Mục lục bài viết
Kinh Nghiệm Hướng dẫn Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào Chi Tiết
Cập Nhật: 2022-04-07 21:32:11,Quý khách Cần tương hỗ về Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào. Bạn trọn vẹn có thể lại Comments ở cuối bài để Mình đc lý giải rõ ràng hơn.
Sản xuất nông nghiệp ở khu vực Địa Trung Hải thời kì cổ đại đa phần là
Tóm lược đại ý quan trọng trong bài
- CÂU HỎI HOT CÙNG CHỦ ĐỀ
- Văn khắc
- Ngôn ngữ học
- Giáo dục đào tạo
- Tiếng Latinh cổ
- Tiếng Latinh cổ xưa
- Tiếng Latinh thông tục
- Tiếng Latinh Trung Cổ
- Tiếng Latinh Phục Hưng
- Tiếng Latinh thời kỳ cận đại
- Tiếng Latinh tân tiến
- Nguyên âm
- Các vần âm
- Các vần âm và cách phát âm
- Cách viết khác
- Giới từ
- Động từ
Hàng hóa quan trọng số 1 ở vùng Địa Trung Hải thời kì cổ đại là
Phần đa phần của một thị quốc ở vùng Địa Trung Hải thời kì cổ đại là
Quyền lực trong xã hội cổ đại Địa Trung Hải thuộc về
Người Hi Lạp cổ đại đã có hiểu biết về Trái Đất và hệ Mặt Trời ra làm thế nào?
Chữ viết của người Hi Lạp và Rô – ma thời kì cổ đại có điểm lưu ý gì nổi trội?
Ngành kinh tế tài chính nào đóng vai trò chủ yếu ở những vương quốc cổ đại Địa Trung Hải?
Ý nào không phải là yếu tố lưu ý của nô lệ trong xã hội cổ đại phương Tây?
Ý nào tại đây không thuộc nội dung dân chủ của những thị quốc cổ đại?
Xã hội cổ đại phương Tây gồm có những giai cấp nào?
Đặc điểm nổi trội của những nhà nước cổ đại phương Tây là gì?
Đề bài
Hãy kể tên một số trong những thành tựu văn hóa truyền thống tiêu biểu vượt trội của Hy Lạp và La Mã cổ đại. Thành tựu nào còn được bảo tồn đến ngày này?
Video hướng dẫn giải
Phương pháp giải – Xem rõ ràng
Lời giải rõ ràng
– Một số thành tựu tiêu biểu vượt trội của văn hóa truyền thống Hy Lạp và La Mã đó là:
+ Người Hy Lạp đã sáng tạo ra hệ vần âm La-tinh (A,B,C,…) và chữ số La Mã mà ngày này toàn bộ chúng ta đang sử dụng.
+ Văn học Hy Lạp và La Mã cổ đại phong phú về thể loại (thần thoại cổ xưa, thơ, kịch). Một số tác giả tiêu biểu vượt trội là Hô-me với tác phẩm I-li-át và Ô-đi-xê (Hy Lạp).
+ Từ những hiểu biết khoa học của người phương Đông cổ đại, người Hy Lạp đã khái quát thành định lí, định luật cho khoa học sau này như: định lí Pi-ta-go, định lí Ta-lét, định luật Ác-si-mét,..
+Người Hy Lạp và La Mã đã biết làm lịch dựa vào sự dịch chuyển của Trái Đất xung quanh Mặt Trời, được gọi là Dương lịch.
+ Các nhà sử học tiêu biểu vượt trội của Hy Lạp, La Mã tiêu biểu vượt trội là Hê-rô-dốt với Lịch sử cuộc chiến tranh Hy Lạp và Ba Tư, Tuy-xi-dit với Lịch sử cuộc chiến tranh Pê-lê-pôn-lét.
+ Nhiều tác phẩm điêu khắc của Hy Lạp, La Mã cổ đại vẫn là mẫu mực nghệ thuật và thẩm mỹ điêu khắc cho tới nay như tượng thần Vệ nữ Mi-lô, Lực sĩ ném đĩa, nữ thần A-tê-na,..
– Hầu hết những thành tựu văn minh của Hy Lạp và La Mã vẫn còn đấy tồn tại và được bảo tồn đến tận ngày này như: lịch, những định luật, định lí,… những tác phẩm điêu khắc và những khu công trình xây dựng vĩ đại như đấu trường Cô-li-dê vẫn còn đấy tồn tại đến nay.
Loigiaihay
Tóm tắt mục 3. Văn hóa cổ đại Hi Lạp và Rô-ma
Mục a
Việc sử dụng công cụ bằng sắt và sự tiếp xúc với biển đã mở ra cho dân cư Địa Trung Hải một chân trời mới, nâng họ lên một trình độ cao hơn nữa về sản xuất, marketing trên biển khơi. Đó cũng là cơ sở để họ đạt tới trình độ sáng tạo văn hoá cao hơn nữa thời trước.
a) Lịch và chữ viết
* Lịch
– Người Hi Lạp đã có hiểu biết đúng chuẩn hơn về Trái Đất và hệ Mặt Trời.
– Tính được một năm có 365 ngày và 1/4, định ra một tháng lần lượt có 30 và 31 ngày, riêng tháng hai có 28 ngày.
* Chữ viết
– Người Hy Lạp, Rô ma đã có chữ viết cổ. Nhưng chữ của mình có quá nhiều hình, nét, kí hiệu; kĩ năng phổ cập bị hạn chế.
– Sáng tạo ra khối mạng lưới hệ thống vần âm Rô-ma, tức là hệ A, B, C… ban sơ gồm 20 chữ, sau thêm 6, làm thành khối mạng lưới hệ thống vần âm hoàn hảo nhất như ngày này.
– Có hệ chữ số mà ngày này ta thường vốn để làm đánh số những đề mục lớn, gọi là “số La Mã”.
=> Sự Ra đời của khối mạng lưới hệ thống vần âm là một ý tưởng sáng tạo và góp sức lớn lao của dân cư Địa Trung Hải cho nền văn minh quả đât.
Chữ cái cổ Hi Lạp và La-tinh
Mục b
b) Sự Ra đời của khoa học
Đến thời cổ đại Hy Lạp – Rô ma, những hiểu biết khoa học mới thực sự trở thành khoa học vì có độ đúng chuẩn của khoa học đạt tới trình độ khái quát thành định lý, lý thuyết và nó được tiến hành bởi những nhà khoa học mang tên tuổi, đặt nền móng cho ngành khoa học đó.
+ Toán học: người Hi Lạp vượt lên trên như Ta-lét, Pi-ta-go, Ơ-clít,…
+ Vật Lý: có Ác-si-mét.
+ Sử học: vượt qua sự ghi chép tản mạn, họ biết tập hợp tài liệu, phân tích và trình diễn có khối mạng lưới hệ thống: Hê-rô-đốt, Tu-xi-đít, Ta-xít,…
Luyện Bài Tập Trắc nghiệm Lịch sử lớp 10 – Xem ngay
Đáp án D
Hệ vần âm A, B, C và hệ chữ số La Mã (I, II, III,…) là thành tựu của dân cư Rôma cổ đại.
