi bật là sơn trà, nguyệt quế, mộc lan (Magnolia spp.), sồi thường xanh, dẻ rừng, thông đuôi ngựa…. Động vật cũng rất phong phú. Các đại diện thay mặt thay mặt thường gặp là khỉ, báo, gấu trúc, lợn rừng, nhiều loài chim như trĩ, vẹt, vịt trời, cốc… Ngày nay, phần lớn những khu rừng rậm đã biết thành khai thác, trở thành những vùng dân cư đông đúc.

Vòng đai nhiệt đớiSửa đổi

Một ốc hòn đảo tại Oman.

Hình thành trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa gồm có toàn bộ bán hòn đảo Ả Rập, phía Nam sơn nguyên Iran và một phần đồng bằng sông Ấn. Với thời tiết nóng và khô quanh năm, lượng mưa rất thấp nhưng bốc hơi mạnh, thiếu ẩm nóng bức nên toàn bộ vành đai tăng trưởng quang cảnh hoang mạc và bán hoang mạc. Ở đây, khắp nơi chỉ thấy cánh đồng cát, những bờ đá khô cằn và buồn tẻ như hoang mạc Arabi, Dasht-e Kavir ở Iran, hoang mạc Thar ở Tây Bắc Ấn Độ. Thực vật phổ cập ở đấy là những loài cỏ hòa thảo cứng và những cây bụi gai. Chỉ ở những vùng trũng thấp và dọc theo miền duyên hải vịnh Persian, nhờ có nước ngầm lòi ra mà hình thành những ốc hòn đảo. Các ốc hòn đảo là nơi có thực vật xanh tươi và có dân cư triệu tập đông. Chà là là loại cây trồng chính ở những ốc hòn đảo này.

Vòng đai cận xích đạoSửa đổi

Vòng đai này hình thành trong đới khí hậu gió mùa xích đạo. Phụ thuộc vào phân bổ mưa và nhiệt độ, cảnh sắc vạn vật thiên nhiên nơi đây trọn vẹn có thể phân biệt thành hai đới rất khác nhau.

Đới rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanhSửa đổi

Đới này tăng trưởng trong những khu vực có lượng mưa trung bình năm hơn 1500mm và nhiệt độ phân bổ đều trong những tháng. Rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanh tăng trưởng trên những sườn đón gió từ biển vào và những đồng bằng duyên hải, gồm có đồng bằng hạ lưu sông Hằng, duyên hải phía Tây Ấn Độ, Myanma, Tây Nam Campuchia, sườn núi phía Đông Việt Nam và Philippines. Rừng ở đây rất rậm, phân thành nhiều tầng và có thành phần loài rất phong phú với nhiều loài gỗ quý như chò nâu, lim, sến, lát hoa… Dưới rừng hình thành đất feralit đỏ vàng, đất tuy ít mùn nhưng giàu những khoáng dinh dưỡng.

Đới rừng gió mùa, rừng thưa, xavan cây bụiSửa đổi

Đây là những kiểu cảnh sắc được hình thành trên những sườn núi và những đồng bằng, thung lũng trong nước, có lượng mưa trung bình năm không vượt quá 1500mm và có mùa khô kéo dãn. Tùy theo lượng mưa và mùa khô rất khác nhau mà có sự chuyển tiếp từ kiểu này sang kiểu khác, thể hiện qua hình thái thực vật và thổ nhưỡng.

Rừng gió mùa thường được hình thành trong những khu vực có lượng mưa hằng năm từ 1000-1500mm và mùa khô chỉ dài từ 2-3 tháng. Phần lớn những cây trong rừng rụng lá về mùa khô. Các cây mọc thưa và thấp nên trong rừng thoáng và không không khô ráo như rừng nhiệt đới gió mùa ẩm thường xanh. Các loài thực vật nổi bật nổi bật gồm tếch, căm xe (Xylia dolabriformis), cẩm liên (Pentacme siamensis), dầu trà ben, dầu lông… Rừng gió mùa phân bổ đa phần ở vùng Đông Bắc sơn nguyên Decan, vùng núi Bắc Thái Lan, Bắc Lào, sườn Tây của dãy Trường Sơn và những cao nguyên Di Linh, Đắc Lắc ở Việt Nam.

Ở những nơi mưa thấp hơn từ 800-1000mm và mùa khô kéo dãn hơn thế nữa, rừng gió mùa chuyển thành rừng thưa với cây thấp và thưa hơn rừng gió mùa. Kiểu rừng thưa này phân bổ ở đồng bằng trung lưu sông Hằng, cao nguyên Korat (Lào) và đồng bằng Campuchia. Ở những nơi có lượng mưa dưới 800mm như vùng TT thung lũng Yaraoadi và TT sơn nguyên Decan tăng trưởng kiểu xavan cây bụi.

Lớp phủ thổ nhưỡng cũng luôn có thể có sự thay đổi tương ứng: dưới rừng gió mùa là đất feralit đỏ, dưới rừng thưa là đất nâu đỏ, còn trong xavan cây bụi là đất nâu xám.

