Mục lục bài viết
Kinh Nghiệm Hướng dẫn Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì Chi Tiết
Update: 2022-03-25 18:08:15,Quý khách Cần kiến thức và kỹ năng về Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì. You trọn vẹn có thể lại phản hồi ở cuối bài để Mình đc tương hỗ.
…Nhà Mạc là một triều đại được nhân dân đương thời công nhận và ủng hộ. Vương triều Mạc đã tạo ra một xã hội ổn định, no ấm, có kỷ cương và pháp lý. Sách Ô châu cận lục có ghi khá rõ ràng những cảnh sinh hoạt phồn thịnh của thời kỳ này. Tác giả Đại Việt sử ký toàn thư cũng ghi nhận: “Mạc có lệnh cấm những xứ trong ngoài người ta không được cầm giáo mác và binh khí hoành hành ở đường sá, ai trái thì cho pháp ty bắt. Từ đó những người dân đi marketing chỉ đi tay không, không phải đem khí giới tự vệ, trong tầm mấy năm, trộm cướp biệt tăm, súc vật chăn nuôi tối đến không phải dồn vào chuồng, cứ mỗi tháng một lần kiểm điểm thôi. Mấy năm liền được mùa, nhân dân bốn trấn đều được yên ổn”.
Vương triều Mạc rất chú trọng tăng trưởng giáo dục và đào tạo và giảng dạy được nhiều nhân tài kiệt xuất. Vua Mạc khuyến khích xây trường học, trực tiếp sai một đại thần trông nom việc sửa chữa thay thế trong Văn Miếu và đích thân đi thăm nhà Thái học. Trong 67 năm, nhà Mạc tổ chức triển khai đều đặn 20 kỳ thi Hội, đào tạo và giảng dạy được 20 trạng nguyên và khoảng chừng 456 tiến sỹ. Có nhiều nhân vật kiệt xuất như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Thiến, Nguyễn Quyện, Phùng Khắc Khoan, Bùi Vinh, Giáp Hải, Giáp Trưng, Nguyễn Năng Nhuận, Đặng Vô Cạnh, Trần Văn Nghi, Hoàng Sĩ Khải, Phạm Quỳnh, Phạm Dao, Hà Nhậm Đại, Bùi Văn Khuê, Mạc Kính Điển, Dương Văn An, Nguyễn Quang Bật… là những trí thức lớn đóng vai trò quan trọng ở những thập kỷ sau này. Đặc biệt có Nguyễn Thị Duệ người Chí Linh (Thành Phố Hải Dương) là người phụ nữ Việt Nam thứ nhất cải trang đàn ông đi thi đỗ tiến sỹ dưới triều Mạc.
Triều Mạc là một vương triều trọng chữ Nôm, khuyến khích sáng tác văn thơ Nôm và tạo ra thuở nào kỳ văn học Nôm rực rỡ trong lịch sử dân tộc bản địa văn học dân tộc bản địa. Thơ văn Nôm của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Hàng, Hoàng Sĩ Khải, Lê Bá Ly… đã ghi lại một quá trình mới trong lịch sử dân tộc bản địa văn học dân tộc bản địa. Tô công phụng sứ và Lâm tuyền kỳ ngộ là những truyện thơ Nôm viết theo thể Đường luật có mức giá trị.
Dưới Vương triều Mạc, nhiều ngành nghệ thuật và thẩm mỹ tăng trưởng rực rỡ và độc lạ và rất khác nhau. Hầu hết những chùa đổ nát đều được trùng tu. Tượng bà chúa Mạc ở chùa Phổ Minh và những pho tượng La Hán chùa Tây Phương là những khu công trình xây dựng nghệ thuật và thẩm mỹ đậm đà sắc tố dân tộc bản địa. Đặc biệt là gốm thời Mạc ghi khắc cả niên hiệu, nơi sản xuất và tên nghệ nhân. Cách kinh thành Thăng Long không xa có hai làng nghề làm gốm truyền thống cuội nguồn nổi tiếng, đó là làng gốm Chu Đậu (huyện Nam Sách, trấn Thành Phố Hải Dương) và làng gốm Bát Tràng (huyện Gia Lâm, Tp Hà Nội Thủ Đô). Sản phẩm của hai làng này, ngoài phần tiêu thụ tại địa phương và phục vụ xuất khẩu, thì phần lớn được chuyển về bán tại Thăng Long và những trấn lân cận.
Dưới thời nhà Mạc, nghệ thuật và thẩm mỹ kiến trúc thành tháp và thành lũy cũng luôn có thể có nhiều vẻ độc lạ và rất khác nhau. Ở Tp Hà Nội Thủ Đô có sáu ngôi đình xây dựng dưới thời Mạc và tám ngôi đình khác được ghi chép trong văn bia, trong số đó có hai ngôi đình kiến trúc còn tương đối nguyên vẹn, là đình Lỗ Hạnh (Bắc Giang) và đình Tây Đằng (Tp Hà Nội Thủ Đô). Ngoài ra, có một số trong những di tích lịch sử hiện còn mang dấu tích đậm nét từ thời Mạc như: chùa Ngo (Hoài Đức), đền Phù Đổng (Gia Lâm), chùa Đa Tốn (Gia Lâm), chùa Bối Khê (Thanh Oai), đình Thụy Phiêu (Ba Vì), chùa Mui (Thường Tín)…
Trong 65 năm tồn tại ở Thăng Long, nhà Mạc đã có những góp sức đáng kể cho lịch sử dân tộc bản địa Thăng Long và dân tộc bản địa trên nhiều nghành giáo dục, văn hóa truyền thống, nghệ thuật và thẩm mỹ… thích phù hợp với lòng dân. Cuối năm 1585, Mạc Mậu Hợp trở lại Thăng Long cho tu sửa lại Hoàng thành để chống lại cuộc tiến công của mình Trịnh. Lần tu sửa này Hoàng thành đã thu hẹp lại về hai phía đông và tây, một số trong những hoàng cung bị chi ra ngoài Hoàng thành trở nên hoang phế. Tuy vậy, Hoàng thành thời hạn này vẫn rộng hơn Hoàng thành thời Lý – Trần và rộng hơn tỉnh thành Tp Hà Nội Thủ Đô thời Nguyễn.
