Mẹo Tàn dư của những chính sách cai trị của thực dân Pháp đối với Việt Nam hiện nay Mới nhất

Kinh Nghiệm về Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ Chi Tiết

Cập Nhật: 2022-03-26 07:09:15,Bạn Cần kiến thức và kỹ năng về Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ. You trọn vẹn có thể lại Báo lỗi ở cuối bài để Ad đc tương hỗ.

Loạt bài
Lịch sử Việt Nam

Thời tiền sử

Tóm lược đại ý quan trọng trong bài

• Thế chiến thứ nhất
• Thế chiến thứ hai
• Các khuynh hướng chính trị
• Các trào lưu chống Pháp
• Giáo dục đào tạo
• Văn hóa và giáo dục

Hồng Bàng

An Dương Vương

Bắc thuộc lần I (207 TCN – 40)
   Nhà Triệu (207 – 111 TCN)
Hai Bà Trưng (40 – 43)
Bắc thuộc lần II (43 – 541)
   Khởi nghĩa Bà Triệu
Nhà Tiền Lý và Triệu Việt Vương (541 – 602)
Bắc thuộc lần III (602 – 905)
   Mai Hắc Đế
   Phùng Hưng
Tự chủ (905 – 938)
   Họ Khúc
   Dương Đình Nghệ
   Kiều Công Tiễn
Nhà Ngô (938 – 967)
   Loạn 12 sứ quân
Nhà Đinh (968 – 980)
Nhà Tiền Lê (980 – 1009)
Nhà Lý (1009 – 1225)
Nhà Trần (1225 – 1400)
Nhà Hồ (1400 – 1407)
Bắc thuộc lần IV (1407 – 1427)
   Nhà Hậu Trần
   Khởi nghĩa Lam Sơn

Nhà Hậu Lê
   Nhà Lê sơ (1428 – 1527)
   Lê
   trung
   hưng
(1533 – 1789)
Nhà Mạc (1527 – 1592)
Trịnh–Nguyễn
phân tranh
Nhà Tây Sơn (1778 – 1802)
Nhà Nguyễn (1802 – 1945)
   Pháp thuộc (1887 – 1945)
   Đế quốc Việt Nam (1945)
Chiến tranh Đông Dương (1945 – 1975)
   Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
   Quốc gia Việt Nam
   Việt Nam Cộng hòa
   Cộng hòa Miền Nam Việt Nam
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (từ 1976)

Xem thêm

• Vua Việt Nam
• Nguyên thủ Việt Nam
• Các vương quốc cổ
• Niên biểu lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam

sửa

Thực dân Pháp là một quá trình trong lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam kéo dãn 61 năm, khởi đầu từ 1884 khi Pháp ép triều đình Huế kí Hòa ước Giáp Thân cho tới 1945 khi Pháp mất quyền cai trị ở Đông Dương. Tuy nhiên, nhiều tài liệu khác nhận định rằng thời kỳ Thực dân Pháp nên phải tính từ thời gian năm 1867 (tức là kéo dãn gần 80 năm), khi Nam Kỳ Lục tỉnh bị nhà Nguyễn cắt nhượng cho Pháp, trở thành lãnh thổ thứ nhất Pháp chiếm hữu được trong quy trình Pháp xâm lược Đại Nam.

Trong thời kỳ này, Pháp thôn tính Việt Nam, Campuchia và Lào. Mất độc lập, Việt Nam bị chia cắt thành 3 xứ riêng không tương quan gì đến nhau với ba cơ cấu tổ chức triển khai hành chính riêng: xứ thuộc địa Nam Kỳ và hai xứ bảo lãnh Bắc và Trung Kỳ. Cao Miên (Campuchia), Ai Lao cũng chịu sự cai trị của Pháp, và nhượng địa Quảng Châu Trung Quốc Loan tiếp theo bị gom vào Liên bang Đông Dương.

Tháng 9 năm 1945, Pháp đem quân trở lại Việt Nam. Tuy người Pháp đã thừa nhận Việt Nam là nước tự do trong Liên bang Đông Dương thuộc Liên hiệp Pháp nhưng cuộc chiến tranh Đông Dương vẫn bùng nổ và Pháp đã thất bại sau 9 năm cuộc chiến tranh. Pháp buộc phải công nhận nền độc lập của Việt Nam (cũng như Lào và Campuchia), chính thức chấm hết thời kỳ Thực dân Pháp, đồng thời kéo theo sự sụp đổ khối mạng lưới hệ thống thuộc địa của Pháp và những nước thực dân khác trên khắp toàn thế giới vào thập niên 1950 – 1960.

Bài rõ ràng: Phong trào Cần Vương

Hòa ước Giáp Thân (1884), ký kết giữa nhà Nguyễn và Pháp, mở đầu thời Pháp thuộc trọn vẹn của Việt Nam.

Dù đã đầu hàng Pháp sau hòa ước này, nội bộ triều đình nhà Nguyễn vẫn phân hóa thành 2 phe rõ rệt – phe chủ chiến và phe chủ hòa. Phe chủ chiến nhất quyết không khuất phục thực dân Pháp, muốn giữ vững nền độc lập của giang sơn. Còn phe chủ hòa sẵn sàng quy thuận và hợp tác với Pháp để tránh tiếp tục cuộc chiến tranh sau thuở nào hạn dài xung đột với Pháp. Đứng đầu phe chủ chiến là đại thần Tôn Thất Thuyết, Thượng thư Bộ binh, sở hữu Quân đội nhà Nguyễn trong tay và là nhân vật quan trọng nhất trong Hội đồng phụ chính.

Tôn Thất Thuyết kêu gọi số quân còn sót lại ở những địa phương triệu tập về Huế, bí mật tổ chức triển khai phản công. Biết được tình hình, ngày 27 tháng 6 năm 1885, tướng De Courcy (Tổng chỉ huy Quân đội viễn chinh Pháp vùng Viễn Đông vừa mới được cử sang) đem quân vào trực tiếp Huế nhằm mục tiêu loại trừ phe chủ chiến, dự tính bắt Tôn Thất Thuyết. Biết trước thủ đoạn của Pháp, nên tuy nhiên việc sẵn sàng chưa thật khá đầy đủ, đêm ngày 5 tháng 7 năm 1884, Tôn Thất Thuyết vẫn nổ súng trước nhằm mục tiêu giành thế dữ thế chủ động cho cuộc tiến công. Đến sáng, quân Pháp phản công, lấn chiếm thành Huế, đốt phá dinh thự, cướp bóc của cải và tàn sát nhiều nhân dân Việt Nam trên đường tiến quân. Do đó từ đấy về sau, thường niên nhân dân Huế đã lấy ngày 23 tháng 5 Âm lịch làm ngày giỗ chung.[1]

Không chỉ hàng nghìn người bị giết hại mà kinh thành Huế còn bị cướp đi phần lớn những tài sản quý báu nhất. Quân Pháp chiếm hữu được một số trong những lớn của cải mà triều đình còn chưa kịp chuyển đi, gồm 2,6 tấn vàng và 30 tấn bạc, trong số này chỉ có một phần rất nhỏ sau này được hoàn trả cho triều đình Huế. Còn lại, số 700.000 lạng bạc phải được 5 lính Pháp đóng hòm trong 5 ngày mới xong và chở về Pháp.[2]

Linh mục Père Siefert, nhân chứng sự kiện này đã ghi lại: “Kho tàng trong hoàng cung đã mất đi gần 24 triệu quan vàng và bạc… Cuộc cướp cạn ấy kéo dãn trong 2 tháng còn gây tăm tiếng hơn cuộc cướp phá Cung điện Mùa Hè của Thanh Đế ở Bắc Kinh”. Cũng theo Père Siefert, khi so sánh với bảng kiểm kê tài sản của hoàng gia, thì quân Pháp đã cướp “228 viên kim cương, 266 món nữ trang có nạm kim cương, hạt trai, hạt ngọc, 271 đồ bằng vàng trong cung của bà Từ Dũ. Tại những tôn miếu thờ những vua… thì hầu hết những thứ trọn vẹn có thể mang đi… đều bị cướp” [3]

Quốc Sử quán triều Nguyễn ghi: riêng tại Phủ Nội vụ tại tầng dưới cất giữ 91.424 thỏi bạc đỉnh 10 lạng, 78.960 thỏi bạc đỉnh 1 lượng; tầng trên cất giữ khoảng chừng 500 lạng vàng, khoảng chừng 700.000 lạng bạc; kho gần cửa Thọ Chỉ cất giữ 898 lạng vàng, 3.400 lạng bạc. Toàn bộ số vàng bạc này đã biết thành Pháp chiếm. Tướng De Courcy, chỉ huy cuộc tiến công vào kinh đô Huế, ngày 24 tháng 7 năm 1885 đã gửi cho chính phủ nước nhà Pháp một bức điện với nội dung sau: “Trị giá phỏng chừng những quý vật bằng vàng hay bằng bạc dấu kỹ trong những hầm kín là 9 triệu quan. Đã mày mò thêm nhiều ấn tín và kim sách đáng giá bạc triệu. Xúc tiến rất trở ngại việc triệu tập những kho tàng mỹ thuật. Cần cử sang đây một chiếc tàu cùng thật nhiều nhân viên cấp dưới thành thạo để mang về mọi thứ cùng với kho tàng”. Ngoài ra, trong quy trình quân Pháp truy đuổi Tôn Thất Thuyết từ thời gian tháng 7 năm 1885, đã thu giữ ở tỉnh Quảng Trị 34 hòm bạc chứa 36.557 tiền bạc và 6 hòm bạc chứa 196 thỏi bạc, mỗi thỏi 10 lạng và 18.696 tiền bạc[3].

 

Phụ chính đại thần Tôn Thất Thuyết (1839 – 1913)

Sáng mùng 5 tháng 7, Tôn Thất Thuyết đã đưa vua Hàm Nghi rời kinh đô Huế chạy ra sơn phòng Tân Sở (Quảng Trị). Ngày 13 tháng 7 năm 1885, Tôn Thất Thuyết lấy danh nghĩa vua Hàm Nghi, đã hạ Phong trào Cần Vương lần thứ nhất. Để tránh sự truy lùng gắt gao của quân Pháp, Tôn Thất Thuyết lại đưa Hàm Nghi vượt qua đất Lào đến sơn phòng Ấu Sơn (Hương Khê, thành phố Hà Tĩnh). Tại đây, Hàm Nghi lại xuống Phong trào Cần Vương lần hai ngày 20 tháng 9 năm 1885. Hai tờ chiếu này triệu tập tố cáo thủ đoạn xâm lược Việt Nam của Thực dân Pháp, đồng thời lôi kéo sĩ phu, văn thân và nhân dân toàn nước đứng lên kháng chiến giúp nhà vua bảo vệ quê nhà giang sơn Việt Nam.