Giới thú hoang dã trong vòng đai cận xích đạo rất phong phú và phong phú chủng loại. Các loài đáng để ý là khỉ, voi, trâu rừng, tê giác, bò tót, nai, linh dương cùng những loài ăn thịt như hổ, báo, chó sói… Ngoài ra còn tồn tại rắn, trăn, nhiều loài chim, côn trùng nhỏ và sâu bọ.

Vòng đai xích đạoSửa đổi

Voi Borneo, một loài voi châu Á sống tại Indonesia.

Ở châu Á, vòng đai này chiếm một dải hẹp gồm phần Nam bán hòn đảo Mã Lai, những hòn đảo Sumatra, Borneo, Sulawesi và phần Tây hòn đảo Java, tăng trưởng trong Đk khí hậu nóng ẩm quanh năm. Ở đây đã tạo ra đới rừng xích đạo ẩm thường xanh. Đới rừng này cũng tương tự như đới rừng nhiệt đới gió mùa thường xanh ở châu Phi nhưng độ phong phú và phong phú chủng loại loài cao hơn nữa. Về giới thực vật, ngoài những cây gỗ lớn thuộc họ đậu, họ sung vả, họ dầu còn tồn tại những loài cây họ dừa, những loài tre nứa và dương xỉ thân gỗ. Về thú hoang dã cũng rất phong phú, những loài phổ cập và phong phú nhất là những loài sống trên cây như khỉ không đuôi, vượn và đười ươi. Các loài sống dưới đất có voi, heo vòi, hổ, tê giác một sừng, trâu rừng… Đới rừng xích đạo là nơi có Đk sinh thái xanh cho việc tăng trưởng nông nghiệp và lâm nghiệp. Hiện nay nhiều khu rừng rậm đã được khai thác để trồng những loài cây nhiệt đới gió mùa như cafe, cao su đặc, chè, dừa và những loài cây ăn quả.

Các khu vực địa lý tự nhiênSửa đổi

Sự phân loại những khu vực của châu Á. Bắc ÁTrung ÁTây Nam ÁNam ÁĐông ÁKhu vực Đông Nam Á

Sự phối hợp tác động của toàn bộ những thành phần tự nhiên trên lãnh thổ như địa chất, địa hình, khí hậu là cơ sở hình thành những khu vực địa lý tự nhiên rất khác nhau. Mỗi khu vực là một thể tổng hợp giống hệt tương đối, tạo ra một môi trường tự nhiên tự nhiên trọn vẹn khác so với những khu vực còn sót lại. Trong mỗi khu vực, tùy từng Đk tự nhiên và lại phân ra những khu vực nhỏ hơn.

Bắc ÁSửa đổi

Bài rõ ràng: Bắc Á

Bắc Á là bộ phận phía Bắc châu Á, gồm có đồng bằng Tây Siberi, sơn nguyên Trung Siberi, miền núi Đông và Nam Siberi. Như vậy lãnh thổ Bắc Á gần trùng trọn vẹn với miền Siberi to lớn của Liên bang Nga.

Do vị trí nằm trên những vĩ độ cao và chịu tác động trực tiếp của Bắc Băng Dương, khí hậu Bắc Á thuộc loại khí hậu lạnh mang tính chất chất chất lục địa nóng bức. Ở đây, khí hậu và địa hình là hai yếu tố quyết định hành động Đk nước trên mặt, băng kết vĩnh cửu dưới đất và điểm lưu ý những đới cảnh sắc tự nhiên. Bắc Á là nơi phổ cập những cảnh sắc vùng khí hậu lạnh.

Trung ÁSửa đổi

Bài rõ ràng: Trung Á

Trung Á cùng với Nội Á nằm ở vị trí vùng TT châu Á, có những điểm lưu ý tự nhiên nổi trội như:

Thứ nhất, do vị trí sâu trong trong nước, xa những đại dương và bị những khối mạng lưới hệ thống núi bảo phủ xung quanh nên khí hậu ở đây mang tính chất chất lục địa nóng bức. Về ngày đông, thời tiết khô và lạnh, nhiệt độ trung bình tháng 1 đều dưới 0°C, còn mùa hạ khô và nóng, nhiệt độ trung bình tháng 7 đều từ 25° trở lên. Lượng mưa hằng năm rất ít, không nơi nào vượt quá 300mm. Mưa ít nhưng kĩ năng bốc hơi lại rất rộng nên có sự thiếu ẩm nóng bức. Do thiếu ẩm, phần lớn lãnh thổ Trung Á có cảnh sắc hoang mạc và bán hoang mạc, ở đây có những hoang mạc cát nổi tiếng như Kara Kum, Kyzyl Kum, Taklamakan… Các cảnh sắc hoang mạc không những tăng trưởng trên đồng bằng mà còn lên những sườn núi cao tới 900m ở Thiên Sơn, đến 4100-4200m ở Pamir và Antai.