CÂU HỎI HOT CÙNG CHỦ ĐỀ
Tiếng Latinh hay Latin[3] (tiếng Latinh: lingua latīna, IPA: [ˈlɪŋɡʷa laˈtiːna]) là ngôn từ thuộc nhóm ngôn từ gốc Ý của ngữ hệ Ấn-Âu, ban sơ được sử dụng ở khu vực quanh thành phố Roma (còn gọi là thành La Mã) thuộc vùng Latium lịch sử dân tộc bản địa (ngày này là vùng Lazio của Ý). Thông qua sức mạnh mẽ của nền Cộng hòa La Mã, tiếng Latinh trở thành ngôn từ thống trị tại bán hòn đảo Ý, tiếp đó là lãnh thổ Đế quốc La Mã trải dài quanh khu vực Địa Trung Hải, và về sau trở thành một ngôn từ chết. Tiếng Latinh đã góp phần thật nhiều từ vựng cho ngôn từ tiếng Anh. Đặc biệt, những gốc từ tiếng Latinh (và tiếng Hy Lạp cổ đại) được sử dụng trong những thuật ngữ về thần học, khoa học, y học và luật pháp.
Tiếng LatinhLingua latīna
Văn khắc bằng tiếng Latinh tại Đấu trường La Mã
Phát âmPhát âm tiếng La Tinh: [laˈtiːna]Sử dụng tại
- Latium
- Vương quốc / Cộng hoà / Đế quốc La Mã
-
- Buổi đầu châu Âu tân tiến
Khu vựcTây phương LatinhDân tộcNgười LatinhPhân loạiHệ Ấn-Âu
- Nhóm gốc Ý
- Nhóm Latinh-Faliscan
- Tiếng Latinh
- Nhóm Latinh-Faliscan
Hệ chữ viếtBảng vần âm LatinhĐịa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại
- Dòng Chiến sĩ Toàn quyền Malta
- Thành Vatican
Quy định bởi
- Cổ đại: Trường văn phạm/tu từ học La Mã[1]
- Ngày nay: Viện hàn lâm Giáo hoàng về tiếng Latinh
Mã ngôn ngữISO 639-1laISO 639-2latISO 639-3latGlottologlati1261[2]Linguasphere51-AAB-a
Bản đồ này chỉ sự khuếch trương rộng nhất của Đế quốc La Mã (khoảng chừng năm 117 CN) và vùng người nói tiếng Latinh cai trị (bằng red color sẫm). Trong Đế quốc có nhiều thứ tiếng khác cạnh bên tiếng Latinh, quan trọng nhất là tiếng Hy Lạp.
Bản đồ của những ngôn từ Rôman —là hậu thân của tiếng Latinh dân dã— tại châu Âu.
Bài viết này còn có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp tương hỗ dựng hình, bạn cũng trọn vẹn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn trình làng về những ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.
Đến cuối thời Cộng hòa La Mã (75 TCN), tiếng Latinh cổ đã được chuẩn hóa thành tiếng Latinh cổ xưa – sẽ là ngôn từ tiêu chuẩn của tiếng Latinh. Tiếng Latinh thông tục là những dạng khẩu ngữ được sử dụng ở thể nói tại khắp những vùng của đế quốc. Tiếng Latinh hậu kỳ là dạng ngôn từ văn viết từ thế kỷ thứ 3; từ đó tiếng Latinh thông tục được tăng trưởng vào thế kỷ 6 đến thế kỷ 9 và tiến hóa thành những ngôn từ Rôman, ví như tiếng Ý, tiếng Sardegna, tiếng Venezia, tiếng Napoli, tiếng Sicilia, tiếng Piemonte, tiếng Lombard, tiếng Pháp, tiếng Franco-Provençal, tiếng Occitan, tiếng Corse, tiếng Ladin, tiếng Friuli, tiếng Romansh, tiếng Catalan/ tiếng Valencia, tiếng Aragon, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Asturias, tiếng Galicia và tiếng Bồ Đào Nha. Tiếng Latinh Trung Cổ được sử dụng làm ngôn từ văn học từ thế kỷ thứ 9 đến thời kỳ Phục Hưng, và được thay thế bằng tiếng Latinh Phục Hưng. Sau đó, tiếng Latinh tân tiến sớm và tiếng Latinh mới tăng trưởng nên. Tiếng Latinh là ngôn từ tiếp xúc quốc tế, học thuật và khoa học cho tới tận thế kỷ 18, khi những tiếng thổ ngữ của từng vùng địa phương hoặc vương quốc (gồm có cả những ngôn từ Rôman) thay thế nó. Tiếng Latinh Giáo hội vẫn là ngôn từ chính thức của Tòa Thánh và ngôn từ phụng vụ trong nghi thức Rôma của Giáo hội Công giáo, cũng như ngôn từ chính thức của Thành quốc Vatican.
Tiếng Latinh là một ngôn từ có tính phong phú chủng loại cao, với ba giới tính riêng không tương quan gì đến nhau, sáu hoặc bảy thể danh từ, năm biến cách, bốn cách chia động từ, sáu thì, ba ngôi, ba thể thức ngữ pháp, hai giọng, hai hoặc ba thể động từ và hai số ngữ pháp. Bảng vần âm Latinh có nguồn gốc từ bảng vần âm Etruscan và Hy Lạp, ở đầu cuối là từ bảng vần âm Phoenicia.
Tiếng Latinh được truyền qua một vài hình thức khác lạ với nhau, như tại đây.
Văn khắc
Nhà nghiên cứu và phân tích văn khắc biết về khoảng chừng chừng 270 000 bài văn khắc. Nhiều cái trong số văn khắc này được xuất bản trong loạt nhiều tập tên là Corpus Inscriptionum Latinarum (CIL, “Tập văn Văn khắc tiếng Latinh”).
Văn
Commentarii de Bello Gallico của Julius Caesar là một trong những văn bản tiếng Latinh cổ xưa nổi tiếng nhất từ thời đại huy hoàng của tiếng Latinh. Văn phong giản dị rất mất thời hạn được dạy là tiếng Latinh đô thị nổi bật nổi bật của thời đại Cộng hoà La Mã.
Có những tác phẩm của một vài trăm tác giả viết bằng tiếng Latinh đã sống sót toàn bộ hay một phần, toàn tác phẩm hay từng đoạn, để những nhà văn hiến học trọn vẹn có thể phân tích. Tác phẩm đó vốn được xuất bản qua dạng thủ bản, rồi khi kỹ thuật in ấn được ý tưởng sáng tạo thì những tác phẩm này được nhiều nhà xuất bản in.
