Vi sao đến cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện các đế quốc già và đế quốc trẻ Chi tiết

Kinh Nghiệm về Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ 2022

Cập Nhật: 2022-04-21 17:46:17,Bạn Cần biết về Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ. You trọn vẹn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình được tương hỗ.

Khởi nghĩa Trương Định – cuộc khởi nghĩa tiêu biểu vượt trội trong quá trình đầu trào lưu đấu tranh chống thực dân Pháp xâm lược. Nguồn: Ảnh tư liệu

Tóm lược đại ý quan trọng trong bài

• Tin tương quan
• Thuộc địa hóa Ireland
• Châu Mỹ, châu Phi và marketing nô lệ
• Kình địch với Hà Lan tại châu Á
• Chiến tranh với Pháp
• Cách mạng Mỹ
• Chiến tranh với Napoléon
• Bãi bỏ quyết sách nô lệ
• Công ty Đông Ấn tại châu Á
• Kình địch với Nga
• Cape đến Cairo
• Cải biến vị thế của những thuộc địa da trắng
• Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất
• Thời kỳ giữa hai Thế Chiến
• Chiến tranh toàn thế giới thứ hai
• Giải thoát ban sơ
• Khủng hoảng Suez và hậu quả
• “Gió đổi chiều”
• Đế quốc kết thúc

(Thanhuytphcm) – Đầu tháng 9/1858, thực dân Pháp nổ súng tiến công Tp Thành Phố Đà Nẵng, mở đầu trận cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Đây là lần thứ nhất trong lịch sử dân tộc bản địa, dân tộc bản địa ta phải đương đầu với họa xâm lăng từ một nước phương Tây, trọn vẹn chiếm ưu thế về tiềm lực kinh tế tài chính, quân sự chiến lược, nhất là về vũ khí, công nghệ tiên tiến và phát triển quân sự chiến lược. Với truyền thống cuội nguồn yêu nước nồng nàn và ý chí kiên cường, quật cường, trong suốt nửa thời gian cuối thế kỷ 19 (1858-1896), phần đông nhân dân trên khắp mọi miền giang sơn đã can đảm và mạnh mẽ chiến đấu, tích cực cùng quan quân triều đình hoặc tự mình đứng lên chống thực dân Pháp. Mặc dù thực dân Pháp khuất phục được triều đình nhà Nguyễn, nhưng không thể tiêu diệt tinh thần kháng chiến của dân tộc bản địa Việt Nam.

Các trào lưu yêu nước tiêu biểu vượt trội như: Phong trào Cần Vương do những văn thân, sĩ phu yêu nước lãnh đạo, trình làng sôi sục trong toàn nước và kéo dãn hơn thế nữa 10 năm từ 1885 đến 1896; những cuộc nổi dậy chống quân xâm lược ở những vùng địch chiếm đóng, tiêu biểu vượt trội như: khởi nghĩa Trương Định, Nguyễn Trung Trực, Võ Duy Dương, Nguyễn Hữu Huân; những cuộc đấu tranh của nhân dân những địa phương trung du miền núi, nổi trội nhất là khởi nghĩa Yên Thế do Hoàng Hoa Thám lãnh đạo (1884 – 1913); những cuộc khởi nghĩa: Hương Khê (1885 – 1896) do Phan Đình Phùng và Cao Thắng lãnh đạo; Ba Đình (1886 – 1887) do Phạm Bành và Đinh Công Tráng đứng đầu; Bãi Sậy (1885 – 1889) do Nguyễn Thiên Thuật chỉ huy; cuộc nổi dậy ở Hưng Hóa (1885 – 1889) của Nguyễn Quang Bích; trào lưu yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư sản do những cụ ông cụ bà Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh lãnh đạo; cuộc khởi nghĩa Yên Bái do Nguyễn Thái Học lãnh đạo.

Các văn thân, sĩ phu yêu nước, những người dân đứng đầu những cuộc đấu tranh đã nhờ vào dân, tin vào sức mạnh và ý chí quật cường của nhân dân, trở thành ngọn cờ quy tụ, đoàn kết nhân dân chống Pháp. Truyền thống yêu nước quật cường của dân tộc bản địa trỗi dậy mạnh mẽ và tự tin, nhân dân khắp toàn nước tích cực đứng lên chống lại quân địch xâm lược, bảo vệ giang sơn. Nhưng do thiếu đường lối đúng đắn, thiếu tổ chức triển khai và lực lượng thiết yếu nên lần lượt thất bại.

Đình Tân Trào – nơi quản trị Hồ Chí Minh chủ trì Quốc dân Đại hội ngày 16 và 17/8/19145 – quyết định hành động khởi nghĩa và bầu ra Ủy ban Dân tộc giải phóng. Nguồn: Ảnh tư liệu

Đảng Cộng sản Việt Nam Ra đời, tổ chức triển khai và lãnh đạo mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam

3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam Ra đời, lãnh đạo nhân dân toàn nước đứng lên chống thực dân, đế quốc, giành độc lập cho dân tộc bản địa. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, những cao trào cách mạng trình làng trên khắp toàn nước với khí thế sôi sục.

9/3/1945, phát xít Nhật thay máu chính quyền hất cẳng Pháp. Ngay trong đêm đó, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng quyết định hành động phát động một cao trào.

3/1945, Trung ương Đảng ra Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành vi của toàn bộ chúng ta”.

4/1945, Trung ương triệu tập Hội nghị quân sự chiến lược cách mạng Bắc Kỳ, quyết định hành động nhiều yếu tố quan trọng, thống nhất những lực lượng vũ trang thành Việt Nam Giải phóng quân.

16/4/1945, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị tổ chức triển khai những Ủy ban Dân tộc giải phóng những cấp và sẵn sàng xây dựng Ủy ban giải phóng dân tộc bản địa Việt Nam, tức nhà nước lâm thời cách mạng Việt Nam.

Từ tháng bốn/1945, cao trào kháng Nhật, cứu nước trình làng mạnh mẽ và tự tin.

Đầu tháng 5/1945, Bác Hồ từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân Trào làm địa thế căn cứ chỉ huy cách mạng toàn nước.

8/1945, Hội nghị đại biểu toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) xác lập: “Cơ hội rất tốt cho ta giành độc lập đã tới”[1] và quyết định hành động phát động toàn dân khởi nghĩa giành cơ quan ban ngành từ tay phát xít Nhật và tay sai trước lúc quân Đồng minh vào Đông Dương.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản trị Hồ Chí Minh, Nhân dân toàn nước hàng loạt tiến hành Tổng khởi nghĩa, giành cơ quan ban ngành. Chỉ trong vòng 15 ngày thời gian cuối thời điểm tháng 8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi trọn vẹn, cơ quan ban ngành trong toàn nước về tay nhân dân.

2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình (Tp Hà Nội Thủ Đô), quản trị Hồ Chí Minh thay mặt nhà nước lâm thời trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập, tuyên bố trước quốc dân và toàn thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa Ra đời (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).

Sau 55 ngày đêm chiến đấu, ngày 7/5/1954, quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ. Lá cờ quyết chiến quyết thắng của quản trị Hồ Chí Minh tặng những cty chức năng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ tung bay trên nóc hầm chỉ huy của địch. Nguồn: Ảnh tư liệu

Nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa vừa mới Ra đời đã phải đương đầu với muôn vàn trở ngại, thử thách. Đảng và quản trị Hồ Chí Minh lãnh đạo toàn dân vừa chống thù trong, giặc ngoài, vừa xây dựng và củng cố vững chãi cơ quan ban ngành nhân dân; lãnh đạo cuộc Tổng tuyển cử thứ nhất vào trong thời gian ngày 6/1/1946, xây dựng Hiến pháp dân chủ thứ nhất (năm 1946); chăm sóc xây dựng quyết sách mới, đời sống mới của nhân dân, chống giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm. Kiên quyết trấn áp những thế lực phản cách mạng, thực hành thực tế sách lược khôn khéo, lúc thì tạm hòa hoãn với Tưởng để đánh thực dân Pháp xâm lược, lúc thì hòa với Pháp để đuổi Tưởng, triệt để tận dụng xích míc trong hàng ngũ quân địch, đưa cách mạng vượt qua những thử thách hiểm nghèo, tranh thủ thời hạn để củng cố lực lượng, sẵn sàng cho cuộc kháng chiến không thể tránh khỏi.

Kháng chiến toàn dân, toàn vẹn, trường kỳ, nhờ vào sức mình là chính

23/9/1945, được sự giúp sức của quân đội Anh, thực dân Pháp tiến công Sài Gòn, mở đầu trận cuộc chiến tranh xâm lược việt nam lần thứ hai. Sau đó, quân Pháp tiếp tục lấn chiếm nhiều địa phận quan trọng ở Nam Bộ và Nam Trung Bộ.

12/12/1946, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra Chỉ thị Toàn dân kháng chiến.

19/12/1946, quản trị Hồ Chí Minh ra Lời lôi kéo toàn quốc kháng chiến. “Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phải, dân tộc bản địa. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc.”[2]

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và quản trị Hồ Chí Minh, qua 9 năm tiến hành đường lối kháng chiến toàn dân, toàn vẹn, trường kỳ, nhờ vào sức mình là chính, vừa kháng chiến, vừa kiến quốc, ra sức xây dựng, củng cố tiềm năng, quân và dân ta không ngừng nghỉ tăng trưởng thế tiến công, càng đánh càng mạnh, giành những thắng lợi to lớn. Tiêu biểu như: Chiến dịch Việt Bắc Thu – Đông (1947), Chiến dịch Biên Giới (1950), Chiến dịch Hòa Bình (1951), Chiến dịch Đông Xuân (1951 – 1952), Chiến dịch Tây Bắc (1952), Chiến dịch Điện Biên Phủ (1954), làm ra thắng lợi “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.

Nửa thời gian cuối thế kỷ XIX và nửa thời gian đầu thế kỷ XX, dân tộc bản địa ta phải hai lần tiến hành kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Kết quả của hai cuộc kháng chiến đó tuy rất khác nhau nhưng đều để lại những bài học kinh nghiệm tay nghề lịch sử dân tộc bản địa về phát huy truyền thống cuội nguồn yêu nước, sức mạnh mẽ của lòng dân, sức mạnh mẽ của tinh thần đoàn kết toàn dân tộc bản địa cho việc nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Các chiến sỹ Sư đoàn 5, Quân khu 7 cùng lãnh đạo Phường 25, quận Bình Thạnh tặng nhu yếu phẩm cho những người dân dân. Nguồn: Ảnh tư liệu

Trong trận chiến chống dịch Covid-19 lúc bấy giờ, bài học kinh nghiệm tay nghề về lòng yêu nước và tinh thần đoàn kết từ hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang rất được phát huy cao độ. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự điều hành quản lý năng động, sáng tạo của nhà nước, cả khối mạng lưới hệ thống chính trị vào cuộc, cùng với việc chung sức đồng lòng muôn người như một của tất cả dân tộc bản địa và sự ủng hộ của xã hội quốc tế, trận chiến “chống dịch như chống giặc” nhất định sẽ thắng lợi trong thời hạn không xa.

Phòng Lý luận chính trị – Lịch sử Đảng

Ban Tuyên giáo Thành ủy TPHCM

————-

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị vương quốc, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2000, t.7, tr.424

[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị vương quốc, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, t.4, tr.534

Tin tương quan

Đế quốc Anh (tiếng Anh: British Empire) gồm có những vùng tự trị, thuộc địa, bảo lãnh, ủy thác và những lãnh thổ khác do Vương quốc Anh và những vương quốc tiền thân của nó cai trị hoặc quản trị và vận hành. Đế quốc Anh khởi xướng với những thuộc địa và trạm mậu dịch hải ngoại do Anh thiết lập từ thời gian cuối thế kỷ XVI đến thời gian đầu thế kỷ XVIII. Vào quá trình đỉnh điểm của nó, đấy là đế quốc có diện tích quy hoạnh s lãnh thổ lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa và là thế lực đứng đầu toàn thế giới trong hơn một thế kỷ.[1] Đến năm 1913, Đế quốc Anh cai trị khoảng chừng 412,2 triệu người, chiếm 23% dân số toàn thế giới lúc đó[2] và bao trùm diện tích quy hoạnh s hơn 35.000.000 km², gần một phần tư tổng diện tích quy hoạnh s toàn thế giới, vào năm 1920.[3][4] Đế quốc Anh còn là một đế quốc có lãnh thổ lớn số 1 trong lịch sử dân tộc bản địa toàn thế giới, do vậy những di sản về văn hóa truyền thống, ngôn từ, luật pháp của Đế quốc Anh được truyền bá rộng tự do. Vào thời gian nó đạt tới đỉnh điểm của quyền lực tối cao, Đế quốc Anh thường được ví von với câu nói bất hủ “Đế quốc mặt trời không lúc nào lặn” chính vì sự mở rộng lãnh thổ ra toàn toàn thế giới và mặt trời luôn tỏa sáng trên một phần Đế quốc của nó.

Đế quốc Anh

Tên bản ngữ

• British Empire (tiếng Anh)

Toàn bộ những khu vực trên toàn thế giới từng là bộ phận của Đế quốc Anh. Các lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh mang tên được gạch chân red color.

Trong suốt Thời đại Khám phá vào thế kỷ XV và XVI, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha là hai vương quốc châu Âu đi tiên phong trong đứng đầu trào lưu thám hiểm toàn thế giới và trong quy trình đó họ đã thiết lập những đế quốc hải ngoại lớn. Đố kỵ với việc thịnh vượng vô cùng lớn cùng thật nhiều quyền lợi riêng mà hai đế quốc thực dân này giành được, những nước Anh, Pháp và Hà Lan khởi đầu thiết lập những thuộc địa và những mạng lưới mậu dịch của mình tại châu Mỹ, châu Á và Châu Phi.[5] Một loạt trận chiến với Pháp và Hà Lan trong thế kỷ XVII và XVIII đã hỗ trợ Anh trở thành một cường quốc chi phối thống trị tại Bắc Mỹ và Ấn Độ. Nhưng đồng thời, uy thế của nước Anh (và cả Pháp[6]) bị hạn chế tại châu Âu sau năm 1763, trước yếu tố tăng trưởng vững mạnh mẽ của những cường quốc phía Đông như Phổ, Áo và Nga.[7][8]

Sự kiện Mười ba thuộc địa tại Bắc Mỹ giành được độc lập vào năm 1783 sau cuộc Chiến tranh Cách mạng Mỹ làm cho nước Anh mất đi một số trong những thuộc địa lâu lăm nhất và đông dân nhất của tớ. Ngay tiếp sau đó nước Anh nhanh gọn chuyển sự quan tâm sang châu Phi, châu Á và Thái Bình Dương. Sau thất bại của nước Pháp trong trận cuộc chiến tranh Napoléon (1803 – 1815), nước Anh tận thưởng một thế kỷ thống trị hầu như không tồn tại đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu, và mở rộng phạm vi trên khắp toàn thế giới.[9] Địa vị thống trị của Anh sau này được ca tụng như thể Pax Britannica (Tỉnh Thái bình Anh Quốc), một quá trình mà châu Âu và toàn thế giới tương đối thái bình (1815 – 1914), đấy là thời gian mà nước Anh nắm quyền bá chủ toàn thế giới và tự tuyên bố họ là “người canh giữ cho hoà bình toàn thế giới”.[10][11][12][13] Vào đầu thể kỷ 19, cuộc Cách mạng công nghiệp khởi đầu biến hóa nước Anh; tại thời gian trình làng cuộc “Đại Triển Lãm” vào năm 1851, nước Anh được ca tụng như thể “công xưởng của toàn thế giới”.[14] Đế quốc Anh còn bành trướng đến Ấn Độ, phần lớn Châu Phi và nhiều khu vực khác trên toàn thế giới. Cùng với việc trấn áp chính thức của nước Anh so với những thuộc địa riêng của tớ, nó còn thống trị gần như thể toàn bộ nền thương mại của toàn thế giới đồng nghĩa tương quan với việc là nó trấn áp nền kinh tế thị trường tài chính của nhiều khu vực khác ví như châu Á và Mỹ Latinh.[15][16]

Tại nước Anh, những quan điểm chính trị đã thay đổi theo phía ủng hộ quyết sách tự do thương mại cùng quyết sách tự do và phổ cập hoá độc quyền bầu cử. Vào thế kỷ XIX, dân số của nước Anh đã ngày càng tăng một cách mạnh mẽ và tự tin, cùng với đó quy trình đô thị hoá nhanh gọn mà gây ra những căng thẳng mệt mỏi nghiêm trọng về cả kinh tế tài chính cũng như xã hội.[17] Để tìm kiếm những thị trường và những nguồn tài nguyên mới, Đảng Bảo thủ dưới thời Benjamin Disraeli đã khởi động một kỷ nguyên mới của chủ nghĩa bành trướng đế quốc tại Ai Cập, Nam Phi và nhiều nơi khác. Nhiều thuộc địa như Canada, Úc và New Zealand được trao quyền tự trị, một vài trong số này được tái phân loại là vương quốc tự trị.[18]

Đến thời gian đầu thế kỷ XX, sự tăng trưởng vững mạnh mẽ của Đế quốc Đức và Hoa Kỳ dẫn đến việc uy hiếp lớn đến phần nào vị thế đứng vị trí số 1 về kinh tế tài chính của nước Anh. Chính sách đối ngoại của Anh quốc triệu tập vào quan hệ hợp tác ngặt nghèo và hữu nghị với Hoa Kỳ, nhưng những căng thẳng mệt mỏi về yếu tố ngoại giao và quân sự chiến lược khiến quan hệ với nước Đức ngày càng trở nên xấu đi và là nguyên nhân chính dẫn đến trận cuộc chiến tranh toàn thế giới lần thứ nhất. Trong thời kỳ trình làng trận cuộc chiến tranh toàn thế giới thứ nhất, nước Anh đã phải nhờ nhiều vào đế quốc của tớ về mặt nhân sự cũng như lương thực. Cuộc chiến này đã tạo ra một gánh nặng to lớn cả về mặt quân sự chiến lược, tài chính và nguồn nhân lực cho nước Anh. Mặc dù sau trận chiến này, cương thổ của Đế quốc Anh đã được mở rộng lên tới cực điểm, bản thân nó đang không hề giữ được vị thế như thể một cường quốc vô tuy nhiên về quân sự chiến lược và công nghiệp được nữa. Trong Chiến tranh toàn thế giới lần hai, những thuộc địa của Anh tại Khu vực Đông Nam Á đã biết thành Nhật Bản chiếm đóng, điều này đã làm cho uy tín của đế quốc Anh bị suy giảm nghiêm trọng và đẩy nhanh quy trình sụp đổ của Đế quốc này. Sau cuộc chiến tranh, Anh phải trao quyền độc lập cho những thuộc địa của tớ, trong số đó đông dân và giá trị nhất là Ấn Độ. Trong trong năm còn sót lại của thế kỷ XX, phần lớn những thuộc địa của Đế quốc Anh giành được độc lập như một phần của trào lưu phi thuộc địa hóa từ những cường quốc châu Âu, tiếp sau đó Đế quốc Anh cáo chung với việc chuyển giao Hồng Kông cho Trung Quốc vào năm 1997.[19][20][21][22] 14 lãnh thổ ở hải ngoại hiện vẫn thuộc độc lập của Anh. Sau độc lập, nhiều thuộc địa của Anh gia nhập khối Thịnh vượng chung những Quốc gia, một hiệp hội tự do của những vương quốc độc lập. 16 vương quốc có chung một người lãnh đạo duy nhất, Nữ hoàng Elizabeth II, đó mới là chính thức Vương quốc Khối thịnh vượng chung.