Phong trào Cần Vương bùng nổ. Hưởng ứng chiếu Cần Vương, nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của những sĩ phu, văn thân yêu nước, đã đứng lên chống Pháp:

• Nghĩa hội Quảng Nam của Nguyễn Duy Hiệu
• Khởi nghĩa Hương Khê (1885–1896) của Phan Đình Phùng, Cao Thắng ở Hương Khê, thành phố Hà Tĩnh.
• Khởi nghĩa của Nguyễn Xuân Ôn ở Nghệ An
• Khởi nghĩa Ba Đình (1886–1887) của Đinh Công Tráng, Phạm Bành ở Nga Sơn, Thanh Hóa.
• Khởi nghĩa của Mai Xuân Thưởng ở Bình Định.
• Khởi nghĩa của Lê Thành Phương ở Phú Yên (1885–1887).
• Khởi nghĩa Hùng Lĩnh (1886–1892) của Tống Duy Tân ở Bá Thước và Quảng Xương, Thanh Hóa.
• Khởi nghĩa Bãi Sậy (1883–1892) của Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên
• Phong trào kháng chiến ở Thái Bình – Tỉnh Nam Định của Tạ Hiện và Phạm Huy Quang.
• Khởi nghĩa Hưng Hóa của Nguyễn Quang Bích ở Phú Thọ và Yên Bái.
• Khởi nghĩa Thanh Sơn (1885–1892) của Đốc Ngữ (Nguyễn Đức Ngữ) ở Hòa Bình.
• Khởi nghĩa của Trịnh Phong ở Khánh Hòa (1885–1886).
• Khởi nghĩa của Lê Trực và Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình.
• Khởi nghĩa của Hoàng Đình Kinh ở vùng Lạng Sơn, Bắc Giang.
• Khởi nghĩa của Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân ở Tỉnh Quảng Ngãi.
• Khởi nghĩa của Trương Đình Hội, Nguyễn Tự Như ở Quảng Trị.

Pháp gây sức ép buộc hoàng tộc nhà Nguyễn phải gửi thư khuyên Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết đầu hàng, tuy nhiên Tôn Thất Thuyết vẫn tuyên bố: “Về Huế là tự mình đưa chân vào cho ngục thất, mà người cầm chìa khóa là quân Pháp. Thừa nhận Hiệp ước 1884 là dâng nước Nam cho kẻ địch. Đành rằng hòa bình là quý, nhưng không lo sợ ngại Phục hồi thì sẽ mang tiếng là bỏ giang sơn mà tiền triều dày công kiến thiết xây dựng, và còn tồn tại tội với hậu thế”.[4]

Tối ngày 30 tháng 10 năm 1888, vua Hàm Nghi bị người Pháp bắt trong lúc mọi người đang ngủ say. Bắt được vua Hàm Nghi Thực dân Pháp ra sức dụ dỗ thuyết phục, mua chuộc nhà vua trẻ cộng tác với chúng nhưng vua Hàm Nghi đã từ chối quyết liệt. Không mua chuộc được vua Hàm Nghi, Thực dân Pháp quyết định hành động đày vua Hàm Nghi tới Algeria, một thuộc địa của Pháp ở Bắc Phi. Quân Pháp cũng đưa Đồng Khánh lên ngôi. Đồng Khánh là một người ốm yếu lại hiền lành, không đủ can đảm chống Pháp, người Pháp chèn ép thế nào thì cũng nghe theo nên rất lấy được lòng người Pháp[5]. Dưới danh nghĩa của Đồng Khánh, Pháp lập ra một triều đình mới có tính bù nhìn, Pháp chỉ giữ lại những quan lại sở hữu thái độ thần phục và hòa hoãn, không đủ can đảm gây xích mích với những người Pháp.

Tác giả Philippe Devillers [6], ghi nhận truyền thông tại Pháp, quá trình này, trình làng với dư luận Pháp, và dư luận toàn thế giới, về những quyết sách tại Việt Nam nói riêng, và Đông Dương nói chung, theo “thiên chức vừa giải phóng vừa khai hóa văn minh”.[6] Một khi đã hòa nhập vào Pháp thì không nước nào có nguyên do tách ra, vì độc lập sẽ làm họ rơi vào tình trạng lỗi thời.[6] Tuy nhiên, cũng theo Devillers, trong khuôn khổ của thiên chức giải phóng này, Pháp chưa lúc nào đưa ra yếu tố quyết sách tự trị hoặc quyền tự quyết chính trị cho những người dân Việt.[6]

Các cuộc khởi nghĩa chống Pháp vẫn tiếp tục. Tuy nhiên, Phong trào Cần Vương suy yếu dần; từng cuộc khởi nghĩa lần lượt bị tiêu diệt. Từ thời gian ở thời gian cuối năm 1895 đầu 1896, khi khởi nghĩa Hương Khê của Phan Đình Phùng thất bại, trào lưu Cần Vương coi như chấm hết. Đến đây thì Pháp đã dập tắt những cuộc đấu tranh phản kháng của người Việt, chính thức bắt tay vào quy trình khai thác thuộc địa tại Việt Nam.

Thế chiến thứ nhất

Bài rõ ràng: [[:Việt Nam trong Chiến tranh thế giới thứ nhất]]

 

Lính Việt Nam tham chiến trong trận sông Marne lần thứ hai năm 1918.

Khi xộc vào Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất, Pháp động viên hàng vạn thanh niên người Việt gia nhập quân đội rồi đưa họ sang tham chiến ở châu Âu, dẫn đến nhiều cuộc nổi loạn khắp Nam Kỳ. Có đến 50.000 binh lính và 50.000 lao công người Việt, bị cưỡng chế kéo khỏi những làng mạc, được đưa sang châu Âu chiến đấu cho Pháp trong cuộc chiến tranh. Họ phải chiến đấu tại những nơi xa xôi lạ lẫm, hàng nghìn lính người Việt đã chết trên biển khơi vì tàu bị bắn chìm, hàng nghìn lính khác đã tử trận ở Somme và Picardy, gần bờ biển Bỉ và thật nhiều nữa quyết tử ở mặt trận Trung Đông đẫm máu. Hơn 30.000 người Việt đã chết trong cuộc xung đột và 60.000 bị thương.

Nguyễn Ái Quốc đã châm biếm việc này như sau:[7]

“

Trước năm 1914, họ (lính thuộc địa) chỉ là những tên người da đen dơ bẩn, những tên “Annamít” (từ của Pháp gọi người Việt mang ý miệt thị) dơ bẩn, giỏi lắm thì cũng chỉ biết kéo xe tay và ăn đòn của những quan cai trị nhà ta. Ấy thế mà trận cuộc chiến tranh vui tươi vừa bùng nổ, thì lập tức họ trở thành những đứa “con yêu”, những người dân “bạn hiền” của những quan cai trị phụ mẫu nhân hậu, thậm chí còn của tất cả những quan toàn quyền lớn, toàn quyền bé nữa.

Nhưng họ đã phải trả bằng một giá khá đắt cho vinh dự đột ngột ấy, vì để bảo vệ cho cái công lý và tự do mà chính họ không được thừa hưởng 1 tí nào, họ đã phải đột ngột xa lìa vợ con, rời bỏ mảnh ruộng hoặc đàn cừu của mình, để vượt đại dương, đi phơi thây trên những bãi mặt trận châu Âu. Trong lúc vượt biển, nhiều người bản xứ, sau khoản thời hạn được mời tận mắt tận mắt chứng kiến cảnh kỳ diệu của trò màn biểu diễn khoa học về phóng ngư lôi, đã được xuống tận đáy biển để bảo vệ tổ quốc của những loài thủy quái. Một số khác đã bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng vùng Balkan, lúc chết còn tự hỏi phải chăng “nước mẹ” Pháp muốn chiếm ngôi nguyên phi trong cung cấm vua Thổ, chả thế sao lại đem nướng họ ở những miền xa xôi ấy?…

Cuối cùng, ở hậu phương, những người dân làm kiệt sức trong những xưởng thuốc súng ghê tởm, tuy không phải hít hơi ngạt của bọn “bôsơ” (lính Đức), nhưng lại nhiễm phải những luồng khí độc đỏ ối của người Pháp; đằng nào thì cũng thế thôi, vì những kẻ khốn khổ ấy đã và đang khạc ra từng miếng phổi, chẳng khác gì đã hít phải hơi ngạt vậy.

Tổng cộng có 700.000 người bản xứ đã đặt chân lên đất Pháp; và trong số ấy, 80.000 người không lúc nào còn trông thấy mặt trời trên quê nhà giang sơn mình nữa!

”

Nhiều binh sĩ người Việt tìm cách chống lại việc bắt lính của Pháp bằng việc bỏ trốn hoặc chống lệnh. Có những cuộc nổi dậy chống thực dân nhưng bị dập tắt. Tháng 5, năm 1916, vua Duy Tân, lúc đó 16 tuổi, xuất cung tham gia cuộc nổi dậy do Thái Phiên và Trần Cao Vân tổ chức triển khai.[8] Người Pháp được mật báo kế hoạch nổi dậy nên đã bắt giam và xử chém những người dân lãnh đạo cuộc nổi dậy.[9] Vua Duy Tân bị truất ngôi và bị đày ra hòn đảo Réunion ở Ấn Độ Dương.[10] 30 tháng 8 năm 1917, khởi nghĩa Thái Nguyên, do Đội Cấn đứng vị trí số 1, khởi phát.[11] Khoảng 120 lính cai ngục, hơn 200 tù nhân, 300 dân đã nổi dậy.[12] Đến tháng 3 năm 1918, quân Pháp mới trọn vẹn khống chế cuộc khởi nghĩa này, với giải pháp bắt giữ thân nhân của quân khởi nghĩa.[12] Đội Cấn được cho là đã tự vẫn, một số trong những người dân bị tóm gọn bị phán quyết tử hình, những người dân khác bị phán quyết và đày ra Côn Đảo.[13]

Nhân dân Việt Nam còn bị buộc phải chịu thêm nhiều sưu thuế nặng nề để tài trợ nỗ lực cuộc chiến tranh của Pháp. Việt Nam đã phải góp phần 184 triệu đồng bạc dưới hình thức vay nợ và 336.000 tấn lương thực. Những gánh nặng này cùng những trở ngại gây ra bởi tai ương vạn vật thiên nhiên đã tạo ra nạn đói từ thời gian năm 1914 đến 1917.

Tuy nhiên, đến ngay trước Chiến tranh toàn thế giới thứ hai, Việt Nam cùng những nước còn sót lại trong Đông Dương, là một trong những khu vực xuất khẩu nhiều gạo và cao su đặc nhất toàn thế giới, mỗi năm 1.500.000 tấn gạo và 60.000 tấn cao su đặc.[14]

Thế chiến thứ hai

Bài rõ ràng: [[:Việt Nam trong Chiến tranh thế giới thứ hai]]

Người Việt tham chiến tại Pháp

 

Lính thợ Việt Nam tại Pháp.

Năm 1939, khi Chiến tranh toàn thế giới thứ hai nổ ra, Pháp cũng luôn có thể có kế hoạch kêu gọi thanh niên người Việt đưa sang Pháp tham chiến. Pháp đã cưỡng bức khoảng chừng 20.000 thanh niên Việt Nam sang Pháp nhằm mục tiêu thay thế công nhân trong những xưởng sản xuất vũ khí phải ra trận chống phát xít Đức.

Sau khi Pháp thất bại quá nhanh trong trận chiến nước Pháp, những người dân Việt này bị hiểu nhầm là lính đánh thuê nên họ đã biết thành quân đội Đức Quốc xã hành hạ và bị những ông chủ Pháp bóc lột thậm tệ. Những lính thợ Việt Nam đã phải sống một môi trường sống đời thường đày ải, bi thảm trên đất Pháp dưới sự thống trị của quân phát xít Đức Quốc xã. Những công binh Việt Nam không được trả lương bổng, mà còn bị kẹt tại Pháp trong 12 năm trời, không được về nước[15].

Đế quốc Nhật Bản tiến vào Đông Dương

 

Binh lính Đế quốc Nhật Bản hành quân trên đường phố Sài Gòn.