Ngôn ngữ học
Vì tác động của quyết sách và công nghệ tiên tiến và phát triển La Mã lên những dân tộc bản địa thuộc Đế quốc La Mã nên những dân tộc bản địa đó mượn nhiều từ và cụm từ tiếng Latinh trong những nghành như khoa học, công nghệ tiên tiến và phát triển, y được, luật… Tác phẩm về y học La Mã, như tác phẩm của Claudius Galenus, là nguyên nhân người ta luôn sử dụng từ tiếng Latinh hoặc Hy Lạp cổ đại (Latinh hoá) khi sáng tạo thuật ngữ y học mới trong những ngôn từ châu Âu tân tiến. Hai nghành kỹ sư và luật pháp La Mã cũng luôn có thể có tác động tương tự lên thuật ngữ khoa học và luật của những ngôn từ Tây nói chung.
Trong suốt thế kỷ XVI đến thế kỷ XVIII những nhà văn Anh đã tạo ra thật nhiều những từ mới từ gốc Latinh và Hy Lạp. Những từ này, được gọi đùa là những từ “sừng đựng mực” (inkhorn) hay “bình mực” (inkpot) — ám chỉ giới văn sĩ và học giả. Nhưng nhiều trong số những từ này chỉ được tác giả dùng một lần và tiếp sau đó thì quên hẳn, tuy nhiên cũng còn sót lại một số trong những từ. Imbibe, extrapolate, và inebriation đều là những ngôn từ kiểu “bình mực” tạo ra từ những từ Latinh hay Hy Lạp.
Sau khi Đế quốc La Mã sụp đổ, tiếng Latinh đã tiếp tục tăng trưởng thành nhiều ngôn từ Rôman. Những thứ tiếng này chỉ vốn để làm nói trong hàng thế kỷ, trong lúc đó tiếng Latinh vẫn được vốn để làm viết. (Chẳng hạn như tiếng Latinh là ngôn từ chính thức của Bồ Đào Nha đến tận năm 1296 mới bị thay thế bởi tiếng Bồ Đào Nha.)
Các ngôn từ Rôman xuất phát từ tiếng Latinh dân dã, đấy là tiếng nói phổ cập lại sở hữu nguồn gốc từ một thứ tiếng cổ hơn đã sinh ra chuẩn của tiếng Latinh cổ xưa chính thức. Latinh và những tiếng Rôman rất khác nhau ở đoạn (ví như) Rôman có phân biệt trọng âm, trong lúc đó tiếng Latinh có phân biệt độ dài những nguyên âm. Trong tiếng Ý và tiếng Sardegna, có sự phân biệt độ dài những phụ âm và trọng âm, tiếng Tây Ban Nha chỉ phân biệt trọng âm, và tiếng Pháp trong cả trọng âm cũng không phân biệt.
Một khác lạ lớn giữa những ngôn từ Rôman và tiếng Latinh ở đoạn những tiếng Rôman, ngoại trừ tiếng România, không hề dùng cách ở cuối từ ngoại trừ một vài đại từ. Tiếng România vẫn còn đấy năm cách (trong số đó cách công cụ không hề dùng nữa).
Giáo dục đào tạo
Từ điển tiếng Latinh nhiều tập tại Thư viện Đại học Graz.
Suốt lịch sử dân tộc bản địa châu Âu, sự hiểu biết về những nền văn hoá cổ xưa sẽ là thiết yếu khi muốn tham gia vào giới học giả, còn việc biết tiếng Latinh là một phần thiết yếu của sự việc hiểu biết đó. Hiện nay sự quan trọng của tiếng Latinh đã hạ xuống nhiều, nhưng vẫn còn đấy tồn tại nhiều trường trung học và ĐH dạy tiếng Latinh.
Ngày nay, những lớp học tiếng Latinh trong những trường trung học và ĐH đa phần nhắm đến việc dạy dịch những văn bản bằng tiếng Latinh sang những ngôn từ tân tiến, chứ không phải dạy làm công cụ tiếp xúc. Vì thế, kỹ năng đọc được đặc biệt quan trọng nhấn mạnh vấn đề, trong lúc đó kỹ năng nói và nghe chỉ được trình diễn sơ qua. Tuy vậy, những người dân ủng hộ trào lưu tiếng Latinh sống tin rằng tiếng Latinh trọn vẹn có thể hoặc nên được giảng dạy tựa như những ngôn từ tân tiến khác; tức là nên dạy cả nói lẫn viết. Các tổ chức triển khai dạy tiếng Latinh sống gồm có Vatican và Đại học Kentucky. Ngoài ra, ở Mỹ có một tổ chức triển khai tăng trưởng khá mạnh, chuyên dạy tiếng Latinh cho học viên phổ thông là National Junior Classical League.
Lịch sử của tiếng Latinh được phân thành một vài quá trình lịch sử dân tộc bản địa riêng không tương quan gì đến nhau. Từng quá trình thể hiện một vài sự khác lạ tinh vi về từ vựng, cách sử dụng, chính tả, hình thái, cú pháp… Tuy nhiên, vì những nhà khoa học rất khác nhau sẽ nhấn mạnh vấn đề những điểm lưu ý rất khác nhau nên trọn vẹn có thể phân thành những quá trình rất khác nhau hay đặt tên khác cho những quá trình. Hơn nữa, tiếng Latinh Giáo hội là tiếng Latinh được những tác giả thuộc Giáo hội Công giáo Rôma sử dụng qua toàn bộ những quá trình lịch sử dân tộc bản địa.
Tiếng Latinh cổ
Dạng sớm nhất của tiếng Latinh người ta nghe biết là tiếng Latinh cổ, được sử dụng vào thời đại Vương quốc La Mã đến phần giữa thời đại Cộng hoà La Mã. Hình thức ngôn từ này được nghe biết qua văn khắc và tác phẩm văn học sớm nhất bằng tiếng Latinh, như những tác phẩm hài kịch của Plautus và Terentius. Trong thời đại này bảng vần âm Latinh được tăng trưởng nhờ vào bảng vần âm Etrusca. Lúc đầu chữ Latinh được viết từ phải qua trái, rồi trở nên theo lối đường cày,[4] rồi rốt cuộc đi từ trái qua phải.[5]
Tiếng Latinh cổ xưa
Vào cuối thời đại cộng hoà và đầu thời đế quốc, một dạng tiếng Latinh mới là tiếng Latinh cổ xưa phát sinh, được những nhà hùng biện, nhà thời thánh, lịch sử dân tộc bản địa và người hay chữ khác sáng tạo. Đây là dạng của thứ tiếng được sử dụng trong những tác phẩm cổ xưa nổi tiếng nhất, được dạy trong trường ngữ pháp và hùng biện.