Về cấu trúc thành lũy, thành Đông Kinh thời Lê sơ, hay Thăng Long thời Mạc vẫn dựa vào cơ sở thành Thăng Long – Đông Đô thời Lý, Trần. Vòng thành ngoài cùng vẫn mang tên thành Đại La. Vòng thành thứ hai được chính thức gọi là Hoàng thành. Năm 1588, để đề phòng những cuộc tiến công của quân Lê – Trịnh, nhà Mạc lo tăng cường khối mạng lưới hệ thống thành lũy phòng vệ quanh thành Thăng Long. Nhà Mạc kêu gọi dân bốn trấn vùng đồng bằng “đắp thêm ba lớp lũy ngoài thành Đại La ở Thăng Long, khởi đầu từ phường Nhật Chiêu (nay là phường Nhật Tân, quận Tây Hồ), vượt qua Hồ Tây, qua Cầu Dừa (nay là Ô Chợ Dừa thuộc phường Thịnh Quang, quận Q.. Đống Đa) đến Cầu Dền (nay là Ô Cầu Dền, phường Cầu Dền, quận Hai Bà Trưng), suốt đến Thanh Trì, giáp sông Nhị Hà, cao hơn nữa thành Thăng Long đến vài trượng, rộng 25 trượng, đào 3 lớp hào, đều trồng tre, dài tới mười mấy dặm để bọc phía ngoài thành”.
Trên map Tp Hà Nội Thủ Đô lúc bấy giờ, thành này khởi đầu từ Nhật Tân, đuổi theo đường phía tây Hồ Tây, qua Bưởi, Ô Cg cầu giấy, theo đường Giảng Võ – La Thành, qua Ô Chợ Dừa, Kim Liên, rồi theo đường Đại Cồ Việt qua Ô Cầu Dền, theo đường Trần Khát Chân, tới Ô Đống Mác, ra tới chân đê sông Hồng. Thành này rộng hơn thành Đại La và đưa toàn bộ khu Hồ Tây vào trong phạm vi thành Thăng Long đời Mạc.
Mặc dù có nhiều dịch chuyển về chính trị, xã hội tuy nhiên đó cũng đó là thời kỳ kinh tế tài chính và văn hóa truyền thống đặc biệt quan trọng tăng trưởng, hình thành nên những vùng marketing khá hưng thịnh. Chợ tăng trưởng nhiều, marketing sầm uất ở kinh kỳ. Tầng lớp thị dân ngày một ngày càng tăng, có một số trong những trở thành chủ xưởng, chủ hiệu giàu sang, nhưng phần đông vẫn là người sản xuất và marketing nhỏ lẻ. Với một quyết sách khá cởi mở so với thương nghiệp, nhà Mạc không “ức thương” như nhà Lê trước đó, nên đời sống Thăng Long ổn định, người dân kinh thành sống dễ chịu và tự do hơn.
Thăng Long thời Mạc, về văn hóa truyền thống – giáo dục cũng luôn có thể có bước tăng trưởng đáng ghi nhận, đó cũng là thời hạn thành Thăng Long tận mắt tận mắt chứng kiến sự thăng hoa của mặt phẳng trí thức so với thời cuối Lê sơ. Giống như thời Lê Thánh Tông, Thăng Long dưới thời Mạc vẫn là nơi quy tụ những sĩ tử của toàn nước, cứ ba năm một lần, tập hợp tại đây so tài cao thấp mong “vượt vũ môn” để giúp đời. Triều Mạc, tuy nhiên nhờ vào Nho giáo để trị quốc nhưng vẫn được cho phép những tín ngưỡng, tôn giáo khác tăng trưởng, nhất là Phật giáo. Dưới thời Mạc, Phật giáo lại sở hữu Đk để hưng khởi. Nhiều chùa ở kinh đô Thăng Long được tu sửa, tôn tạo, cạnh bên những chùa Phật Tích, Bút Tháp, Vĩnh Nghiêm, Luy Lâu thuộc Kinh Bắc cũng rất được trùng tu…
Nhà Mạc sau khoản thời hạn thay thế nhà Lê, không tồn tại ý định làm một chiếc gì đó ghê gớm lắm, do này cũng không thể và không làm được một sự thay đổi (hay biến hóa) thâm thúy trong toàn xã hội. Toàn thư chép rằng khi Mạc Đăng Dung lên ngôi vua vẫn không thay đổi pháp độ của triều Lê không đủ can đảm thay đổi điều gì. Điều này chứng tỏ rằng nhà Mạc thay thếnhà Lê trọn vẹn rất khác nhà Hồ thay thế nhà Trần trước đó. Lịch sử khó tái diễn, mặc dầu có những trường hợp tưởng như khá trùng lặp. Tất nhiên khi lên ngôi họ Mạc vẫn tiến hành quá nhiều giải pháp nhằm mục tiêu củng cố thế lực dòng họ và để yên xã tắc.