 

Một quy mô của tàu Matthew, chiếc thuyền mà thuyền trưởng John Cabot vốn để làm đến Tân toàn thế giới trong chuyến hành trình dài thứ hai của tớ

Nền móng của Đế quốc Anh khởi đầu được xây dựng từ khi Anh và Scotland còn là một hai vương quốc riêng không tương quan gì đến nhau. Sau những thành công xuất sắc của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha trong việc thám hiểm hải ngoại, đến năm 1496 Quốc vương Henry VII của Anh đã ủy quyền cho John Cabot đứng vị trí số 1 một cuộc hành trình dài mày mò một tuyến phố tới châu Á trải qua Bắc Đại Tây Dương.[23] Cabot khởi hành năm 1497, tức 5 năm tiếp theo khoản thời hạn người châu Âu phát hiện châu Mỹ, và tuy nhiên ông ta đã đặt chân lên bờ biển của Newfoundland, họ đang không tồn tại bất kỳ nỗ lực nào để thiết lập nên một thuộc địa tại nơi đây (cũng như Cristoforo Colombo, ông nhầm tưởng rằng mình đến được châu Á).[24] Cabot còn đứng vị trí số 1 một chuyến du ngoạn khác đến châu Mỹ vào năm tiếp theo, nhưng tiếp sau đó không hề nghe được tin tức gì về những tàu của ông nữa.[25]

Người Anh đang không tiếp tục nỗ lực nhằm mục tiêu thiết lập những thuộc địa tại châu Mỹ cho tới khi Nữ vương Elizabeth I trị vì trong những thập niên cuối của thế kỷ XVI.[26] Vào thời gian này, cuộc Cải cách Tin Lành làm cho Anh và vương quốc Tây Ban Nha theo Công giáo trở thành quân địch của nhau.[23] Năm 1562, Elizabeth I đã khuyến khích những thuyền trưởng hải tặc như John Hawkins và Francis Drake tiến hành những cuộc tiến công bắt nô lệ chống lại tàu Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha xa bờ bờ biển Tây Phi[27] với tiềm năng là xâm nhập vào việc marketing nô lệ Đại Tây Dương. Nỗ lực này bị người Tây Ban Nha đẩy lui, và đến khi trận cuộc chiến tranh Anh – Tây Ban Nha trở nên quyết liệt, Elizabeth lại chống sống lưng cho những tàu lùng tiếp tục tổ chức triển khai những cuộc tiến công vào những cảng Tây Ban Nha ở châu Mỹ và những tàu vận chuyển vượt Đại Tây Dương trở về Tây Ban Nha vốn được chất đầy kho tàng của Tân toàn thế giới.[28] Trong khi đó, những nhà văn có tác động như Richard Hakluyt và John Dee (người thứ nhất sử dụng thuật ngữ “British Empire”)[29] khởi đầu thúc giục xây dựng một đế quốc riêng của nước Anh. Đến thời gian này, Tây Ban Nha đang trở thành thế lực chiếm ưu thế tại châu Mỹ, Bồ Đào Nha đã thiết lập những cơ sở mậu dịch và những tiền đồn từ bờ biển châu Phi và Brasil sang Trung Quốc, còn Pháp đã khởi đầu thuộc địa hóa khu vực sông Saint-Laurent và nơi này tiếp sau đó trở thành Tân Pháp.[30]

Thuộc địa hóa Ireland

Mặc dù Anh đi sau những cường quốc châu Âu khác trong việc thiết lập những thuộc địa hải ngoại, nhưng trong thế kỷ XVI, họ đã tiến hành đưa những người dân Tin Lành từ Anh và Scotland đến Ireland, tiếp nối tiền lệ người Norman xâm chiếm Ireland vào năm 1169.[31][32] Nhiều người góp phần vào công cuộc thuộc địa hóa Ireland cũng đóng một vai trò quan trọng trong công cuộc thuộc địa hóa tại Bắc Mỹ vào ban sơ, nhất là một nhóm được gọi là “những người dân đàn ông miền Tây”.[33]

Bài rõ ràng: Thuộc địa hải ngoại của Anh (trước 1707)

Năm 1578, Nữ vương Elizabeth I đã ban một giấy phép cho Humphrey Gilbert tiến hành những cuộc mày mò và thám hiểm hải ngoại.[34] Năm đó, Gilbert khởi hành đi Tây Ấn với ý định tham gia vào việc cướp biển và thiết lập một thuộc địa tại Bắc Mỹ, nhưng chuyến du ngoạn bị hủy bỏ trước lúc thuyền vượt qua Đại Tây Dương.[35][36] Năm 1583, ông ta bắt tay vào một trong những nỗ lực thứ hai, lần này tới được hòn đảo Newfoundland và tuyên bố độc lập cảng của hòn hòn đảo này thuộc về Anh, tuy nhiên không để bất kể người định cư nào ở lại. Gilbert tiếp sau này đã qua đời trong chuyến du ngoạn trở về nước Anh. Sự nghiệp của ông được người em trai cùng mẹ khác cha của tớ là Walter Raleigh kế tục, ông ta cũng được Elizabeth I cấp giấy phép vào năm 1584. Trong năm đó, Raleigh đã cho thiết lập một thuộc địa tại hòn hòn đảo Roanoke trên bờ biển Bắc Carolina ngày này, tuy nhiên do thiếu đồ dự trữ nên thuộc địa thất bại.[37]

Năm 1603, Quốc vương James VI của Scotland trở thành vua của nước Anh và một năm tiếp sau đó, ông đàm phán với những người Tây Ban Nha ký vào Hiệp ước Luân Đôn, chấm hết tình trạng thù địch lâu nay nay. Lúc này, nước Anh ở trong trạng thái hòa bình với đại kình địch của nó, người Anh đã chuyển dần sự quan tâm của mình từ việc cướp bóc hạ tầng thuộc địa của những vương quốc khác sang việc xây dựng những thuộc địa hải ngoại.[38] Đế quốc Anh khởi đầu thành hình vào thời gian đầu thế kỷ XVII, khi nước Anh tiến hành thuộc địa hóa Bắc Mỹ và những hòn đảo nhỏ trong vùng Caribe, cùng với đó là việc xây dựng những công ty tư nhân, đáng để ý nhất là Công ty Đông Ấn Anh, để quản trị và vận hành những thuộc địa và mậu dịch hải ngoại. Thời kỳ này kéo dãn cho tới khi Mười ba thuộc địa giành được độc lập sau khoản thời hạn trận cuộc chiến tranh giành độc lập Hoa Kỳ kết thúc vào thời gian cuối thế kỷ XVIII và được những sử gia gọi là “Đế quốc Anh thứ nhất”.[39]

Châu Mỹ, châu Phi và marketing nô lệ

Bài rõ ràng: Thuộc địa hóa châu Mỹ của Anh, Châu Mỹ thuộc Anh, và Mười ba thuộc địa

Caribe ban sơ có những thuộc địa quan trọng và sinh lợi nhất cho Anh,[40] sau khoản thời hạn nhiều nỗ lực thuộc địa hóa vùng này bị thất bại. Một nỗ lực nhằm mục tiêu lập một thuộc địa tại Guyana chỉ kéo dãn trong vòng hai năm và tiềm năng chính của nó là tìm kiếm những mỏ vàng đã biết thành thất bại.[41] Các thuộc địa St Lucia (1605) và Grenada (1609) cũng nhanh gọn bị hủy bỏ, nhưng những khu định cư đã được thiết lập thành công xuất sắc tại St. Kitts (1624), Barbados (1627) và Nevis (1628).[42] Các thuộc địa nhanh gọn tuân theo khối mạng lưới hệ thống những đồn điền trồng mía mà người Bồ Đào Nha vận dụng thành công xuất sắc tại Brasil, khối mạng lưới hệ thống này dựa vào lao động nô lệ và ban sơ nhờ vào những tàu của Hà Lan tới để bán nô lệ và mua đường.[43] Để đảm nói rằng nguồn lợi nhuận đang ngày càng tăng thêm của hoạt động giải trí và sinh hoạt thương mại này vẫn nằm trong tay người Anh, năm 1651 Quốc hội ra sắc lệnh rằng chỉ có tàu Anh mới được phép qua lại để thanh toán thanh toán trong những thuộc địa của Anh. Điều này dẫn đến tình trạng thù địch với Hà Lan và bùng nổ một loạt những trận chiến giữa Anh và Hà Lan, ở đầu cuối đã hỗ trợ củng cố vị thế của Anh tại châu Mỹ và làm mất đi uy thế của Hà Lan.[44] Năm 1655, Anh sáp nhập quần hòn đảo Jamaica từ tay của người Tây Ban Nha và thành công xuất sắc trong việc thuộc địa hóa Bahamas vào năm 1666.[45]

 

Thuộc địa Anh tại Bắc Mỹ, 1763–1776

Khu định cư lâu dài thứ nhất của người Anh tại châu Mỹ được xây dựng tại Jamestown vào năm 1607, dưới sự lãnh đạo của thuyền trưởng John Smith và chịu sự quản trị và vận hành của Công ty Virginia. Vương Quốc Anh tiếp đó tiến hành xâm chiếm và tuyên bố độc lập so với Bermuda sau khoản thời hạn kỳ hạm của công ty đắm tại đây vào năm 1609 và đến năm 1615 quần hòn đảo này được chuyển giao sang công ty Đảo Somers.[46] Đặc quyền của Công ty Virginia bị tịch thu vào năm 1624 và vùng đất Virginia nằm dưới sự quản trị và vận hành trực tiếp của nhà vua, tiếp theo tiếp sau đó thuộc địa Virginia được xây dựng.[47] Công ty Luân Đôn và Bristol được xây dựng vào năm 1610 với mục tiêu lập ra một khu định cư lâu dài trên hòn đảo Newfoundland, nhưng nói chung là không thành công xuất sắc.[48] Năm 1620, Plymouth được xây dựng để làm nơi cư trú cho những người dân theo chủ trương phân lập của Thanh giáo mà sau này được nghe biết là những người dân hành hương.[49] Sau này, chạy trốn khỏi ngược đãi tôn giáo trở thành động cơ để nhiều người Anh muốn trở thành người khai hoang, họ phải mạo hiểm trong hành trình dài gian truân để vượt Đại Tây Dương: Maryland được xây dựng vào năm 1634 để làm nơi cư trú của giáo dân Công giáo La Mã, Rhode Island (1636) là một thuộc địa khoan dung với toàn bộ những tôn giáo, Connecticut (1639) cho tín đồ Công Lý hội (Congregational Church). Tỉnh Carolina được xây dựng năm 1663. Sau khi pháo đài trang nghiêm Amsterdam đầu hàng vào năm 1634, người Anh giành quyền trấn áp thuộc địa Tân Hà Lan của Hà Lan và thay tên thành Thành Phố New York. Điều này được chính thức hóa trong cuộc đàm phán sau Chiến tranh Anh-Hà Lan lần thứ hai, và nó được trao đổi bằng Suriname.[50] Trong năm 1681, William Penn xây dựng thuộc địa Pennsylvania. Các thuộc địa Mỹ đạt được ít thành công xuất sắc về mặt tài chính hơn so với những thuộc địa tại Caribe, nhưng bù lại chúng lại đã có được nhiều vùng đất phì nhiêu cho nông nghiệp và điều này giúp thu hút một số trong những lượng lớn những di dân người Anh vốn ưa thích khí hậu ôn đới tại đó.[51]

Năm 1670, Quốc vương Charles II cấp độc quyền để hợp thành tổ chức triển khai Công ty Vịnh Hudson (HBC), được độc quyền về mậu dịch da lông thú tại một khu vực được gọi là vùng lãnh thổ của Rupert, và phần lớn Quốc gia tự trị Canada được hình thành nên từ vùng lãnh thổ này. Người Pháp thường xuyên tiến công những pháo đài trang nghiêm và trạm mậu dịch do Công ty HBC xây dựng, người Pháp cũng thiết lập thuộc địa mậu dịch da lông thú của tớ tại vùng đất Tân Pháp liền kề.[52]

 

Sơ đồ Mậu dịch tam giác

Hai năm tiếp theo, Công ty Hoàng gia châu Phi được xây dựng, nó được Quốc vương Charles ban cho độc quyền thanh toán thanh toán để phục vụ nhu yếu nô lệ cho những thuộc địa của Anh tại Caribe. Ngay từ trên đầu, quyết sách nô lệ là cơ sở của Đế quốc Anh tại Tây Ấn. Cho đến khi bãi bỏ việc marketing nô lệ vào năm 1807, nước Anh phụ trách cho việc vận chuyển 3,5 triệu nô lệ người châu Phi đến châu Mỹ, chiếm 1/3 toàn bộ nô lệ vận chuyển qua Đại Tây Dương.[53] Để tạo Đk thuận tiện cho thanh toán thanh toán này, nhiều pháo đài trang nghiêm đã được thiết lập trên bờ biển Tây Phi, ví như hòn đảo James, Accra và hòn đảo Bunce. Tại Caribe thuộc Anh, tỷ trọng của dân số gốc Phi tăng từ 25% năm 1650 lên khoảng chừng 80% vào năm 1780 và tại 13 thuộc địa là từ 10% đến 40% trong cùng thời gian (phần lớn tại những thuộc địa miền Nam).[54] Đối với những thương nhân nô lệ, thanh toán thanh toán này cực kỳ sinh lợi và trở thành một trụ cột kinh tế tài chính chính cho những thành phố phía tây Anh như Bristol và Liverpool, hình thành góc thứ ba của cái gọi là mậu dịch tam giác với châu Phi và châu Mỹ. Các Đk khắc nghiệt và mất vệ sinh trên tàu chở nô lệ và quyết sách ăn uống nghèo nàn dẫn đến tỷ trọng tử vong trong vận chuyển Phi-Mỹ trung bình là một phần bảy.[55]

Trong năm 1695, Quốc hội Scotland cấp một độc quyền cho Công ty Scotland, công ty này đã thiết lập một khu định cư tại eo đất Panama vào năm 1698. Bị những người dân thực dân Tây Ban Nha tại Tân Grenada lân cận vây hãm và bị tác động từ bệnh sốt rét, thuộc địa trên đã biết thành từ bỏ hai năm tiếp sau đó. Kế hoạch Darien là một thảm họa tài chính so với Scotland – 1/4 ngân sách của Scotland[56] đã biết thành mất trong thương vụ làm ăn này- kết thúc kỳ vọng của Scotland về việc xây dựng đế quốc hải ngoại riêng. Điều này cũng tạo ra một hệ quả chính trị to lớn, nó đã làm cho chính phủ nước nhà đất của tất cả Anh và Scotland tin vào giá trị của một liên minh những vương quốc, thay vì chỉ có một vị vua chung.[57] Điều này được tiến hành vào năm 1707 bằng Hiệp định Liên minh, xây hình thành Vương quốc Anh.