Thứ hai, ở Trung Á là xứ sở của những hiện tượng kỳ lạ tự nhiên tương phản nhau rất độc lạ và rất khác nhau. Ở đây, cạnh bên những khối mạng lưới hệ thống núi và sơn nguyên cao như Pamir, Thiên Sơn, Thanh Tạng còn tồn tại những đồng bằng và bồn địa thấp. Trên những đỉnh núi cao, quanh năm tuyết bao trùm, trong lúc đó những vùng đồng bằng và bồn địa xung quanh lại là vùng khô hạn và có mùa hạ oi bức. Giữa những đồng bằng và bồn địa khô hạn lại sở hữu những sông và hồ lớn. Dọc theo những thung lũng sông và ven những hồ đất đai nhìn chung tốt, cây cối xanh tươi, dân cư đông đúc, trái chiều với ngoại vi của nó.

Thứ ba, ở Trung Á tuy Đk khí hậu, nước, đất đai không thuận tiện cho sản xuất và đời sống nhưng lại sở hữu một số trong những tài nguyên vạn vật thiên nhiên khá phong phú. Về tài nguyên, trên những đồng bằng, sơn nguyên và bồn địa triệu tập nhiều sắt kẽm kim loại như đồng, chì, kẽm, thiếc, dầu mỏ và khí đốt. Ngoài ra còn tồn tại sắt, thủy ngân và những sắt kẽm kim loại hiếm.

Tây Nam ÁSửa đổi

Bài rõ ràng: Tây Nam Á

Tây Nam Á (hay Tây Á) là tên gọi thường gọi chỉ bộ phận lục địa to lớn gồm có vùng núi Kavkaz, bán hòn đảo Arabi và những sơn nguyên Tiểu Á, Armenia, Iran. Lãnh thổ Tây Nam Á nằm trong lòng hai lục địa to lớn là lục địa Á-Âu và lục địa Phi, trên những vĩ độ nhiệt đới gió mùa, quanh năm chịu tác động của gió mậu dịch và khối khí nhiệt độ lục địa. Khí hậu nói chung là khô, nóng nóng bức. Ở đây, vai trò của những biển xung quanh như Biển Đen, Địa Trung Hải, Biển Đỏ và vịnh Persian hầu như không đáng kể vì đây chỉ là những biển không lớn và nằm sâu trong lục địa. Tây Nam Á đại bộ phận cũng là cảnh sắc khô hạn như Trung Á và Nội Á.

Nam Á & Đông Nam ÁSửa đổi

Bài rõ ràng: Nam Á và Khu vực Đông Nam Á

Nam Á và Khu vực Đông Nam Á là bộ phận nằm ở vị trí rìa phía Nam của lục địa, gồm có miền núi Himalaya, đồng bằng Ấn-Hằng, bán hòn đảo Indostan, bán hòn đảo Trung Ấn và quần hòn đảo Mã Lai. Toàn bộ Nam Á và Khu vực Đông Nam Á nằm trên những vĩ độ thấp, tiếp giáp với Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, bờ lục địa bị chia cắt khá mạnh nên phần lớn diện tích quy hoạnh s của Nam Á và Khu vực Đông Nam Á là những bán hòn đảo và quần hòn đảo.

Nam Á và Khu vực Đông Nam Á nằm trong vùng có khí hậu nóng và không khô ráo nhất châu Á. Về mùa hạ, nhiệt độ trung bình trên toàn bộ lãnh thổ khoảng chừng từ 25-30°C. Về ngày đông, vùng mát nhất ở phía Bắc cũng là từ 12°C (không kể vùng núi cao). Lượng mưa trung bình năm trên phần lớn lãnh thổ đạt hơn 1000mm, trong số đó nhiều vùng đạt 2000-3000mm hoặc cao hơn nữa thế nữa.

Điều kiện khí hậu nóng và ẩm đã làm cho những quy trình địa lý trình làng rất mạnh mẽ và tự tin và liên tục, vì vậy những Đk tự nhiên, nhất là lớp phủ thổ nhưỡng, thực vật và giới thú hoang dã rất phong phú và phong phú chủng loại, khác hoàn toàn khu vực Tây Nam Á nằm trên cùng vĩ độ.
khu vực tây-nam á có diện tích quy hoạnh s là 7triệu km vuông.

Đông ÁSửa đổi

Bài rõ ràng: Đông Á

Đông Á là bộ phận nầm dọc theo bờ Đông của lục địa, kéo dãn từ bán hòn đảo Kamchatka cho tới rìa phía Bắc Việt Nam, kể cả những hòn đảo và quần hòn đảo nằm ven bờ lục địa. Do vị trí tiếp giáp với Thái Bình Dương, toàn bộ Đông Á chịu tác động của hoạt động giải trí và sinh hoạt gió mùa, trong số đó số lượng giới hạn phía Tây của lãnh thổ gần như thể phù thích phù hợp với số lượng giới hạn tác động của gió mùa mùa hạ. Chế độ gió mùa chi phối những quy trình tự nhiên tạo ra những điểm lưu ý chung nhất cho toàn bộ Đông Á.