Nhà Lê vào những thập kỷ đầu XVI tuy xộc vào thời kỳ suy thoái và khủng hoảng, vua quan ăn chơi sa đọa, triều đình đổ nát, nhưng những tầng lớp trong xã hội, nhất là tầng lớp sĩ phu và tầng lớp địa chủ vẫn còn đấy rất ủng hộ. Những ấn tượng đẹp tươi về chiến công đánh đuổi giặc Minh của nhà Lê vào thế kỷ trước không thể một sớm một chiều mà xóa khỏi đi được. Do vậy, nhà Mạc sau khoản thời hạn tiến hành cuộc thay máu chính quyền thay thế nhà Lê đang không đủ can đảm và cũng không thể xóa khỏi mọi thứ của vương triều cũ. Nhưng muốn tồn tại, muốn duy trì cơ chế của quyết sách mới, họ Mạc không thể không củng cố thế lực của dòng họ. Tuy nhiên, trong 65 năm trị vì của dòng họ Mạc, chỉ có hai triều đại đầu (Đăng Dung và Đăng Doanh) là tình hình giang sơn còn tương đối ổn định và giải pháp cải cách của mình Mạc đa phần cũng rất được tiến hành vào thời kỳ này.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: “Đăng Dung sợ lòng người mến cũ, lâu lại sinh biến, nên phải tuân giữ pháp độ của triều Lê, không đủ can đảm thay đổi, phủ dụ thần dân trấn áp lòng người, che bịt tai mắt”(1). Ở đây “giữ pháp độ cũ” tức là không thay đổi thiết chế chính trị cũ của triều Lê. Nưng chỉ ngay tiếp sau đó, vào tháng hai năm tiếp theo (1528), Đăng Dung đã thăng trật và phong tước cho 56 người ở trong triều, chứng minh và khẳng định đấy là những người dân ủng hộ và phụng sự trung thành với chủ của mình Mạc. Có thể nói đay là một cuộc: “cách mạng nhân sự” thứ nhất của triều Mạc. Thiết chế cũ nhưng nhân sự mới. Thế lực của dòng họ Mạc đã được củng cố thêm một bước.
Những giải pháp quan trọng thứ nhất của mình Mạc là tổ chức triển khai lại lực lượng quân sự chiến lược, lấy đó làm mọt trong những cở sở tồn tại và là nơi dựa đa phần vào đấm đá bạo lực trấn áp những phe phái mà đã có được ngôi chính. Tất nhiên Mạc Đăng Dung không thể và không quên vai trò của quân đội, do đó luôn luôn có ý thức xây dựng một lực lượng quân sự chiến lược vững mạnh.
Năm 1528, Mạc Đăng Dung sai phò mã Lâm quốc công Nguyễn Quốc Hiền và một số trong những đại thần trong triều sửa đổi lại binh chế, diền chế và lộc chế(2). Họ Mạc tổ chức triển khai lại những vệ và ty. Trong toàn cõi được phân loại 4 vệ. Ngoài 2 vệ Cẩm y và Lim ngô vốn có từ trước nay lập thêm 2 vệ mới là Hưng quốc và Chiêu vũ. Bốn vệ này thống lĩnh toàn bộ quân đội thường trực ở kinh thành và những trấn: quân xứ Thành Phố Hải Dương thuộc vệ Hưng quốc, quân số Sơn Nam thuộc về Chiêu vu, quân số Sơn Tây thuộc về Cẩm y. Quân xứ Kinh Bắc thuộc vệ Kim ngô. Dưới vệ có ty-mỗi ty có một viên Chỉ huy sứ, một viên Chỉ huy dồng tri, một viên Chỉ huy thiêm sự, một viên Thư ký, 10 Trung hiệu và 1100 Trung sĩ. Toàn bộ quân đội nhà Mạc có từ 10 vạn -12 vạn quân.
Để mua chuộc quân lính, tu dưỡng, đào tạo và giảng dạy họ thành một lực lượng vũ trang trung thành với chủ bảo vệ quyền lợi của dòng họ. Năm 1543 nhà Mạc định lệ cấp lộc điền cho quân sĩ. Với giải pháp này, quyết sách “ngụ binh ư nông” tồn tại suốt 500 năm đã biết thành phá sản, thời gian lúc bấy giờ quân đội đặc biệt quan trọng được ưu đãi. Nà Mạc đã lấy phần ruộng dất công của làng xã ban cho quân sĩ. Như vậy ruộng công của làng xã trở thành một thứ lương bổng. Theo quyết sách lộc điền thì xã nào có nhiều ruộng công điền phải cấp cho Trung hiệu hạng nhất từng người 2 phần rưỡi; Trung sĩ hạng nhất từng người 2 phần; xã nào ít ruộng thì cấp mõi người một phần. Phần ruộng đem cấp không thật 2 mẫu. Sau khi đã cấp lộc điền cho quân sĩ xong, số ruộng còn sót lại mới đem chia cấp cho đinh trong xã.
Như vậy, theo quyết sách lộc điền này thì dưới triều Mạc, quân sĩ rất được định hình và nhận định trọng. Tuy nhien một điểm đáng lưu ý là, tuy binh lính được ưu đãi hơn trước đó tuy nhiên vẫn còn đấy bị đóng khung trong khuôn khổ “khẩu phần” ruộng công từng làng và chịu sự chi phối của tính cất “khẩu phần” đó.
Với quyết sách này Mạc Đăng Dung và những người dân nối nghiệp tiếp sau này đã tạo ra được một đội nhóm ngũ binh lính khá trung thành với chủ để bảo vệ quyền lợi của mình Mạc.
Nhưng quyết sách lộc điền không riêng gì có vận dụng cho riêng binh lính mà còn được thi hành cho toàn bộ tầng lớp quan lại. Để duy trì và củng cố sự ủng hộ của quan lại, đảm bảo sự trung thành với chủ của mình, nhà Mạc đã nỗ lực duy trì những thiết chế cũ của nhà Lê, bổ trợ update nhiều quyết sách phong thưởng rất khác nhau trong số đó có việc phong cấp ruộng đất cho những quan lại. Hiện nay những tư liệu về chủ trương này sẽ không hề lại bao nhiêu. Để minh chứng cho chủ trương này của nhà Mạc xin đơn cử một số trong những ví dụ sau.
– Theo gia phả của dòng họ, Nguyễn Bỉnh Khiêm khi mất được nhà Mạc cấp cho 100 mẫu ruộng thờ(3).