Tiếng Latinh thông tục
Phân tích ngữ văn của tác phẩm Latinh cổ đại —như những tác phẩm của Plautus có chứa một vài câu bằng thứ tiếng thường thì— chỉ ra rằng thứ tiếng nói là “tiếng Latinh thông tục” (mà Cicero gọi là sermo vulgi hay “cách nói của quần chúng dân dã”) tồn tại đồng thời cùng với tiếng Latinh cổ xưa. Thứ tiếng thông tục này rất ít khi được viết, nên những nhà ngữ văn học chỉ trọn vẹn có thể nghiên cứu và phân tích một vài từ và cụm từ lẻ được tác giả cổ xưa nêu lên hay câu đề lên tường.[6]
Khi Đế quốc La Mã sụp đổ thì tiêu chuẩn đào tạo và giảng dạy hạ xuống. Người ta khởi đầu viết bằng một dạng của thứ tiếng giống cách nói thường thì hơn, được gọi là tiêng Latinh hậu kỳ. Lúc đó những dân tộc bản địa được La Mã hoá ở châu Âu cũng tăng trưởng ngôn từ địa phương.[7] Dù những ngôn từ địa phương này còn có khác với nhau (như thứ tiếng nào khi được Viral rộng cũng tiếp tục vậy), nhưng cách nói của những vùng hiện giờ là Tây Ban Nha, Pháp, Bồ Đào Nha, Ý vẫn giống nhau một cách đáng ngạc nhiên về khối mạng lưới hệ thống và cách tăng trưởng âm vị, nhờ tác động ổn định của nền văn hoá chung là Công giáo Rôma. Ngôn ngữ địa phương của vùng hiện giờ là România toả ra nhiều hơn thế nữa vì bị tách biệt từ tác động thống nhất của phần Tây của đế quốc. Khi nhà Umayyad Hồi giáo xâm chiếm bán hòn đảo Iberia vào năm 711 thì những ngôn từ địa phương khác mới khởi đầu toả ra thật.[8]
Muốn nghiên cứu và phân tích tiếng Latinh dân dã thì nhà ngôn từ học trọn vẹn có thể nghiên cứu và phân tích những từ của những ngôn từ Rôman không được sử dụng trong tiếng Latinh cổ xưa. Một ví dụ là từ “con ngựa”: tiếng Ý là cavallo, Pháp là cheval, Tây Ban Nha là caballo, Bồ Đào Nha là cavalo, Catalunya là cavall… mà tiếng Latinh cổ xưa là equus. Trong tiếng Latinh thì từ caballus là từ tiếng lóng được sử dụng một cách thường thì.[9]
Vào thời gian cuối thế kỷ IX, tiếng Latinh dân dã tan rã tạo ra nhiều thứ tiếng riêng không tương quan gì đến nhau là nhóm ngôn từ Rôman. Lúc đó tài liệu sớm nhất viết bằng ngôn từ Rôman xuất hiện. Tuy nhiên, lúc đó người ta thường thì viết bằng tiếng Latinh trung cổ và ít khi viết bằng ngôn từ mẹ đẻ là ngôn từ Rôman nào đó.
Tiếng Latinh Trung Cổ
Kinh Thánh bằng tiếng Latinh từ thời gian năm 1407
Tiếng Latinh Trung Cổ là tiếng Latinh được sử dụng trong tầm lịch sử dân tộc bản địa hậu cổ xưa mà không tồn tại dân tộc bản địa nào nói tiếng Latinh một cách thường thì nữa. Tiếng Latinh nói đã tiếp tục tăng trưởng thành nhóm ngôn từ Rôman. Tuy nhiên trong giới tri thức và giới chính thức thì tiếng Latinh vẫn được sử dụng. Thêm hơn thế nữa, tiếng Latinh này khuếch trường đến vùng trước đó không lúc nào người ta nói tiếng Latinh, như vùng có dân tộc bản địa German hoặc Slav. Tiếng Latinh trở thành ngôn từ để những dân tộc bản địa thuộc Đế quốc La Mã Thần thánh và những vương quốc liên minh trọn vẹn có thể nói rằng với nhau.
Tiếng Latinh Phục Hưng
Phần lớn những sách được in ở châu Âu vào thế kỷ XV là bằng tiếng Latinh. Những ngôn từ bản xứ chỉ có vai trò phụ.[10]
Trong thời đại Phục Hưng tiếng Latinh trở lại là ngôn từ nói nhờ nhà chủ nghĩa nhân văn sử dùng thứ tiếng này. Họ muốn tiếng Latinh trở nên như xưa, nên họ sản xuất ban trấn áp và điều chỉnh của những tác phẩm cổ xưa, tựa vào thủ bản còn sống sót. Qua nỗ lực của mình nên tiếng Latinh trung cổ được “sửa” và trở nên gần tiếng Latinh cổ xưa hơn.
Tiếng Latinh thời kỳ cận đại
Trong thời kỳ cận đại, tiếng Latinh vẫn là ngôn từ quan trọng nhất của nền văn hoá châu Âu. Vì vậy nên cho tới tận thời gian cuối thế kỷ XVII hầu hết những cuốn sách và gần như thể toàn bộ những văn kiện ngoại giáo được viết bằng tiếng Latinh. Sau thời kỳ cận đại thì hầu hết những văn kiện ngoại giáo được viết bằng tiếng Pháp hoặc ngôn từ bản xứ nào đó khác theo thoả thuận chung.
Tiếng Latinh tân tiến
Các biển báo tại ga tàu điện ngầm Wallsend (Anh) sử dụng cả hai tiếng Anh lẫn tiếng Latinh, tưởng niệm vai trò làm tiền đồn của đế quốc La Mã của Wallsend.
Tổ chức lớn số 1 hiện giờ vẫn sử dụng tiếng Latinh một cách chính thức và chuẩn chính thức là Giáo hội Công giáo Rôma. Tiếng Latinh trọn vẹn có thể được sử dụng trong nghi thức thánh lễ, dù hiện giờ những ngôn từ bản xứ được sử dụng nhiều hơn thế nữa. Tiếng Latinh là ngôn từ chính thức của Toà Thánh và là ngôn từ chính của tạp chí của nó là Acta Apostolicae Sedis. Khoá sau ĐH về luật giáo hội tại những trường ĐH giáo hoàng cũng rất được dạy bằng tiếng Latinh, và sinh viên khi viết bài thì phải viết bằng tiếng Latinh.
Liên minh châu Âu là một tổ chức triển khai đa ngôn từ, nên sử dụng tiếng Latinh trong một vài logo. Hình này là hình tượng của Hội đồng Liên minh châu Âu trước năm năm trước, nói Consilium (“Hội đồng”) bằng tiếng Latinh.
Tiếng Latinh cũng rất được một vài tổ chức triển khai đa ngôn từ, như Liên minh châu Âu sử dụng lúc không thể sử dụng toàn bộ những ngôn từ của tổ chức triển khai đó. Ví dụ, trên những đồng xu và tem thư của Thuỵ Sĩ vì không tồn tại chỗ viết tên vương quốc bằng cả bốn ngôn từ chính thức nên tên được viết bằng tiếng Latinh là “Helvetia“.
Có một vài phim xẩy ra vào thời kỳ xưa, như Sebastiane và Nỗi khố hình của Chúa, có những diễn viên nói bằng tiếng Latinh để phim hiện thực hơn. Cũng có bài hát có lời bằng tiếng Latinh, như trong opera Vua Oedipus của Igor Stravinsky.
Nhiều tổ chức triển khai và cty chức năng hành chính ở toàn thế giới phương Tây có khẩu hiệu bằng tiếng Latinh. Ví dụ khẩu hiệu của Canada là “A mari usque ad mare” (“Từ biển tới biển”), còn ĐH Harvard có khẩu hiệu là “Veritas” (“Sự thật”).