Ngày 30 tháng 8 năm 1940 đại sứ Pháp tại Tokyo là Arsène Henry trước đè nén của Đế quốc Nhật Bản trong Chiến tranh toàn thế giới thứ hai thỏa thuận hợp tác cho lực lượng 6.000 quân đội của Đế quốc Nhật Bản tiến vào Đông Dương với Đk Nhật Bản phải tôn trọng độc lập của Pháp. Cuộc điều đình chưa kết thúc vì Nhật đòi tăng quân số lên 25.000 lính nhưng vì thấy Pháp cố trì hoãn, Nhật Bản đơn phương dưới sự chỉ huy của tướng Nakamura Akihito tiến quân từ Trung Hoa qua biên giới Bắc Kỳ ngày 22 Tháng Chín và chiếm lấy Lạng Sơn ngày 24 Tháng Chín. Hai bên giao tranh đến ngày hôm sau, chính phủ nước nhà Pháp chính thức đồng ý mọi yêu sách, việc chiếm đóng cùng giao quyền điều hành quản lý những địa thế căn cứ quân sự chiến lược cho quân đội Nhật và ngược lại, hai bên sẽ ngừng chiến.[16]

Năm 1941, khi chiến cuộc càng quyết liệt giữa phe Đồng minh và phe Trục, chính phủ nước nhà Vichy mở thêm hải cảng Cam Ranh và Sài Gòn cho quân đội Nhật Bản sử dụng. Ngày 8 tháng 12 năm 1941, trong lúc Đông Dương phải ký với Đế quốc Nhật Bản một thỏa hiệp phòng thủ chung, thì tổ chức triển khai lưu vong Pháp quốc Tự do tuyên bố ở trong tình trạng cuộc chiến tranh với Đế quốc Nhật Bản sau ngày Đế quốc Nhật Bản tiến công vào Trân Châu Cảng, bác bỏ mọi nhượng bộ đã được ký kết với Nhật Bản.[17]

Ngày 8 tháng 12 năm 1943, Ủy ban Giải phóng Quốc gia Pháp (CFLN) công bố thông cáo về Đông Dương, nhắc lại tuyên bố vào 8 tháng 12 năm 1941, và phát hành quy định mới, mở rộng quyền tự do của những nước trong Liên bang, người Đông Dương trọn vẹn có thể giữ bất kể chức vụ nào của Nhà nước, đồng thời cải cách quyết sách hải quan và thuế khóa tự trị.[18] Tuy nhiên, ở Đông Dương, nhà nước Vichy của đô đốc Decoux vẫn không thay đổi mọi cơ cấu tổ chức triển khai cai trị của Pháp.[19]

Tháng 8 năm 1944, Decoux công bố và thực thi một luật đạo bí mật ban cho ông những quyền hạn đặc biệt quan trọng trong trường hợp mất liên lạc với chính phủ nước nhà Vichy tại Pháp. Ngày 30 tháng 8 năm 1944, ông gửi một bức điện cho hính phủ Vichy với nội dung khuyến nghị tránh những hành vi chống Đế quốc Nhật Bản tại Đông Dương.[20]

Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Đế quốc Nhật Bản lật đổ Pháp trên toàn bộ Liên bang Đông Dương vì nhận thấy quân đội Liên bang Đông Dương thuộc Pháp đang sẵn sàng chống Đế quốc Nhật Bản sau khoản thời hạn Đồng Minh đổ xô vào Đông Dương.[21] Ngày 9 tháng 3 năm 1945, tại Sài Gòn, đại sứ Nhật Matsumoto Shunichi trao cho Đô đốc Decoux một tối hậu thư, đòi đặt quân đội Pháp dưới quyền của một bộ chỉ huy hỗn hợp Nhật – Pháp, để tiến hành thỏa thuận hợp tác phòng thủ chung ngày 8 tháng 12 năm 1941. Decoux đã khước từ. Trong vòng 48 giờ, từ Đô đốc Decoux đến những viên chức Pháp thấp nhất đều bị tước quyền hành và bỏ tù hoặc bị triệu tập lại.[22] Đế quốc Nhật Bản thay Pháp điều hành quản lý hành chính Việt Nam, và Đông Dương, từ thời gian ngày 10 tháng 3 năm 1945.[23]

Bài rõ ràng: [[:Hành chính Việt Nam thời Thực dân Pháp]]

Trước năm 1887, Bắc Kỳ – Trung Kỳ là xứ bảo lãnh còn Nam Kỳ là thuộc địa của Pháp. Năm 1887, theo đề xuất kiến nghị của Bộ Hải quân và Thuộc địa và Bộ Ngoại giao, Tổng thống Cộng hòa Pháp xây dựng Liên bang Đông Dương, đứng đầu là Toàn quyền Đông Dương do Tổng thống Pháp chỉ định. Toàn quyền Đông Dương “là người được ủy nhiệm thi hành quyền lực tối cao của nước Cộng hoà Pháp tại Đông Dương” chỉ huy những viên chức đứng đầu 3 kỳ tại Việt Nam, Lào, Cao Miên thuộc Liên bang Đông Dương.[24] Hệ thống cơ quan ban ngành ở Việt Nam được phân thành 3 kì độc lập: Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ. Đứng đầu khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành Bắc Kỳ là Thống sứ Bắc Kỳ; Trung Kỳ là Khâm sứ Trung Kỳ; Nam Kì là Thống đốc Nam Kì.[24]

Có những cơ quan trình độ tiến hành hiệu suất cao quản trị và vận hành nhà nước ở những nghành rất khác nhau như: Nha Nông – Lâm và Thương mại Đông Dương, Nha Địa lí Đông Dương, Tổng Thanh tra Công chính Đông Dương, Nha Tiếp tế và Vận tải biển Đông Dương, Nha Tài chính Đông Dương, Nha Kiểm tra tài chính Đông Dương, Nha Thuế quan và Độc quyền Đông Dương, Nha Trước bạ, Tài sản và Tem Đông Dương, Nha Lưu trữ và Thư viện Đông Dương, Tổng Thanh tra vệ sinh và Y tế công cộng Đông Dương, Ban Chỉ đạo hạm đội Đông Dương, Nha Học chính Đông Dương, Ngân khố Đông Dương…[24] Ngoài ra còn tồn tại những tổ chức triển khai tư vấn như: Hội đồng Tối cao Đông Dương (1887), Hội đồng Phòng thủ Đông Dương (1902), Ủy ban tư vấn về mỏ (1913), Hội đồng tư vấn học chính Đông Dương (1917), Ban chỉ huy kinh tế tài chính (1911)…[24]

Bắc Kì – Trung Kì

 

Lễ phát huân chương cho quan lại Việt Nam.

Năm 1867, người Pháp thiết lập cơ quan ban ngành bảo lãnh tại Trung Kì và Bắc Kì. Tại thời gian này Pháp chỉ định chức Đại biện đóng tại Huế, phái viên ngoại giao do nhà nước Pháp đưa ra, được xếp bậc ngang với Thượng thư triều đình nhà Nguyễn (điều 20, Hiệp ước năm 1874).[24]

Năm 1883, nhà nước Pháp đặt chức Tổng ủy viên Cộng hòa Pháp là người đại điện Chính quyền Pháp tại Trung Kì và Bắc Kì, đóng tại Bắc Kì.[24] Sau đó một năm, nhà nước Pháp đưa ra chức “Tổng trú sứ Trung – Bắc Kì” đứng đầu Chính quyền Bảo hộ, trực thuộc Bộ Ngoại giao và được chỉ định theo Sắc lệnh của Tổng thống Cộng hòa Pháp, đóng tại Huế, là người thay mặt nhà nước Pháp cạnh bên triều đình Huế để tiến hành nền “bảo lãnh” tại Trung – Bắc Kì, thay cho Tổng ủy viên Cộng hòa Pháp (điều 5, Hiệp ước năm 1884). Dưới quyền Tổng Trú sứ là Thống sứ Bắc Kì và Khâm sứ Trung Kì có thẩm quyền do Tổng Trú sứ quy định.[24]

Trên thực tiễn, Khâm sứ Pháp có quyền hành rất rộng, có quyền can dự cả vào việc lập vua mới của triều đình Huế. Sau khi vua Kiến Phúc mất tháng 7/1884, triều đình tôn Hàm Nghi lên ngôi. Khâm sứ Pierre Paul Rheinart thấy Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết tự lập vua, không hỏi ý kiến đúng như đã giao kết nên gửi quân vào Huế bắt Triều đình nhà Nguyễn phải xin phép. Rheinart gửi công hàm cho triều đình Huế, nói rằng:

“

“Nam triều có lập ai lên làm vua, thì phải xin phép nước Pháp mới được”.

”

Ở Bắc Kì, theo Hiệp ước năm 1883, đứng đầu Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng và những tỉnh lớn là Công sứ Pháp. Dưới quyền Công sứ có những viên chức người Pháp đứng đầu những tỉnh nhỏ. Công sứ người Pháp chỉ trấn áp những quan lại người bản xứ cấp tỉnh mà không trực tiếp cai trị và có quyền thuyên chuyển quan chức người Việt đi nơi khác.[24] Công sứ phụ trách xét xử những vụ dân sự, thương mại và án tiểu hình xẩy ra giữa người quốc tế với nhau hoặc giữa người Việt và người quốc tế. Công sứ còn phụ trách và trấn áp việc thu thuế và sử dụng tiền thu thuế với việc tương hỗ của Bố chánh người Việt.[24]

Đối với những tỉnh Trung Kì, chức Công sứ được lập từ thời gian năm 1885. Chức năng của Công sứ những tỉnh Trung Kì không được quy định rõ ràng như so với Bắc Kì nhưng theo Hiệp ước năm 1883 Công sứ Pháp là người sở hữu những yếu tố về thương chính và công chính còn quan chức cấp tỉnh người Việt vẫn tiếp tục cai trị như trước mà không phải chịu một sự trấn áp nào của nước Pháp.[24]

Ở những tỉnh Bắc và Trung Kì vẫn tồn tại cơ quan ban ngành bản xứ do người Việt quản lí. Đứng đầu cấp tỉnh là Tổng đốc hoặc Tuần phủ. Phụ tá cho Tổng đốc và Tuần phủ là Bố chánh và Án sát. Mỗi tỉnh được phân thành những phủ, huyện hoặc châu, đứng đầu là Tri phủ, Tri huyện hoặc Tri châu.[24]

Sau khi xây dựng Liên bang Đông Dương, Pháp bãi bỏ chức Tổng Trú sứ Trung – Bắc Kì. Bắc Kì và Trung Kì có lãnh đạo riêng. Thống sứ Bắc Kì phụ trách trước Toàn quyền Đông Dương là người đứng đầu khối mạng lưới hệ thống hành chính của Pháp và An Nam tại Bắc Kì. Phụ tá cho Thống sứ Bắc Kì là những tổ chức triển khai như Phủ Thống sứ Bắc Kì, Hội đồng Bảo hộ Bắc Kì, Hội đồng Hoàn thiện giáo dục Bắc Kì, Các Phòng Thương mại, Phòng Canh nông Bắc Kì, Ủy ban tư vấn kì hào bản xứ, Hội đồng quyền lợi kinh tế tài chính và tài chính của người Pháp ở Bắc Kì và những Sở trình độ.[24]