– Năm 1554, thiếu sư Trần Phỉ chết, Mạc Phúc Nguyên gửi tặng 20 quan tiền và 57 mẫu ruộng thế nghiệp. Về sự kiện này, sách Đại Việt thông sử chép như sau: “Tháng 6, Thiếu sư trí sĩ Trần Phỉ chết, thọ 76 tuổi. Vì thời gian lúc bấy giờ Phúc Nguyên đang gặp nhiều biến cố cho nên vì thế không sắm lễ nghi đầy dủ, chỉ cấp tiền phúng điếu 20 quan và 57 mẫu ruộng thế nghiệp”(4).
– Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép về trường hợp phong cấp ruộng đất cho Nguyễn Thám như sau: “Tháng 9 (1582), Vinh Kiều bá Hoàng Sĩ Khải và Lang trung Bùi Tòng cũ của mình Mạc bàn cấp cho Thái bảo trước là Gia quốc công Nguyễn Thám 50 mẫu ruộng thế nghiệp”(5).
– Trong cuốn Đường An Loan Phạm Gia thế phả có cho biết thêm thêm Thượng thư Nguyễn Thai, người xã Lai An, huyện Đan Phượng (Tp Hà Nội Thủ Đô) khi mất để lại cho dòng họ 10 mẫu ruộng đã ban cấp từ thời Mạc(6).
– Theo tấm bia Tô Quận công thần đạo bi minh dựng năm 1579 ở Mộ Trạch, Cẩm Bình, Hải Hưng, quan lại đại thần nhà Mạc là Lê Quang Bí đi sứ Trung Quốc, bị giữ lại ở Trung Quốc tới 18 năm mới tết đến được thả về nước. Nhân dịp này, vua Mạc đã ban cho ông 20 lạng bạc, 200 chuỗi tiền, cấp cho mái ấm gia đình 50 mẫu ruộng. Sau khi ông mất, vua Mạc lại phong cho ông 80 mẫu ruộng tế, 11 mẫu ruộng miễn hoàn cùng 90 người cày cấy để phụng yếu tố tế thường niên.
Trên đấy là một số trong những ví dụ về quyết sách lộc điền của nhà Mạc. Chính sách này đã có một tác dụng nhất định trong việc củng cố thế lực và duy trì vương triều của nhà Mạc, tuy nhiên vì không xử lý và xử lý được triệt để những xích míc mà xã hội lúc này đã đưa ra nên nhà Mạc đang không tạo ra được một sự vững chãi lâu dài và ổn định để ở đầu cuối đi đến thất bại.
Một giải pháp quan trọng khác của nhà Mạc là nỗ lực xây dựng một tầng lớp sĩ phu quan liêu mới làm cơ sở xã hội cho triều Mạc. Mạc Đăng Dung và những người dân kế nghiệp hiểu rất rõ ràng rằng tầng lớp sĩ phu cũ của nhà Lê không mấy ủng hộ nhà Mạc, do xuất phát từ cái nhìn của quan điểm chính thống Nho giáo phong kiến. Họ Mạc cũng hiểu rằng cơ sở nền tảng của xã hội và do này sẽ là cơ sở của cỗ máy cai trị cơ quan ban ngành Mạc vẫn sẽ là tầng lớp sĩ phu-quan liêu. Như vậy họ Mạc sẽ phải dùng Nho giáo, nhờ vào Nho giáo. Bên cạnh đó, tập đoàn lớn lớn Lê Trịnh đang nổi lên ở phía Nam. Một vấn đè quan trọng phải đưa ra là tìm mọi cách tranh giành sĩ phu với Nam triều. Do đó, thường niên nhà Mạc đã tiến hành tổ chức triển khai những kỳ thi tuyển chọn sĩ tử.
Trong suốt thời kỳ thống trị của nhà Mạc không năm nào nhà Mạc không tổ chức triển khai thi tuyển. Ngay trong trong năm có nhiều biến loạn, trong năm nhà Mạc bị thất bại liên tục, triều đình vẫn tổ chức triển khai những kỳ thi. Năm 1592, quân Mạc thua lớn, quân Trịnh Tùng kéo vào tàn phá Kinh thành, nhưng sau khoản thời hạn Trịnh Tùng rút quân thì mùa hạ năm ấy, Mạc Mậu Hợp lại mở khoa thi tuyển nhân.
Nhà Mạc thường xuyên mở nhiều khoa thi, trước hết là nhằm mục tiêu xây dựng, đào tạo và giảng dạy một tầng lớp sĩ phu quan liêu mới để phục vụ nhu yếu cho cỗ máy thống trị, khi nhà Mạc mới lên ngôi thì những sĩ phu quan liêu cũ của nhà Lê một phần bị nhà Mạc tàn sát, còn phần lớn thì bỏ trốn hay thủ đoạn chống đối. Trong Đk ấy nhà Mạc nên phải tiến hành đào tạo và giảng dạy một tầng lớp quan liêu mới. Như trên đã nói, việc tổ chức triển khai thi tuyển của nhà Mạc còn nhằm mục tiêu mục tiêu tranh giành sĩ phu với Nam triều, lấy khoa cử và quan tước để ràng buộc những trí thức phong kiến. Trên tinh thần ấy, nhà Mạc ngay sau khoản thời hạn lên ngôi vua đã cho tổ chức triển khai kỳ thi Hội đầu tên vào năm 1529, Toàn thư chép về kỳ thi này như sau:
“Kỷ Sửu (1529) Mạc, Minh Đức năm thứ 3, họ Mạc mở khoa thi hội cho bọn Đỗ Tổng (người xã Lại Cốc, huyện Văn Giang) Nguyễn Hãng, Nguyễn Văn Huy, 3 người đỗ Cập đệ. Bọn Nguyễn Văn Quang 8 người đỗ Tiến sĩ xuất thân. Bọn Nguyễn Hữu Hoán 16 người đỗ Đồng tiến sỹ xuất thân(7). Từ đó cứ 3 năm một lần đều đặn, nhà Mạc đều cho tổ chức triển khai những khoa thi tuyển chọn sĩ tử, trước sau tổng số 21 khoa, số người đậu tiến sỹ là 484 người, trong số ấy có 11 trạng nguyên(8).