Tuy nhiên, về cấu trúc địa chất và địa hình, Đông Á có hai bộ phận: phần lục địa và phần những hòn đảo, quần hòn đảo. Phần lục địa được hình thành đa phần trên nền Trung Hoa và những nếp uốn Trung sinh với địa hình núi thấp, núi trung bình, những đồng bằng thấp và phẳng phiu. Phần những hòn đảo và quần hòn đảo được hình thành trong quá trình tạo núi Tân sinh với địa hình núi uốn nếp trẻ xen những cao nguyên và núi lửa cao. Có thể chia Đông Á thành 4 xứ rất khác nhau là: Kamchatka, Amur-Triều Tiên, Đông Trung Quốc và quần hòn đảo Nhật Bản.

Địa lý xã hộiSửa đổi

Dân cưSửa đổi

Theo niên giám thống kê năm 2005 thì tổng số dân của châu Á là 3,92 tỉ người[14], tỷ trọng trung bình (không tính phần dân cư thuộc liên bang Nga) là 124 người/km² hoặc 86,1 người/km² (nếu tính cả Nga). Tuy nhiên sự phân bổ dân cư trên lục địa rất không đồng đều. Có một số trong những nước tỷ trọng dân cư rất cao như Nhật Bản: 336,1, Ấn Độ: 341,2, Bangladesh: 1.045[15], Singapore: 6425,3. Trong khi đó nhiều khu vực dân cư vô cùng thưa thớt như Mông Cổ: 1,7, Kazakhstan: 5,7, Ả Rập Xê Út: 12. Đặc biệt, ở nhiều vùng to lớn như Bắc Siberi, sơn nguyên Tây Tạng, bồn địa Tarim… hầu như không tồn tại người ở. Sự phân bổ dân cư nói trên cho ta hiểu được Đk thuận tiện hoặc trở ngại so với những vùng đó.

Về sự ngày càng tăng dân số, đại bộ phận những nước châu Á có tỉ lệ ngày càng tăng tự nhiên không nhỏ. Theo số liệu thống kê năm 2005, tỉ lệ ngày càng tăng dân số của châu Á là một trong những,3%, trong lúc đó ở một số trong những nước thì tỉ lệ đó rất cao như Pakistan: 2,4%, Yemen: 3,3%, Palestin: 3,5%[16]…

Về trình độ đô thị hóa, nhìn chung không đều giữa những nước. Nếu tính về số lượng những đô thị lớn thì châu Á đứng đầu toàn thế giới. Có 15 thành phố trên 15 triệu dân và hơn 100 thành phố có số dân trên 1 triệu người, tuy nhiên tỉ lệ dân sống ở đô thị ở châu Á mới chỉ đạt 50%.

Thành phần chủng tộcSửa đổi

Bài rõ ràng: Người châu Á
Hình vẽ những tộc người châu Á thời gian đầu thế kỷ XX.

Cư dân châu Á thuộc 3 chủng tộc lớn trên toàn thế giới. Đó là:

  • Mongoloid: Bao gồm dân cư sống ở Đông Á, Khu vực Đông Nam Á, một phần ở Bắc Á và Nội Á. Người Mongoloit hay còn gọi là người da vàng, có điểm lưu ý chung là lớp lông phủ trên mặt và người ít, tóc đen, thẳng và hơi cứng, da màu vàng hung, mũi hơi thấp, mặt rộng, lưỡng quyền cao và xếp nếp mi mắt rõ. Tổ tiên của mình có lẽ rằng là những dân cư cổ sống ở vùng Nam Siberi và Mông Cổ. Người Mongoloid chiếm một tỉ lệ rất rộng trong tổng số dân cư châu Á, và được phân thành hai hay nhiều tiểu chủng tộc rất khác nhau
  • Tiểu chủng tộc Mongoloid phương Bắc gồm dân cư vùng Siberi và phần Bắc vùng Nội Á, gồm có người Siberi (người Eskimo, người Evanks), người Mông Cổ, Mãn Châu, Nhật Bản, Triều Tiên và Bắc Trung Quốc. Ngoài những điểm lưu ý của người Mongoloid nói chung, người Mongoloid phương Bắc còn tồn tại tầm vóc cao hơn nữa và nước da sáng hơn.
  • Tiểu chủng tộc Mongoloid phương Nam gồm người Nam Trung Quốc và những nước Khu vực Đông Nam Á. Tiểu chủng tộc được hình thành do sự hòa huyết giữa người Mongoloid với những người Australoid. Vì thế họ có da màu vàng sậm, cánh mũi rộng, môi hơi dày và hàm hơi vẩu.
  • Europeoid: gồm có toàn bộ dân cư sống ở vùng Tây Nam Á và một số trong những ở Bắc Ấn Độ, Trung Á và Nội Á. Để phân biệt với những người châu Âu, nhóm người này được gọi chung là tiểu chủng tộc Europeoid phương Nam. Họ có điểm lưu ý da ngăm, tóc và mắt đen hơn người phương Bắc, đầu dài, tầm vóc trung bình.
  • Australoid: gồm có dân cư sống ở vùng Nam Ấn Độ, Sri Lanka và một số trong những rải rác ở Indonesia và Malaysia. Nhóm người này chiếm một tỉ lệ không đáng kể trong tổng số dân toàn lục địa.