Đứng đầu khối mạng lưới hệ thống hành chính cấp tỉnh ở Bắc Kì là Công sứ hoặc Phó Công sứ người Pháp thuộc quyền lãnh đạo trực tiếp của Thống sứ Bắc Kì, phụ trách trên địa phận mình phụ trách và văn bản báo cáo giải trình với Thống sứ Bắc Kì. Các tỉnh quan trọng có cả hai chức vụ trên. Ở mỗi tỉnh Bắc Kì có một Tòa Công sứ, Hội đồng hàng tỉnh và một số trong những sở trình độ.[24] Đứng đầu Tp Hà Nội Thủ Đô và Hải Phòng Đất Cảng là Đốc lí do Toàn quyền Đông Dương chỉ định có quyền hạn tương tự Công sứ chủ tỉnh. Phụ tá cho Đốc lí là Hội đồng thành phố và một số trong những sở trình độ. Đứng đầu thành phố nhỏ hơn là viên Công sứ – Đốc lí, không riêng gì có có thế có Ủy ban thành phố do Công sứ – Đốc lí làm quản trị.[24]

Bên cạnh cỗ máy hành chính người Pháp cũng xây dựng khối mạng lưới hệ thống quân sự chiến lược tại Bắc Kì. Năm 1888, người Pháp chia địa phận miền Bắc thành 14 Quân khu. Mỗi Quân khu được phân thành những tiểu quân khu gồm những đồn binh. Đến năm 1891, Toàn quyền Đông Dương bãi bỏ những Quân khu để thiết lập những đạo quan binh đứng đầu là viên Tư lệnh có quyền quân sự chiến lược và dân sự. Về quân sự chiến lược, Tư lệnh độc lập chỉ huy và tổ chức triển khai mọi cuộc hành quân trên địa phận và chịu sự chỉ huy tối cao của Tổng Tư lệnh lực lượng quân đội viễn chính Pháp tại Đông Dương. Về dân sự, Tư lệnh chịu sự chỉ huy tối cao trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương. Mỗi đạo quan binh được phân thành những Tiểu quân khu, đứng đầu là viên sĩ quan có quyền hành như Công sứ, chịu sự chỉ huy trực tiếp của Tư lệnh đạo quan binh.[24] Đến năm 1908, Toàn quyền Đông Dương cải tổ đạo quan binh. Theo đó, đạo quan binh được tổ chức triển khai ngang với cấp tỉnh, đứng đầu là Tư lệnh có quyền hành chính, tư pháp ngang với Công sứ và chịu sự chỉ huy trực tiếp của Thống sứ Bắc Kì. Về quân sự chiến lược, Tư lệnh đạo quan binh chịu sự chỉ huy trực tiếp của Tổng Tư lệnh lực lượng quân đội viễn chính Pháp tại Đông Dương. Mỗi đạo quan binh có một số trong những Đại lí. Mỗi đạo quan binh cũng luôn có thể có Hội đồng hàng tỉnh như bên dân sự.[24]

Toà Khâm sứ Trung Kì thiết lập năm 1886 là cơ quan chỉ huy về mọi mặt hoạt động giải trí và sinh hoạt của cơ quan ban ngành địa phương ở Trung Kì. Phụ tá cho Khâm sứ Trung Kì có những tổ chức triển khai như: Hội đồng Bảo hộ, Phòng Tư vấn liên hiệp thương mại canh nông Trung Kì, Hội đồng hoàn thiện giáo dục bản xứ Trung Kì, Hội đồng quyền lợi kinh tế tài chính và tài chính của người Pháp ở Trung Kì; Ủy ban khai thác thuộc địa Trung Kì.[24]

Tại mỗi tỉnh Trung Kì có Công sứ người Pháp để tóm gọn những yếu tố về thương chính và công chính trong tỉnh. Đối với tỉnh quan trọng hoặc địa phận rộng có thêm chức Phó Công sứ và đặt thêm một TT hành chính hoặc Sở Đại lí. Ở mỗi tỉnh có một Tòa Công sứ và Hội đồng hàng tỉnh phụ tá cho Công sứ. Đứng đầu thành phố Tp Thành Phố Đà Nẵng là Đốc lí. Phụ tá cho Đốc lí có Ủy ban thành phố. Đứng đầu những thành phố nhỏ hơn là viên Công sứ – Đốc lí, không riêng gì có có thế là Ủy ban thành phố do Công sứ – Đốc lí làm quản trị.[24]

Tại Bắc Kì và Trung Kì, người Pháp tiến hành quyết sách “cải lương hương chính” để can thiệp vào tổ chức triển khai quản lí cấp xã nhằm mục tiêu xóa khỏi sự tự trị và dân chủ kéo dãn hàng nghìn năm của xã hội làng xã ở Việt Nam và thay thế tầng lớp Nho sĩ lãnh đạo làng xã, được dân chúng bầu chọn nhờ đạo đức và học vấn, bằng tầng lớp địa chủ có thế lực, vị thế nhờ tài sản. Bằng những cải cách khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành làng xã, người Pháp muốn trấn áp dân chúng ngặt nghèo hơn, ngăn ngừa những cuộc nổi loạn do giới Nho sĩ lãnh đạo và tạo ra một tầng lớp lãnh đạo địa phương dễ sai bảo. Tổ chức hành chính cấp xã dưới thời Pháp thuộc phải chịu sự giám sát và trấn áp của cơ quan ban ngành cấp tỉnh về nhân sự cũng như mọi hoạt động giải trí và sinh hoạt của xã. Lý trưởng, xã trưởng là người trung gian giữa dân chúng trong làng, xã và cơ quan ban ngành cấp tỉnh. Bên cạnh Lý trưởng còn tồn tại những tổ chức triển khai như Hội đồng kì mục, Hội đồng Tộc biểu, Hội đồng Đại Kì mục và những ủy ban thường trực.[24] Những cải cách của người Pháp dẫn đến tệ mua quan bán chức ở địa phương và nạn tham nhũng, cường hào ác bá tăng trưởng không trấn áp được. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng vô tổ chức triển khai và tan rã của xã hội Việt Nam mà Ngô Đình Nhu từng đề cập đến.

Tây Nguyên

Pháp xem Tây Nguyên là một phần lãnh thổ Việt Nam, thừa kế từ những tuyên bố của nhà Nguyễn, vốn coi Tây Nguyên là vùng đất lệ thuộc. Từ lúc khởi đầu thời kỳ Pháp thuộc đến năm 1898, cấu trúc hành chính do nhà Nguyễn thiết lập tại Tây Nguyên, rõ ràng là những cty chức năng sơn phòng do vua Tự Đức lập từ thời gian năm 1863, được Pháp không thay đổi.[25]

Năm 1888, một người Pháp gốc hòn đảo Corse tên là Mayréna sang Đông Dương, chọn Dakto làm vùng đất cát cứ và lần lượt đoạt được những bộ lạc thiểu số. Ông xây dựng Vương quốc Sedang có Quốc kỳ và phát hành giấy bạc, có cấp chức riêng và tự mình lập làm vua xưng là Marie đệ Nhất. Nhận thấy được vị trí quan trọng của vùng đất Tây Nguyên, nhân thời cơ Mayréna về châu Âu vận động xin viện trợ từ những cường quốc Tây phương, chính phủ nước nhà Pháp đã đưa công sứ Quy Nhơn F. Guiomar (1889 – 1890) lên tiếp thu. Mayréna trên đường trở lại Đông Dương khi quá cảnh Tân Gia Ba thì bị nhà chức trách giữ lại. nhà nước Pháp cũng ra lệnh cấm Mayréna nhập cư. Mayréna mất không lâu tiếp sau đó ở Mã Lai. Vùng Tây Nguyên Tính từ lúc năm 1889 được đặt dưới quyền quản trị và vận hành của Công sứ Quy Nhơn và vương quốc Sedang cũng trở nên giải tán.[26]

Năm 1893, bác sĩ Alexandre Yersin mở cuộc thám hiểm và phát hiện ra Cao nguyên Lang Biang.[27]

Ngày 16 tháng 10 năm 1898, Khâm sứ Trung Kỳ là Léon Jules Pol Boulloche (1898 – 1900) đề xuất kiến nghị Cơ mật Viện triều Nguyễn giao cho Pháp trực tiếp phụ trách bảo mật thông tin an ninh tại những cao nguyên Trung Kỳ. Năm 1898, khi vương quốc Sedang bị giải tán thì ngay năm tiếp theo (tức 1899), thực dân Pháp buộc vua Đồng Khánh ban dụ ngày 16 Tháng 10[26] trao cho họ Tây Nguyên để họ có toàn quyền tổ chức triển khai hành chính và trực tiếp cai trị những dân tộc bản địa thiểu số ở đây. Triều đình Huế chỉ giữ việc chỉ định một viên quan Quản đạo có tính cách tượng trưng. Năm 1900, Toàn quyền Paul Doumer đích thân thị sát Đà Lạt và quyết định hành động chọn Đà Lạt làm thành phố nghỉ mát, khởi đầu sự can thiệp trực tiếp trên cao nguyên.

Về mặt hành chánh năm 1901 người Pháp đặt sở Đại lý ở Trà Mi, tỉnh Tỉnh Quảng Ngãi để quản trị và vận hành toàn vùng sơn cước bốn tỉnh Quảng Nam, Tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định và Phú Yên. Tuy đây chưa phải là đất Cao nguyên nhưng được sử dụng làm cơ sở tiếp quản dần, tách rời vùng mạn ngược với miền xuôi.[26]

Năm 1907, tòa Đại lý ở Kontum đổi thành tòa Công sứ Kontum, cùng với việc xây dựng những TT hành chính Kontum và Cheo Reo với viên Công sứ Kontum thứ nhất là Guenot. Tiếp theo là tỉnh lỵ Pleiku Ra đời, công sứ Pháp thứ nhất là Leon Plantié[26]. Thực dân người Pháp khởi đầu lên đây xây dựng những đồn điền đồng thời cũng ngăn cấm người Việt lên theo, trừ số phu họ mộ được. Năm 1917, thị xã Đà Lạt được xây dựng với viên Thị trưởng lúc đó là Cunhac (1916 – 1920).