Với số lượng khoa thi và số người đỗ Tiến sĩ như trên ta thấy nhà Mạc không hề thua kém bất kỳ một triều đại phong kién nào của Việt Nam về việc tổ chức triển khai khoa cử và đào tạo và giảng dạy nhân tài. Những trí thức phong kiến lớn, nổi tiếng trong lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam như Nguyễn Bỉnh Khiêm, Phùng Khắc Khoan, Giáp Hải…đều đỗ trong những kỳ thi do nhà Mạc tổ chức triển khai.
Nhằm tôn vinh khoa cử, năm 1529 Mạc Đăng Dung cũng theo thẻ lệ cũ của nhà Lê, cho dựng bia đá ghi tên những người dân trúng tuyển. Nhưng về sau, do cuộc chiến tranh liên miên, việc dựng bia đá không được tiến hành thường xuyên. Suốt 65 năm trị vì của nhà Mạc, nhà Mạc chỉ tổ chức triển khai dựng bia có gấp đôi. Cụ thể như sau:
- Nhâm Tuất năm Cảnh Thống thứ 5 (1502)
- Mậu Dần năm Quang Thiệu thứ 3 (1518)
Điều đáng lưu ý là lần dựng năm Đại Chính thứ 7 (1536) thuộc về khoa thi của triều Lê cũ. Nhưng không vì thế mà nhà Mạc không tổ chức triển khai dựng bai. Điều đó muốn nói lên nhà Mạc rất là tôn vinh khoa cử, tôn trọng khoa cử, từ đó tôn trọng luôn những người dân xuất thân từ khoa cử. Cũng trong năm này, Mạc Đăng Doanh còn cho sử chữa lại nhà Văn Miếu. Toàn thư chép rằng: “Họ Mạc sai Đông quân đô đốc phủ Tả đô đốc Khiêm quận công Mạc Định Khoa sửa lại nhà Văn Miếu”(9). Năm sau, để tỏ sự quan tâm đến việc học, tôn vinh Nho giáo và khoa cử, Mạc Đăng Doanh đã thân đến thăm nhà Thái học. Toàn thư chép: “Đinh Dậu năm thứ 5 (1537), Mạc Đại Chính thứ 8, ngày xuân tháng giêng, họ Mạc đến thăm nhà Thái học”(10).
Tuy nhiên việc học và thi tuyển của nhà Mạc hay nói một cách khác, ý thức đào tạo và giảng dạy một tầng lớp sĩ phu quan liêu mới, chỉ được tiến hành tốt vào những triều đại đầu của nhà Mạc. Càng về sau, dù nhà Mạc có nhiều nỗ lực nhưng cũng không đem lại kết quả bao nhiêu. Mặc dù nhà Mạc vẫn tổ chức triển khai đều đặn việc thi tuyển, cất nhắc và tuyển chọn những người dân đỗ đạt ra làm quan, nhưng việc thi tuyển đó chỉ là hình thức. Thi cử lập bai đá của nhà Mạc không hề là biểu lộ của sự việc thịnh trị của quyết sách phong kiến như thời Lê Thánh Tông trước đó, mà chỉ từ là quyết sách lôi kéo sĩ phu, một quyết sách đào tạo và giảng dạy quan liêu làm cơ sở cho cơ quan ban ngành của nhà Mạc.
Nhà Mạc không thiếu nhân tài, cũng không thiếu những người dân tận tâm với xã tắc nhà Mạc. Nhưng những vua cuối của nhà Mạc không sử dụng được. Chỉ xin lấy một ví dụ: Nhà Mạc rất có ý thức trong việc đào tạo và giảng dạy tầng lớp sĩ phu, rất là tôn vinh khoa cử, nhưng khi việc dựng bia đá bê trệ, quan đại thần Trần Thì Thầm dâng sớ đề xuất kiến nghị tiếp tục dựng bia đá để tỏ rõ việc tôn vinh khoa cử thì lại không tiến hành được. Lời văn trong bài sớ thật là hết lòng. Xin chép một đoạn ra đây:
“Quốc gia lấy nhân tài làm trọng mà cần nhân tài lấy khoa mục làm vinh. Nước Việt ta, từ khi dựng nước tới nay, thường yêu chuộng nhân tài và trang trọng khoa mục, những triều đại trước đó, mọi khi mở khoa thi xong, đều đem tên những vị trúng tuyển khắc vào bia đá dựng ở trong nhà Quốc học, lại ghi chép vào Quế lục (sách chép tên người thi đỗ) để lưu truyền tên tuổi lâu dài về sau. Đó là một phép tốt của vương quốc vậy. Đến bản triều ta, cũng theo điều cũ, phô diễn phép hay, niên hiệu Minh Đức thứ 3 (1529), sau khoa thi tuyển, khắc tên những vị trúng tuyển vào bia đá dựng ở cửa nhà Thái học. Phép hay chỉ thấy có một lần này thôi, mà cũng chưa tồn tại chép tên vào Quế lục.
Từ năm Đại Chính (1530-1540), Quảng Hoà (1541-1546) cho tới Vĩnh Định (1547), Cảnh Lịch (1548-1553) tuy là thời kỳ lắm việc mà vẫn thường thường mở khoa thi tuyển nhân tài. Nhưng hai thịnh điển kể trên cũng đều chưa tính tới.