Kình địch với Hà Lan tại châu Á

 

Pháo đài St. George được xây dựng tại Madras năm 1639

Vào quá trình cuối của thế kỷ XVI, Anh và Hà Lan khởi đầu thử thách sự độc quyền mậu dịch của Bồ Đào Nha với châu Á, hình thành những công ty Cp tư nhân để tài trợ cho những chuyến hành trình dài: Công ty Đông Ấn Anh và Công ty Đông Ấn Hà Lan, chúng được ban độc quyền lần lượt vào năm 1600 và 1602. Mục đích đa phần của những công ty này là khai thác mậu dịch gia vị sinh lợi,[58] một nỗ lực triệu tập đa phần vào hai khu vực: quần hòn đảo Đông Ấn và một đầu mối quan trọng trong mạng lưới mậu dịch là Ấn Độ. Tại đây, họ đã đối đầu bá quyền mậu dịch với Bồ Đào Nha và cả với nhau.[59] Mặc dù sau này nước Anh sẽ tỏ ra vượt trội trọn vẹn so với Hà Lan về phương diện là một đế quốc thực dân, nhưng trong một quá trình ngắn, nhờ vào sự tiến bộ hơn trong khối mạng lưới hệ thống tài chính[60] cùng với ba trận cuộc chiến tranh với Anh trong thế kỷ XVII đã hỗ trợ Hà Lan có một vị thế mạnh hơn tại châu Á. Sự thù địch chỉ kết thúc sau cuộc Cách mạng Vinh quang vào năm 1688 khi một người Hà Lan là William xứ Orange trở thành Danh sách quân chủ Anh, điều này giúp mang lại hòa bình giữa Anh và Hà Lan. Hai vương quốc đã đạt được một thỏa thuận hợp tác trong số đó việc marketing gia vị của quần hòn đảo Đông Ấn rơi vào tay của người Hà Lan và ngành công nghiệp dệt của Ấn Độ rơi vào tay của người Anh, nhưng lợi nhuận của ngành dệt may sớm vượt qua món đồ gia vị và đến năm 1720, doanh thu bán thành phầm của công ty Anh vượt qua công ty của Hà Lan.[60]

Chiến tranh với Pháp

Hòa bình giữa Anh và Hà Lan năm 1688 tạo Đk để hai vương quốc xộc vào cuộc chiến tranh Chín năm với tư cách là liên minh. Tuy nhiên, xung đột tại châu Âu và hải ngoại giữa liên minh Pháp, Tây Ban Nha và liên minh Anh-Hà Lan dẫn đến kết quả là Anh trở thành một thế lực thực dân mạnh hơn Hà Lan, nguyên nhân là vì Hà Lan buộc phải dành một phần lớn ngân sách quân sự chiến lược của mình cho trận cuộc chiến tranh trên bộ vốn tốn kém tại châu Âu.[61] Thế kỷ XVIII tận mắt tận mắt chứng kiến Anh (sau 1707 là Anh Liên hiệp) nổi lên trở thành cường quốc thực dân chi phối toàn toàn thế giới và nước Pháp trở thành đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu chính trên vũ đài đế quốc.[62]

 

Hạm đội Pháp bị đánh chìm tại Québec năm 1759

Carlos II của Tây Ban Nha từ trần vào năm 1700, và người thừa kế Tây Ban Nha và đế quốc thực dân của vương quốc này là Philippe [Felipe] xứ Anjou, một cháu nội của Quốc vương Pháp. Sự kiện này làm nổi lên triển vọng về yếu tố hợp nhất Pháp và Tây Ban Nha cũng như những thuộc địa của mình, một điều mà Anh và những cường quốc khác tại châu Âu không lúc nào đồng ý được.[63] Năm 1701, Anh, Bồ Đào Nha và Hà Lan đứng về phía Đế quốc La Mã Thần thánh chống lại Tây Ban Nha và Pháp trong cuộc Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha, nó kéo dãn cho tới tận năm 1714.

Sau khi Hiệp ước Utrecht được trải qua, Felipe đã từ bỏ quyền thừa kế của mình mình và hậu duệ của ông ta so với ngai vàng của nước Pháp và Tây Ban Nha mất đi đế quốc của nó tại châu Âu.[63] Đế quốc Anh đã sáp nhập được nhiều lãnh thổ như: Anh chiếm hữu được Newfoundland và Acadia từ tay người Pháp; Gibraltar và Minorca từ Tây Ban Nha. Gibraltar đang trở thành một địa thế căn cứ thủy quân trọng yếu và được cho phép Anh trấn áp điểm ra vào Địa Trung Hải. Minorca được trả lại cho Tây Ban Nha sau Hiệp ước Amiens năm 1802 được ký kết. Tây Ban Nha cũng nhượng quyền asiento (được cho phép bán nô lệ tại những thuộc địa Tây Ban Nha tại châu Mỹ) sinh lợi cho Anh.[64]

 

Chiến thắng của Robert Clive tại Trận Plassey đã ghi lại sự trổi dậy của Công ty Đông Ấn Anh thành một thế lực quân sự chiến lược lẫn thương mại.

Trong những thập niên giữa của thế kỷ XVIII, có vài lần phát sinh xung đột quân sự chiến lược trên tiểu lục địa Ấn Độ, gọi là những cuộc Chiến tranh Carnatic, khi Công ty Đông Ấn Anh và Công ty Đông Ấn Pháp đứng về phe những lãnh chúa địa phương để lấp đầy khoảng chừng trống quyền lực tối cao để lại sau khoản thời hạn Đế quốc Mogul suy tàn. Trận Plassey trình làng vào năm 1757, trong số đó quân Anh dưới quyền Robert Clive vượt mặt Nawab của Bengal và liên minh Pháp của ông ta, dẫn đến việc Công ty Đông Ấn Anh trấn áp Bengal và là thế lực quân sự chiến lược và chính trị lớn tại Ấn Độ.[65] Pháp chỉ từ giữ lại được quyền trấn áp những lãnh thổ tách rời của mình, cùng với đó là bị hạn chế về quân sự chiến lược và phải có trách nhiệm tương hỗ cho những vương quốc vương quốc chư hầu của Anh, kết thúc kỳ vọng của Pháp nhằm mục tiêu trấn áp Ấn Độ.[66] Trong những thập niên sau, Công ty Đông Ấn Anh từng bước tiến hành mở rộng những vùng lãnh thổ nằm dưới quyền trấn áp của mình, tiến hành cai trị trực tiếp hoặc trải qua những lãnh chúa địa phương dưới sự răn đe vũ lực từ Quân đội Ấn Độ thuộc Anh – đại hầu hết trong số đó là những lính sepoy người Ấn.[67]

Cuộc cuộc chiến tranh giữa Anh và Pháp tại Ấn Độ chỉ là một mặt trận trong cuộc Chiến tranh Bảy năm (1756 – 1763) có quy mô toàn thế giới, tương quan đến Pháp, Anh và những cường quốc châu Âu khác. Sự kiện ký kết Hiệp định Paris (1763) đã đem lại những hệ quả quan trọng cho tương lai của Đế quốc Anh. Tại Bắc Mỹ, tương lai cường quốc thực dân của Pháp tại đây kết thúc hữu hiệu bằng việc công nhận yêu sách của Anh so với Vùng đất Rupert,[52] và nhượng lại Tân Pháp cho Anh (để lại một xã hội Pháp ngữ đáng kể dưới quyền trấn áp của Anh) và nhượng lại vùng đất Louisiana cho Tây Ban Nha. Tây Ban Nha nhượng lại vùng đất Florida cho Anh. Cùng với thắng lợi trước người Pháp tại Ấn Độ, cuộc Chiến tranh Bảy năm đã hỗ trợ nước Anh trở thành cường quốc hàng hải hùng mạnh nhất toàn thế giới.[68]

Cách mạng Mỹ

Bài rõ ràng: Cách mạng Mỹ

Trong những thập niên 1760 và 1770, những quan hệ giữa Mười ba thuộc địa và Anh trở nên căng thẳng mệt mỏi hơn, đa phần do của sự việc phẫn uất trước những nỗ lực của Quốc hội Anh nhằm mục tiêu quản trị và vận hành và đánh thuế những người dân thực dân Mỹ mà không tồn tại sự đồng ý của mình.[69] Tình trạng này đương thời được tóm tắt trải qua khẩu hiệu “Không đại biểu, không nộp thuế”. Cách mạng Mỹ khởi đầu bằng việc bác bỏ uy quyền của Quốc hội và tiến tới tự quản. Nhằm đối phó, Anh phái binh sĩ đi tái lập quyền cai trị trực tiếp, dẫn đến bùng nổ cuộc chiến tranh vào năm 1775. Sang năm 1776, Hợp chúng quốc tuyên bố độc lập. Với việc người Pháp tham gia vào trận cuộc chiến tranh này trong năm 1778 làm cho cán cân quân sự chiến lược nghiêng theo khunh hướng có lợi cho những người dân Mỹ và sau một thất bại quyết định hành động tại Yorktown vào năm 1781, Anh khởi đầu thương lượng những lao lý hòa bình. Nền độc lập của Hoa Kỳ được công nhận trong Hòa ước Paris vào năm 1783.[70]

 

Hầu tước Cornwallis đầu hàng (1781). Việc đánh mất 13 thuộc địa đã ghi lại sự kết thúc của đế quốc thứ nhất.

Đương thời, Mười ba thuộc địa châu Mỹ là vùng lãnh thổ hải ngoại đông dân nhất của Anh, sự mất mát này được một số trong những sử gia nhìn nhận là yếu tố chuyển tiếp giữa đế quốc “thứ nhất” và “thứ nhì”,[71] với việc nước Anh chuyển sự để ý của tớ từ châu Mỹ sang châu Á, Thái Bình Dương và tiếp sau đó là châu Phi. Trong tác phẩm Sự giàu sang của những vương quốc được xuất bản năm 1776, Adam Smith lập luận rằng những thuộc địa là dư thừa và quy trình tự do thương mại sẽ thay thế những quyết sách trọng thương cũ vốn biểu thị điểm lưu ý cho quá trình đầu của quy trình bành trướng thuộc địa, bắt nguồn từ chủ nghĩa bảo lãnh của Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.[68][72] Tăng trưởng mậu dịch giữa Hoa Kỳ và Anh sau năm 1783 dường như xác nhận quan điểm của Smith rằng sự trấn áp về mặt chính trị không phải là yếu tố tất yếu so với việc thành công xuất sắc về kinh tế tài chính.[73][74]

Các sự kiện tại Hoa Kỳ tác động đến quyết sách của Anh tại Canada, tại đây có 40.000 đến 100.000[75] người Trung thành chiến bại di cư từ Hoa Kỳ sau khoản thời hạn độc lập.[76] 14.000 người Trung thành đến những thung lũng sông Saint John và sông Saint Croix, thời gian lúc bấy giờ đang là một phần của Nova Scotia, họ cảm thấy quá xa tỉnh lị tại Halifax, do đó Luân Đôn đã tách New Brunswick thành một thuộc địa riêng không tương quan gì đến nhau vào năm 1784.[77] Đạo luật Hiến pháp 1791 đã lập ra những tỉnh Thượng Canada (đa phần nói tiếng Anh) và Hạ Canada (đa phần nói tiếng Pháp) để nhằm mục tiêu xoa dịu căng thẳng mệt mỏi giữa những xã hội người Pháp và người Anh và thi hành những khối mạng lưới hệ thống chinh phủ tương tự như tại Anh, với mục tiêu xác lập quyền lực tối cao đế quốc và không được cho phép kiểu trấn áp nhân dân so với chính phủ nước nhà vốn được cho là dẫn đến Cách mạng Mỹ.[78]

Căng thẳng giữa Anh và Hoa Kỳ lại leo thang thành cuộc chiến tranh trong Các trận cuộc chiến tranh của Napoléon, do nước Anh nỗ lực cắt đứt mậu dịch của Hoa Kỳ với Pháp và nhảy lên những tàu của Hoa Kỳ để bắt những người dân sinh tại Anh nhập ngũ Hải quân Hoàng gia. Hoa Kỳ đã tuyên chiến, dẫn đến Chiến tranh năm 1812 và xâm chiếm lãnh thổ Canada, tuy nhiên biên giới tiền chiến được tái xác nhận qua Hiệp định Ghent 1814, đảm bảo tương lai của Canada sẽ tách biệt với Hoa Kỳ.[79][80]

 

Nhiệm vụ của James Cook là phải tìm lục địa phương nam giả định Terra Australis

Kể từ thời gian năm 1718, việc đày ải đến những thuộc địa ở châu Mỹ là một hình phạt cho nhiều tội phạm hình sự rất khác nhau tại Anh, với mức một nghìn tù nhân được vận chuyển vượt Đại Tây Dương mỗi năm.[81] Sau khi để mất 13 thuộc địa, nước Ạnh buộc phải tìm một vị trí khác thay thế và đến năm 1783 thì nhà nước Anh quay sang những vùng đất mới được phát hiện tại Úc.[82] Bờ biển phía tây của Úc đã được người châu Âu phát hiện trong chuyến hành trình dài của nhà thám hiểm người Hà Lan Willem Jansz vào năm 1606 và sau này được Công ty Đông Ấn Hà Lan đặt tên là Tân Hà Lan,[83] nhưng không tồn tại nỗ lực thuộc địa hóa tạiiÚc. Năm 1770, James Cook phát hiện bờ biển phía đông của Úc trong một chuyến hành trình dài khoa học đến khu vực Nam Thái Bình Dương và tuyên bố rằng lục địa này thuộc về nước Anh, ông ta đặt tên cho khu vực này là New South Wales.[84] Năm 1778, nhà thực vật học trong hành trình dài của Cook là Joseph Banks đệ trình những dẫn chứng cho chính phủ nước nhà về yếu tố thích hợp của vịnh Botany so với việc thiết lập khu định cư hình sự và đến năm 1787 thì chuyến tàu thứ nhất chở tù nhân đã khởi hành, nó đến nơi vào năm 1788.[85] Đế quốc Anh tiếp tục vận chuyển tù nhân đến Úc cho tới năm 1840.[86] Nguồn xuất khẩu đem lại lợi nhuận cho những thuộc địa ở Úc đó là lông cừu và vàng,[87] đa phần là vì những trào lưu tìm vàng tại thuộc địa Victoria, khiến thủ phủ Melbourne của thuộc địa này trở thành thành phố giàu nhất toàn thế giới vào thời gian lúc đó[88] và là thành phố lớn thứ hai, sau Luân Đôn, trong Đế quốc Anh.[89]

Trong chuyến hành trình dài của tớ, James Cook đã và đang đặt chân đến New Zealand, vốn được nhà thám hiểm Hà Lan Abel Tasman phát hiện ra từ thời gian năm 1642. James Cook tiếp sau đó tuyên bố rằng độc lập của những hòn đảo Bắc và Nam thuộc về hoàng gia Anh lần lượt vào năm 1769 và 1770. Ban đầu, quan hệ Một trong những dân cư Maori địa phương và người châu Âu chỉ số lượng giới hạn trong việc thanh toán thanh toán hàng hoá. Người châu Âu tăng cường định cư trong suốt những thập niên đầu của thế kỷ XIX, với nhiều trạm mậu dịch được xây dựng, nhất là tại hòn hòn đảo Bắc. Năm 1839, Công ty New Zealand đã công bố kế hoạch mua những vùng đất to lớn và thiết lập những thuộc địa tại New Zealand. Ngày 6 Tháng hai năm 1840, Thuyền trưởng William Hobson và khoảng chừng 40 tù trưởng Maori ký Hiệp ước Waitangi.[90] Hiệp ước này được nhiều người cho là văn kiện sáng lập nên New Zealand,[91] nhưng lại sở hữu sự diễn giải rất khác nhau giữa những phiên bản tiếng Maori và tiếng Anh của văn kiện này[92] có nghĩa rằng nó tiếp tục là một văn kiện gây tranh cãi.[93]

Chiến tranh với Napoléon

Bài rõ ràng: Các trận cuộc chiến tranh Napoléon

Anh lại gặp thử thách trước nước Pháp của Napoléon Bonaparte, trận chiến này sẽ không như những trận cuộc chiến tranh khác từng xẩy ra trước đó khi nó đại diện thay mặt thay mặt cho một tranh đua ý thức hệ giữa hai vương quốc.[94] Không chỉ có vị thế của Anh trên toàn thế giới bị rình rập đe dọa: Napoléon từng rình rập đe dọa xâm chiến bản thân Anh, cũng như quân đội của ông từng tiến hành với nhiều vương quốc trên lục địa châu Âu.

 

Trận Waterloo kết thúc với thất bại của Napoleon.

Các trận cuộc chiến tranh Napoléon khiến người Anh buộc phải góp vốn đầu tư một lượng lớn vốn và tài nguyên để giành thắng lợi. Hải quân Hoàng gia Anh phong tỏa những cảng của Pháp và giành được một thắng lợi quyết định hành động trước một hạm đội Pháp-Tây Ban Nha tại Trafalgar vào năm 1805. Các thuộc địa hải ngoại cũng trở nên tiến công và chiếm đóng, gồm có cả của Hà Lan do vương quốc này bị Napoléon sáp nhập vào năm 1810. Cuối cùng Pháp bị một liên minh những quân đội châu Âu vượt mặt vào năm 1815.[95] Anh một lần nữa lại là bên hưởng lợi từ những hòa ước: Pháp nhượng quần hòn đảo Ionia, Malta (mà người ta lần lượt chiếm đóng năm 1797, 1798), Mauritius, Saint Lucia và Tobago; Tây Ban Nha nhượng Trinidad; Hà Lan nhượng Guyana và Thuộc địa Cape. Anh trả Guadeloupe, Martinique, Guiana thuộc Pháp và Réunion cho Pháp; Java và Suriname cho Hà Lan, trong lúc nắm quyền trấn áp so với Tích Lan (1795 – 1815).[96]

Bãi bỏ quyết sách nô lệ

Sự xuất hiện của cuộc cách mạng công nghiệp khiến hàng hoá được nô lệ sản xuất trở nên ít quan trọng so với nền kinh tế thị trường tài chính Anh.[97] Với sự ủng hộ từ trào lưu bãi nô Anh, Quốc hội Anh phát hành Đạo luật marketing nô lệ vào năm 1807, Từ đó bãi bỏ việc marketing nô lệ trong đế quốc. Năm 1808, Sierra Leone được chỉ định là một thuộc địa chính thức của Anh cho những nô lệ được giải phóng.[98] Đạo luật Bãi nô được trải qua vào năm 1833, bãi bỏ quyết sách nô lệ tại Đế quốc Anh vào trong thời gian ngày một tháng 8 năm 1834 (ngoại trừ St. Helena, Tích Lan và những lãnh thổ do Công ty Đông Ấn Anh quản trị và vận hành, tuy nhiên những ngoại lệ bị bãi bỏ tiếp sau đó). Theo Đạo luật này, nô lệ được giải phóng trọn vẹn sau một khoảng chừng thời hạn từ 4 đến 6 năm “học nghề”.[99] Và đồng thời chủ sở hữu nô lệ sẽ tiến hành chính phủ nước nhà Anh bồi thường.