Năm 1923 xây dựng tỉnh Darlac dưới quyền công sứ Pháp Sabatier.[26]

Sau Chiến tranh toàn thế giới thứ hai, người Pháp vận dụng quyết sách “chia để trị” triệt để khi thấy tình thế ngày càng bất lợi cho quyết sách thực dân. Ngày 27 tháng 5 năm 1946, Cao ủy Đông Dương Georges d’Argenlieu ký văn bản xây dựng Xứ Thượng Nam Đông Dương (tiếng Pháp: Pays Montagnards Du Sud Indochinois, PMSI) với quyền tự trị cho sắc dân Thượng cách biệt khỏi quyền quản trị và vận hành của người Kinh ở miền xuôi.[28]

Nam Kỳ

 

Dinh Toàn quyền Đông Dương tại Sài Gòn

Theo Hiệp ước năm 1862, ba tỉnh miền Đông Nam Kì trở thành thuộc địa trực thuộc Bộ Hải quân và Thuộc địa do một viên Đô đốc phụ trách cả về dân sự và quân sự chiến lược. Đến năm 1879, đứng đầu Nam Kỳ là Thống đốc. Dưới Thống đốc Nam Kì là: Tổng Biện lí phụ trách về mặt pháp chế; Chánh chủ trì phụ trách về yếu tố tài chính và Giám đốc Nha Nội chính.[24]

Nha Nội chính gồm Ban Tổng Thư kí, Ban Hành chính và Hoà giải, Ban Canh nông -Thương mại. Dưới quyền Giám đốc Nha Nội đó là những Tham biện phụ trách chỉ huy đội lính cơ trong khu vực quản lí.[24]

Thời kì này, Nam Kì được phân thành bốn khu vực hành đó là Sài Gòn, Mỹ Tho, Vĩnh Long và Bát Xác. Mỗi khu vực hành chính được phân thành những tiểu khu hành chính (đến năm 1900 được gọi là tỉnh) gồm những tổng. Đứng đầu tiểu khu hành đó là viên quan người Pháp ngạch quan cai trị. Mỗi tiểu khu được phân thành một số trong những cty chức năng là Trung tâm hành chính, đứng đầu là quan chức người Việt với chức vụ là Đốc phủ sứ, Tri phủ hoặc Tri huyện tương tự cấp phủ, huyện ở Bắc và Trung Kì. Mỗi tiểu khu hành chính được phân thành những tổng gồm nhiều xã. Chánh, Phó chánh tổng do những viên thanh tra chỉ định được xếp ngạch nhân viên cấp dưới hành chính. Đứng đầu cấp xã là xã trưởng và phó lí.[24]

Thành phố Sài Gòn được xây dựng năm 1877. Thành phố Chợ Lớn được xây dựng năm 1879. Đứng đầu thành phố là Đốc lí tương tự quan chủ tỉnh. Ngoài ra còn tồn tại Hội đồng thành phố có hiệu suất cao thảo luận, biểu quyết, quyết định hành động những yếu tố của thành phố; góp ý về những yếu tố mà cấp trên yêu cầu và đề đạt mọi nguyện vọng tương quan đến quyền lợi của thành phố lên cấp trên.[24]

Bên cạnh khối mạng lưới hệ thống hành chính còn tồn tại những hội đồng phụ tá như: Hội đồng tư mật, Hội đồng thuộc địa Nam Kì, Hội đồng tiểu khu, Hội đồng hàng tỉnh.[24]

Sau khi xây dựng Liên bang Đông Dương, Thống đốc Nam Kì thao tác tại Tòa Thống đốc Nam Kì chịu sự chỉ huy trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương tương tự với Thống sứ Bắc Kì và Khâm sứ Trung Kì. Chức vụ Giám đốc Nha Nội chính bị xóa khỏi. Bên cạnh Thống đốc Nam Kì có những tổ chức triển khai phụ tá Hội đồng Tư mật, Hội đồng thuộc địa, Phòng Thương mại Nam Kì, Phòng Canh nông Nam Kì, Hội đồng Học chính Nam Kì, Ủy ban khai thác thuộc địa Nam Kì…[24]

Nam Kì được phân thành 20 tỉnh và 2 thành phố lớn là Sài Gòn và Chợ Lớn. Đứng đầu Sài Gòn và Chợ Lớn là Đốc lí và Phó Đốc lí. Đứng đầu tỉnh là viên chức người Pháp. Mỗi tỉnh có một Sở Tham biện, Hội đồng hàng tỉnh phụ tá cho chủ tỉnh. Ở Nam Kì không tồn tại khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành cấp tỉnh của người Việt do đó người Pháp quản lí và điều hành quản lý trực tiếp cỗ máy hành chính. Tại một số trong những tỉnh, có những TT hành chính hoặc Sở Đại lí.[24]

Tại Nam Kỳ, người Pháp cũng cải cách khối mạng lưới hệ thống cơ quan ban ngành cấp làng xã nhằm mục tiêu xóa khỏi sự tự trị và dân chủ ở cấp làng xã. Đứng đầu mỗi làng là Lí trưởng, đứng đầu xã là Xã trưởng. Bên cạnh Lý trưởng còn tồn tại những tổ chức triển khai như Hội đồng kì mục, Hội đồng Tộc biểu, Hội đồng Đại Kì mục và những ủy ban thường trực.[24] Mục tiêu của người Pháp ở Nam Kỳ cũng tương tự như Bắc Kỳ và Trung Kỳ là muốn trấn áp dân chúng ngặt nghèo hơn, ngăn ngừa những cuộc nổi loạn do giới Nho sĩ lãnh đạo và tạo ra một tầng lớp lãnh đạo địa phương dễ sai bảo nhưng đồng thời người Pháp cũng tạo ra tình trạng tham nhũng, mua quan bán chức ở những địa phương.

Các khuynh hướng chính trị

Năm 1927, những người dân Việt theo chủ nghĩa dân tộc bản địa, đứng vị trí số 1 bởi Nguyễn Thái Học,[29] xây dựng Việt Nam Quốc dân Đảng (giống Trung Hoa Quốc dân Đảng) với tiềm năng “Làm một cuộc cách mạng vương quốc, dùng võ lực đánh đổ quyết sách thực dân phong kiến, để lập nên một nước Việt Nam Độc lập Cộng hòa. Đồng thời giúp sức những dân tộc bản địa bị áp bức trong công cuộc tranh đấu giành độc lập của mình, nhất là những nước lân cận: Ai Lao, Cao Miên.”.[30] Đến năm 1930, sau khoản thời hạn cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, Việt Nam Quốc dân Đảng bị suy yếu nghiêm trọng, một số trong những lãnh đạo chủ chốt của nó phải lưu vong sang Trung Quốc. Nguyễn Thái Học bị tóm gọn và lên máy chém ngày 12 tháng 6 năm 1931.[29]

Năm 1930, những người dân Việt theo chủ nghĩa Marx-Lenin, đứng vị trí số 1 bởi Nguyễn Ái Quốc,[29] xây dựng Đảng Cộng sản Đông Dương.[29] Đảng Cộng sản Đông Dương mau chóng trở thành tiềm năng tiêu diệt của Pháp khi bùng nổ cao trào cách mạng năm 1930-1931 tuy nhiên tổ chức triển khai của mình thân thiện với Mặt trận Bình dân cánh tả trong cơ quan ban ngành Pháp. Nguyễn Ái Quốc bị người Anh bắt tại Hồng Kông ngày 6 tháng 6 năm 1931, và bí mật rời khỏi Hồng Kông trong năm 1933 trước lúc bị xem là đã chết năm 1934.[29] Người Pháp không ngừng nghỉ tuyên truyền Đảng Cộng sản Đông Dương là tay sai của Quốc tế Cộng sản đang tìm cách nổi dậy chống lại Pháp và làm suy yếu phương Tây.[29]

Tại Việt Nam, thuở nào, từ thập niên 1930 cụm từ “chủ nghĩa vương quốc” hay được sử dụng. Trong thời Pháp thuộc, một số trong những nhóm theo chủ nghĩa này ủng hộ quyết sách bảo lãnh của Pháp tại Đông Dương, ủng hộ chủ nghĩa vương quốc ở Pháp (chỉ những nhóm chính trị cánh hữu hay cực hữu ở Pháp). Có nhóm năm 1939 khi cánh hữu thắng cử ở Pháp, đã lôi kéo “từ giã hết chủ nghĩa xã hội, quốc tế, cộng sản xét ra không tồn tại lợi gì cho tiền đồ Tổ quốc đi, để xoay đầu về phụng sự chủ nghĩa vương quốc”, họ cho là những lý tưởng kia “không lấy thực nghiệm ra mà suy xét, chỉ đuổi theo lý tưởng suông” và xem một số trong những nước “đem ra thực hành thực tế đều thất bại cả”, họ lôi kéo “trông cậy vào sự chỉ huy của nước Pháp bảo lãnh,… yêu cầu nước Pháp kiến thiết xây dựng cho việt nam một vương quốc, có chính phủ nước nhà phụ trách những việc nội trị trước một Dân viện có quyền lập pháp”. Tức đòi quyền tự trị chứ không phải độc lập.

Họ bác bỏ quan điểm của “bọn thanh niên… cứ nhứt định theo đòi văn minh Âu – Mỹ mà thôi”, và lôi kéo “Phục hồi quốc quyền, chấn hưng quốc thể”, bác bỏ “tư tưởng và óc đảng phái đã làm cho quốc dân Việt Nam tam phân ngũ liệt”, và “đòi tự trị”, “quân chủ lập hiến”. Họ bác bỏ “thuyết xã hội, thuyết quốc tế cùng đảng viên tả phái đi cổ động tự do”, cho đó là “trái với tinh thần “trung quân ái quốc” của dân chúng, trái với luân lý Phật đà, Khổng Tử, khác với chủ nghĩa vương quốc cái rễ từ đời Trưng Nữ vương đuổi Tô Định, Triệu Ấu đuổi quân Ngô”, lôi kéo “chỉ có ai là thức thời, có lòng yêu nước trung vua vốn sẵn, chỉ nhờ vào cái chủ nghĩa “Pháp Nam hợp tác”, “Pháp Việt đề huề”, học đòi người quý quốc, làm cho nước được mạnh, dân được giàu lên đã”.

Theo báo Tràng An những người dân này chủ trương “Nếu toàn bộ chúng ta mong có ngày kia, nước Pháp sẽ theo hòa ước 6 juin 1884, thi hành triệt để giao giả về quốc quyền cho toàn bộ chúng ta tự trị lấy việc nước nhà ta, thì trước hết toàn bộ chúng ta cũng phải bắt chước người Pháp đồng tâm hiệp lực lại, xấp xỉ một lòng, quân dân một dạ, cử quốc hiệp nhất, làm cho nước Pháp kính nể, nước Pháp tin cậy mới được”. Một số chính trị gia theo khunh phía này tiêu biểu vượt trội như Bùi Quang Chiêu, Phạm Quỳnh…nhưng đường lối rõ ràng rất khác nhau. Họ chống lại Mặt trận Bình dân (cánh tả) ở Pháp. Phạm Quỳnh, Ngô Đình Khôi… tiêu biểu vượt trội cho khuynh hướng bảo lãnh Pháp, quân chủ kèm dân quyền, sau được bố trí theo hướng thân Nhật, là nhóm “vương quốc” nhất, Bùi Quang Chiêu được bố trí theo hướng tự do, và lập hiến kiểu dân chủ tư sản, sau ngả Xu thế xã hội cấp tiến, trộn lẫn chủ nghĩa tự do và xã hội, gần đường lối Gandhi nhưng ủng hộ bảo lãnh Pháp, thuở nào hạn ngắn link với nhóm ủng hộ thợ thuyền cộng sản và xã hội. Hồ Văn Ngà thì nhờ vào Nhật ủng hộ độc lập. Ngoài ra còn tồn tại “Quốc gia Xã hội” (gọi tắt là Quốc xã) như nhóm Đại Việt của Trần Trọng Kim,… Pháp thời hạn này cũng luôn có thể có Đảng Quốc gia Xã hội Pháp, có Trụ thường trực Đông Dương.

Các trào lưu chống Pháp

Xem thêm: Phong trào giải phóng dân tộc bản địa Việt Nam (1885-1945)

 

Nhóm nghĩa quân của Đề Thám (hình chụp của trung úy Romain-Desfossés).

 

Những người Việt bị Pháp bắt trong vụ án Hà thành đầu độc.

 

Thủ cấp của Dương Bé, Tư Bình và Đội Nhân bị Pháp chặt đầu ngày 8/7/1908 trong vụ “Hà Thành đầu độc”.

Trong khi nỗ lực khai thác tài nguyên vạn vật thiên nhiên của Đông Dương và nhân lực để đánh Chiến tranh toàn thế giới thứ nhất, Pháp trấn áp toàn bộ hoạt động giải trí và sinh hoạt tụ tập yêu nước ở Việt Nam. Nhiều cuộc nổi loạn chống thực dân bộc phát tại Việt Nam nhưng đã biết thành Pháp đàn áp thuận tiện và đơn thuần và giản dị.