Thỉnh thoảng có kênh truyền thông sử dụng tiếng Latinh cho những người dân nhiệt huyết về tiếng Latinh. Một vài ví dụ là Radio Bremen tại Đức và Yle tại Phần Lan.[11] Cũng có nhiều trang mạng và forum do người nhiệt huyết về tiếng Latinh viết, như Wikipedia tiếng Latinh có hơn một trăm nghìn bài bằng tiếng Latinh.
Nhiều trường trung học ở châu Âu và châu Mỹ có lớp học tiếng Latinh.
Vì tiếng Latinh cổ xưa được nói trước lúc có thiết bị thu âm, nên không thể biết chắc cách phát âm lúc đó là ra làm thế nào. Dù vậy nhưng có nhiều phương pháp để phục dựng nó. Có tư liệu gồm lời lý giải rõ ràng về kiểu cách phát âm do tác giả cổ xưa viết. Những lỗi chính tả, tư liệu gồm chơi chữ, từ nguyên và chính tả của từ mượn do ngôn từ khác mượn từ tiếng Latinh cũng phục vụ nhu yếu nhiều thông tin.[12]
Phụ âm
Những âm vị phụ âm của tiếng Latinh được liệt kê trong bảng tại đây.[13]
Đôi môi
Răng
Vòm
Ngạc mềm
Thanh hầu
thường
môi hoá
Tắc
hữu thanh
b
d
ɡ
vô thanh
p.
t
k
kʷ
Xát
hữu thanh
z
vô thanh
f
s
h
Mũi
m
n
Âm R
r
Tiếp cận
l
j
w
Các phụ âm đôi được phát âm dài hơn thế nữa. Trong tiếng Việt hiện tượng kỳ lạ này chỉ xẩy ra giữa hai chữ, như trong “hơn thế nữa”‘ mà trong số đó có /nn/ đôi, giống nn trong từ tiếng Latinh annus (“năm, mùa”).
Nguyên âm
Nguyên âm đơn
Trước
Giữa
Sau
Đóng
iː ɪ
ʊ uː
Giữa
eː ɛ
ɔ oː
Mở
a aː
Tiếng Latinh cổ xưa có tương phản nguyên âm ngắn và dài. Vào thời đại cổ xưa, những nguyên âm dài có phẩm chất khác với những nguyên âm ngắn, như trọn vẹn có thể xem trong bảng trên đây. Vào thời đại cổ xưa đó thì tiếng Latinh cũng luôn có thể có hai nguyên âm /ʏ yː/, được sử dụng trong từ mượn từ tiếng Hy Lạp, nhưng nhiều người phát âm hai âm đó như /ɪ iː/ hoặc như /ʊ uː/.
Nguyên âm đôi
Tiếng Latinh cổ xưa có một vài nguyên âm đôi. Nguyên âm đôi phổ cập nhất là ⟨ae au⟩. Cũng có âm ⟨oe⟩ hiếm có, và những âm ⟨ui eu ei ou⟩ rất ít khi có trong từ thuần Latinh.[14]
Nguyên âm đôi sắp xếp theo âm đầu
Trước
Sau
Đóng
ui /ui̯/
Giữa
ei /ei̯/
eu/eu̯/
oe /oe̯/
ou /ou̯/
Mở
ae /ae̯/
au /au̯/
Tiếng Latinh cổ đại vốn có nhiều nguyên âm đôi hơn, nhưng phần lớn trở thành nguyên âm đơn dài ở đầu thời đại tiếng Latinh cổ xưa. Cả hai âm đôi ⟨ai⟩ lẫn sự tiếp nối đuôi nhau hai âm đơn ⟨āī⟩ của tiếng Latinh cổ đại trở thành ⟨ae⟩, còn ⟨ei⟩ thường thì trở thành ⟨ī⟩.[15] Hai âm đôi ⟨oi⟩ lẫn ⟨ou⟩ trở thành ⟨ū⟩, ngoại trừ trong một vài từ, mà trong số đó ⟨oi⟩ trở thành ⟨oe⟩. Hai cách thay đổi này thỉnh thoảng xẩy ra trong hai từ có cùng một gốc — đó là nguyên do tiếng Latinh cổ xưa có đôi như poena “sự trừng phạt” và pūnīre “trừng phạt”.[14]
Trong tiếng Latinh dân dã và trong những ngôn từ Rôman thì những âm đôi ⟨ae au oe⟩ hoà vào ⟨e ō ē⟩. Đây cũng là cách phát âm của những người dân ít học trong thời đại tiếng Latinh cổ xưa rồi.[14]
Câu khắc Duenos, từ thế kỷ VI trước CN, là một trong những câu ghi cổ nhất bằng tiếng Latinh cổ đại.
Tiếng Latinh được viết bằng vần âm Latinh, sinh từ bảng vần âm Ý cổ đại, vốn có nguồn gốc là bảng vần âm Hy Lạp mà có nguồn gốc là bảng vần âm Phoenicia.[16] Bảng vần âm này sau này được sử dụng để viết những ngôn từ gốc Rôman, Celt, Gécman, Balt, Finn, và nhiều ngôn từ Slav. Thêm hơn thế nữa, bảng vần âm này được nhiều ngôn từ khác trên toàn thế giới sử dụng, như tiếng Việt, những ngôn từ Nam Đảo, nhiều ngôn từ nhóm Turk, và hầu hết những ngôn từ ở châu Phi hạ Sahara, châu Mỹ và châu Đại Dương, để nó là bảng vần âm được sử dụng rộng nhất trên toàn thế giới.
Các vần âm
Số vần âm đã thay đổi một vài lần. Lúc đầu khi mới sinh từ bảng vần âm Etrusca thì chỉ có 21 vần âm.[17] Sau đó, chữ G được thêm vào để viết âm /ɡ/, mà trước đó âm này được viết bằng chữ C; còn chữ Z không được sử dụng trong tiếng Latinh nên bị bỏ.[18] Sau đó, hai vần âm Y và Z được thêm vào để trọn vẹn có thể chuyển chữ hai vần âm upsilon và zeta trong những từ mượn từ tiếng Hy Lạp.[18]
Chữ W được sáng tạo vào thế kỷ XI tựa vào chữ ghép VV. Chữ này được sử dụng để viết /w/ trong những ngôn từ Gécman — tiếng Latinh không sử dụng chữ này vì sử dụng V. Vào thời Hậu kỳ Trung Cổ chữ J mới được phân biệt với chữ I, còn chữ U với V cũng vậy.[18]
Các vần âm và cách phát âm
Bảng này liệt kê những vần âm phụ âm của tiếng Latinh cùng cách phát âm.