Các vương quốc và vùng lãnh thổSửa đổi

Bản đồ hành chính châu Á (chỉ có ranh giới vương quốc chứ không mang tên nước)
Tên vương quốc (vùng lãnh thổ),
với quốc kỳ

diện tích quy hoạnh s
(km²)

Dân số
(tính đến 1/7, 2002)

Mật độ dân số
(người/km²)

Thủ đô
Trung Á:
Kazakhstan[17]
2.346.927

13.472.593

5,7

Astana
Kyrgyzstan

198.500

4.822.166

24,3

Bishkek
Tajikistan

143.100

6.719.567

47,0

Dushanbe
Turkmenistan

488.100

4.688.963

9,6

Ashgabat
Uzbekistan

447.400

25.563.441

57,1

Tashkent
Đông Á:
Trung Quốc[18]
9.584.492

1.284.303.705

134,0

Bắc Kinh
Hồng Kông[19]
1.092

7.303.334

6.688,0

Nhật Bản

377.835

126.974.628

336,1

Tokyo
Ma Cao

25

461.833

18.473,3

Mông Cổ

1.565.000

2.694.432

1,7

Ulaanbaatar
Bắc Triều Tiên

120.540

22.224.195

184,4

Bình Nhưỡng
Nước Hàn

98.480

48.324.000

490,7

Seoul
Trung Hoa Dân quốc[20]
35.980

22.548.009

626,7

Đài Bắc
Bắc Phi:
Ai Cập[21]
63.556

1.378.159

21,7

Cairo
Bắc Á:[22] Nga

13.115.200

39.129.729

3,0

Moskva
Khu vực Đông Nam Á:
Brunei

5.770

350.898

60,8

Bandar Seri Begawan
Campuchia

181.040

12.775.324

70,6

Phnom Penh
Indonesia[23]
1.919.440

231.328.092

120,5

Jakarta
Lào

236.800

5.777.180

24,4

Vientiane
Malaysia

329.750

22.662.365

68,7

Kuala Lumpur
Myanma

678.500

42.238.224

62,3

Yangon (Rangoon)
Philippines

300.000

84.525.639

281,8

Manila
Singapore

693

4.452.732

6.425,3

Singapore
Thái Lan

514.000

62.354.402

121,3

Bangkok
Đông Timor

15.007

952.618

63,5

Dili
Việt Nam

329.560

81.098.416

246,1

Tp Hà Nội Thủ Đô
Nam Á:
Afghanistan

647.500

27.755.775

42,9

Kabul
Bangladesh

144.000

133.376.684

926,2

Dhaka
Bhutan

47.000

2.094.176

44,6

Thimphu
Ấn Độ

3.064.898

1.045.845.226

341,2

New Delhi
Iran

1.648.000

66.622.704

40,4

Tehran
Maldives

300

320.165

1.067,2

Malé
Nepal

140.800

25.873.917

183,8

Kathmandu
Pakistan

803.940

147.663.429

183,7

Islamabad
Sri Lanka

65.610

19.576.783

298,4

Colombo
Tây Á:
Armenia[24]
29.800

3.330.099

111,7

Yerevan
Azerbaijan

41.370

3.479.127

84,1

Baku
Bahrain

665

656.397

987,1

Manama
Bản mẫu:Country data Kypros Kypros[25]
9.250

775.927

83,9

Nicosia (Lefkoşa)
Dải Gaza[26]
363

1.203.591

3.315,7

Gaza
Gruzia[27]
20.460

2.032.004

99,3

Tbilisi
Iraq

437.072

24.001.816

54,9

Baghdad
Israel

20.770

6.029.529

290,3

Jerusalem
Jordan

92.300

5.307.470

57,5

Amman
Kuwait

17.820

2.111.561

118,5

Thành phố Kuwait
Liban

10.400

3.677.780

353,6

Beirut
Nakhchivan (Azerbaijan)[28]
5.500

365.000

66,4

Thành phố Nakhchivan
Oman

212.460

2.713.462

12,8

Muscat
Qatar

11.437

793.341

69,4

Doha
Ả Rập Xê Út

1.960.582

23.513.330

12,0

Riyadh
Syria

185.180

17.155.814

92,6

Damas
Thổ Nhĩ Kỳ[29]
756.768

57.855.068

76,5

Ankara
Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất

82.880

2.445.989

29,5

Abu Dhabi
Bờ Tây[26]
5.860

2.303.660

393,1

Yemen

527.970

18.701.257

35,4

Sanaá
Tổng cộng

44.309.978

3.816.775.642

86,1

Tình hình sử dụng tài nguyênSửa đổi

Một TT nông nghiệp tăng trưởng ở khu vực Lưỡng Hà.