Cuộc phản kháng thứ nhất là vì Tôn Thất Thuyết với trận phản công ở Kinh thành Huế, nhưng tiếp sau đó bị quân Pháp đẩy lùi, triều đình Hàm Nghi lui về Quảng Trị, rồi thành phố Hà Tĩnh. Ngày 13 tháng 7, Chiếu Cần Vương được ban ra, phái chủ chiến và những thổ hào ở những địa phương khởi nghĩa hưởng ứng, tạo ra trào lưu Cần Vương. Phong trào thu hút được một số trong những những quan lại trong triều đình và văn thân. Ngoài ra, trào lưu còn thu hút phần đông những tầng lớp người Việt yêu nước thời bấy giờ.

Phong trào Cần vương thực ra đang trở thành một khối mạng lưới hệ thống những cuộc khởi nghĩa vũ trang trên khắp toàn nước, hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, kéo dãn từ 1885 cho tới 1896. Các cuộc khởi nghĩa nổ ra thoáng đãng và triệu tập nhất ở những tỉnh đồng bằng, nhưng quân đội Pháp dùng những ưu thế về hỏa lực để nhanh gọn đàn áp những nghĩa quân. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu vượt trội thời kỳ này gồm có: khởi nghĩa Ba Đình, khởi nghĩa Nghệ An, khởi nghĩa Bình Định, khởi nghĩa Thái Bình, Tỉnh Nam Định, hoạt động giải trí và sinh hoạt của Nghĩa hội Quảng Nam…

Năm 1888, vua Hàm Nghi bị Pháp bắt, ông cự tuyệt hợp tác với Pháp.Thực dân Pháp quyết định hành động đưa vua Hàm Nghi đi đày tại Algérie, một thuộc địa của Pháp ở Bắc Phi (châu Phi). những cuộc khởi nghĩa chống Pháp vẫn tiếp tục nhưng suy yếu dần. Các lực lượng nghĩa quân bị đẩy lùi về những khu vực thượng du, trung du hay vùng lau sậy rậm rạp như Hùng Lĩnh của Tống Duy Tân, Thanh Sơn của Đốc Ngữ, Rừng Già của Đề Kiều, Bãi Sậy, Hai Sông của Nguyễn Thiện Thuật, Hương Khê của Phan Đình Phùng và Cao Thắng… Đến năm 1896, trào lưu Cần Vương tan rã.

Ngoài ra, thời kỳ này còn tồn tại khởi nghĩa Yên Thế, thủ lĩnh của cuộc khởi nghĩa này là Hoàng Hoa Thám có tương quan tới trào lưu Cần Vương. Cuộc khởi nghĩa này kéo dãn tới năm 1913 thì bị dập tắt.

Ngày 27/7/1908, xẩy ra vụ Hà thành đầu độc nhằm mục tiêu vào binh lính Pháp ở Tp Hà Nội Thủ Đô có sự tham gia của Hoàng Hoa Thám. Cuộc binh biến này được sẵn sàng rất chu đáo, Từ đó nghĩa quân sẽ bắn phá đồn binh Pháp tại Đồn Thủy (nay là Bệnh viện Quân đội 108, Tp Hà Nội Thủ Đô) bằng đại bác nhằm mục tiêu vô hiệu hóa đồn này. Các đồn binh tại Sơn Tây và Bắc Ninh sẽ bị chặn đánh, không cho quân Pháp tiếp cứu Tp Hà Nội Thủ Đô. Quân Đề Thám chờ ngoài thành Tp Hà Nội Thủ Đô, chờ tín hiệu từ trong thành, sẽ đánh Gia Lâm và cắt đường xe lửa và điện thoại cảm ứng. Tuy nhiên cuộc binh biến thất bại, quân Đề Thám phải rút về, 24 người tham gia cuộc binh biến bị Pháp xử tử bằng phương pháp chém đầu, 70 người bị xử tù chung thân.

Năm 1916, vua Duy Tân xuất cung tham gia cuộc nổi dậy do Thái Phiên và Trần Cao Vân tổ chức triển khai. Người Pháp được mật báo kế hoạch nổi dậy. Pháp bắt Triều đình Huế phải xét xử những lãnh đạo của cuộc khởi nghĩa. Bốn đại thần gồm Thái Phiên, Trần Cao Vân, Tôn Thất Đề và Nguyễn Quang Siêu bị chém đầu ở An Hòa. Vua Duy Tân bị truất ngôi và đày đi hòn đảo La Réunion ở Ấn Độ Dương cùng với vua cha là Thành Thái vào năm 1916.

Một trong những cuộc nổi dậy lớn số một năm 1916 là cuộc khởi nghĩa Thái Nguyên ở miền Bắc. Khoảng 300 binh lính người Việt đã nổi dậy, phóng thích và cấp súng ống cho 200 tù binh chính trị cùng vài trăm dân địa phương. Nghĩa quân lấn chiếm và làm chủ Thái Nguyên trong nhiều ngày liền, với kỳ vọng được tiếp viện bởi Trung Quốc Quốc Dân Đảng. Khi không tồn tại ai đến giúp họ, Pháp đã lấn chiếm lại Thái Nguyên và truy sát hầu hết những nghĩa quân.

Một lính Pháp đã viết trong hồi ký:[31]

Trong thời kỳ tôi ở đây (ở Bắc Kì), không tồn tại tuần nào là tôi không thấy vài cái đầu rụng. Trong những cảnh ấy, tôi chỉ từ ghi nhớ được một điều là toàn bộ chúng ta (người Pháp) còn gian ác, còn dã man hơn hết bọn kẻ cướp nhà nghề. Tại sao lại sở hữu những hành vi quái ác đến thế so với một con người tù sắp phải chết? Tại sao lại dùng nhục hình, tại sao phải giải từng đoàn tù đi bêu khắp xóm làng?

Bài rõ ràng: Kinh tế Việt Nam thời Pháp thuộc

Theo sắc lệnh ngày 17-10-1887, thực dân Pháp xây dựng Liên bang Đông Dương, thời gian lúc đó mới gồm có có Bắc Kì, Trung Kì, Nam Kì và Campuchia, trực thuộc Bộ Hải quân và Thuộc địa. Ngày 19- 4-1899, Tổng thống Pháp ra sắc lệnh sáp nhập thêm Lào vào Liên bang Đông Dương. Việt Nam bị chia cắt làm 3 kì: Bắc Kì, Trung Kì và Nam Kì với ba quyết sách cai trị rất khác nhau. Bắc Kì và Trung Kì là hai xứ bảo lãnh vẫn còn đấy giữ lại cơ quan ban ngành phong kiến về hình thức; Nam Kì là đất thuộc địa trọn vẹn do Pháp nắm cùng với Lào và Campuchia cũng là đất bảo lãnh của Pháp, hợp thành Liên bang Đông Dương. Việt Nam, Lào, Campuchia bị xóa tên trên map toàn thế giới.

 

Rue Paul Bert, tức phố Tràng Tiền, nhìn về phía Nhà hát Lớn, Tp Hà Nội Thủ Đô, thời Pháp thuộc.

Vào quá trình đầu, thực dân Pháp mới chỉ chú trọng vào hai nghành đa phần là nông nghiệp và khai mỏ.

• Nông nghiệp: Năm 1897, Pháp ép triều Nguyễn ký điều ước “nhượng” quyền “khai khẩn đất hoang” cho họ. Ngay tiếp sau đó, Pháp tăng cường cướp đoạt đất đai, lập những khu đồn điền lớn để trồng cao su đặc, thứ cây công nghiệp mà Pháp coi trọng khi đó.
• Công nghiệp: chú trọng khai thác mỏ than và sắt kẽm kim loại. Tuy nhiên Pháp không xây nhà ở máy sản xuất luyện kim tại Việt Nam, toàn bộ tài nguyên được chở về Pháp. Phần lớn những xí nghiệp khai mỏ nằm trong tay những tập đoàn lớn lớn tư bản Pháp. Phương thức hoạt động giải trí và sinh hoạt là tận dụng nhân công lao động rẻ mạt, sao cho ngân sách sản xuất hạ xuống mức thấp nhất để thu lợi nhuận cao.
• Giao thông vận tải lối đi bộ: xây dựng khối mạng lưới hệ thống đường giao thông vận tải tân tiến, vừa phục vụ làm ăn lâu dài, vừa nhằm mục tiêu mục tiêu quân sự chiến lược.
• Thương nghiệp: Việt Nam trở thành thị trường độc quyền của tư bản Pháp, Pháp độc quyền thu thuế xuất nhập khẩu. Tất cả sản phẩm & hàng hóa Việt Nam mà Pháp cần đều phải ưu tiên xuất sang Pháp, không được xuất khẩu sang nước khác, những sản phẩm & hàng hóa mà Pháp thừa ế hoặc kém phẩm chất so với sản phẩm & hàng hóa của những nước khác thì Pháp xuất sang Việt Nam.

Nông nghiệp

Dưới thời Pháp thuộc, địa chủ phong kiến tiếp tục được duy trì. Ngoài ra còn tồn tại thêm việc chiếm hữu diện tích quy hoạnh s lớn đất đai của thực dân Pháp và giáo hội Thiên Chúa giáo. Ở Bắc Kì, tính đến năm 1902, người Pháp đã sở hữu 182.000 héc ta đất trong số đó có 50.000 héc ta ở những vùng trù phú nhất.[32] Sau khi chiếm đất, thực dân Pháp đa phần vẫn vận dụng phương pháp phát canh thu tô. Một số tư bản thực dân có marketing trong những sở đồn điền mới theo lối tư bản chủ nghĩa, nhưng số này ít, đa phần là nhằm mục tiêu tận dụng nhân công rẻ mạt. Ngoài địa chủ Pháp, giáo hội Thiên Chúa chỉ riêng ở Nam Kỳ đã sở hữu 1/4 diện tích quy hoạnh s đất canh tác.[32] Đầu năm 1945, nông dân chiếm 95% dân số Việt Nam nhưng làm chủ không thật 30% diện tích quy hoạnh s ruộng đất. Riêng tầng lớp nông dân nghèo (không tồn tại hoặc chỉ có rất ít ruộng đất) chiếm 60% dân số nông thôn, nhưng chỉ có tầm khoảng chừng 10% ruộng đất. Còn giai cấp địa chủ phong kiến Việt Nam, địa chủ thực dân Pháp, địa chủ Công giáo chiếm không tới 5% dân số nhưng chiếm hữu 70% ruộng đất.[33]

Ở miền Bắc trước năm 1945, chỉ có 4% dân số đã sở hữu tới 24,5% tổng số ruộng đất.[32] Còn lại phần lớn nông dân nghèo thì không tồn tại hoặc chỉ có rất ít đất canh tác. Ngay từ lúc cuối trong năm 1920, Nguyễn Ái Quốc đã mô tả nông dân Việt Nam như sau: “Ruộng bị Tây chiếm hết, không đủ mà cày. Gạo bị nó chở hết, không đủ mà ăn. Làm nhiều, được ít, thuế nặng… Đến nỗi chết đói, hoặc bán vợ đợ con, hoặc đem thân làm nô lệ như những người dân nó chở đi Tân toàn thế giới…” [34]. Miền Bắc Việt Nam thường rơi vào tình trạng đói kém khi mất mùa hoặc gặp thiên tai, lũ lụt. Các lần vỡ đê vào trong năm 1893, 1899, 1904, 1905, 1911, 1913, 1915, 1926, 1936, trong số đó lớn số 1 là năm 1915, làm cho Bắc bộ điêu tàn, dù đã có nhưng nỗ lực trị thủy của cơ quan ban ngành như đập chặn sông Đuống 1892, đập tràn Vĩnh Yên 1895, đắp đê liên tục từ 1918 đến 1944, đập Đáy 1937.[35] Trong nạn đói năm Ất Dậu làm 2 triệu người chết, tỷ trọng chết đói tốt nhất là những nông dân không tồn tại đất canh tác.