Hiện nay đó là thời kỳ đáng nên Phục hồi thịnh điển ấy và sửa sang cho tốt đẹp thêm. Vậy xin chúa thượng ra lệnh cho những vị triều thần bàn định, khởi đầu từ trong năm này trở đi, mọi khi mở khoa thi xong, liền sai bộ Công tạo bia đá, khắc tên những vị trúng tuyển, những vị văn thần thì soạn bài ký ca tụng khắc luôn vào bia đó. Lại chiếu xét những khoa thi trước, khoa nào chưa tồn tại bia thì lập bia, hoặc không đủ sót thì điền bổ trợ update cho khá đầy đủ. Lại sai văn thần biên chép toàn bộ tên những người dân thi đỗ vào Quế tịch. Như vậy, không những là mỹ quan thuở nào, mà còn để đời sau xem xét. Những tên những vị khoa mục, sẽ lưu thơm tới ức nghìn vạn năm. Không phải chỉ là thịnh sự của những vị tấn thân, mà thực là một sự vinh hiển của vương quốc vậy. Văn thịnh vượng, thế đạo thịnh vượng, thiên hạ thịnh vượng. Hạ thần rất hân hạnh được đích thân trông thấy”(Lê triều thông sử).
Mạc Mậu Hợp rất đồng ý với lời văn trong bài sớ nhưng vẫn không tiến hành theo. Việc làm không triệt để của nhà Mạc đã dẫn đến tình trạng tầng lớp quan liêu mới không đủ làm cơ sở vững chãi cho nhà Mạc. Một số sĩ phu có danh vọng tuy xuất thân từ khoa cử của nhà Mạc, lại bỏ vào theo nhà Lê như Lương Hữu Khánh, hay có người từ quan về sống đời sống ẩn dật như Nguyễn Bỉnh Khiêm…Một số sĩ phu, quan lại theo nhà Mạc thì từ từ trở nên sa đoạ suy đồi. Đó là kết quả của những giải pháp cải cách không triệt để, nửa vời của nhà Mạc.
Nhưng có lẽ rằng một số trong những giải pháp cải cách có hiệu qa hơn hết của nhà Mạc là trong nghành nghề kinh tế tài chính, công thương nghiệp. Chính sách “trọng nông ức thương” của nhà Lê sơ đã phần nào hạn chế sự tăng trưởng của nền kinh tế thị trường tài chính công thương nghiệp: Sang thời Mạc, nền kinh tế thị trường tài chính nông nghiệp vẫn tăng trưởng, nhưng rõ ràng kinh tế tài chính công thương nghiệp không hề bị hạn chế như trước kia nữa. Phải chăng họ Mạc xuất thân từ dân chài miền biển, quen với lối sống trao đổi, quen với chợ búa mà có cái nhìn rộng mở hơn so với đại diện thay mặt thay mặt quân chủ Nho giáo của nhà Lê khi trước. Thời Mạc tiền đúc nhiều, chợ búa tăng trưởng, những đô thị được hình thành vào thời Mạc quá nhiều. Rõ ràng thương nghiệp thời Mạc rất tăng trưởng. Điều này sẽ không thể không tồn tại sự tác động trực tiếp của triều đình TW Mạc. Trước hết là về tiền tệ.
Xuất thân từ một tầng lớp luôn luôn phải trao đổi, ngày này phải mua gạo bán cá đổi chác những vật gia dụng khác. Họ Mạc coi đồng xu tiền là vật trao đổi thuận tiện nhất. Đương nhiên, họ Mạc đúc tiền còn tồn tại những mục tiêu khác ví như vốn để làm phát lương, chi dùng cho quân đội(11). Dù mục tiêu thế nào, thì cũng nổi lên một điều: Ở thời Mạc đồng xu tiền là rất thiết yếu. Chính vì vậy mà Mạc Đăng Dung lên ngôi năm trước đó, năm tiếp theo đã cho tổ chức triển khai đúc tiền. Đúc một lần không được, lại cho đúc tiếp đến khi thành công xuất sắc mới thôi. Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép như sau: “Năm Mậu Tý (1528)Mùa xuân, tháng giêng, bấy giờ Đăng Dung muốn đổi làm chính lệnh mới, bèn sai đúc tiền thông bảo theo phong cách tiền niên hiệu cũ, phần nhiều không thành.
Sau lại đúc thứ tiền pha kẽm và sắt, phát hành những xứ trong nước để thông dụng”.
Trong thời Mạc Đăng Dung đã đúc tiền nhiều lần và đúc nhiều loại tiền. Nhưng kết quả thu được qua khảo cứu về khảo cổ học đã cho toàn bộ chúng ta biết thời Mạc Đăng Dung có đúc những loại tiền như sau:
- Tiền Minh Đức thông bảo bằng đồng đúc
- Tiền Minh Đức thông bảo bằng kẽm
- Tiền Minh Đức nguyên bảo bằng sắt.
Rõ ràng chỉ riêng thời Mạc Đăng Dung đã đúc quá nhiều loại tiền. Sau thời hạn Đăng Dung, những triều vua Mạc đều phải có đúc tiền. Dưới đấy là một số trong những loại tiền đã lưu hành dưới triều Mạc mà khảo cổ học đã tìm thấy.
- Mạc Đăng Doanh: Sử không ghi chép về việc đúc tiền, tuy nhiên tiền mang niên hiệu Đại Chính (của Đăng Doanh) có tìm thấy, đúc bằng đồng đúc.
- Mạc Phúc Hải: Sử cũng không ghi chép về việc đúc tiền tuy nhiên cũng tìm thấy tiền thời Phúc Hải, đó là tiền Quảng Hoà thông bảo.
- Mạc Phúc Nguyên có 2 loại tiền: Vĩnh Định thông bảo và Vĩnh Định chí bảo
- Mạc Kính Cung: Có đúc 1 loại tiền là Càn Thống nguyên bảo.
Ngoài ra họ Mạc còn đúc một số trong những loại tiền khác nữa. Sách Phủ Biên tạp lục chép: “Họ Mạc đúc tiền gián nhỏ, có mấy chữ Thái Bình”, “An Pháp” (gọi là tiền gián), cũng vì thuyền chở mà chạy vào Thuận Hoá”.