Xem thêm: Cách mạng công nghiệp

 

Bản đồ rõ ràng Đế quốc Anh năm 1886, những lãnh thổ do Đế quốc Anh cai trị được tô màu trên map.

Từ năm 1815 đến 1914 là khoảng chừng thời hạn mà những sử gia cho là “thế kỷ đế quốc” của Anh,[100][101] họ mở rộng lãnh thổ của tớ thêm 10.000.000 dặm vuông Anh (26.000.000 km2) cùng với mức 400 triệu người.[102] Chiến thắng trước Napoléon giúp Anh không hề bất kỳ đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu quốc tế đáng gờm nào, ngoại trừ với Nga tại Trung Á.[103] Không gặp thử thách trên biển khơi, Anh tiếp nhận vai trò là công an toàn thế giới, về sau còn được gọi là Pax Britannica (“Tỉnh Thái bình Anh quốc”),[104] và quyết sách đối ngoại “cô lập vẻ vang”. Cùng với việc áp đặt trấn áp chính thức lên những thuộc địa của tớ, vị thế chi phối của Anh trong mậu dịch toàn thế giới có nghĩa rằng họ trấn áp hữu hiệu nền kinh tế thị trường tài chính của nhiều vương quốc, như Argentina và Xiêm La, là yếu tố được một vài nhà sử học gọi là “đế quốc phi chính thức”.[105][106]

Sức mạnh đế quốc của Anh được củng cố bằng tàu hơi nước và điện báo, những công nghệ tiên tiến và phát triển mới được ý tưởng sáng tạo trong nửa cuối của thế kỷ XIX, được cho phép họ trấn áp và phòng thủ đế quốc. Đến năm 1902, Đế quốc Anh được link với nhau bởi một mạng lưới cáp điện báo, được gọi là Toàn Hồng Tuyến.[107]

Công ty Đông Ấn tại châu Á

Bài rõ ràng: Ấn Độ thuộc Anh

 

Một biếm họa chính trị của Benjamin Disraeli (1804–1881). Câu ghi chú là “New crowns for old ones!” (Tạm dịch: Vương miện mới cho những người dân cũ)

Công ty Đông Ấn Anh tiến hành mở rộng lãnh thổ của Đế quốc Anh tại châu Á. Quân đội của Công ty ban sơ gia nhập lực lượng với Hải quân Hoàng gia trong Chiến tranh Bảy năm và hai bên tiếp tục hợp tác trên những mặt trận nằm ngoài Ấn Độ: trục xuất quân Napoléon khỏi Ai Cập (1799),[108] chiếm Java từ Hà Lan (1811), thu nhận Singapore (1819) và Malacca (​​1824) và lấn chiếm Miến Điện (1826).[103]

Từ địa thế căn cứ tại Ấn Độ, Công ty tiến hành mậu dịch xuất khẩu thuốc phiện ngày càng sinh lợi sang Trung Quốc Tính từ lúc thập niên 1730. Hoạt động mậu dịch này trở thành phạm pháp Tính từ lúc lúc nó bị nhà Thanh cấm vào năm 1729, tuy nhiên buôn thuốc phiện giúp hòn đảo nghịch sự mất cân đối thương mại do Anh nhập khẩu trà vốn khiến một lượng lớn bạc đổ từ Anh sang Trung Quốc.[109] Năm 1839, cơ quan ban ngành Trung Quốc tại Quảng Châu Trung Quốc cho tịch thu hơn 2 vạn hòm thuốc phiện, dẫn đến việc Anh tiến công Trung Quốc trong trận cuộc chiến tranh Nha phiến lần thứ nhất và đem lại kết quả là người Anh chiếm hòn đảo Hồng Kông – đương thời là một khu dân cư nhỏ.[110]

 

Victoria của Anh khai mạc triển lãm quốc tế năm 1851 (Đại Triển lãm) tại Luân Đôn ở Cung điện Thủy tinh

Vào thời gian cuối thế kỷ XVIII và thời gian đầu thế kỷ XIX, Chế độ quân chủ của nước Anh khởi đầu đảm nhiệm một vai trò lớn ngày càng tăng trong những sự vụ của Công ty. Một loạt luật đạo của Quốc hội được trải qua, gồm có Đạo luật Điều tiết 1773, Đạo luật Ấn Độ Pitt 1784 và Đạo luật Đặc quyền 1813 mà Từ đó quy định những việc làm của Công ty và thiết lập độc lập của quyết sách Quân chủ so với những lãnh thổ mà Công ty giành được.[111] Cuộc khởi nghĩa của người Ấn Độ vào năm 1857 đã làm cho việc tồn tại của Công ty đi đến kết quả cuối cùng, trận chiến này khởi đầu bằng một cuộc binh biến của những sepoy.[112] Cuộc khởi nghĩa này kéo dãn trong sáu tháng thì kết thúc, với thiệt hại nặng về nhân mạng cho toàn bộ hai bên. Năm tiếp sau đó, nhà nước Anh giải thể Công ty và nắm quyền trấn áp trực tiếp so với Ấn Độ trải qua Đạo luật nhà nước Ấn Độ 1858, thiết lập Ấn Độ thuộc Anh, một toàn quyền được chỉ định để quản trị và vận hành Ấn Độ và Victoria của Anh được tôn làm Nữ hoàng Ấn Độ.[113] Ấn Độ trở thành tài sản có mức giá trị lớn số 1 của Đế quốc, “Minh châu của Quân chủ” và là nguồn lực quan trọng nhất so với sức mạnh mẽ của nước Anh.[114]

Một loạt những vụ mất mùa nghiêm trọng xẩy ra vào thời gian cuối thế kỷ XIX đã làm cho nạn đói lan tỏa thoáng đãng ra tại tiểu lục địa Ấn Độ, trong số đó ước tính có trên 15 triệu người chết. Công ty Đông Ấn Anh không tiến hành bất kỳ quyết sách phối hợp nào để đối phó với nạn đói trong thời kỳ họ cai trị. Sau đó, khi nước Anh cai trị trực tiếp Ấn Độ, những ủy ban được thiết lập sau mỗi nạn đói để khảo sát nguyên nhân và thi hành những quyết sách mới, điều này trình làng cho tới đầu thập niên 1900.[115]

Kình địch với Nga

 

Kỵ binh Anh chống quân Nga tại Balaclava vào năm 1854

Trong thế kỷ XIX, Đế quốc Anh và Đế quốc Nga, vốn đang nỗ lực mở rộng quyền lực tối cao đến khu vực Trung Á, ganh đua với nhau để lấp đầy những khoảng chừng trống quyền lực tối cao khởi đầu từ việc Đế quốc Ottoman, vương triều Qajar và Đại Thanh suy sụp. Tình trạng kình địch tại Âu-Á này được gọi là “Ván cờ Lớn” (Great Game).[116] Như Anh lo ngại, những thắng lợi của Nga trước Ba Tư và Ottoman biểu thị tham vọng đế quốc và kĩ năng của mình, làm dấy lên lo ngại tại Anh về một cuộc xâm chiếm bằng lối đi bộ vào Ấn Độ.[117] Năm 1839, để nhằm mục tiêu giành thế dữ thế chủ động trước rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn này nước Anh đã xâm chiếm Afghanistan, tuy nhiên cuộc Chiến tranh Afghanistan-Anh thứ nhất lại là một thảm họa so với nước Anh.[96] Đây là một trong những thất bại thảm hại nhất trong thời đại Victoria, khi mà quân Anh bị bộ tộc Pashtun, vốn được trang bị bằng vũ khí do Nga phục vụ nhu yếu, tiêu diệt gần như thể toàn bộ trên đường rút khỏi Kabul.[118] Chiến tranh Afghanistan-Anh thứ hai vào năm 1880 dẫn đến thất bại thảm hại của người Anh tại Maiwand, cũng như thành Kabul bị người Afghan vây hãm và người Anh bị buộc phải rút về Ấn Độ. Thất bại trong Chiến tranh Afghanistan-Anh thứ ba vào năm 1919 buộc người Anh phải rời bỏ Afghanistan vĩnh viễn.

Sau khi người Nga xâm chiếm khu vực Balkan của đế chế Ottoman vào năm 1853, lo ngại về ưu thế của Nga tại Địa Trung Hải và Trung Đông đã khiến Anh và Pháp xâm chiếm bán hòn đảo Krym để tiêu diệt kĩ năng thủy quân của Nga.[96] Cuộc Chiến tranh Krym (1854–56) trình làng tiếp sau này đã vận dụng những kỹ thuật mới của cuộc chiến tranh tân tiến,[119] và cũng là trận cuộc chiến tranh toàn thế giới duy nhất giữa Anh và thế lực đế quốc khác trong thời kỳ Pax Britannica, kết quả của trận chiến này là một thất bại nặng nề so với Nga.[96] Tình hình tại Trung Á vẫn chưa thể được xử lý và xử lý một cách ổn thỏa trong hai thập niên tiếp theo, sau khoản thời hạn Anh sáp nhập Baluchistan vào năm 1876 và Nga sáp nhập Kirghizia, Kazakhstan và Turkmenistan.

Vào năm 1878, Đế quốc Ottoman đã chuyên giao hòn đảo Síp cho Anh và đổi lại họ sẽ nhận được viện trợ nếu bị người Nga tiến công. Trong cùng năm, Nga và Anh đạt được một hiệp định về phạm vi tác động của mình trong khu vực và trên toàn bộ những yếu tố còn tồn tại vào năm 1907 khi ký kết Hiệp ước thân thiện Nga-Anh.[120] Cố gằng ở đầu cuối để mở rộng tác động của tớ ở Trung Á đã được người Anh tiến hành trong cuộc Viễn chinh Tây Tạng bất thành năm 1903-04. Sự kiện Hải quân Nga bị người Nhật hủy hoại trong Hải chiến cảng Lữ Thuận trong khuôn khổ Chiến tranh Nga-Nhật 1904–05 cũng hạn chế mối rình rập đe dọa của Nga so với Anh.[121]

Cape đến Cairo

 

The Rhodes Colossus—Cecil Rhodes giang từ “Cape đến Cairo”

Công ty Đông Ấn Hà Lan xây dựng Thuộc địa Cape tại mũi phía nam của châu Phi vào năm 1652 để làm một trạm cho những tàu của mình đi và rời những thuộc địa tại Đông Ấn. Vương Quốc Anh chính thức sở hữu khu thuộc địa và những dân cư Afrikaner (hay Boer) chiếm hầu hết ở thuộc địa này vào năm 1806, từ trước đó nước Anh đã sở hữu đóng nơi này vào năm 1795 để ngăn ngừa nó rơi vào tay người Pháp sau khoản thời hạn Pháp xâm chiếm Hà Lan.[122] Những di dân từ nước Anh khởi đầu tăng thêm từ sau năm 1820, họ đã đẩy hàng nghìn người Boer vốn phẫn uất trước yếu tố cai trị của Anh về phía bắc, người Boer tiếp sau đó xây dựng những nước cộng hòa độc lập của mình tuy nhiên hầu hết đều đoản mệnh, tình trạng này được gọi là Đại Di cư (Great Trek) và trình làng vào thời điểm cuối thập niên 1830 và đầu thập niên 1840.[123] Trong quy trình di dân, những người dân Boer đã đụng độ nhiều lần với những người Anh, người Anh thì có chương trình riêng của tớ nhằm mục tiêu khuếch trương thuộc địa tại Nam Phi và với vài chính thể châu Phi, gồm có của người Sotho và Zulu. Cuối cùng thì người Boer đã và đang xây dựng hai nước cộng hòa tồn tại lâu dài là: Cộng hòa Nam Phi hay Cộng hòa Transvaal (1852 – 1877; 1881 – 1902) và Quốc gia Tự do Oranje (1854 – 1902).[124] Năm 1902, đế quốc Anh đã sở hữu đóng hai nước cộng hòa này và ký kết một hiệp định với hai nước cộng hòa Boer sau Chiến tranh Boer thứ hai (1899 – 1902).[125]

Năm 1869, kênh đào Suez được khánh thành dưới quyền Napoléon III, link Địa Trung Hải với Ấn Độ Dương. Ban đầu, Anh phản đối Kênh đào;[126] tuy nhiên khi nó được khánh thành, giá trị kế hoạch của nó nhanh gọn được công nhận và trở thành “tĩnh mạch cổ của Đế quốc”.[127] Năm 1875, chính phủ nước nhà Bảo thủ của Benjamin Disraeli mua từ quân chủ Ai Cập đang mắc nợ là Isma’il Pasha 44% Cp của Kênh đào Suez với giá £4 triệu. Mặc dù điều này sẽ không trao cho Anh quyền trấn áp lập tức thủy đạo kế hoạch, tuy nhiên tạo cho Anh đòn kích bẩy. Kiểm soát tài chính chung Anh-Pháp so với Ai Cập kết thúc khi Anh chiếm đóng trọn vẹn Ai Cập vào năm 1882.[128] Pháp vẫn là đại cổ đông và nỗ lực làm suy yếu vị thế của Anh,[129] tuy nhiên nhờ có một thỏa hiệp đạt được theo Hiệp định Constantinopolis 1888, mà vì thế Kênh đào đang trở thành một lãnh thổ trung lập chính thức.[130]

Với sự đối đầu của Pháp, Bỉ và Bồ Đào Nha ở hạ lưu khu vực sông Congo đã phá hoại sự thuộc địa hóa một cách có trật tự ở vùng châu Phi nhiệt đới gió mùa, Hội nghị Berlin 1884–85 đã được tổ chức triển khai nhằm mục tiêu trấn áp và điều chỉnh sự đối đầu giữa những thế lực châu Âu trong cái được gọi là “Tranh giành châu Phi” theo định nghĩa “chiếm đóng hữu hiệu” với tư cách là tiêu chuẩn về công nhận quốc tế cho những yêu sách lãnh thổ.[131] Sự tranh giành này tiếp tục trong thập niên 1890 và làm cho Anh tái Để ý đến lại quyết định hành động triệt thoái khỏi Sudan vào năm 1885. Một lực lượng liên quân gồm quân Anh và Ai Cập đã vượt mặt quân Mahdi vào năm 1896 và đẩy lui một cuộc xâm chiếm của Pháp tại Fashoda vào năm 1898. Sudan trên danh nghĩa nằm dưới quyết sách đồng trị Anh-Ai Cập, tuy nhiên trên thực tiễn nó là một thuộc địa của Anh.[132]

Những tóm gọn của Anh tại miền nam và miền đông châu Phi đã thúc đẩy Cecil Rhodes, nhà tiên phong của quy trình bành trướng của Anh tại châu Phi, đề xuất kiến nghị xây dựng một tuyến phố tàu từ “Cape đến Cairo” link Kênh đào Suez có vai trò về mặt kế hoạch với miền Nam giàu tài nguyên.[133] Trong thập niên 1880 và 1890, Rhodes cùng với Công ty Nam Phi thuộc Anh do ông sở hữu chiếm đóng và sáp nhập những lãnh thổ mà sau này được đặt là Rhodesia theo họ của ông.[134]

Cải biến vị thế của những thuộc địa da trắng

 

Ngành kinh tế tài chính đa phần của Canada xét theo số lao động và giá trị thành phầm là marketing gỗ. Ontario khoảng chừng năm 1900.