Chữ cái phụ âm
Tự vị
tiếng Latinh
Âm vị
tiếng Latinh
Ví dụ trong tiếng Việt
⟨b⟩
[b]
giống ⟨b⟩ trong ba
⟨c⟩, ⟨k⟩
[k]
giống ⟨c, k⟩ trong cả, kể
⟨d⟩
[d]
giống ⟨đ⟩ trong đi
⟨f⟩
[f]
giống ⟨ph⟩ trong phở
⟨g⟩
[ɡ]
giống ⟨g, gh⟩ trong gà, ghế, nhưng là âm tắc thay vì âm xát
[ŋ]
khi trước ⟨n⟩ thì giống ⟨ng⟩ trong mang nó
⟨h⟩
[h]
giống ⟨h⟩ trong hai
⟨i⟩, ⟨j⟩
[j]
khi ở đầu âm tiết thì giống ⟨gi⟩ trong già bằng giộng miền nam Việt Nam
[jj]
khi ở giữa hai nguyên âm thì giống ⟨-i gi-⟩ trong tôi già bằng giọng miền nam Việt Nam
⟨l⟩
[l]
giống ⟨l⟩ trong là
⟨m⟩
[m]
giống ⟨m⟩ trong mà
⟨n⟩
[n]
giống ⟨n⟩ trong nó
[ŋ]
khi trước ⟨c⟩, ⟨x⟩, ⟨g⟩ thì giống ⟨ng⟩ trong càng có
⟨p.⟩
[p]
giống ⟨p.⟩ trong tập
⟨qu⟩
[kʷ]
giống ⟨qu⟩ trong quá bằng giọng miền bắc nước ta Việt Nam
⟨r⟩
[r]
giống ⟨r⟩ trong ra nhưng được rung
⟨s⟩
[s]
giống ⟨x⟩ trong xa
⟨t⟩
[t]
giống ⟨t⟩ trong ta
⟨v⟩, ⟨u⟩
[w]
giống ⟨u, o⟩ trong suy, xoá
⟨x⟩
[ks]
bằng ⟨c⟩ + ⟨s⟩, giống ⟨c x⟩ trong tắc xi
⟨z⟩
[z]
giống ⟨d⟩ trong da bằng giọng miền bắc nước ta Việt Nam
Trong bảng dưới này còn có những nguyên âm của tiếng Latinh.
Chữ cái nguyên âm
Tự vị
tiếng Latinh
Âm vị
tiếng Latinh
Ví dụ trong tiếng Việt
⟨a⟩
[a]
giống ⟨ă⟩ trong ăn
[aː]
giống ⟨a⟩ trong an
⟨e⟩
[ɛ]
giống ⟨e⟩ trong nghe, nhưng phát âm ngắn lại
[eː]
giống ⟨ê⟩ trong về, nhưng phát âm dài hơn thế nữa
⟨i⟩
[ɪ]
giống ⟨i⟩ trong tí, nhưng phát âm ngắn lại
[iː]
giống ⟨i⟩ trong tí, nhưng phát âm dài hơn thế nữa
⟨o⟩
[ɔ]
giống ⟨o⟩ trong có, nhưng phát âm ngắn lại
[oː]
giống ⟨ô⟩ trong cô, nhưng phát âm dài hơn thế nữa
⟨u⟩
[ʊ]
giống ⟨u⟩ trong tủ, nhưng phát âm ngắn lại
[uː]
giống ⟨u⟩ trong tủ, nhưng phát âm dài hơn thế nữa
⟨y⟩
[ʏ]
nhiều người phát âm như ⟨u⟩ hoặc ⟨i⟩ ngắn,
nhưng phát âm như ⟨ü⟩ trong Stück của tiếng Đức chuẩn hơn
[yː]
nhiều người phát âm như ⟨u⟩ hoặc ⟨i⟩ dài,
nhưng phát âm như ⟨ü⟩ trong früh của tiếng Đức chuẩn hơn
Những nguyên âm đôi được viết bằng hai vần âm nguyên âm, ví như /ae̯/ được viết ⟨ae⟩ hoặc ⟨æ⟩… Tuy nhiên, thỉnh thoảng những chữ ghép vậy không phải là nguyên âm đôi mà là hai nguyên âm riêng, như trong aēnus [aˈeː.nʊs] “bằng đồng đúc”.
Dấu
Bìa khắc này tại Herculaneum từ thế kỷ I CN có sử dụng dấu sóng (cực kỳ mảnh) và chữ I dài hơn thế nữa: avgvstó•sacr• / a•a•lv́ciꟾ•a•fꟾliꟾ•men• / procvlvs•et•iv́liánvs• / p. • s • / dédicátióne•decvriónibvs•et• / avgvstálibvs•cénam•dedérvnt.
Tiếng Latinh cổ xưa không sử dụng dấu câu, không phân biệt chữ hoa với chữ thường,[19] và không tồn tại khoảng chừng cách giữa những từ.
Nhiều khi dấu sóng (tiếng Latinh: apex, giống dấu sắc) được sử dụng trên những nguyên âm dài ⟨Á É Ó V́ Ý⟩. Nguyên âm /iː/ dài thường thì được viết bằng chữ I cao hơn nữa ⟨ꟾ⟩ (tiếng Latinh: i longa, tạm dịch: “i dài”). Trong sách sản xuất vào thời tân tiến thì những nguyên âm dài thường thì được viết bằng dấu gạch ngang ở trên: ⟨ā ē ī ō ū⟩, còn nguyên âm ngắn dù thường thì không tồn tại dấu nhưng để phân biệt một vài đôi từ nên sẽ đã có được dấu trăng: ⟨ă ĕ ĭ ŏ ŭ⟩.
Thỉnh thoảng dấu chấm giữa (tiếng Latinh: interpunctus) được sử dụng để cách từ.
Ví dụ, câu thứ nhất trong bài thơ thứ ba của Catullus vốn được viết như vậy:
LV́GÉTEÓVENERÉSCVPꟾDINÉSQVE (tạm dịch: “Hãy than khóc, những người dân Venus và Cupido ơi”)
hoặc với dấu chấm giữa:
LV́GÉTE•Ó•VENERÉS•CVPꟾDINÉSQVE.
Trong ấn bản tân tiến thì người ta thường thì viết như vậy:
Lugete, O Veneres Cupidinesque
hoặc:
Lūgēte, Ō Venerēs Cupīdinēsque.
Cách viết khác
Bản sao tựa và những bảng Vindolanda có chữ thảo La Mã cổ đại
Chữ thảo La Mã cổ đại (tiếng Latinh: antīqua cursīva rōmāna) xuất hiện trên nhiều tấm bảng sáp được đào ra ở nhiều chỗ, như gần thành trì. Nhiều tầm như vậy được tìm thấy tại Vindolanda gần Trường thành Hadrianus trên Đảo Anh. Đáng ngạc nhiên là phần lớn của những tấm bảng tại Vindolanda có tầm khoảng chừng cách giữa những từ, mà làm như vậy rất hiếm có trong những câu khắc từ thời đại đó.
Thỉnh thoảng người ta đã viết tiếng Latinh bằng chữ khác:
- Ghim cài Praeneste là một chiếc ghim cài áo từ thế kỷ VII TCN có câu viết bằng tiếng Latinh cổ đại sử dụng bảng vần âm Etrusca.