Có 3 loại tiền gián:
- Thái Bình thánh bảo
- Thái Bình thông bảo
- An Pháp nguyên bảo.
Số lượng tiền đúc vào thời Mạc không phải lá ít. Tièn Mạc tìm thấy ở quá nhiều nơi với số liệu lớn. Rõ ràng là phải có tác động của kinh tế tài chính và vì mục tiêu kinh tế tài chính nhất là kinh tế tài chính công thương nghiệp. Nhiều tài iệu chứng tỏ rằng tiền Mạc được sử dụng làm phương tiện đi lại trao đổi. Nhièu việc mua và bán đổi chác đều dùng đồng xu tiền. Bia Sùng Khánh tự bi cho biết thêm thêm tu sửa lại một chiếc bia cũ hết 10 quan tiền(12). Mua một mẫu ruộng hết 30 quan tiền(13). Thời Mạc việc mua và bán ruộng đất và những món đồ thủ công gia dụng rất tăng trưởng. Chắc chắn đồng xu tiền cũng rất được sử dụng vào việc mua và bán đó. Chẳng hạn bà Phúc Tuy thái trưởng công chúa có ruộng thế nghiệp là 5 mẫu 5 sào ở xã Đốc Hành (Tiên Lãng-Hải Phòng Đất Cảng) đã bán lại cho dân trong xã lấy 120 lạng. Tiền Quốc công Mạc Kính Điển có 55 tại xã Thiên Bài (Hà Nam Ninh) vì không tiện cày cấy đã bán lại cho dân địa phương sử dụng, bà Lê Thị Quỳnh đã được phân ruộng là 10 mẫu lại mua 5 mẫu nữa…
Kinh tế hàng hoá tăng trưởng trên cơ sở những ngành nghề thủ công đặc biệt quan trọng tăng trưởng, nhất là nghề gốm. Buổi đầu nhà Mạc đặc biệt quan trọng để ý đến tình hình tăng trưởng kinh tế tài chính và bảo mật thông tin an ninh xã hội. Nhiều giải pháp của nhà Mạc phát hành có tác dụng thúc đẩy sự tăng trưởng của xã hội. Đại Việt sử ký toàn thư có chép một đoạn về tình hình xã hội Mạc vào năm Đại Chính đời Mạc Đăng Doanh như sau:
“Mạc có lệnh cấm những xứ trong ngoài người ta không được cầm giáo mác và binh khí hoành hành ở đường sá, ai trái thì cho pháp ty bắt. Từ đấy người marketing và người đi đường đều đi tay không, đêm hôm không tồn tại trộm cướp, trâu bò thả chăn không phải đem về, chỉ mỗi tháng trấn áp một lần, hoặc có sinh đẻ, cũng không biết là vật của nhà mình. Trong khoảng chừng vài năm, đường sá không nhặt của rơi, cổng ngoài không đóng, thường được mùa to, trong cõi tạm yên”(12).
Ngay vào quá trình cuối, dưới triều Mạc Mậu Hợp, nhà Mạc đã suy yếu lắm, nhưng tình hình kinh tế tài chính công thương nghiệp vẫn rất tăng trưởng. Có thể nói thế kỷ 16 (tức thế kỷ nhà Mạc) là thế kỷ tăng trưởng kinh tế tài chính hàng hoá-công thương nghiệp. Các nghề thủ công nghiệp thuộc quyền quản trị và vận hành của nhà nước như nghề đúc tiền, đóng thuyền, sản xuất súng, xây dựng được tăng trưởng mở rộng. Trong dân gian những nghề thủ công truyền thống cũng tiếp tục tăng trưởng và phổ cập thoáng đãng. Hầu như làng nào thì cũng luôn có thể có những lò rèn, phường mộc, phường xây dựng, nghề làm đá…
Dưới đây xin trình diễn thêm về nghề gốm thời Mạc, một nghề thủ công truyền thống của ta. Gốm Mạc có một vai trò lớn trong đời sống xã hội của nhân dân. Bên cạnh nhiều đồ gốm gia dụng, thời Mạc còn sản xuất được nhiều đồ gốm quý giá nổi tiếng như những loại chân đèn, lư hương, những thành phầm dùng vào việc thờ cúng ở những đền chùa. Khác với đồ gốm của những thời trước, gốm thời Mạc thường có khắc tên người sản xuất, nơi sản xuất, sản xuất cho ai và để làm gì. Điều này chứng tỏ vai trò thành viên thời này được tôn trọng. Người thợ tự do sản xuất và marketing không tồn tại quy định và không cho nào cả. Cùng với việc tăng trưởng của kinh tế tài chính hàng hoá, đồ gốm thời này được sản xuất rộng tự do, trong nhiều vùng, đặc biệt quan trọng ở vùng Thành Phố Hải Dương, Nam Sách, Vĩnh Bảo… Quê hương của nhà Mạc là nơi có nhiều lò gốm nổi tiếng. Gốm Mạc trở thành một thứ hàng hoá marketing rộng tự do khắp mọi nơi, nhiều đồ gốm quý, thời kỳ này được xuất khẩu sang những nước như Philippin, Inđônêxia, Nhật Bản…
Sự tăng trưởng của kinh tế tài chính hàng hoá-công thương nghiệp đã dẫn đến việc hình thành những TT marketing, chợ búa và cao hơn nữa cả là những đô thị Ra đời. Việc mở rộng marketing, một phần do nhu yếu của xã hội, một phần khác do sự khuyến khích của triều đình. Chẳng hạn việc mở cầu, dựng chợ ở khu vực bến Nguyễn thuộc xã Phúc Hải, huyện Ngự Thiện (Hưng Hà-Thái Bình) vào năm Đại Chính thứ hai (1531danh định do vua Mạc Đăng Doanh ban sắc chỉ xây dựng)(15). Tấm bia Khê cốc kiều bi ở Thanh Hà (Hưng Yên) có ghi lại việc đi lại marketing khá sôi động vào thời Mạc: “Cảnh vật bốn mùa xanh tươi, vó ngựa dồn dập trên đường, từ việc nông tang đến khách buôn đi lại rất thuận tiện”.