Tại miền Trung, tuy sản lượng lúa và cafe tăng dần ở Bắc Trung Kỳ [36], cũng như thủy lợi và chăn nuôi có nhiều tiến bộ,[36] nhưng sản lượng lúa trên đầu người giảm một nửa vào năm 1945 so với thời gian đầu thế kỷ 20 [37]. Việc này cùng với việc bóc lột tăng cường khiến nông dân bị bần hàn hóa.[37]

Ở Nam Kỳ, người Pháp sớm nhận thấy tiềm năng thu lợi nhuận từ nông nghiệp của vùng này[35]. Tại đây, tính đến năm 1936, Pháp đã đào được 1360 km kênh chính, 2500 km kênh phụ với kinh phí góp vốn đầu tư khoảng chừng 54[35] đến 58 triệu Franc[38]. Hệ thống kênh đào được tiến hành trong tầm 80 năm ở Nam Kỳ đã làm thay đổi hẳn diện mạo nông nghiệp ở Đồng bằng Sông Cửu Long khiến diện tích quy hoạnh s đất canh tác được mở rộng, sản lượng lúa mỗi ngày một tăng, hình thành nên thị trường sản phẩm & hàng hóa nông nghiệp. Giao thông vận tải lối đi bộ cũng phát huy hiệu suất cao qua khối mạng lưới hệ thống đường thủy.[38] Người Pháp thúc đẩy việc khai khẩn rừng tràm, đồng cỏ và những vùng đất thấp ở Nam Kỳ như Long Xuyên, Châu Đốc và Đồng Tháp Mười[39]. Trong nửa thế kỷ (1880-1937), diện tích quy hoạnh s trồng lúa tăng thêm 420% (1880: 522.000 mẫu; 1937: 2,2 triệu mẫu), số lúa xuất cảng tăng thêm 545% (1880: 284.000 tấn; 1937: 1,5 triệu tấn), số dân tăng 260% (1880: 1,7 triệu, 1937: 4,5 triệu)[40]. Pháp bán đất cho những điền chủ người Pháp và người Việt, gồm có những điền chủ thuộc tứ đại phú hộ Nam Kỳ, thu về 235 triệu Franc. Điền chủ lớn chiếm 1.035.000 ha, điền chủ nhỏ chiếm 620.000 ha, quan nhỏ chiếm 230.000 ha, còn sót lại 500.000 ha cho hơn 4 triệu nông dân[35]. Mức địa tô phổ cập là 50% [41], và tá điền chỉ có thu nhập bằng khoảng chừng 2,7% so với địa chủ [42].

Công nghiệp
Thương nghiệp

Pháp giành độc quyền marketing nhiều món đồ quan trọng. Bản án quyết sách thực dân Pháp của Hồ Chí Minh đã trích dẫn: “Nói đến những món độc quyền, người ta trọn vẹn có thể tưởng tượng Đông Dương như một con nai béo mập bị trói chặt và đương hấp hối dưới những cái mỏ quặp của một bầy diều hâu rỉa rói mãi không thấy no”.

Dịch Vụ TM
Cơ sở hạ tầng
Các loại thuế

Chính quyền thực dân Pháp thu lợi tức thuộc địa trải qua khối mạng lưới hệ thống những sắc thuế, nhiều loại thuế được đưa ra một cách vô lý. Các loại thuế được thu và phân loại theo hai loại ngân sách: thu cho Ngân sách Đông dương (đa phần là thuế quan, thuế rượu, thuốc phiện, muối,..) và thu cho Ngân sách địa phương gồm những xứ (Bắc kì, Trung kì, Nam kì) và những tỉnh (đa phần là thuế thân, thuế ruộng đất, thuế lao dịch,…)[43]:

• Thuế đa phần thu cho ngân sách Đông Dương:
  • Thuế quan (còn gọi là thuế đoan, thuế thương chính): thi hành cho tới năm 1940, Từ đó Việt Nam phải dùng chung một quyết sách thuế quan do nước Pháp đưa ra. Pháp bảo lãnh thành phầm nào thì Việt Nam cũng phải bảo lãnh thành phầm đó. Nhờ hàng rào thuế quan bảo lãnh, Pháp tự do đưa hàng với chất lượng thấp, giá đắt vào thị trường Việt Nam. Trong cuốn sách “Vấn đề dân cày”, Trường Chinh và Võ Nguyên Giáp đã viết: “họ vớ được một số trong những lời cao hơn nữa với số lời của mình thường có trên thị trường toàn thế giới”. Số lời cao đó, trong kinh tế tài chính chính trị học gọi là “thặng dư lợi nhuận thuộc địa”.
  • Thuế gián thu (Công quản): Thường bảo vệ bảo vệ an toàn khoảng chừng 70% tổng số thu của ngân sách Đông dương, đa phần là thuế muối, thuế rượu, thuế thuốc phiện, trải qua quyết sách độc quyền mua và bán của Pháp:
    • Thuế muối: Pháp quy định toàn bộ số muối mà dân sản xuất phải bán hết cho nhà nước Pháp với giá rẻ, rồi Nhà nước bán lại cho dân (kể khắp khung hình trực tiếp sản xuất muối) với giá cao hơn nữa, để hưởng lợi nhuận. Không chỉ phục vụ tiềm năng tận thu của cơ quan ban ngành Pháp mà còn mang ý nghĩa chính trị: Pháp trọn vẹn có thể dùng muối làm đè nén với nhân dân khi cần, vì muối là món đồ thiết yếu của người dân.
    • Thuế rượu: Pháp cấm mọi việc nấu rượu của tư nhân Việt nam (kể cả việc tự nấu rượu để uống), đồng thời giao chỉ tiêu bán “rượu ty” cho cơ quan ban ngành tổng, xã để thu lợi nhuận.
    • Thuế thuốc phiện: Pháp mua và chế biến thuốc phiện, khuyến khích dân Việt tiêu thụ, mở quán hút thuốc phiện để tạo nên thu nhập lớn cho cơ quan ban ngành Pháp.
• Thuế đa phần thu cho ngân sách những xứ (kì):đa phần gồm những thứ thuế cũ dưới thời phong kiến như thuế thân, thuế ruộng đất, thuế lao dịch và được sửa đổi theo phía tăng mức thu ngày càng cao hơn nữa:
  • Thuế thân (thuế đinh): Mọi dân đinh từ 18 đến 60 tuổi đều phải đóng thuế này. Trước kia, thuế thân chỉ thu của người dân có quá nhiều tài sản, có kĩ năng đóng thuế, được chia ruộng đất công, nhưng nay thì Pháp thu toàn bộ. Thuế thân đã tạo thêm vào cho Pháp số thu rất rộng, nhưng so với dân nghèo, mọi khi tới vụ thuế (tháng 5 âm lịch) thì người nghèo lại xôn xao, nhiều người bị tóm gọn hoặc phải bỏ quê nhà để trốn thuế. Cảnh tượng đau lòng của việc đóng thuế thân đã được nhà văn đương thời Ngô Tất Tố mô tả rõ ràng trong tác phẩm Tắt đèn.
  • Thuế ruộng đất (thuế điền thổ): Từ năm 1897, Toàn quyền Đông Dương đã nhiều lần cho trấn áp và điều chỉnh lại theo 4 hạng điền, 6 hạng thổ (đất). Mức thuế đa phần là tăng thêm, kèm với những khoản phụ thu, nhưng diện tích quy hoạnh s làm địa thế căn cứ tính mẫu, sào lại trấn áp và điều chỉnh hạ xuống. Ví dụ: Theo quy định từ thời Tự Đức (1847-1883), mỗi mẫu Việt nam là 4.970 mét vuông. Năm 1897, ở Bắc kỳ, Pháp quy định mỗi mẫu chỉ có 3.600 mét vuông. Vì vậy thuế phải nộp thực tiễn tăng thêm, có khi tới 2-3 lần.
  • Thuế lao dịch: Về nguyên tắc, thuế lao dịch đã chuyển thành tiền (gắn với thuế thân hoặc nộp ngân sách tỉnh, xã) để sử dụng vào việc xây dựng, tu bổ đường sá, đê điều… Nhưng trên thực tiễn, khi cần làm đường hoặc đắp đê, nhà nước vẫn kêu gọi nhân lực đi thao tác, kể cả trong những ngày mùa cày cấy, thu hoạch nông nghiệp.

Buôn bán rượu và thuốc phiện

 

Hút thuốc phiện tại Việt Nam thời Pháp thuộc.

Thuốc phiện là món đồ được Pháp minh bạch marketing, khuyến khích người Việt sử dụng chứ không trở thành cấm như ở chính quốc. Lợi nhuận từ thuốc phiện đã góp phần tới 25% vào ngân sách của Pháp ở Đông Dương. Tổng ngân sách năm 1905 là 32 triệu đồng Đông Dương, trong số này thu nhập từ độc quyền bán thuốc phiện là 8,1 triệu. Tính đến năm 1900 thì lợi nhuận Pháp thu được từ thuốc phiện đạt hơn phân nửa số tiền thu nhập của toàn Liên bang Đông Dương.[44] Riêng việc phân phối marketing nhỏ lẻ là làm cho tư nhân, hầu hết là người Hoa.[45] Thuốc phiện đang trở thành một công cụ hữu hiệu vừa để thu lợi nhuận, vừa để làm suy sụp ý chí phản kháng của người Việt. Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut từng có thư gửi viên Công sứ dưới quyền:

Tôi trân trọng yêu cầu ông vui lòng giúp sức những nỗ lực của Nha Thương chính trong việc đặt thêm đại lý marketing nhỏ lẻ thuốc phiện và rượu, theo thông tư của ông Tổng giám đốc Nha Thương chính Đông Dương.
Để tiến hành việc đó, tôi xin gửi ông một bản list những đại lý cần đặt trong những xã đã kê tên; phần lớn những xã này, tới nay, vẫn trọn vẹn chưa tồn tại rượu và thuốc phiện. Qua những Tỉnh trưởng và những Xã trưởng Cao Miên, ông trọn vẹn có thể dùng tác động to tát của ông để làm cho một số trong những tiểu thương người bản xứ thấy rằng buôn thêm rượu và thuốc phiện là rất có lợi.
Chúng ta chỉ trọn vẹn có thể đạt kết quả mỹ mãn, nếu toàn bộ chúng ta hợp đồng với nhau ngặt nghèo và liên tục, vì quyền lợi tối cao của ngân khố.”

 

Xưởng thuốc phiện (Manufacture d’Opium) ở Sài Gòn thời thuộc Pháp. Khu xưởng này phục vụ nhu yếu từ là một trong những/3 đến 1/2 ngân sách toàn Đông Dương.

Thập niên 1930, cứ một nghìn làng thì có đến 1.500 đại lý marketing nhỏ lẻ rượu và thuốc phiện. Nhưng cũng trong số một nghìn làng nó lại chỉ có 10 trường học. Nạn nghiện thuốc phiện trở thành một vấn nạn nghiêm trọng trong xã hội Việt Nam[46].