Con đường dẫn đến độc lập so với những thuộc địa da trắng của Đế quốc Anh khởi đầu với Báo cáo Durham năm 1839, trong số đó đề xuất kiến nghị rằng chính phủ nước nhà nên trao quyền thống nhất và tự quản cho Thượng và Hạ Canada, như một giải pháp cho những bạo động vũ trang tại đây vào năm 1837.[135] Điều này khởi đầu bằng việc trải qua Đạo luật Liên minh năm 1840, Từ đó thiết lập Tỉnh Canada. Hệ thống chính phủ nước nhà không chuyên quyền thứ nhất được công nhận tại Nova Scotia vào năm 1848 và nhanh gọn được mở rộng cho những thuộc địa khác của Anh tại Bắc Mỹ. Sau khi Quốc hội Anh trải qua Đạo luật Bắc Mỹ thuộc Anh năm 1867, Canada, New Brunswick và Nova Scotia đã hợp nhất thành Quốc gia tự trị Canada, một liên bang được hưởng quyền tự trị trọn vẹn với ngoại lệ là những quan hệ quốc tế.[136] Úc và New Zealand giành được mức độ tự trị tương tự sau năm 1900, khi những thuộc địa Úc liên bang hóa vào năm 1901.[137] Thuật ngữ “tình trạng vương quốc tự trị” chính thức được trình làng tại Hội nghị Thuộc địa năm 1907.[138]

Những thập niên ở đầu cuối của thế kỷ XIX tận mắt tận mắt chứng kiến những chiến dịch chính trị mang tính chất chất phối hợp đòi quyền tự quản cho Ireland. Ireland đã được hợp nhất với nước Anh theo Đạo luật Liên minh năm 1800 sau cuộc khởi nghĩa Ireland năm 1798 và nó đã phải trải qua một nạn đói khắc nghiệt từ thời gian năm 1845 đến năm 1852. Quyền tự trị dành riêng cho Ireland đã được Thủ tướng Anh William Gladstone ủng hộ, ông ta kỳ vọng rằng Ireland trọn vẹn có thể tiếp bước Canada để trở thành một vương quốc tự trị trong đế quốc, tuy nhiên Dự luật Tự trị năm 1886 của ông ta đã gặp phải thất bại tại Quốc hội. Mặc dù nếu dự luật này được trải qua Ireland chỉ nhận được mức độ tự trị thấp hơn nhiều so với những tỉnh của Canada trong liên bang của mình,[139] tuy nhiên nhiều nghị viên lo ngại rằng một khi giang sơn Ireland đã có được một sự độc lập tương đối, điều này sẽ tạo ra một mối rình rập đe dọa về mặt bảo mật thông tin an ninh cho nước Anh hoặc ghi lại bước khởi đầu cho việc tan rã của Đế quốc.[140] Một dự luật tự trị thứ nhì cũng thất bại vì những nguyên nhân tương tự.[140] Một dự luật thứ ba được Quốc hội trải qua vào năm 1914, tuy nhiên không được thi hành do Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất bùng phát, dẫn đến cuộc khởi nghĩa Phục Sinh vào năm 1916.[141]

Bước sang thế kỷ XX, lo ngại khởi đầu tăng thêm tại Anh rằng họ sẽ không còn hề trọn vẹn có thể phòng thủ mẫu quốc và sự toàn vẹn của Đế quốc trong lúc đương thời duy trì quyết sách “cô lập vinh quang”.[142] Đức nhanh gọn tăng trưởng thành một cường quốc quân sự chiến lược và công nghiệp và thời gian lúc bấy giờ được trao định là đối thủ cạnh tranh đối đầu cạnh tranh đối đầu khả dĩ nhất trong bất kỳ trận cuộc chiến tranh tương lai nào. Nhận thấy rằng bản thân mình đang phải phân tán lực lượng trên khắp toàn bộ khu vực Thái Bình Dương[143] và bị rình rập đe dọa tại mẫu quốc trước Hải quân Đế quốc Đức, nước Anh đã thiết lập một liên minh với Nhật Bản vào năm 1902 và với những cựu đối phương là Pháp và Nga lần lượt vào năm 1904 và 1907.[144]

Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất

Bài rõ ràng: Lịch sử Vương quốc Anh trong Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất

 

Các binh sĩ của Sư đoàn số 5 Úc chờ tiến công trong trận Fromelles, 19 tháng 7 năm 1916

Nỗi lo sợ của người Anh về một trận cuộc chiến tranh với Đức đang trở thành hiện thực vào năm 1914 khi Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất bùng nổ. Vương Quốc Anh nhanh gọn xâm chiếm và chiếm đóng hầu hết thuộc địa hải ngoại của Đức tại châu Phi. Tại Thái Bình Dương, Úc và New Zealand đã và đang lần lượt chiếm đóng Tân Guinea thuộc Đức và Samoa. Các kế hoạch phân loại sau hậu chiến so với Đế quốc Ottoman cùng phe với Đức đã được Anh và Pháp bí mật soạn thảo theo Hiệp định Sykes–Picot vào năm 1916. Hiệp định này sẽ không được tiết lộ cho Sharif của Mecca, là người được Anh khuyến khích tiến hành một cuộc khởi nghĩa Ả Rập chống lại đế quốc Ottoman, để nhằm mục tiêu tạo ấn tượng rằng nước Anh ủng hộ thiết lập một vương quốc Ả Rập độc lập.[145]

 

Một áp phích lôi kéo nam nhi từ mọi khu vực thuộc Đế quốc Anh để gia nhập quân đội Anh.

Anh tuyên chiến với Đức và những liên minh của mình, điều này cũng liên lụy đến những thuộc địa và vương quốc tự trị của Anh vốn là những nguồn phục vụ nhu yếu quân sự chiến lược, tài chính và tài nguyên vô giá. Trên 2,5 triệu binh sĩ phục vụ trong những quân đội của những vương quốc tự trị, cũng như có hành nghìn quân tình nguyện từ những thuộc địa hoàng gia.[146] Đóng góp của những binh sĩ Úc và New Zealand trong Chiến dịch Gallipoli chống lại Đế quốc Ottoman vào năm 1915 đã tạo ra một tác động rất rộng đến hệ ý thức vương quốc tại quê nhà đất của mình và ghi lại một bước ngoặt trong quy trình chuyển biến Úc và New Zealand từ những thuộc địa thành những vương quốc độc lập. Người Canada cũng nhìn nhận trận Vimy Ridge với một ý niệm tương tự.[147] Đóng góp quan trọng của những vương quốc tự trị vào nỗ lực cuộc chiến tranh được Thủ tướng Anh David Lloyd George công nhận vào năm 1917 khi ông mời thủ tướng của những vương quốc tự trị tham gia một Nội những Chiến tranh Đế quốc để phối hợp quyết sách đế quốc.[148]

Theo những lao lý của Hòa ước Versailles kết thúc Thế Chiến vào năm 1919, đế quốc Anh đạt đến đỉnh điểm của nó khi có thêm một.800.000 dặm vuông Anh (4.700.000 km2) và 13 triệu thần dân mới.[149] Các thuộc địa của Đức và Ottoman được phân cho những cường quốc Đồng Minh với vị thế do Hội Quốc Liên ủy thác. Anh giành được quyền trấn áp Palestine, Transjordan, Iraq, nhiều vùng đất của Cameroon và Togo và Tanganyika. Bản thân những vương quốc tự trị cũng giành được những lãnh thổ ủy thác riêng: Liên bang Nam Phi giành được Tây-Nam Phi (nay là Namibia), Úc giành được Tân Guinea thuộc Đức và New Zealand giành được Tây Samoa. Nauru là một lãnh thổ ủy thác chung của Anh và hai vương quốc tự trị Thái Bình Dương.[150]

Thời kỳ giữa hai Thế Chiến

 

Cương vực thời đỉnh điểm của Đế quốc Anh năm 1921.

Trật tự toàn thế giới đang thay đổi vốn bắt nguồn từ đại chiến, nhất là yếu tố vững mạnh mẽ của Hoa Kỳ và Nhật Bản trở thành những cường quốc thủy quân và trỗi dậy của những trào lưu độc lập tại Ấn Độ và Ireland, dẫn đến một sự tái xem xét quan trọng tương quan đến quyết sách đế quốc của Anh.[151] Buộc phải lựa chọn giữa link với Hoa Kỳ hoặc Nhật Bản, Anh quyết định hành động không gia hạn liên minh với Nhật mà thay vào đó ký kết Hiệp định Hải quân Washington vào năm 1922, Từ đó Anh chấp thuận đồng ý sự đồng đẳng về thủy quân với Hoa Kỳ.[152] Quyết định này là nguồn gốc của nhiều tranh luận tại Anh trong thập niên 1930[153] khi những chính phủ nước nhà quân phiệt nắm được quyền lực tối cao tại Nhật Bản và Đức một phần nhờ vào Đại khủng hoảng cục bộ rủi ro đáng tiếc, do họ lo ngại rằng Đế quốc không thể tồn tại qua một cuộc tiến công đồng thời từ hai vương quốc.[154] Vấn đề bảo mật thông tin an ninh của đế quốc là một mối quan tâm nghiêm trọng tại Anh, chính vì nó là yếu tố mang tính chất chất sống còn với nền kinh tế thị trường tài chính của nước Anh.[155]

Năm 1919, vô vọng bắt nguồn từ việc trì hoãn quyền tự trị của Ireland khiến những thành viên của Sinn Féin- một đảng ủng hộ độc lập và chiếm hầu hết ghế của Ireland trong Quốc hội Anh trong tổng tuyển cử năm 1918- xây dựng một Nghị viện Ireland tại Dublin, và tại đây nền độc lập của Ireland đã được tuyên bố. Quân đội Cộng hòa Ireland đồng thời khởi đầu một cuộc chiến tranh du kích chống cơ quan ban ngành Anh.[156] Chiến tranh Anh-Ireland kết thúc vào năm 1921 trong bế tắc và hai bên ký kết Hiệp định Anh-Ireland thiết lập Quốc gia Tự do Ireland, một vương quốc tự trị nằm trong Đế quốc Anh, với nền độc lập tự chủ thật sự tuy nhiên vẫn đang còn link về hiến pháp với Quân chủ Anh.[157] Bắc Ireland, gồm 6/32 quận của Ireland lập tức thi hành quyền lựa chọn theo hiệp định là duy trì tình trạng hiện hành trong Vương quốc Liên hiệp.[158]

 

George V cùng thủ tướng của Anh và những vương quốc tự trị trong Hội nghị Đế quốc năm 1926

Một cuộc đấu tranh tương tự đã khởi đầu tại Ấn Độ sau khoản thời hạn Đạo luật nhà nước Ấn Độ năm 1919 thất bại trong việc xoa dịu trào lưu đòi độc lập.[159] Lo ngại về những thủ đoạn cộng sản và ngoại quốc sẽ sảy ra sau Âm mưu Ghadar đã làm cho thiết quân luật được Phục hồi theo những Đạo luật Rowlatt. Điều này dẫn đến căng thẳng mệt mỏi,[160] nhất là tại khu vực Punjab, tại đây những giải pháp đàn áp đã lên mức cực độ trong cuộc Thảm sát Amritsar. Dư luận tại Anh bị chia rẽ về tính chất đạo đức của sự việc kiện, Một trong những người dân nhận định rằng nó cứu Ấn Độ khỏi tình trạng hỗn loạn và những người dân nhận định rằng nó ghê tởm.[160] Phong trào bất hợp tác tiếp này được ngưng lại vào tháng 3 năm 1922 sau sự kiện Chauri Chaura và bất mãn tiếp tục âm ỉ trong 25 năm tiếp theo.[161]

Khi Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất bùng phát, Ai Cập được tuyên bố là một vương quốc bảo lãnh của Anh, nhưng đến năm 1922 thì nước này đã được trao trả độc lập một cách chính thức, tuy nhiên tiếp tục là một vương quốc chư hầu của Anh cho tới năm 1954. Các binh sĩ Anh duy trì đồn trú tại Ai Cập cho tới khi ký kết Hiệp định Anh – Ai Cập vào năm 1936,[162] Từ đó nhất trí rằng binh sĩ Anh sẽ triệt thoái tuy nhiên tiếp tục sở hữu và phòng thủ khu vực Kênh đào Suez. Đổi lại, Ai Cập được giúp sức để gia nhập Hội Quốc Liên.[163] Iraq là một lãnh thổ ủy trị của Anh từ thời gian năm 1920 và cũng giành được tư cách thành viên của Hội Quốc Liên nhân danh bản thân sau khoản thời hạn giành độc lập từ Anh vào năm 1932.[164] Tại Palestine, Anh đề xuất kiến nghị yếu tố hòa giải giữa những xã hội Ả Rập và Do Thái. Tuyên ngôn Balfour năm 1917 được hợp nhất vào những lao lý ủy thác, nhận định rằng một tổ quốc cho những người dân Do Thái sẽ tiến hành thiết lập tại Palestine và những người dân Do Thái nhập cư được chấp thuận đồng ý đến một hạn định do vậy lực ủy thác quy định.[165] Điều này dẫn đến xung đột ngày càng ngày càng tăng với dân cư Ả Rập, họ khởi nghĩa minh bạch vào năm 1936. Do mối họa cuộc chiến tranh với Đức ngày càng tăng trong thập niên 1930, Anh xét thấy sự ủng hộ của dân cư Ả Rập tại Trung Đông quan trọng hơn thiết lập một quê nhà cho những người dân Do Thái và chuyển sang một lập trường thân Ả Rập, hạn chế người Do Thái nhập cư và dẫn đến kích hoạt một cuộc nổi loạn của người Do Thái.[145]

Các vương quốc tự trị có quyền được thiết lập quyết sách đối ngoại riêng của tớ, độc lập với Anh, điều này được công nhận tại hội nghị Đế quốc 1923.[166] Yêu cầu của Anh về trợ giúp quân sự chiến lược từ những vương quốc tự trị tại thời gian bùng phát cuộc Khủng hoảng Chanak vào năm trước đó này đã biết thành Canada và Nam Phi bác bỏ và Canada từ chối bị rằng buộc theo Hiệp ước Lausanne 1923.[167][168] Sau những đè nén từ Ireland và Nam Phi, Hội nghị Đế quốc năm 1926 đã ban bố Tuyên ngôn Balfour, tuyên bố những vương quốc tự trị là “những xã hội tự trị trong Đế quốc Anh, bình đẳng về vị thế, không tồn tại bên nào phải lệ thuộc vào bên nào” trong một “Thịnh vượng chung của những Quốc gia Anh”.[169] Tuyên bố này được công nhận tính pháp lý theo Quy chế Westminster năm 1931.[138] Các quốc hội của Canada, Úc, New Zealand, Liên bang Nam Phi, Quốc gia Tự do Ireland và Newfoundland thời gian lúc bấy giờ đang không hề lệ thuộc vào sự trấn áp về mặt lập pháp của Anh, họ trọn vẹn có thể hủy bỏ những điều luật Anh và Anh không hề trọn vẹn có thể trải qua những điều luật cho họ mà không được họ tán thành.[170] Newfoundland quay trở lại tình trạng thuộc địa vào năm 1933 do những trở ngại tài chính trong Đại khủng hoảng cục bộ rủi ro đáng tiếc.[171] Ireland tách xa Anh hơn thế nữa khi đưa ra một hiến pháp mới vào năm 1937, Từ đó Ireland thực tiễn trở thành một vương quốc cộng hòa.[172]

Chiến tranh toàn thế giới thứ hai

 

Trong Chiến tranh toàn thế giới thứ hai, Tập đoàn quân thứ 8 gồm những cty chức năng tới từ nhiều vương quốc rất khác nhau trong Đế quốc Anh và Thịnh vượng chung; họ chiến đấu trong những chiến dịch Bắc Phi và Ý.

Anh tuyên chiến với Đức vào tháng 9 năm 1939, điều này gồm có cả những thuộc địa vương thất và Ấn Độ tuy nhiên điều nó lại không tương quan đến những vương quốc tự trị. Úc, Canada, New Zealand, Newfoundland và Nam Phi đều nhanh gọn tuyên chiến với Đức, tuy nhiên Quốc gia Tự do Ireland lựa chọn duy trì trung lập pháp lý trong suốt cuộc chiến tranh.[173]

Sau khi Đức chiếm đóng Pháp vào năm 1940, Anh và đế quốc của tớ cô độc chống lại Đức cho tới khi Liên Xô tham chiến vào năm 1941. Thủ tướng Anh Winston Churchill vận động thành công xuất sắc Tổng thống Franklin D. Roosevelt để Hoa Kỳ viện trợ quân sự chiến lược, tuy nhiên Roosevelt vẫn chưa sẵn sàng yêu cầu Quốc hội đồng ý cho nước Mỹ tham gia vào trận cuộc chiến tranh này.[174] Trong tháng 8 năm 1941, Churchill và Roosevelt đã họp và ký kết Hiến chương Đại Tây Dương, trong số đó gồm có tuyên bố “quyền của toàn bộ những dân tộc bản địa được lựa chọn hình thức chính phủ nước nhà mà người ta cư trú” nên phải tôn trọng. Diễn tả này sẽ không rõ ràng về việc nó ám chỉ những vương quốc châu Âu bị Đức xâm chiếm, hay những dân tộc bản địa bị những vương quốc châu Âu thuộc địa hóa và sau này được lý giải rất khác nhau từ người Anh, người Mỹ và những trào lưu dân tộc bản địa.[175][176]

Trong tháng 12 năm 1941, Nhật Bản phát động tiến công Malaya thuộc Anh, địa thế căn cứ thủy quân của Hoa Kỳ tại Trân Châu Cảng và Hồng Kông. Phản ứng của Churchill trước việc Hoa Kỳ tham chiến là Anh thời gian lúc bấy giờ cầm chắc thắng lợi và tương lai của đế quốc là bảo vệ an toàn và uy tín,[177] tuy nhiên phương pháp mà người Anh nhanh gọn đầu hàng Nhật Bản đã hủy hoại trọn vẹn vị thế và uy tín của đế quốc Anh.[178][179] Thất bại gây ra tác động nặng nề nhất so với uy tín của đế quốc Anh đó là việc làm cho Singapore thất thủ, quần hòn đảo này trước này được ca tụng là một pháo đài trang nghiêm bất khả xâm phạm và là một Gibraltar ở phương Đông.[180] Nhận thức rằng Anh không thể bảo vệ toàn bộ đế quốc, Úc và New Zealand thiết lập những quan hệ mật thiết hơn với Hoa Kỳ sau khoản thời hạn xuất hiện những mối rình rập đe dọa từ lực lượng Nhật Bản. Kết quả là Hiệp ước ANZUS 1951 giữa Úc, New Zealand và Hoa Kỳ.[175]

Mặc dù Anh và đế quốc là bên thắng lợi trong Chiến tranh toàn thế giới thứ hai, tuy nhiên trận cuộc chiến tranh này đã có tác động thâm thúy đến hơn cả trong nước và hải ngoại. Phần lớn châu Âu- một lục địa chi phối toàn thế giới trong vài thế kỷ- đã biết thành đổ nát và là nơi đóng quân của quân đội Hoa Kỳ và Liên Xô, hai vương quốc này giờ đây sở hữu cân đối quyền lực tối cao toàn thế giới.[181] Sau cuộc chiến tranh, nước Anh về cơ bản là đã phá sản, tình trạng không trả được nợ chỉ được ngăn ngừa vào năm 1946 sau khoản thời hạn dàn xếp được một khoản vay 4,33 tỷ USD từ Hoa Kỳ,[182] phần thanh toán ở đầu cuối của nó được hoàn trả vào năm 2006.[183]