Buôn bán và trao đổi tăng trưởng dẫn đến việc hình thành những TT đô thị sầm uất, ngoài Thăng Long đến quá trình Mạc đang trở thành Kẻ Chợ, còn thấy có nhiều đô thị khá sầm uất như Phố Hiến, Hưng Hoá, Lạng Sơn, Kỳ Lừa… đếu hình thành và tăng trưởng vào thời Mạc.
Như đã biết, vào thời điểm cuối nhà Mạc (nửa cuối) triều đình TW Mạc rất suy yếu, thế nhưng kinh tế tài chính hàng hoá-thương nghiệp vẫn rất tăng trưởng, thậm chí còn còn rực rỡ hơn những quá trình trước thật nhiều. Giải thích yếu tố này thế nào?
Ta thấy rõ nhà Mạc khi thay thế nhà Lê, vẫn không thay đổi cỗ máy cai trị TW tập quyền của nhà Lê. Đối với những vùng xa xôi, nhà Mạc đều cử những người dân tin cậy đến quản trị và vận hành. Ví như cử Tiến sĩ khoa Bính Tuất (1523) Nguyễn Khắc Cần làm Giám sát ngự sử đạo Thanh Hoa, hoặc cử Tiến sĩ khoa Nhâm Thìn (1532) Nguyễn Đồng Diễn làm Giám sát ngự sử đạo Quảng Nam. Tuy nhiên, trong thực tiễn nhà Mạc chỉ trấn áp được những địa phương từ Ninh Bình trở ra. Ngay sau này trong những vùng đất đai nhà Mạc trấn áp, cũng chỉ nắm ở những TT đông dân còn những vùng dân cư thưa thớt hoặc những địa phương xa xôi, sự trấn áp thật là lỏng lẻo.
Ảnh hưởng của nhà Mạc đậm nhất là vùng Thăng Long và xứ Thành Phố Hải Dương. Các vùng khác rất ít tiếp xúc với cơ quan ban ngành TW. Một ví dụ để chứng tỏ cho điều này: một số trong những bia đá được dựng ở Hà Nam Ninh, Vĩnh Phú, Hà Sơn Bình khi sử dụng niên hiệu vua Mạc, không biết niên hiệu này đã được thay đổi bằng một niên hiệu mới. Ví dụ niên hiệu Quảng Hoà có 8 năm (1554-1561), từ thời gian năm 1562 trở đi thuộc niên hiệu Thuần Phúc. Thế nhưng trên bia Hậu thần từ vũ bi ký ở huyện Đan Phượng, ngoài thành phố Tp Hà Nội Thủ Đô lại ghi năm Quang Bảng thứ 9 (1562)(16), hoặc bia trùng tu Thanh Quang tự ở huyện Trực Ninh (Hà Nam Ninh) lại ghi năm Quang Bảo thứ 10 (1563)(17). Niên hiệu Hưng Trị có 3 năm (1588-1590), trong lúc đó bia tân tạo Ngọc hoàng chư Phật ở huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phú) lại ghi năm Hưng Trị thứ 4 (1591)(18). Việc nhà vua đã phát hành niên hiệu mới, mà một số trong những trường hợp vẫn ghi niên hiệu cũ ở trên bia là rất ít thấy. Trừ những trường hợp đặc biệt quan trọng(19) còn thì chưa thấy ở những triều đại khác. Rõ ràng những trường hợp ở thời Mạc không phải là khước từ niên hiệu mới, hoặc có biết nhưng quen dùng niên hiệu cũ mà không sợ vào điều huý kỵ. Nó chứng tỏ sự ràng buộc giữa địa phương và triều đình TW khônng ngặt nghèo, người dân không chịu sự ép buộc quá khắt khe của triều đình. Nhưng hình trang trí trên bia còn chứng tỏ nhà Mạc không chủ trương duy nhất uy thế vương quyền. Thời Mạc, những vua Mạc không áp đặt quyền thế và lại để tự do đi lại, tự do marketing, tự do sản xuất.
Đây là một chủ trương của nhà Mạc hay là yếu tố bất lực của nhà Mạc? việc này trọn vẹn có thể còn phải bàn thêm, nhất là còn phải có thêm nhiều tư liệu mới. Nhưng rõ ràng nó dẫn đến một điều: Chính quyền Trung ương không nắm được những địa phương trên mọi mặt (trừ quân sự chiến lược) sẽ bị mất nền tảng cơ sở xã hội và khi người nắm quyền bính bất tài, ăn chơi xa xỉ thì triều đình sẽ suy yếu ngay. Mặt khác, những tầng lớp xã hội được tự do đã thúc đẩy nền kinh tế thị trường tài chính xã hội tăng trưởng lên nhanh gọn về mọi mặt. Đó đó là Nhà nước Mạc thì suy yếu mà nền kinh tế thị trường tài chính giang sơn lại vẫn tăng trưởng. Nó chứng tỏ rằng nhà Mạc có ý định cải cách và có vận dụng một số trong những giải pháp cải cách nhưng không thu được kết quả.
Chú thích
Đặng Kim Ngọc
Nguồn: homacvietnam
Reply
5
0
Chia sẻ
– Một số Keywords tìm kiếm nhiều : ” Review Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Down Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì “.
Thảo Luận vướng mắc về Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì
Bạn trọn vẹn có thể để lại Comments nếu gặp yếu tố chưa hiểu nhé.
#Sau #khi #lên #cầm #quyền #nhà #Mạc #đã #thi #hành #những #chính #sách #gì Sau khi lên cầm quyền nhà Mạc đã thi hành những quyết sách gì
Bình luận gần đây