Hơn bất kể một lục địa nào khác trên Trái Đất, châu Á có Đk tự nhiên phong phú chủng loại và nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên toàn thế giới. Với Đk đó, châu Á là cái nôi hình thành phần lớn những chủng tộc loài người thứ nhất, là nơi xuất hiện những nền văn minh sớm nhất toàn thế giới. Chính do quy trình tăng trưởng này mà vạn vật thiên nhiên trên châu Á được con người khai thác và sử dụng sớm nhất. Trong quy trình khai thác và sử dụng vạn vật thiên nhiên, tổ tiên của những dân tộc bản địa sống trên lục địa này đã thuần hóa được hàng loạt những cây trồng và vật nuôi, làm cho nghề trồng trọt và chăn nuôi tăng trưởng không ngừng nghỉ. Bởi vậy, ngay từ thời cổ đại, nhiều TT nông nghiệp lớn được hình thành và cũng từ đó, hình thành những TT phát sinh cây trồng của toàn thế giới. Theo những tài liệu, trong số 10 TT phát sinh cây trồng của toàn thế giới thì có đến 6 TT nằm trên châu Á, phù thích phù hợp với những vùng có nền văn minh tăng trưởng sớm. Đó là những vùng Địa Trung Hải với lúa mì, yến mạch, đậu Hà Lan, bạc hà, nguyệt quế, ôliu và một số trong những cây thực phẩm như bắp cải, tỏi tây, hành tây…; vùng Tiền Á gắn sát với những vương quốc cổ đại như Sumer, Assyria cùng những loại lúa mì, đại mạch, hạnh nhân, thuốc phiện, hồi hương, cà rốt…; vùng Trung Á với lúa mì, đậu xanh, cây ăn quả như lê, nho, táo…; vùng Ấn Độ với những cây trồng nhiệt đới gió mùa như lúa gạo, đậu ván, cà tím, dưa chuột, mía, thốt nốt, cam, quýt…; vùng Khu vực Đông Nam Á là quê nhà đất của những loại cây ăn quả nhiệt đới gió mùa như chuối, mít, bưởi, sầu riêng, măng cụt, dừa… đồng thời cũng là TT phát sinh cây lúa gạo; vùng Trung Quốc được nhận định rằng là TT nông nghiệp cổ đại lớn số 1 toàn thế giới với nhiều loài cây trồng phong phú gồm có cả cây nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt và ôn đới.

Như vậy, giới thực vật tự nhiên được con người phát hiện, sử dụng và thuần hóa ở một mức độ cao. châu Á còn phục vụ nhu yếu cho toàn thế giới hầu hết những loại vật nuôi cơ bản lúc bấy giờ như trâu, bò, lợn, gà, chó, mèo… Tổ tiên của những dân tộc bản địa trên châu Á đã tìm ra những giải pháp tốt nhất để sử dụng và bảo vệ những nguồn tài nguyên như làm ruộng bậc thang, tưới nước, giữ nước với những khu công trình xây dựng cấp nước, dẫn nước và chọn gieo trồng lúa nổi trong những đầm lầy bị ngập nước sâu vào mùa lũ. Những giải pháp trên có tác dụng tích cực trong việc sử dụng và bảo nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên. Tuy nhiên do quy trình khai thác lâu dài và thiếu cơ sở khoa học, ở nhiều vùng vạn vật thiên nhiên bị hết sạch và thậm chí còn không hề kĩ năng sử dụng được nữa như những vùng núi Tây Nam Á, Ấn Độ, Trung Quốc… Cho đến nay, tài nguyên rừng ở nhiều nước gần như thể hết sạch trọn vẹn. Ví dụ, độ che phủ rừng ở Tây Nam Á nay chỉ từ là một trong những,6%, ở Trung Quốc không đầy 10% trong lúc độ che phủ rừng trung bình của toàn thế giới là 32%[30].

Việc khai thác nguồn tài nguyên ngày này được tiến hành khắp nơi trên lục địa, đồng thời đối tượng người tiêu dùng và diện khai thác đang ngày càng được mở rộng cho toàn bộ mọi thành phần tự nhiên, do vậy cảnh sắc nguyên sinh còn sót lại rất ít, chỉ từ một số trong những vùng rừng xích đạo ẩm thường xanh ở Khu vực Đông Nam Á, rừng lá kim ở Siberi, những vùng đồng rêu-rừng, đồng rêu và hoang mạc cực ở phía Bắc, những vùng núi cao hiểm trở Himalaya, Pamir, Tây Tạng, Thiên Sơn… là chưa bị con người khai thác. Phần lớn diện tích quy hoạnh s lãnh thổ đã được khai thác để trồng trọt, chăn nuôi và tiến hành những hoạt động giải trí và sinh hoạt khác để trồng trọt, chăn nuôi và tiến hành những hoạt động giải trí và sinh hoạt khác với nhiều hình thức và mức độ rất khác nhau nhưng nhìn chung có mấy điểm lưu ý đáng để ý là:

  • Việc sử dụng vạn vật thiên nhiên gắn sát với Đk tự nhiên. Ví dụ, ở vòng đai ôn hòa, vùng sản xuất ngũ cốc triệu tập tốt nhất nằm trong những đới rừng lá rộng, thảo nguyên rừng và thảo nguyên; vùng trồng cây ăn quả triệu tập nhiều ở đới cận nhiệt Địa Trung Hải; còn việc chăn nuôi những thú hoang dã có sừng triệu tập trong những đới thảo nguyên, bán hoang mạc (bò, ngựa, cừu, dê) hoặc đới đồng rêu và đồng rêu rừng (tuần lộc). Ở vòng đai nóng, những vùng được khai thác sớm và triệu tập nhất là những vùng thuộc đới xavan và rừng gió mùa.
  • Việc khai thác kèm theo việc tôn tạo và phục hồi nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên được tiến hành mạnh mẽ và tự tin, đáng để ý là việc tôn tạo và sử dụng đất và nguồn nước. Ví dụ, việc đào kênh, đắp đập để tăng trưởng thủy lợi, giao thông vận tải, thủy điện, nuôi thủy sản và trấn áp và điều chỉnh dòng chảy được tiến hành ở hầu khắp những nước. Việc tưới nước cho vùng khô hạn được mở rộng ở Trung Á, Ấn Độ, Pakistan và Trung Quốc… đã đạt được những kết quả to lớn. Tuy nhiên cũng phải nói rằng việc sử dụng nước hai sông Syr Darya và Amu Darya để tưới cho những hoang mạc ở Trung Á trong thời Liên Xô là bất hợp lý. Hậu quả là, do sử dụng nước quá mức cần thiết, những sông không hề phục vụ nhu yếu đủ nước cho hồ Aral, hồ bị cạn, thu hẹp diện tích quy hoạnh s, nước bị hóa mặn và gây ra thảm họa sinh thái xanh cho hồ này và những vùng đồng bằng xung quanh. Ở một số trong những nước khác, ngoài việc xây dựng những khu công trình xây dựng tôn tạo và sử dụng dòng sông, những khu công trình xây dựng tưới nước, còn tồn tại khối mạng lưới hệ thống đê chống lũ lụt, chống nước biển, bảo vệ đất đai. Ở Liên bang Nga đã nghiên cứu và phân tích, tạo ra được những giống cây trồng cho những vùng khí hậu lạnh buốt phương Bắc, xây dựng những khu công trình xây dựng trên những vùng băng kết vĩnh cửu.

Tất cả những điểm lưu ý nói trên đã cho toàn bộ chúng ta biết tính chất phong phú, muôn vẻ và những thành tựu to lớn trong việc sử dụng nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên trên lục địa. Ngày nay, việc tôn tạo, hồi sinh và bảo vệ nguồn tài nguyên là yếu tố trọng điểm trong quy trình tăng trưởng kinh tế tài chính ở mỗi nước, nhất là ở những nước mà nguồn tài nguyên đã được sử dụng và khai thác lâu lăm.

Chú thíchSửa đổi

  • ^ Số liệu đo đạc năm 1999 tuy nhiên hằng năm đỉnh núi này vẫn cao thêm 2cm.
  • ^ Monitoring of the Dead Sea. Israel Marine Data Center (ISRAMAR).
  • ^ Chang. infoplease.
  • ^ Van der Leeden, Troise, and Todd, eds., The Water Encyclopedia. Second Edition. Chelsea, MI: Lewis Publishers, 1990, page 196.
  • ^ Danh sách vương quốc theo dân số, Graphic Maps
  • ^ Population of cities: The Principal Agglomerations of the World
  • ^ a b Tập map toàn thế giới và lục địa. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo 2002. Các số liệu về tọa độ, độ cao, độ sâu đều lấy tại đây.
  • ^ a b c Số liệu lấy từ Địa lý tự nhiên những lục địa, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo 1989. Các số liệu về nhiệt độ, lượng mưa, nhiệt độ khác đều lấy tại đây.
  • ^ tức lưu vực không tồn tại dòng chảy đổ ra những đại dương
  • ^ từ Nam Kinh trở xuống gọi là Dương Tử
  • ^ tên khác là Tử Hải
  • ^ Deepest Lake in the World. geology. Truy cập ngày 18 tháng 8 trong năm 2007. Chú thích có tham số trống không rõ: |month= (trợ giúp)
  • ^ U.S. Geological Survey Fact Sheet: Lake Baikal A Touchstone for Global Change and Rift Studies, July 1993. Truy cập ngày 10 tháng hai trong năm 2007.
  • ^ Báo cáo năm 2004 của Liên Hợp Quốc
  • ^ Số liệu tiên tiến và phát triển nhất từ Ngân hàng Thế giới là một trong những.090 người/km²
  • ^ United Nations World Population Propsects: 2006 revision Table A.8
  • ^ Kazakhstan thỉnh thoảng được định hình và nhận định thuộc Đông Âu nhưng những số liệu về diện tích quy hoạnh s và dân số chỉ thuộc châu Á.
  • ^ Đất nước này lúc bấy giờ mang tên chính thức là “Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa” nhưng mọi người vẫn quen gọi tắt là Trung Quốc vì hơn 3000 năm lịch sử dân tộc bản địa của nó.
  • ^ Hồng Kông và Ma Cao là 2 đặc khu hành chính của Trung Quốc đại lục.
  • ^ Trung Hoa Dân quốc (THDQ) thường được gọi là “Đài Loan”
  • ^ Ai Cập sẽ là vương quốc xuyên lục địa vì có bộ phận lãnh thổ là bán hòn đảo Sinai thuộc châu Á.
  • ^ Tuy phần lớn lãnh thổ của Liên bang Nga thuộc châu Á nhưng vương quốc này thường sẽ là thuộc châu Âu về mặt chính trị và văn hóa truyền thống.
  • ^ Indonesia và Đông Timor thỉnh thoảng sẽ là thuộc châu Đại dương.
  • ^ Armenia tuy về mặt địa lý là thuộc châu Á nhưng lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của nước này gắn với châu Âu nhiều hơn thế nữa.
  • ^ Đảo quốc này thuộc Địa Trung Hải, khoảng chừng cách từ nó tới phần đất liền của châu Á gần hơn so với châu Âu nhưng lịch sử dân tộc bản địa và văn hóa truyền thống của nó vẫn gắn sát với châu Âu. Cộng hòa Síp lúc bấy giờ chỉ có lãnh thổ phần phía Nam của hòn hòn đảo Síp. Phần phía Bắc thuộc về Cộng hòa Síp thuộc Thổ Nhĩ Kỳ.
  • ^ a b Dải Gaza về mặt pháp lý không được quốc tế công nhận là một phần của bất kỳ vương quốc có độc lập nào, thuộc quyền tài phán của Chính quyền Palestine, và họ cũng trấn áp biên giới của Dải Gaza với Ai Cập.
  • ^ Gruzia cũng thỉnh thoảng sẽ là thuộc Đông Âu
  • ^ Azerbaijan thỉnh thoảng được định hình và nhận định thuộc Đông Âu nhưng số liệu về diện tích quy hoạnh s và dân số vẫn được xem cho châu Á. Nakhichevan là một lãnh thổ tự trị thuộc Azerbaijan, giáp giới với Armenia, Iran, và Thổ Nhĩ Kỳ.
  • ^ Thổ Nhĩ Kỳ sẽ là thuộc cả Tây Á và Nam Âu. Số liệu dân số và diện tích quy hoạnh s chỉ tính cho châu Á tuy Thổ Nhĩ Kỳ có tỉnh Istanbul thuộc bán hòn đảo Balkan.
  • ^ Theo như số liệu của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) năm 1993)