Đương thời, những trào lưu chống thực dân nổi lên trong những thuộc địa của những vương quốc châu Âu. Tình thế càng thêm phức tạp do cuộc Chiến tranh Lạnh gây ra sự kình địch ngày càng tăng giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Về mặt nguyên tắc thì cả Hoa Kỳ và Liên Xô đều phản đối chủ nghĩa thực dân châu Âu Phát biểu “gió đổi chiều” với ý nghĩa đa phần đó là những ngày tháng của Đế quốc Anh sẽ không còn hề bao lâu nữa và trên toàn bộ, Anh chấp thuận đồng ý một quyết sách giải thoát hòa bình với những thuộc địa của tớ miễn là chúng có những chính phủ nước nhà ổn định, phi cộng sản để chuyển giao quyền lực tối cao. Điều này tương phản với những cường quốc châu Âu khác ví như Pháp và Bồ Đào Nha,[184] là những vương quốc tiến hành những trận cuộc chiến tranh tốn kém và ở đầu cuối không thành công xuất sắc để giữ đế quốc của mình được nguyên vẹn. Từ năm 1945 đến năm 1965, số rất đông người nằm dưới sự cai trị của nước Anh và nằm ngoài Vương quốc Anh giảm từ 700 triệu xuống còn năm triệu, ba triệu trong số đó là tại Hồng Kông.[185]

Giải thoát ban sơ

 

Khoảng 14.5 triệu người mất nhà mất cửa là hậu quả của Sự chia cắt Ấn Độ năm 1947.

nhà nước Công đảng ủng hộ phi thuộc địa hóa đắc cử trong tổng tuyển cử năm 1945 và nằm dưới quyền Clement Attlee, họ hành vi nhanh gọn nhằm mục tiêu xử lý và xử lý yếu tố cấp thiết nhất mà đế quốc trái chiều: Ấn Độ độc lập.[186] Hai chính đảng đa phần của Ấn Độ là Đảng Quốc Đại Ấn Độ và Liên minh người Hồi giáo tiến hành vận động về độc lập trong nhiều thập niên, tuy nhiên sự không tương đồng về phương pháp tiến hành. Đảng Quốc Đại tán thành một vương quốc Ấn Độ thế tục thống nhất, trong lúc Liên minh người Hồi giáo thì lo ngại ưu thế từ người Ấn Độ giáo chiếm hầu hết, họ yêu cầu một vương quốc Hồi giáo riêng không tương quan gì đến nhau cho những khu vực mà người Hồi giáo chiếm hầu hết. Bất ổn dân sự ngày càng ngày càng tăng và một cuộc binh biến của Hải quân Hoàng gia Ấn Độ nổ ra vào năm 1946 khiến Clement Attlee cam kết rằng họ sẽ đã có được được nền độc lập trước thời điểm ngày 30 tháng 6 năm 1948. Khi mà tình hình trở nên khẩn cấp và rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn về một cuộc nội chiến trở nên hiện hữu, Phó vương mới được chỉ định (và ở đầu cuối) là Louis Mountbatten vội vàng đẩy nhanh tiến trình lên ngày 15 tháng 8 năm 1947.[187] Biên giới do người Anh vẽ về đại thể phân loại Ấn Độ thành những khu vực của người Ấn Độ giáo và người Hồi giáo, làm cho hàng trăm triệu người trở thành nhóm thiểu số tại những vương quốc mới là Ấn Độ và Pakistan.[188] Hàng triệu người Hồi giáo tiếp sau đó đi từ Ấn Độ sang Pakistan và người Ấn Độ giáo đi theo chiều ngược lại và xung đột giữa hai xã hội làm thiệt mạng hàng trăm nghìn người. Miến Điện, vốn được cai trị như thể một phần của Ấn Độ thuộc Anh, và Sri Lanka giành được độc lập vào năm 1948. Ấn Độ, Pakistan và Sri Lanka trở thành những thành viên của Thịnh vượng chung, trong lúc Miến Điện lựa chọn không tham gia.[189]

Tại khu vực lãnh thổ ủy thác Palestine của Anh nơi có hầu hết người Ả Rập cư trú cạnh một nhóm thiểu số người Do Thái, người Anh cũng phải đối mặt với một yếu tố tương tự như tại Ấn Độ.[190] Vấn đề phức tạp ở đây đo là vì một lượng lớn người tị nạn Do Thái tìm phương pháp để đến được Palestine sau nạn diệt chủng, trong lúc người Ả Rập phản đối xây dựng một vương quốc Do Thái. Nản lòng trước trở ngại của yếu tố, những cuộc tiến công từ những tổ chức triển khai bán quân sự chiến lược Do Thái và ngày càng tăng ngân sách duy trì hiện hữu quân sự chiến lược, đến năm 1947 Anh tuyên bố rằng họ sẽ triệt thoái vào năm 1948 và để lại yếu tố cho Liên Hợp Quốc xử lý và xử lý.[191] Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tiếp sau đó bỏ phiếu cho một kế hoạch phân loại Palestine thành một vương quốc Do Thái và một vương quốc Ả Rập.

Sau thất bại của Nhật Bản trong Chiến tranh thế khởi thứ hai, những trào lưu kháng Nhật tại Malaya chuyển để ý của mình về phía Anh, còn Anh hành vi nhanh gọn để tái trấn áp thuộc địa này, vốn coi trọng nó như thể một nguồn phục vụ nhu yếu cao su đặc và thiếc.[192] Thực tế rằng những chiến sỹ du kích đa phần là người cộng sản gốc Hoa, điều này làm cho nỗ lực của Anh nhằm mục tiêu dập tắt cuộc nổi dậy nhận được sự ủng hộ từ những người dân Mã Lai theo Hồi giáo vốn chiếm hầu hết, với Đk là một khi cuộc nổi dậy bị dập tắt thì họ sẽ tiến hành công nhận nền độc lập.[192] Tình trạng khẩn cấp Malaya khởi nguồn vào năm 1948 và kéo dãn cho tới năm 1960, tuy nhiên đến năm 1957 thì Anh cảm thấy đủ tin tưởng để cấp độc lập cho Liên bang Malaya trong khối Thịnh vượng chung. Năm 1963, 11 bang của liên bang cùng với Singapore, Sarawak và Bắc Borneo hợp nhất thành Malaysia, tuy nhiên đến năm 1965 thì Singapore vốn có hầu hết dân cư là người Hoa bị trục xuất khỏi liên minh sau những xung đột giữa dân cư Mã Lai và Hoa.[193] Brunei là một lãnh thổ bảo lãnh của Anh từ thời gian năm 1888, từ chối gia nhập liên minh[194] và duy trì tình trạng này cho tới khi độc lập vào năm 1984.

Khủng hoảng Suez và hậu quả

Bài rõ ràng: Khủng hoảng Suez

 

Thủ tướng Anh Anthony Eden quyết định hành động xâm chiếm Ai Cập trong Khủng hoảng Suez, điều này kết thúc sự nghiệp chính trị của ông và biểu lộ khuyết điểm kém của Anh với vị thế một thế lực đế quốc.

Năm 1951, Đảng Bảo thủ quay trở lại nắm quyền tại Anh, dưới sự lãnh đạo của Winston Churchill. Churchill và những người dân Bảo thủ nhận định rằng vị thế cường quốc toàn thế giới của Anh dựa vào việc đế quốc tiếp tục tồn tại, cùng với địa thế căn cứ tại Kênh đào Suez được cho phép Anh duy trì vị thế ưu việt của tớ tại Trung Đông mặc kệ việc để mất Ấn Độ. Tuy nhiên, Churchill không thể lờ đi việc chính phủ nước nhà cách mạng mới của Gamal Abdul Nasser tại Ai Cập vừa giành được cơ quan ban ngành từ thời gian năm 1952 và năm tiếp sau đó Anh đã phải chấp thuận đồng ý rằng binh sĩ Anh sẽ triệt thoái khỏi khu vực Kênh đào Suez và rằng Sudan sẽ tiến hành trao quyền tự quyết vào năm 1955, cùng với nền độc lập tiếp Từ đó.[195] Sudan đã được trao trả độc lập vào trong thời gian ngày một tháng một năm 1956.

Trong tháng 7 năm 1956, Nasser đơn phương quốc hữu hóa Kênh đào Suez. Vị Thủ tướng Anh đương thời là Anthony Eden đã đáp trả bằng phương pháp thông đồng với Pháp để sắp xếp một cuộc tiến công của Israel vào Ai Cập, điều này sẽ tạo cho Anh và Pháp một chiếc cớ để can thiệp quân sự chiến lược và tái chiếm kênh đào.[196] Eden chọc giận Tổng thống Hoa Kỳ Dwight D. Eisenhower do nhân vật này sẽ không được thương nghị và vì thế Eisenhower từ chối ủng hộ cuộc xâm lược.[197] Một lo ngại khác của Eisenhower đó là kĩ năng về một trận cuộc chiến tranh quy mô lớn với Liên Xô sau khoản thời hạn vương quốc này rình rập đe dọa can thiệp bằng phương pháp đứng về phía Ai Cập. Eisenhower vận dụng đòn kích bẩy tài chính bằng phương pháp rình rập đe dọa bán nguồn dự trữ bằng đồng đúc bảng Anh của Hoa Kỳ và do đó gây ra sự phá giá so với đồng Bảng của nước Anh.[198] Mặc dù đạo quân xâm lược đã đạt được thành công xuất sắc về quân sự chiến lược so với tiềm năng của tớ,[199] tuy nhiên can thiệp của Liên Hợp Quốc và đè nén của Hoa Kỳ đã buộc Anh phải triệt thoái lực lượng của tớ một cách nhục nhã và Eden đã phải từ chức.[200][201]

Cuộc Khủng hoảng Suez đã thực sự trình diện một cách minh bạch những hạn chế của nước Anh trên toàn thế giới và đã xác nhận cho việc suy tàn của đế quốc Anh trên vũ đài toàn thế giới, không những thế nó còn đã cho toàn bộ chúng ta biết rõ rằng từ nay về sau họ không hề trọn vẹn có thể hành vi mà không tồn tại tối thiểu là yếu tố đồng ý, nếu không phải là yếu tố ủng hộ trọn vẹn, của Hoa Kỳ.[202][203][204] Các sự kiện tại Suez đã làm tổn thương đến việc tự tôn vương quốc của Anh, khiến một nghị viên miêu tả nó như “Waterloo của Anh”[205] và những người dân khác thì nhận định rằng vương quốc đang trở thành một “vệ tinh của Hoa Kỳ”.[206] Margaret Thatcher tiếp sau này đã miêu tả lối tâm lý mà bà tin rằng đã xảy đến cho những nhà lãnh đạo chính trị Anh như thể “Hội chứng Suez”, mà làm cho họ “đi từ tin rằng nước Anh trọn vẹn có thể làm bất kể điều gì tới một niềm tin gần như thể thần kinh rằng nước Anh không thể làm được gì cả”,[207] từ đó Anh không phục hồi cho tới khi tái chiếm thành công xuất sắc quần hòn đảo Falkland từ Argentina vào năm 1982.[208]

Khủng hoảng Suez khiến quyền lực tối cao của Anh tại Trung Đông bị suy yếu, tuy nhiên nó không sụp đổ.[209] Anh lại triển khai quân đội đến khu vực này, tiến hành can thiệp tại Oman (1957), Jordan (1958) và Kuwait (1961), tuy nhiên những trường hợp này còn có sự tán thành của Hoa Kỳ,[210] do quyết sách đối ngoại của tân thủ tướng Harold Macmillan là duy trì link vững chãi với Hoa Kỳ.[205] Anh duy trì sự hiện hữu quân sự chiến lược tại Trung Đông trong nhiều thập niên sau. Vào ngày 16 tháng một năm 1968, một vài tuần sau sự kiện phá giá đồng Bảng, Thủ tướng Anh Harold Wilson và Bộ trưởng Quốc phòng Denis Healey tuyên bố rằng binh sĩ Anh sẽ triệt thoái khỏi những địa thế căn cứ quân sự chiến lược trọng yếu tại phía đông của Suez, vốn gồm những địa thế căn cứ tại Trung Đông và đa phần là từ Malaysia và Singapore.[211] Vào thời gian lúc đó hơn 50.000 quân nhân Anh vẫn còn đấy đóng quân ở vùng Viễn Đông, gồm có 30.000 ở Singapore.[212] Anh triệt thoái khỏi Aden vào năm 1967, Bahrain vào năm 1971 và Maldives vào năm 1976.[213]

“Gió đổi chiều”

 

Đế quốc Anh vào năm 1959

Macmillan đưa ra một phát biểu tại Cape Town, Nam Phi vào tháng hai năm 1960, ông nói “gió đổi chiều thổi qua lục địa này.”[214] Macmillan muốn tránh điều tương tự như cuộc chiến tranh thuộc địa mà Pháp chiến đấu tại Algérie và quy trình phi thuộc địa hóa được tiến hành nhanh gọn trong nhiệm kỳ thủ tướng của ông.[215] Trong thập niên 1950, có ba thuộc địa là Sudan, Bờ Biển Vàng và Malaya giành được độc lập, số lượng trong thập niên 1960 gấp gần mười lần.[216]

Các thuộc địa còn sót lại của Anh tại châu Phi, ngoại trừ Nam Rhodesia tự quản, đều được trao trả độc lập cho tới trước năm 1968. Anh triệt thoái khỏi những miền nam và miền đông của châu Phi không phải là một quy trình hòa bình. Kenya đã giành được độc lập của sau cuộc khởi nghĩa Mau Mau kéo dãn tám năm. Tại Rhodesia, Tuyên ngôn độc lập đơn phương vào năm 1965 của xã hội thiểu số da trắng đã dẫn đến một cuộc nội chiến kéo dãn cho tới khi Hiệp định Lancaster House được kí kết vào năm 1979, với những lao lý để công nhận nền độc lập vào năm 1980, cùng với đó là một vương quốc mới mang tên thường gọi là Zimbabwe đã được xây dựng.[217]

 

Quá trình phi thuộc địa hóa của Anh tại châu Phi. Đến cuối thập niên 1960, ngoại trừ Rhodesia (sau là Zimbabwe) và lãnh thổ ủy thác của Nam Phi là Tây-Nam Phi (Namibia) thì toàn bộ đều giành được độc lập.

Tại Địa Trung Hải, một cuộc chiến tranh du kích do những người dân Síp gốc Hy Lạp tiến hành kết thúc bằng một vương quốc Síp độc lập vào năm 1960, tuy nhiên, Anh vẫn duy trì những địa thế căn cứ quân sự chiến lược Akrotiri và Dhekelia. Các hòn đảo Malta và Gozo tại Địa Trung Hải được trao trả độc lập một cách hữu nghị từ Anh vào năm 1964, mặc kệ ý tưởng nổi lên vào năm 1955 về việc hợp nhất với Anh.[218]

Hầu hết lãnh thổ của Anh tại Caribe đều đã giành được độc lập sau khoản thời hạn Jamaica và Trinidad rút khỏi Liên bang Tây Ấn lần lượt vào năm 1961 và 1962. Liên bang Tây Ấn được xây dựng vào năm 1958 trong một nỗ lực nhằm mục tiêu hợp nhất những thuộc địa của Anh tại Caribe dưới một chính phủ nước nhà, tuy nhiên điều này sụp đổ sau khoản thời hạn liên bang mất hai thành viên lớn số 1.[219] Barbados giành được độc lập vào năm 1966 và những hòn đảo Đông Caribe còn sót lại giành độc lập trong những thập niên 1970 và 1980,[219] tuy nhiên Anguilla và Quần hòn đảo Turks và Caicos lựa chọn trở lại quyền trấn áp của Anh sau khoản thời hạn họ đã sẵn sàng khởi đầu con phố độc lập.[220] Quần hòn đảo Virgin thuộc Anh,[221] Quần hòn đảo Cayman và Montserrat lựa chọn duy trì những quan hệ với Anh,[222] trong lúc Guyana giành độc lập vào năm 1966. Thuộc địa ở đầu cuối của Anh trên đại lục châu Mỹ là Honduras thuộc Anh trở thành một thuộc địa tự quản vào năm 1964 và thay tên thành Belize vào năm 1973, nó giành được độc lập trọn vẹn vào năm 1981. Một tranh chấp với Guatemala về độc lập so với Belize đang không được xử lý và xử lý.[223]

Các lãnh thổ của Anh tại Thái Bình Dương giành độc lập trong thập niên 1970, khởi đầu với Fiji vào năm 1970 và kết thúc với Vanuatu vào năm 1980. Nền độc lập của Vanuatu đã biết thành trì hoãn do xung đột chính trị giữa những xã hội Anh ngữ và Pháp ngữ, chính vì quần hòn đảo này chịu sự quản trị chung của Anh và Pháp.[224] Fiji, Tuvalu, quần hòn đảo Solomon và Papua New Guinea đã lựa chọn trở thành Vương quốc Khối thịnh vượng chung.

Đế quốc kết thúc

Xem thêm: Chiến tranh Falkland và Chuyển giao độc lập Hồng Kông

 

Trung tâm hội nghị triển lãm Hồng Kông là nơi tổ chức triển khai lễ kỷ niệm chuyển giao độc lập so với Hồng Kông từ Anh cho Trung Quốc vào năm 1997, ghi lại tượng trưng cho “sự kết thúc của Đế quốc Anh”.