- Ván sau của Hộp tráp của Franks từ trên thời gian đầu thế kỷ VIII có câu khắc luân phiên từ tiếng Anh cổ bằng chữ rune sang tiếng Latinh bằng chữ Latinh rồi sang tiếng Latinh bằng chữ rune.
Tiếng Latinh là một thứ tiếng tổng hợp hay biến tố: những phụ tố được gắn vào những gốc cố định và thắt chặt để diễn tả giống, số, và cách của những tính từ, danh từ và đại từ (quy trình này được gọi là biến cách hoặc dēclīnātiō bằng tiếng Latinh), cũng như ngôi, số, thì, thể, trạng, và thức so với động từ (được gọi là chia động từ hoặc coniugātiō). Cũng có từ không biến cách hay chia — như phó từ, giới từ, thán từ.
Vì tiếng Latinh sử dụng cách và chia động từ, nên nhiều khi một cụm từ mà tiếng Việt sử dụng nhiều từ thì trong tiếng Latinh lại chỉ là một từ. Một ví dụ là:
amābit
amā-bi-t
yêu-sẽ-người_đó
người này sẽ yêu
Trong ví dụ này, từ tiếng Việt “sẽ” trong tiếng Latinh là hậu tố -bi- được đặt sau gốc từ amā-, còn chủ ngữ của động từ (“người đó”) là hậu tố -t. Tuy nhiên, nhiều lúc không thể chia từ thành hậu tố không một cách rõ như vậy, ví như trong amō, tức là “tôi yêu”. Trong dạng này, gốc từ vẫn là amā-, còn hậu tố của ngôi thứ nhất số đơn thì hiện tại là -ō.
Danh từ
Những danh từ tiếng Latinh được phân thành ba giống: đực, cái, trung. Khi có tính từ đi kèm theo với một danh từ nào đó thì tính từ đó phải biến thể để phù thích phù hợp với giống của danh từ này.
Từng danh từ có nhiều dạng, tuỳ số và cách. Có hai số: số ít và số nhiều. Có bảy cách chỉ vai trò của từ trong câu, để thứ tự từ không quan trọng như trong tiếng Việt.
Những hậu tố có dạng nào thì tuỳ vào danh từ. Có thể chia những danh từ tiếng Latinh thành năm lớp Theo phong cách biến thể, rồi trong từng lớp cách biết thể thì những danh từ trong số đó có hậu tố giống nhau. Cũng có một vài từ không thể chia vào lớp nào, nên đó là từ bất quy tắc. Bảng này chỉ cách chia danh từ rosa (“hoa hồng”):
Cách
số đơn
số nhiều
chủ ngữ
rosa
rosae
sở hữu
rosae
rosārum
nhận
rosae
rosīs
đổi
rosam
rosās
tách
rosā
rosīs
xưng hô
rosa
rosae
vị trí
(không tồn tại)
Tính từ
Trong tiếng Latinh, những tính từ phải hợp về kiểu cách, số và giống với danh từ. Có hai lớp biến thể: một lớp giống lớp biến thể thứ nhất và thứ hai của những danh từ, còn lớp khác giống lớp biến thể thứ ba của những danh từ. Ví dụ, từ mortuus, mortua, mortuum (“đã chết”, giống đực/cái/trung) được biến thể như danh từ thuộc cách biến thể thứ nhất lúc giống cái, như danh từ thuộc cách biến thể thứ hai giống đực khi giống đực, còn như danh từ thuộc cách biến thế thứ hai giống trung khi giống trung.
Những tính từ cũng luôn có thể có dạng cấp so sánh và dạng thời thượng. Ví dụ như từ fōrmōsus, fōrmōsa, fōrmōsum (“đẹp”, giống đực/cái/trung) có dạng fōrmōsior, fōrmōsius (“đẹp hơn”, giống đực và giống cái đều là bằng nhau) và fōrmōsissimus, fōrmōsissima, fōrmōsissimum (“đẹp tuyệt vời nhất”).
Những động từ có nhiều dạng phân từ được biến thể và sử dụng tựa như tính từ.
Giới từ
Vị ngữ của những giới từ trọn vẹn có thể sử dụng hai cách: cách đổi và cách tách. Ví dụ:
- “trước mặt của chàng trai” — apud puerum (từ puerum là cách đổi của từ puer)
- “không với con trai” — sine puerō (từ puerō là cách tách của từ puer)
Động từ
Các động từ trong tiếng Latinh có sáu thì (hiện tại hoàn thành xong, hiện tại chưa hoàn thành xong, quá khứ hoàn thành xong, quá khứ chưa hoàn thành xong, tương lai hoàn thành xong, tương lai chưa hoàn thành xong), ba trạng (trình diễn, mệnh lệnh, cầu khẩn, cùng với dạng vô định, phân từ, danh động từ, động danh từ), ba ngôi (nhất, hai, ba), hai số (đơn, nhiều), hai thể (dữ thế chủ động, bị động) và ba thức (hoàn thành xong, chưa hoàn thành xong, trạng thái).
Bảng này chứa một vài dạng của động từ amō (“yêu”) làm ví dụ:
Dạng
Số ít
Số nhiều
thứ nhất
thứ hai
thứ ba
thứ nhất
thứ hai
thứ ba
Hiện tại chưa hoàn thành xong
amō
amās
amat
amāmus
amātis
amant
Tương lai chưa hoàn thành xong
amābō
amābis
amābit
amābimus
amābitis
amābunt
Quá khứ chưa hoàn thành xong
amābam
amābās
amābat
amābāmus
amābātis
amābant
Hiện tại hoàn thành xong
amāvī
amāvistī
amāvit
amāvimus
amāvistis
amāvērunt
Tương lai hoàn thành xong
amāverō
amāveris
amāverit
amāverimus
amāveritis
amāverint
Quá khứ hoàn thành xong
amāveram
amāverās
amāverat
amāverāmus
amāverātis
amāverant
Vì tiếng Latinh là một ngôn từ gốc Ý, nên phần lớn từ vựng của nó có gốc Ý, và vốn có gốc trong ngôn từ Ấn-Âu nguyên thuỷ. Tuy nhiên, vì người La Mã tiếp xúc một cách sâu sát với dân tộc bản địa Etrusca nên không riêng gì có lấy bảng vần âm Etrusca để thích nghi làm bảng vần âm của tớ nhưng cũng mượn nhiều từ từ tiếng Etrusca sang tiếng Latinh. Hai ví dụ là persōna (“mặt nạ”) và histriō (“diễn viên”).[20] Tiếng Latinh cũng mượn từ vựng từ tiếng Osca, một ngôn từ gốc Ý khác.