    • Tham khảoSửa đổi

  • Alixop B.P, Berlin I.I, Mikhen B,M. Khí hậu Trái Đất. Giáo trình khí hậu học (tiếng Nga). Nhà xuất bản khí tượng thủy văn 1954.
  • Alixop B.P Khí hậu Liên Xô (tiếng Nga). Nhà xuất bản Đại học vương quốc Moskva 1956.
  • Sổ tay tra cứu khí hậu châu Á. Nhà xuất bản Khí tượng thủy văn Leningrad 1996.
  • Antipop V.I Indonesia (tiếng Nga). Nhà xuất bản Quốc gia những tài liệu địa lý, Moskva 1961.
  • Lê Bá Thảo-Cơ sở địa lý tự nhiên. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo Tp Hà Nội Thủ Đô 1984.
  • Khu vực Đông Nam Á (trong cuốn sách Các nước và dân tộc bản địa) tiếng Nga, Nhà xuất bản Tư tưởng Moskva 1963.
  • Đại atlat toàn thế giới. Luân Đôn, Thành Phố New York, München, Menbourne, Delhi 2004.
  • Guru P.-Châu Á Thái Tỉnh bình Dương (tiếng Pháp). Hachette Universíte 1971.
  • Vũ Tự Lập-Địa lý tự nhiên Việt Nam. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, Tp Hà Nội Thủ Đô 1999.
  • Tổng cục địa chất-Kiến tạo mảng (tuyển tập). Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật 1983.
  • Nguyễn Phi Hạnh-Địa lý tự nhiên những lục địa. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, Tp Hà Nội Thủ Đô 1989.
  • Nguyễn Phi Hạnh, Đặng Ngọc Lân-Địa lý cây trồng. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, Tp Hà Nội Thủ Đô 1980.
  • Ixasenko-Cơ sở cảnh sắc học và phân vùng địa lý tự nhiên. Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật, Tp Hà Nội Thủ Đô 1969.
  • Đặng Nghiêm Vạn-Dân tộc học đại cương. Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, Tp Hà Nội Thủ Đô 1998.
  • Makeep P.C.-Các đới tự nhiên và những cảnh sắc (tiếng Nga). Nhà xuất bản Địa lý Moskva 1956.
  • Gopan Xing-Địa lý Ấn Độ. Nhà xuất bản Tiến bộ Moskva 1980.

    • Liên kết ngoàiSửa đổi

    • Bản đồ đất trên toàn thế giới
    • Sưu tập map châu Á

    Châu Á Thái Tỉnh bình Dương

    Văn hóa châu Á | Kinh tế châu Á | Địa lý châu Á | Lịch sử châu Á | Chính trị châu Á

    Video full hướng dẫn Chia Sẻ Link Cập nhật Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là ?

    – Một số Keywords tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là tiên tiến và phát triển nhất , Share Link Down Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là “.

    Thảo Luận vướng mắc về Khu vực có mạng lưới sông ngòi dày đặc nhiều sông lớn ở châu a là

    Bạn trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
    #Khu #vực #có #mạng #lưới #sông #ngòi #dày #đặc #nhiều #sông #lớn #ở #châu #là