Năm 1980, Rhodesia, thuộc địa châu Phi ở đầu cuối của nước Anh, trở thành vương quốc độc lập Zimbabwe. Tân Hebrides cũng giành được độc lập (trở thành Vanuatu) vào năm 1980, và Belize tiếp nối đuôi nhau giành độc lập vào năm 1981. Đạo luật Quốc tịch Anh 1981 được trải qua, trong số đó tái xác lập những thuộc địa vương thất còn sót lại là “những lãnh thổ phụ thuộc Anh” (thay tên thành Lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh vào năm 2002)[225] tức là ngoài những hòn đảo và tiền đồn nằm rải rác (và năm 1955 thu được đá không người tại Rockall tại Đại Tây Dương),[226] quy trình phi thuộc địa hóa vốn khởi đầu sau Chiến tranh toàn thế giới thứ hai phần lớn đã hoàn thành xong. Năm 1982, quyết tâm của Anh trong bảo vệ những lãnh thổ hải ngoại còn sót lại đã biết thành thử thách khi Argentina xâm chiếm quần hòn đảo Falkland, dựa vào tuyên bố có từ thời Đế quốc Tây Ban Nha.[227] Phản ứng quân sự chiến lược thành công xuất sắc chung cuộc của Anh để tái chiếm quần hòn đảo được nhiều người nhận định là góp thêm phần làm hòn đảo nghịch xu thế đi xuống của vị thế nước Anh trong vai trò là một cường quốc toàn thế giới.[228] Trong cùng năm, chính phủ nước nhà Canada đoạn tuyệt link tư pháp ở đầu cuối của mình với Anh khi chuyển quyền với hiến pháp Canada khỏi Anh. Quốc hội Anh trải qua Đạo luật Canada 1982, kết thúc sự thiết yếu Anh tham gia vào thay đổi hiến pháp Canada.[21] Tương tự như vậy, Đạo luật Hiến pháp 1986 được trải qua nhằm mục tiêu cắt đứt link giữa hiến pháp Anh với hiến pháp của New Zealand, Đạo luật Úc 1986 cắt đứt link giữa hiến pháp Anh và hiến pháp những bang của Úc.[229]

Trong tháng 9 năm 1982, Thủ tướng Margaret Thatcher đến Bắc Kinh để đàm phán với chính phủ nước nhà Trung Quốc về Hồng Kông-lãnh thổ hải ngoại lớn và đông dân nhất ở đầu cuối của Anh.[230] Theo những lao lý của Điều ước Nam Kinh 1842, hòn đảo Hồng Kông được nhượng vĩnh viễn cho Anh, tuy nhiên đại hầu hết thuộc địa cấu thành từ Tân Giới- lãnh thổ mà Anh thu được theo một hợp đồng thuê 99 năm vào năm 1898, sẽ hết hạn vào năm 1997.[231][232] Thatcher ban sơ muốn giữ Hồng Kông và đề xuất kiến nghị về yếu tố quản trị và vận hành của nước Anh với độc lập của Trung Quốc, tuy nhiên Trung Quốc bác bỏ điều này.[233] Một thỏa thuận hợp tác đạt được vào năm 1984 – theo những lao lý của Tuyên bố chung Trung-Anh, Hồng Kông sẽ trở thành một khu hành chính đặc biệt quan trọng của Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc, duy trì phương thức sinh hoạt trong tối thiểu 50 năm.[234] Lễ chuyển giao vào năm 1997 so với nhiều người, gồm có cả Charles, Thân vương xứ Wales, ghi lại[19] “sự kết thúc của Đế quốc”.[21][22]

Cuốn Encyclopædia Britannica năm 1911 đưa ra số liệu tại đây về số lượng “người da trắng” và “người địa phương” (người da màu) trong đế quốc Anh và những vùng lãnh thổ của nó:[235]

Lãnh thổ

Dân số da trắng

Dân số da màu

Tổng cộng

Tỷ lệ
Ấn Độ thuộc Anh

169.677

294.191.379

294.361.056

73,5903
Vương quốc Liên hiệp Anh và những lãnh thổ phụ thuộc

41.608.791

?

41.608.791

10,4022
Châu Phi thuộc Anh

một triệu

33.499.329

34.499.329

8,6248
Canada thuộc Anh

5.500.000

100.000

5.600.000

1,4
Australasia

4.662.000

824.000

5.486.000

1,3715
Ceylon thuộc Anh và những thuộc địa phía đông

?

5.144.954

5.144.954

1,2864
Tây Ấn thuộc Anh

100.000

1.912.655

2.012.655

0,5032
Tất cả

53.040.468

335.672.317

400.000.000

100

Tôn giáo

Tôn giáo trong đế quốc (1911)[235]

  Ấn giáo (52%)

  Hồi giáo (23.5%)

  Thiên chúa giáo (14.5%)

  Phật giáo (3%)

  Pagan giáo và những tôn giáo khác (6.25%)

  Không rõ (0.75%)

Cuốn Encyclopædia Britannica năm 1911 đưa ra số liệu tại đây về tôn giáo trong đế quốc Anh:[235]

Tôn giáo

Dân số

Tỷ lệ
Ấn giáo

208.000.000

52
Hồi giáo

94.000.000

23,5
Thiên chúa giáo

58.000.000

14,5
Phật giáo

12.000.000

3
Pagan giáo và những tôn giáo khác

25.000.000

6,25
Tổng dân số

400.000.000

100

 

14 Lãnh thổ hải ngoại của Anh.

Anh duy trì độc lập so với 14 lãnh thổ bên phía ngoài Quần hòn đảo Anh, chúng được thay tên thành những lãnh thổ hải ngoại thuộc Anh vào năm 2002.[236] Một số lãnh thổ không tồn tại dân cư ngoại trừ những nhân viên cấp dưới quân sự chiến lược hoặc khoa học trong thời gian tạm thời; những lãnh thổ còn sót lại được tự quản tại mức độ rất khác nhau và nhờ vào Anh về đối ngoại và phòng thủ. nhà nước Anh tuyên bố sẵn sàng giúp sức bất kỳ lãnh thổ hải ngoại nào muốn theo đuổi độc lập.[237] Chủ quyền của Anh so với một vài lãnh thổ hải ngoại bị tranh chấp: Tây Ban Nha yêu sách với Gibraltar, Argentina yêu sách với quần hòn đảo Falkland và Nam Georgia và Quần hòn đảo Nam Sandwich và Mauritius cùng Seychelles yêu sách với Lãnh thổ Ấn Độ Dương thuộc Anh.[238] Lãnh thổ châu Nam Cực thuộc Anh chồng lấn với những yêu sách của Argentina và Chile, trong lúc nhiều vương quốc không công nhận bất kỳ yêu sách lãnh thổ nào tại châu Nam Cực.[239]

Hầu hết những thuộc địa và lãnh thổ bảo lãnh cũ của Anh nằm trong số 53 vương quốc thành viên của Thịnh vượng chung những Quốc gia, một hiệp hội phi chính trị và tự nguyện của những thành viên bình đẳng, với tổng dân số khoảng chừng 2,2 tỷ người.[240] 16 Vương quốc Thịnh vượng chung tiếp tục san sẻ nguyên thủ vương quốc chung là Nữ vương Elizabeth II. Các vương quốc này là những thực thể pháp lý riêng không tương quan gì đến nhau và bình đẳng – Anh, Úc, Canada, New Zealand, Papua New Guinea, Antigua và Barbuda, Bahamas, Barbados, Belize, Grenada, Jamaica, Saint Kitts và Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent và Grenadines, Quần hòn đảo Solomon và Tuvalu[241]

 

Tòa nhà Nghị viện ở Canberra, Úc. Hệ thống Westminster của Anh đã để lại một di sản là nền dân chủ nghị viện ở nhiều thuộc địa cũ.

Trong nhiều thập niên và trong một số trong những trường hợp là nhiều thế kỷ, sự cai trị và di cư của người Anh để lại dấu ấn tại những vương quốc độc lập phát sinh từ Đế quốc Anh. Đế quốc thiết lập việc sử dụng tiếng Anh tại những khu vực khắp toàn thế giới. Ngày nay, đấy là ngôn từ đa phần của đến 400 triệu người và được khoảng chừng một tỷ rưỡi người nói như ngôn từ thứ nhất, thứ nhì hoặc ngoại ngữ.[242]

Sự truyền bá của tiếng Anh từ nửa cuối của thế kỷ XX là nhờ một phần vào tác động văn hóa truyền thống của Hoa Kỳ, bản thân vương quốc này hình thành từ những thuộc địa của Anh. Ngoại trừ tại châu Phi nơi gần như thể toàn bộ những cựu thuộc địa chọn khối mạng lưới hệ thống tổng thống chế, khối mạng lưới hệ thống nghị viện Anh đóng vai trò là khuôn mẫu cho chính phủ nước nhà đất của nhiều cựu thuộc địa và thông luật Anh so với những khối mạng lưới hệ thống tư pháp.[243]

 

Chơi cricket tại Ấn Độ. Các môn thể thao có nguồn gốc từ Anh tiếp tục được ủng hộ nhiệt tình tại những bộ phận rất khác nhau của cựu Đế quốc.

Ủy ban Tư pháp Xu mật viện vẫn đóng vai trò là tòa án tối cao về phúc thẩm của một vài cựu thuộc địa tại Caribe và Thái Bình Dương. Các nhà truyền giáo Tin Lành của Anh đi khắp toàn thế giới trước những binh sĩ và công chức để truyền bá những nhóm đạo Anh giáo đến toàn bộ lục địa. Kiến trúc thuộc địa Anh, như trong những nhà thời thánh, ga xe lửa và Tòa nhà quốc hội nước nhà, trọn vẹn có thể trông thấy được tại nhiều thành phố từng là bộ phận của Đế quốc Anh.[244]

Các môn thể thao thành viên và đồng đội tăng trưởng tại Anh, nhất là bóng đá, cricket, bóng bầu dục, quần vợt sân cỏ và golf—cũng rất được xuất khẩu.[245] Lựa chọn của Anh về khối mạng lưới hệ thống đo lường và thống kê, khối mạng lưới hệ thống đế quốc, tiếp tục được sử dụng tại một số trong những vương quốc theo những phương pháp rất khác nhau. Quy tắc đi xe bên trái đường được duy trì tại phần lớn cựu đế quốc.[246]

Biên giới chính trị do người Anh vẽ không phải luôn phản ánh giống hệt dân tộc bản địa hoặc tôn giáo, góp thêm phần vào những xung đột tại những khu vực cựu thuộc địa. Đế quốc Anh cũng phụ trách so với việc di cư của những dân tộc bản địa. Hàng triệu người rời khỏi Quần hòn đảo Anh, với những dân định cư sáng lập của Hoa Kỳ, Canada, Úc và New Zealand đa phần tới từ Anh và Ireland. Căng thẳng giữa dân định cư da trắng trong những vương quốc này với những xã hội thiểu số địa phương của mình và giữa những xã hội thiểu số định cư da trắng và xã hội hầu hết địa phương tại Nam Phi và Zimbabwe. Những người định cư tại Ireland từ Anh để lại dấu ấn của mình bằng việc hình thành những xã hội dân tộc bản địa chủ nghĩa và liên minh chủ nghĩa tại Bắc Ireland. Hàng triệu người chuyển đi và từ những thuộc địa Anh, với số lượng lớn người Ấn Độ di cư đến những bộ phận khác của đế quốc, như Malaysia và Fiji và người Hoa đến Malaysia, Singapore và Caribe.[247] Nhân khẩu tại Anh biến hóa sau Chiến tranh toàn thế giới thứ hai do nhập cư đến Anh từ những cựu thuộc địa của tớ.[248]

• All-Red Route
• Triển lãm đế quốc Anh
• Đế quốc Anh trong tiểu thuyết
• Colonial Office
• Cờ Đế quốc Anh
• Ngoại giao của Vương quốc Liên hiệp Anh
• Dinh thống đốc trong Đế quốc Anh và Khối thịnh vượng chung
• Biên soạn lịch sử dân tộc bản địa của Đế quốc Anh
• Lịch sử chủ nghĩa tư bản
• Sự thống trị gián tiếp
• Danh sách những chủ đề tương quan tới Đế quốc Anh
• Huân chương Đế quốc Anh
• Bảo hộ

^ Ferguson, Niall (2004). Empire, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power. Basic Books. tr. ix. ISBN 0-465-02328-2.

^ Maddison 2001, tr. 98, 242.

^ Ferguson 2004, tr. 15.

^ Elkins2005, tr. 5

^ Niall Ferguson, The rise and demise of the British world order and the lessons for global power, tr. 2.

^ Hamish M. Scott, The emergence of the Eastern powers, 1756-1775, tr. 257

^ Hamish M. Scott, The emergence of the Eastern powers, 1756-1775, tr. 224

^ Hamish M. Scott, The emergence of the Eastern powers, 1756-1775, tr. 1

^ Tellier, L.-N. (2009). Urban World History: an Economic and Geographical Perspective. Quebec: PUQ. tr. 463. ISBN 2-7605-1588-5.

^ Johnston, tr. 508–10.

^ Porter, tr. 332.

^ Sondhaus, L. (2004). Navies in Modern World History. Luân Đôn: Reaktion Books. tr. 9. ISBN 1-86189-202-0.

^ Porter, Andrew (1998). The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III. Oxford University Press. tr. 332. ISBN 0-19-924678-5.

^ “The Workshop of the World”. BBC History. Truy cập ngày 28 tháng bốn năm trước đó.

^ Porter, Andrew (1998). The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III. Oxford University Press. tr. 8. ISBN 0-19-924678-5.

^ Marshall, P.J. (1996). The Cambridge Illustrated History of the British Empire. Cambridge University Press. tr. 156–57. ISBN 0-521-00254-0.

^ Tompson, Richard S. (2003). Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present. Thành Phố New York: Facts on File. tr. 63. ISBN 978-0-8160-4474-0.

^ Hosch, William L. (2009). World War I: People, Politics, and Power. America at War. Thành Phố New York: Britannica Educational Publishing. tr. 21. ISBN 978-1-61530-048-8.

^ a b Brendon, tr. 660.

^ “Charles’ diary lays thoughts bare”. BBC News. ngày 22 tháng hai năm 2006. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2008.

^ a b c Brown, tr. 594.

^ a b “BBC – History – Britain, the Commonwealth and the End of Empire”. BBC News. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2008.

^ a b Ferguson 2004, tr. 3.

^ Andrews 1985, tr. 45.

^ Ferguson 2004, tr. 4.

^ Canny, tr. 35.

^ Thomas, tr. 155–158

^ Ferguson 2004, tr. 7.

^ Canny, tr. 62.

^ Lloyd, tr. 4–8.

^ Canny, tr. 7.

^ Kenny, tr. 5.

^ Taylor, tr. 119, 123.

^ Andrews, tr. 187.

^ Andrews, tr. 188.

^ Canny, tr. 63.

^ Canny, tr. 63–64.

^ Canny, tr. 70.

^ Canny, tr. 34.

^ James, tr. 17.

^ Canny, tr. 71.

^ Canny, tr. 221.

^ Lloyd, tr. 22–23.

^ Lloyd, tr. 32.

^ Lloyd, tr. 33, 43.

^ Lloyd, tr. 15–20.

^ Andrews, tr. 316, 324–326.

^ Andrews, tr. 20–22.

^ James, tr. 8.

^ Lloyd, tr. 40.

^ Ferguson 2004, tr. 72–73.

^ a b Buckner, tr. 25.

^ Ferguson 2004, tr. 62.

^ Canny, tr. 228.

^ Marshall, tr. 440–64.

^ Magnusson, tr. 531.

^ Macaulay, tr. 509.

^ Pagden, Anthony (2003):Peoples and Empires: A Short History of European Migration, Exploration, and Conquest, from Greece to the Present, tr. 118

^ Lloyd: Empire: the history of the British Empire, tr. 13

^ a b Ferguson 2004, tr. 19.

^ Canny, tr. 441.

^ Pagden, tr. 90.

^ a b Shennan, tr. 11–17.

^ James, tr. 58.

^ Smith, tr. 17.

^ Bandyopādhyāẏa, tr. 49–52

^ Smith, tr. 18–19.

^ a b Pagden, tr. 91.

^ Ferguson 2004, tr. 84.

^ Marshall, tr. 312–23.

^ Canny, tr. 92.

^ James, tr. 120.

^ James, tr. 119.

^ Marshall, tr. 585.

^ Zolberg, tr 496.

^ Games, tr. 46–48.

^ Kelley & Trebilcock, tr. 43.

^ Smith, tr. 28.

^ Latimer, tr. 8, 30–34, 389–92.

^ Marshall, tr. 388.

^ Smith, tr. 20.

^ Smith, tr. 20–21.

^ Mulligan & Hill, tr. 20–23.

^ Brittain and the Dominions, t. 159.

^ James, tr. 142.

^ Britain and the Dominions, tr. 159.

^ Fieldhouse, tr. 145–149

^ Cervero, Robert B. (1998). The Transit Metropolis: A Global Inquiry. Chicago: Island Press. tr. 320. ISBN 1-55963-591-6.

^ Statesmen’s Year Book 1889

^ Smith, tr. 45.

^ “Waitangi Day”. Nhóm lịch sử dân tộc bản địa, Bộ Văn hóa và Di sản New Zealand. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2008.

^ Porter, tr. 579.

^ Mein Smith, tr. 49.

^ James, tr. 152.

^ Lloyd, tr. 115–118.

^ a b c d James, tr. 165.

^ “Why was Slavery finally abolished in the British Empire?”. The Abolition Project. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm năm nay.

^ Porter, tr. 14.

^ Hinks, tr. 129.

^ Hyam, tr. 1.

^ Smith, tr. 71.

^ Parsons, tr. 3.

^ a b Porter, tr. 401.

^ Porter, tr. 332.

^ Porter, tr. 8.

^ Marshall, tr. 156–57.

^ Dalziel, tr. 88–91.

^ Mori, tr. 178.

^ Martin, tr. 146–148.

^ Janin, tr. 28.

^ Keay, tr. 393

^ Parsons, tr. 44–46.

^ Smith, tr. 50–57.

^ Brown, tr. 5.

^ Marshall, tr. 133–34.

^ Hopkirk, tr. 1–12.

^ James, tr. 181.

^ James, tr. 182.

^ Royle, mở đầu.

^ Williams, Beryl J. (1966). “Bối cảnh kế hoạch của Hiệp ước thân thiện giữa Anh-Nga tháng 8 năm 1907”. The Historical Journal. 9 (3): 360–373. doi:10.1017/S0018246X00026698. JSTOR 2637986.

^ Hodge, tr. 47.

^ Smith, tr. 85.

^ Smith, tr. 85–86.

^ Lloyd, tr. 168, 186, 243.

^ Lloyd, tr 255.

^ Tilby, tr 256.

^ Roger 1986, tr. 718.

^ Ferguson 2004, tr. 230–33.