Sau khi xâm chiếm hữu được Taranto (năm 272 trước Công nguyên) dân tộc bản địa La Mã khởi đầu “Hy Lạp hoá”: họ lấy đặc trưng của nền văn hoá Hy Lạp để sáp nhập vào nền văn hoá của tớ. Khi làm vậy thì người La Mã cũng mượn nhiều từ từ tiếng Hy Lạp như: camera (“phòng có trần vòm”), symbolum (“ký hiệu”), balineum (“phòng tắm”)…[20] Vì quy trình “Hy Lạp hoá” này nên chữ Y và Z được thêm vào bảng vần âm để trọn vẹn có thể viết những âm vị của tiếng Hy Lạp.[21] Những người La Mã cũng lấy nghệ thuật và thẩm mỹ, y học, khoa học, triết học… của Hy Lạp mang về bán hòn đảo Ý. Kết quả là nhiều thuật ngữ khoa học và triết học trong tiếng Latinh là từ mượn từ tiếng Hy Lạp, hoặc là từ thuần Latinh với nghĩa mở rộng ra theo gương của tiếng Hy Lạp.[22]
Vì đế quốc La Mã bành trướng rồi lập liên hệ marketing với những bộ lạc châu Âu ngoài đế quốc, nên tiếng Latinh mượn một vài từ từ những ngôn từ Trung Âu như: từ beber (“hải ly”) có gốc German và từ brācae (“quần”) có gốc Celt.[22]
Những ngôn từ địa phương của tiếng Latinh chịu tác động của những ngôn từ khác có trong vùng. Các ngôn từ địa phương này tiếp sau đó trở thành những ngôn từ Rôman.
Khi Kitô giáo đã được đưa vào xã hội La Mã thì tiếng Latinh nhận từ vựng tương quan đến Kitô giáo. Từ vựng đó đôi lúc là từ mượn từ tiếng Hy Lạp hoặc tiếng Do Thái, đôi lúc là từ mới sáng tạo từ từ vựng tiếng Latinh.[23]
Vào thời Trung cổ tiếng Latinh không ngừng nghỉ mượn từ của những ngôn từ xung quanh, lúc đó gồm tiếng Anh cổ và những ngôn từ German khác.
Qua những thời đại, những người dân nói tiếng Latinh không ngừng nghỉ sáng tạo từ mới qua hai quy trình thêm phụ tố và tạo từ phức.[24] Ví dụ, tính từ omnipotēns (“có quyền vô hạn”) được sáng tạo từ tính từ omnis (“cả, mỗi”) và tính từ potēns (“hùng mạnh”). Sử dụng quy trình này cũng trọn vẹn có thể thay đổi từ loại, ví như lấy động từ tạo danh từ vân vân.[25]
- Ngữ pháp Latinh
- Cách đọc và phát âm Latinh
- Biến cách Latinh
- Chia động từ Latinh
- Danh sách những từ Latinh và những từ tiếng Anh phái sinh
- nhóm danh từ Theo phong cách công cụ
- Trật tự từ trong Latinh
- Đặt dấu nhấn trong Latinh
- Văn học Latinh
- Ngôn ngữ Rôman
- Thư viện cổ xưa Loeb
- Danh sách những nhóm từ Latinh
- Danh sách những thành ngữ Latinh
- Brocard
- Danh sách những nhóm từ Latinh và Hy Lạp thường dùng trong định danh khoa học
- Tên Latinh của những thành phố châu Âu
- Tên Latinh của những thành phố châu Âu
- Carmen Possum
Dymond, Jonny (24 tháng 10 năm 2006). “BBC NEWS | Europe | Finland makes Latin the King”. BBC Online. Truy cập 29 tháng một năm 2011.
- Allen, William Sidney (2004). Vox Latina – a Guide to the Pronunciation of Classical Latin (bằng tiếng Anh) (ấn bản 2). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-22049-1.
- Diringer, David (1996) [1947]. The Alphabet – A Key to the History of Mankind (bằng tiếng Anh). New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Private Ltd. ISBN 81-215-0748-0.
- Herman, József; Wright, Roger (Translator) (2000). Vulgar Latin (bằng tiếng Anh). University Park, PA: Pennsylvania State University Press. ISBN 0-271-02000-8.
- Holmes, Urban Tigner; Schultz, Alexander Herman (1938). A History of the French Language (bằng tiếng Anh). Thành Phố New York: Biblo-Moser. ISBN 0-8196-0191-8.
- Jenks, Paul Rockwell (1911). A Manual of Latin Word Formation for Secondary Schools (bằng tiếng Anh). Thành Phố New York: D.C. Heath & Co.
- Pei, Mario; Gaeng, Paul A. (1976). The story of Latin and the Romance languages (bằng tiếng Anh) (ấn bản 1). Thành Phố New York: Harper & Row. tr. 76–81. ISBN 0-06-013312-0.
- Sacks, David (2003). Language Visible: Unraveling the Mystery of the Alphabet from A to Z (bằng tiếng Anh). London: Broadway Books. tr. 80. ISBN 0-7679-1172-5.
- Sihler, Andrew L. (1995). New Comparative Grammar of Greek and Latin (bằng tiếng Anh). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-508345-3. Truy cập 12 tháng 3 năm trước đó.Quản lý CS1: ref trùng mặc định (link)
Có sẵn phiên bản Tiếng La-tinh của Wikipedia, bách khoa toàn thư mởWikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện đi lại truyền tải về Tiếng Latinh.
- Ethnologue cho tiếng Latinh
- Corpus Scriptorum Latinorum, khuôn khổ web tương đối hoàn hảo nhất những từ ngữ Latinh và ý nghĩa của chúng
- Dự án Perseus có nhiều trang rất hay để tìm hiểu về văn học của những ngôn từ cổ xưa, có cả từ điển Latinh tương tác.
- của William Whitaker Lưu trữ 2006-06-18 tại Wayback Machine – chương trình từ điển trực tuyến có kĩ năng truy tìm nhiều dạng của từ.
- Retiarius.Org có công cụ tìm kiếm văn bản Latinh.
- Từ điển Latinh-Anh và ngữ pháp Latinh của trường ĐH Notre Dame
- Tài liệu Latinh Lưu trữ 2004-12-04 tại Wayback Machine Các bài và từ điển bằng tiếng Latinh.
- Các chương trình học Latinh trên mạng
- sprachprofi.de.vu/latin Lưu trữ 2004-02-14 tại Wayback Machine
- Sách giáo khoa ở Wikibooks bằng tiếng Anh về La Tinh
- Thư viện Latinh có nhiều văn bản điện tử Latinh
- Textkit có sách học và văn bản điện tử Latinh.
- Từ điển Latinh–Anh: phiên bản Rosetta của Webster.
- Tham khảo ngôn từ Từ điển xuyên ngữ có công cụ tìm kiếm riêng. Chuyển dịch giữa Latinh và tiếng Pháp, Đức, Ý, Tây Ban Nha.
- Rhetor của Gabriel Harvey Lưu trữ 2004-12-04 tại Wayback Machine – xuất bản lần thời gian đầu xuân mới 1577 và từ đó không được tái bản.
Reply
7
0
Chia sẻ
– Một số Keyword tìm kiếm nhiều : ” Review Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Down Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào “.
Giải đáp vướng mắc về Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào
Quý khách trọn vẹn có thể để lại Comment nếu gặp yếu tố chưa hiểu nghen.
#Hệ #thống #chữ #cái #tính #thành #tựu #của #quốc #gia #cổ #đại #nào Hệ thống vần âm La tính La thành tựu của vương quốc cổ đại nào
Bình luận gần đây