^ James, tr. 274.

^ “Treaties”. Bộ Ngoại giao Ai Cập. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2010.

^ Herbst, tr. 71–72.

^ Vandervort, tr. 169–183.

^ James, tr. 298.

^ Lloyd, tr. 215.

^ Smith, tr. 28–29.

^ Porter, tr. 187

^ Smith, tr. 30.

^ a b Rhodes, Wanna & Weller, tr. 5–15.

^ Lloyd, tr. 213

^ a b James, tr. 315.

^ Smith, tr. 92.

^ O’Brien, tr. 1.

^ Brown, tr. 667.

^ Lloyd, tr. 275.

^ a b Brown, tr. 494–495.

^ Marshall, tr. 78–79.

^ Lloyd, tr. 277.

^ Lloyd, tr. 278.

^ Ferguson 2004, tr. 315.

^ Fox, tr. 23–29, 35, 60.

^ Goldstein, tr. 4.

^ Louis, tr. 302.

^ Louis, tr. 294.

^ Louis, tr. 303.

^ Lee 1996, tr. 305.

^ Brown, tr- 143.

^ Smith, tr. 95.

^ Magee, tr. 108.

^ Ferguson 2004, tr. 330.

^ a b James, tr. 416.

^ Low, D.A. (tháng hai năm 1966). “The Government of India and the First Non-Cooperation Movement-—1920–1922”. The Journal of Asian Studies. 25 (2): 241–259. doi:10.2307/2051326.

^ Smith, tr. 104.

^ Brown, tr. 292.

^ Smith, tr. 101.

^ Louis, tr. 271.

^ McIntyre, tr. 187.

^ Brown, tr. 68.

^ McIntyre, tr. 186.

^ Brown, tr. 69.

^ Turpin & Tomkins, tr. 48.

^ Lloyd, tr. 300.

^ Kenny, tr. 21.

^ Lloyd, tr. 313–14.

^ Gilbert, tr. 234.

^ a b Lloyd, tr. 316.

^ James, tr. 513.

^ Gilbert, tr. 244.

^ Louis, tr. 337.

^ Brown, tr. 319.

^ James, tr. 460.

^ Abernethy, tr. 146.

^ Brown, tr. 331.

^ “What’s a little debt between friends?”. BBC News. 10 tháng 5 năm 2006. Truy cập ngày 20 tháng 11 năm 2008.

^ Abernethy, tr. 148.

^ Brown, tr. 330.

^ Lloyd, tr. 322.

^ Smith, tr. 67.

^ Lloyd, tr. 325.

^ McIntyre, tr. 355–356.

^ Lloyd, tr. 327.

^ Lloyd, tr. 328.

^ a b Lloyd, tr. 335.

^ Lloyd, tr. 364.

^ Lloyd, tr. 396.

^ Brown, tr. 339–40.

^ James, tr. 581.

^ Ferguson 2004, tr. 355.

^ Ferguson 2004, tr. 356.

^ James, tr. 583.

^ Combs, tr. 161–163.

^ “Suez Crisis: Key players”. BBC News. 21 tháng 7 năm 2006. Truy cập ngày 19 tháng 10 năm 2010.

^ Brown, tr. 342.

^ Smith, tr. 105.

^ Burk, tr. 602.

^ a b Brown, tr. 343.

^ James, tr. 585.

^ Thatcher.

^ “An affair to remember”. The Economist. ISSN 0013-0613. Truy cập ngày 25 tháng 6 năm năm nay.

^ Smith, tr. 106.

^ James, tr. 586.

^ Pham 2010

^ Melvin Gurtov, Southeast Asia tomorrow, Baltimore: The Johns Hopkins Press, 1970, tr. 42

^ Lloyd, tr. 370–371.

^ James, tr. 616.

^ Louis, tr. 46.

^ Lloyd, tr. 427–433.

^ James, tr. 618–621.

^ Springhall, tr. 100–102.

^ a b Knight & Palmer, tr. 14–15.

^ Clegg, tr. 128.

^ Lloyd, tr. 428.

^ James, tr. 622.

^ Lloyd, tr. 401, 427–429.

^ Macdonald, tr. 171–191.

^ “British Overseas Territories Act 2002”. legislation.gov.uk. Truy cập 31 tháng 7 năm năm ngoái. Liên kết ngoài trong |nhà xuất bản= (trợ giúp)

^ “1955: Britain claims Rockall”. BBC News. 21 tháng 9 năm 1955. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2008.

^ James, tr. 624–625.

^ James, tr. 629.

^ Brown, tr. 689.

^ Brendon, tr. 654.

^ Joseph, tr. 355.

^ Rothermund, tr. 100.

^ Brendon, tr. 654–55.

^ Brendon, tr. 656.

^ a b c British Empire, 1911 Encyclopædia Britannica

^ House of Commons Foreign Affairs Committee Overseas Territories Report, tr. 145–147

^ House of Commons Foreign Affairs Committee Overseas Territories Report, tr. 146,153

^ “British Indian Ocean Territory”. The World Factbook. CIA. Bản gốc tàng trữ ngày 29 tháng 11 năm 2017. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2008.

^ House of Commons Foreign Affairs Committee Overseas Territories Report, tr. 136

^ The Commonwealth – About Us; Tháng 9 năm năm trước

^ “Head of the Commonwealth”. Commonwealth Secretariat. Bản gốc tàng trữ 13 tháng 3 năm 2011. Truy cập ngày 9 tháng 10 năm 2010.

^ Hogg, tr. 424 chapter 9 English Worldwide by David Crystal: “xấp xỉ một phần tư dân số toàn thế giới trọn vẹn có thể tiếp xúc bằng tiếng Anh một cách thuần thục.”

^ Ferguson 2004, tr. 307.

^ Marshall, tr. 238–40.

^ Torkildsen, tr. 347.

^ Parsons, tr. 1.

^ Marshall, tr. 286.

^ Dalziel, tr. 135.

• Abernethy, David (2000). The Dynamics of Global Dominance, European Overseas Empires 1415–1980. Yale University Press. ISBN 0-300-09314-4. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Andrews, Kenneth (1984). Trade, Plunder and Settlement: Maritime Enterprise and the Genesis of the British Empire, 1480–1630. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27698-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Bandyopādhyāẏa, Śekhara (2004). From Plassey to partition: a history of modern India. Orient Longman. ISBN 81-250-2596-0.
• Brendon, Piers (2007). The Decline and Fall of the British Empire, 1781–1997. Random House. ISBN 0-224-06222-0.
• Brock, W.R. (19 tháng bốn năm 2022). Britain and the Dominions. Cambridge University Press.
• Brown, Judith (1998). The Twentieth Century, The Oxford History of the British Empire Volume IV. Oxford University Press. ISBN 0-19-924679-3. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Louis, Roger (1986). The British Empire in the Middle East, 1945–1951: Arab Nationalism, the United States, and Postwar Imperialism. Oxford University Press. tr. 820. ISBN 978-0-19-822960-5. Truy cập ngày 24 tháng 8 thời điểm năm 2012.
• Buckner, Phillip (2008). Canada and the British Empire. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-927164-1. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Burk, Kathleen (2008). Old World, New World: Great Britain and America from the Beginning. Atlantic Monthly Press. ISBN 0-87113-971-5. Truy cập ngày 22 tháng một thời điểm năm 2012.
• Canny, Nicholas (1998). The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I. Oxford University Press. ISBN 0-19-924676-9. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Clegg, Peter (2005). “The UK Caribbean Overseas Territories”. Trong de Jong, Lammert; Kruijt, Dirk (sửa đổi và biên tập). Extended Statehood in the Caribbean. Rozenberg Publishers. ISBN 90-5170-686-3.Quản lý CS1: nhiều tên: list sửa đổi và biên tập viên (link)
• Combs, Jerald A. (2008). The History of American Foreign Policy: From 1895. M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-2056-9.
• Dalziel, Nigel (2006). The Penguin Historical Atlas of the British Empire. Penguin. ISBN 0-14-101844-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• David, Saul (2003). The Indian Mutiny. Penguin. ISBN 0-670-91137-2. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Elkins, Caroline (2005). Imperial Reckoning: The Untold Story of Britain’s Gulag in Kenya. Owl Books. ISBN 0-8050-8001-5.
• Ferguson, Niall (2004). Colossus: The Price of America’s Empire. Penguin. ISBN 1-59420-013-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.[link hỏng]
• Ferguson, Niall (2004). Empire. Basic Books. ISBN 0-465-02329-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Fieldhouse, David Kenneth (1999). The West and the Third World: trade, colonialism, dependence, and development. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-19439-8.
• Fox, Gregory H. (2008). Humanitarian Occupation. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85600-3.
• Games, Alison (2002). Armitage, David; Braddick, Michael J (sửa đổi và biên tập). The British Atlantic world, 1500–1800. Palgrave Macmillan. ISBN 0-333-96341-5.Quản lý CS1: nhiều tên: list sửa đổi và biên tập viên (link)
• Gapes, Mike (2008). HC Paper 147-II House of Commons Foreign Affairs Committee: Overseas Territories, Volume II. The Stationery Office. ISBN 0-215-52150-1. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Gilbert, Sir Martin (2005). Churchill and America. Simon and Schuster. ISBN 0-7432-9122-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Goldstein, Erik (1994). The Washington Conference, 1921–22: Naval Rivalry, East Asian Stability and the Road to Pearl Harbor. Routledge. ISBN 0-7146-4559-1. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Goodlad, Graham David (2000). British foreign and imperial policy, 1865–1919. Psychology Press. ISBN 0-415-20338-4. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2010.
• Herbst, Jeffrey Ira (2000). States and power in Africa: comparative lessons in authority and control. Princeton University Press. ISBN 0-691-01028-5.
• Hinks, Peter (2007). Encyclopedia of antislavery and abolition. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-33143-5. Truy cập ngày một tháng 8 năm 2010.
• Hodge, Carl Cavanagh (2007). Encyclopedia of the Age of Imperialism, 1800–1914. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-33404-8. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Hogg, Richard (2008). A History of the English Language. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-66227-7. Truy cập ngày 13 tháng bốn năm 2010.
• Hopkirk, Peter (2002). The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia. Kodansha International. ISBN 4-7700-1703-0.
• Hollowell, Jonathan (1992). Britain Since 1945. Blackwell Publishing. ISBN 0-631-20968-9.
• Hyam, Ronald (2002). Britain’s Imperial Century, 1815–1914: A Study of Empire and Expansion. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-7134-3089-9. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• James, Lawrence (2001). The Rise and Fall of the British Empire. Abacus. ISBN 978-0-312-16985-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Janin, Hunt (1999). The India–Trung Quốc opium trade in the nineteenth century. McFarland. ISBN 0-7864-0715-8.
• Joseph, William A. (2010). Politics in Trung Quốc. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-533530-9.
• Keay, John (1991). The Honourable Company. Macmillan Publishing Company.
• Kelley, Ninette; Trebilcock, Michael (2010). The Making of the Mosaic (ấn bản 2). University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-9536-7.
• Kenny, Kevin (2006). Ireland and the British Empire. Oxford University Press. ISBN 0-19-925184-3. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Knight, Franklin W.; Palmer, Colin A. (1989). The Modern Caribbean. University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-1825-9.
• Latimer, Jon (2007). War with America. Harvard University Press. ISBN 0-674-02584-9. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Lee, Stephen J. (1994). Aspects of British political history, 1815–1914. Routledge. ISBN 0-415-09006-7.
• Lee, Stephen J. (1996). Aspects of British political history, 1914–1995. Routledge. ISBN 0-415-13102-2.
• Levine, Philippa (2007). The British Empire: Sunrise to Sunset. Pearson Education Limited. ISBN 978-0-582-47281-5. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2010.
• Lloyd, Trevor Owen (1996). The British Empire 1558–1995. Oxford University Press. ISBN 0-19-873134-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Louis, Wm. Roger (2006). Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez and Decolonization. I. B. Tauris. ISBN 1-84511-347-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Macaulay, Thomas (1848). The History of England from the Accession of James the Second. Penguin. ISBN 0-14-043133-0.
• Macdonald, Barrie (1994). “Britain”. Trong Howe, K.R.; Kiste, Robert C.; Lal, Brij V (sửa đổi và biên tập). Tides of history: the Pacific Islands in the twentieth century. University of Hawaii Press. ISBN 0-8248-1597-1.Quản lý CS1: nhiều tên: list sửa đổi và biên tập viên (link)
• McIntyre, W. Donald (1977). The Commonwealth of Nations. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-0792-3. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• McLean, Iain (2001). Rational Choice and British Politics: An Analysis of Rhetoric and Manipulation from Peel to Blair. Oxford University Press. ISBN 0-19-829529-4. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Maddison, Angus (2001). The World Economy: A Millennial Perspective. Organisation for Economic Co-operation and Development. ISBN 92-64-18608-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Magee, John (1974). Northern Ireland: Crisis and Conflict. Taylor & Francis. ISBN 0-7100-7947-8. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Magnusson, Magnus (2003). Scotland: The Story of a Nation. Grove Press. ISBN 0-8021-3932-9. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Marshall, PJ (1998). The Eighteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume II. Oxford University Press. ISBN 0-19-924677-7. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Marshall, PJ (1996). The Cambridge Illustrated History of the British Empire. Cambridge University Press. ISBN 0-521-00254-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Martin, Laura C (2007). Tea: the drink that changed the world. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-3724-4.
• Mein Smith, Philippa (2005). A Concise History of New Zealand. Cambridge University Press. ISBN 0-521-54228-6. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Mulligan, Martin; Hill, Stuart (2001). Ecological pioneers. Cambridge University Press. ISBN 0-521-81103-1.
• O’Brien, Phillips Payson (2004). The Anglo–Japanese Alliance, 1902–1922. Routledge. ISBN 0-415-32611-7. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Pagden, Anthony (2003). Peoples and Empires: A Short History of European Migration, Exploration, and Conquest, from Greece to the Present. Modern Library. ISBN 0-8129-6761-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Parsons, Timothy H (1999). The British Imperial Century, 1815–1914: A World History Perspective. Rowman & Littlefield. ISBN 0-8476-8825-9. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Peters, Nonja (2006). The Dutch down under, 1606–2006. University of Western nước Australia Press. ISBN 1-920694-75-7.
• Pham, P.L. (2010). Ending ‘East of Suez’: The British Decision to Withdraw from Malaysia and Singapore, 1964–1968. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-958036-1. Truy cập ngày 24 tháng 8 thời điểm năm 2012.
• Porter, Andrew (1998). The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III. Oxford University Press. ISBN 0-19-924678-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Rhodes, R.A.W.; Wanna, John; Weller, Patrick (2009). Comparing Westminster. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-956349-4.
• Rothermund, Dietmar (2006). The Routledge companion to decolonization. Routledge. ISBN 0-415-35632-6.
• Royle, Trevor (2000). Crimea: The Great Crimean War, 1854–1856. Palgrave Macmillan. ISBN 1-4039-6416-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Shennan, J.H (1995). International relations in Europe, 1689–1789. Routledge. ISBN 0-415-07780-X.
• Smith, Simon (1998). British Imperialism 1750–1970. Cambridge University Press. ISBN 978-3-12-580640-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Springhall, John (2001). Decolonization since 1945: the collapse of European overseas empires. Palgrave. ISBN 0-333-74600-7.
• Taylor, Alan (2001). American Colonies, The Settling of North America. Penguin. ISBN 0-14-200210-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Thatcher, Margaret (1993). The Downing Street Years. Harper Collins. ISBN 0-06-017056-5. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Thomas, Hugh (1997). The Slave Trade: The History of The Atlantic Slave Trade. Picador, Phoenix/Orion. ISBN 0-7538-2056-0. Truy cập ngày 22 tháng 7 năm 2009.
• Tilby, A. Wyatt (2009). British India 1600–1828. BiblioLife. ISBN 978-1-113-14290-0.
• Torkildsen, George (2005). Leisure and recreation management. Routledge. ISBN 978-0-415-30995-0.
• Turpin, Colin; Tomkins, Adam (2007). British government and the constitution (ấn bản 6). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-69029-4.
• Vandervort, Bruce (1998). Wars of imperial conquest in Africa, 1830–1914. University College London Press. ISBN 1-85728-486-0.
• Zolberg, Aristide R (2006). A nation by design: immigration policy in the fashioning of America. Russell Sage. ISBN 0-674-02218-1.

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện đi lại truyền tải về Đế quốc Anh.Wikisource có văn bản gốc Anh ngữ tương quan với bài:

British Empire

• British Empire trên chương trình In Our Time của BBC. (Nghe tại đây)
• Đế quốc Anh. Cổng thông tin Internet The British Empire. An Internet Gateway by Dr. Jane Samson
• The British Empire – Đế quốc Anh Stephen Luscombe
• Tập tin âm thanh về Đế quốc Anh tại TheEnglishCollection
• British Empire (historical state, United Kingdom) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)

 
“Đế quốc Anh” là một nội dung bài viết tinh lọc của Wikipedia tiếng Việt.
Mời bạn xem phiên bản đã được bầu chọn vào trong thời gian ngày 02 tháng 9 năm 2017 và so sánh sự khác lạ với phiên bản hiện tại.

Lấy từ “vi.wikipedia/w/index.php?title=Đế_quốc_Anh&oldid=68447567”

Reply
7
0
Chia sẻ

đoạn Clip hướng dẫn Share Link Cập nhật Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ ?

– Một số Keyword tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Down Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ “.

Hỏi đáp vướng mắc về Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ

Bạn trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
#sao #đến #cuối #thế #kỷ #đầu #thế #kỷ #có #sự #xuất #hiện #những #đế #quốc #già #và #đế #quốc #trẻ Vi sao đến thời gian cuối thế kỷ 19 thời gian đầu thế kỷ 20 có sự xuất hiện những đế quốc già và đế quốc trẻ