Về việc buôn rượu, vì cần phải trả những khoản tiêu pha thường xuyên, những món kinh phí góp vốn đầu tư ngày càng tăng của Phủ toàn quyền, của những khu công trình xây dựng thiết kế quân sự chiến lược và những khoản lương cho một đám đông công chức từ Paris, cho nên vì thế nhà nước thuộc địa đã tìm mọi cách thúc đẩy việc tăng mức tiêu thụ rượu lên. Vì vậy, Pháp đưa ra quy định những làng phải mua số rượu tối thiểu tính theo dân số. Pháp ấn định trên thực tiễn mức rượu mà từng người bản xứ buộc phải uống thường niên, kể khắp khung hình già, phụ nữ, trẻ nhỏ, cả đến trẻ nhỏ còn bú mẹ. Dân một làng Bắc Kì buộc phải mua quá nhiều rượu, thấy trước rủi ro đáng tiếc tiềm ẩn tiềm ẩn đe doạ ấy, đã kêu với viên quan người Pháp tại địa phương rằng: “Ngay đến cái ăn, chúng tôi cũng không tồn tại gì cả”. Quan Pháp đáp: “Chúng mày quen ngày ba bữa, hiện giờ bớt đi một bữa, hay nếu cần thì bớt đi một bữa rưỡi là trọn vẹn có thể mua rượu của nhà nước”.

Người An Nam quen dùng rượu từ 20 đến 22 độ; trong lúc người Pháp bắt họ dùng rượu từ 40 đến 45 độ. Thứ rượu mà Pháp độc quyền marketing và buộc dân Việt Nam phải uống được cất bằng thứ gạo rẻ tiền, pha thêm chất hóa học (để giảm ngân sách sản xuất), nên có mùi vị nồng nặc rất khó chịu và gây hại rất rộng cho sức mạnh[46].

Giáo dục đào tạo

Ngay sau khoản thời hạn chiếm hữu được Nam Kì, Pháp nỗ lực thiết lập một khối mạng lưới hệ thống giáo dục theo quy mô Pháp gồm hai bậc, tiểu học và trung học với tổng thời hạn học là 6 năm. Tiểu học tập đọc và viết chữ Quốc ngữ, chữ Nho, tiếng Pháp; tiếng Pháp cơ bản; toán sơ đẳng; hình học sơ đẳng; khái niệm đo đạc; tổng quan về lịch sử dân tộc bản địa và địa lý. Đến bậc trung học, học viên sẽ học kỹ hơn về tiếng Pháp, văn học Pháp; làm luận bằng tiếng Pháp, quốc ngữ và chữ Nho và nhiều nội dung nâng cao hơn nữa về toán, vũ trụ, vật lý, hội họa… Năm 1879, nghị định cải tổ giáo dục Nam Kì được phát hành, chia chương trình học làm ba cấp với tổng thời hạn học là 10 năm. Cấp một học trong ba năm, dạy Pháp văn, Quốc ngữ và Hán văn. Cấp hai có thời lượng ba năm, mỗi tuần sẽ dành hai giờ cho chữ Nho và Quốc ngữ, còn sót lại dành riêng cho tiếng Pháp. Cấp ba sẽ học trong bốn năm với nhiều nội dung, dạy bằng tiếng Pháp như số học, hình học phẳng, đại số, lượng giác, trắc lượng, vẽ, địa lý, vũ trụ, hóa học, vật lý, vạn vật học… Những năm đầu, soái phủ Nam Kì gặp thật nhiều trở ngại khi khối mạng lưới hệ thống trường Nho học giải tán. Các thầy đồ di cư ra Trung Kì thuộc triều đình Huế để tiếp tục dạy học. Nhiều học trò tham gia những lực lượng nghĩa quân.[47]

Sau khi chiếm hữu được Bắc Kì và Trung Kì, năm 1906 Pháp tiến hành cải cách giáo dục. Pháp thiết lập khối mạng lưới hệ thống tiểu học do cơ quan ban ngành đài thọ với tên thường gọi là đệ nhị cấp (tiểu học) và đệ tam cấp (trung học). Chương trình học được thêm vào nội dung tiên tiến và phát triển nhất của khoa học phương Tây, tri thức thực hành thực tế thông dụng.[47] Chính quyền thực dân ở Việt Nam cho mở hai khối mạng lưới hệ thống trường học: trường Hán học có cải tổ đôi chút và khối mạng lưới hệ thống trường Pháp – Việt. Hai khối mạng lưới hệ thống trường Hán học và trường Pháp Việt cùng tồn tại tuy nhiên tuy nhiên được triều đình nhà Nguyễn chấp thuận đồng ý[48]. Trường Hán học chỉ duy trì trong thời gian tạm thời, đã được thay thế bằng trường Pháp – Việt trên toàn nước Tính từ lúc thập niên 1910. Hệ thống giáo dục Nho học cũ trở nên không hợp thời. Nhà Nguyễn ban sơ cải cách kỳ thi Hương bằng phương pháp đưa chữ Quốc ngữ vào nội dung thi tiếp sau đó bãi bỏ luôn những kỳ thi thuộc khối mạng lưới hệ thống Khoa bảng Việt Nam vào năm 1919. Năm 1917, Toàn quyền Đông Dương Albert Sarraut ký nghị định phát hành tổng quy định nền học chính toàn cõi Đông Dương với tiềm năng thống nhất nền giáo dục bản xứ, tiến tới xóa khỏi nền giáo dục cũ. Nền học chính thời gian lúc bấy giờ được chia thành ba cấp, cấp một là những trường tiểu học, cấp hai là cao đẳng tiểu học, cấp ba là bậc trung học (tú tài), với hai khối mạng lưới hệ thống giáo dục gồm trường Pháp và trường bản xứ. Trường Pháp sử dụng chương trình giáo khoa Pháp ở Đông Dương tương tự như bên Pháp và trọn vẹn dạy tiếng Pháp, không dạy tiếng Việt. Tại trường bản xứ, ở bậc Tiểu học sách giáo khoa do Nha Học chính Đông Pháp biên soạn và xuất bản. Từ bậc Cao đẳng Tiểu học trở lên thì dùng sách giáo khoa xuất bản ở Pháp. Sách giáo khoa một số trong những môn như Lịch sử Việt Nam, Địa lý Đông Dương, Văn học Việt Nam do những giáo chức người Pháp hay người Việt biên soạn và xuất bản. Với đợt cải cách giáo dục lần hai, chữ Quốc ngữ đã trọn vẹn thay thế chữ Hán. Chương trình học gồm có cả khoa học tự nhiên và khoa học xã hội với tính khối mạng lưới hệ thống cao. Bên cạnh những trường phổ thông, Pháp còn lập ra trường dạy nghề để đào tạo và giảng dạy ra công nhân cho những ngành công nghiệp thuộc địa.[47] Tuy vậy, trên toàn Việt Nam, tính đến năm 1906 mới chỉ có 25 trường học tiểu học Pháp – Việt và tính đến hết năm 1913 mới chỉ có 10 vạn học viên những cấp (trong tổng số 20 triệu dân lúc bấy giờ). Sự tăng trưởng giáo dục cũng không đều khắp: Tất cả những vùng miền núi đều không tồn tại trường học, riêng tỉnh Sơn La mãi đến 1917 mới có một trường sơ học.

Đến năm 1945, toàn Đông Dương chỉ có Viện Đại học Đông Dương gồm có 10 trường thành viên: Cao đẳng Y khoa, Cao đẳng Nông nghiệp, Cao đẳng Thú y, Cao đẳng Công chính, Cao đẳng Địa chính, Cao đẳng Luật khoa, Cao đẳng Khoa học, Cao đẳng Mỹ thuật…[49][50][51]. Viện ĐH Đông Dương chỉ đào tạo và giảng dạy bậc ĐH. Nếu sinh viên muốn học sau ĐH thì phải sang Pháp. Năm học 1944-1945, cả Viện này còn có một.575 sinh viên[52] (so với tổng dân số Việt Nam khi đó là 23 triệu). Phần lớn học viên và sinh viên ĐH, cao đẳng đều là con em của tớ những mái ấm gia đình giàu sang hoặc có vị thế nhất định trong xã hội lúc bấy giờ. Các mái ấm gia đình nông dân, nhân dân lao động nghèo rất ít có kĩ năng cho con em của tớ theo học.

Về giáo dục tiểu học, trung bình một tỉnh chỉ có tầm khoảng chừng từ 2 đến 4 trường Tiểu học, mỗi trường có từ trên 100 đến vài trăm học viên. Các thành phố lớn mới có trường Cao đẳng Tiểu học như Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng, Tỉnh Nam Định, Lạng Sơn (Bắc Kì), Thanh Hóa, Nghệ An (Vinh), Huế, Quy Nhơn (Trung Kỳ), Sài Gòn, Cần Thơ, Mỹ Tho (Nam Kỳ). Bậc Trung học (bậc Tú Tài) chỉ có ở Tp Hà Nội Thủ Đô (trường Bưởi, trường Albert Sarraut), Huế (trường Khải Định), Sài Gòn (trường Pétrus Ký, trường Chasseloup Laubat), mỗi trường có tầm khoảng chừng từ 100 đến 200 học viên.[53]

Chính sách giáo dục của cơ quan ban ngành Pháp nhằm mục tiêu dụng ý là để chuyển hướng tư duy của đại chúng, xóa khỏi những tác động của văn minh Trung Hoa, truyền bá văn minh Pháp nhằm mục tiêu đồng hóa người Việt; đồng thời đào tạo và giảng dạy ra một tầng lớp công chức và nhân viên cấp dưới phục vụ cho nền cai trị và công cuộc khai thác thuộc địa của Pháp. Mối rình rập đe dọa đáng sợ cho cơ quan ban ngành thực dân Pháp là Nho giáo qua những sách vở Hán văn, bởi Nho giáo cổ vũ lòng yêu nước chống ngoại xâm và khuyến khích giới trí thức quan tâm đến những yếu tố chính trị[54]. Hơn nữa người Pháp rất rất khó chịu trước giới sĩ phu Nho học không ngừng nghỉ đả kích quyết sách thực dân, kích động sự bất mãn của dân chúng thậm chí còn lãnh đạo những cuộc khởi nghĩa chống Pháp. Vì vậy người Pháp đã dồn nhiều nỗ lực vào việc cải biến nền giáo dục bản xứ: vô hiệu Nho học và cấm giảng dạy lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam, thay vào đó là những kiến thức và kỹ năng khoa học phương Tây, văn chương và lịch sử dân tộc bản địa Pháp. Tiếng Pháp là ngôn từ chính được sử dụng trong trường học còn tiếng Việt và tiếng Hán chỉ là ngoại ngữ. Một chứng cứ khác là sách giáo khoa thời Pháp thuộc không dùng danh từ “Việt Nam” mà chỉ nhắc tới “Đông Pháp” và những xứ lệ thuộc. Các kỳ thi khoa bảng Việt Nam cũng trở nên vô hiệu bỏ, thay vào đó là những kì thi bằng tiếng Việt và tiếng Pháp phỏng theo những kì thi của Pháp.

Giáo dục đào tạo thời Pháp thuộc để lại nhiều mặt xấu đi với Việt Nam. Năm 1905, Phan Bội Châu nhận định rằng nền giáo dục của Pháp “chỉ dạy viết văn Pháp, nói tiếng Pháp, trong thời gian tạm thời làm nô lệ cho Pháp”. Học giả Trần Trọng Kim nhận định rằng nền giáo dục Pháp đã biến một xã hội “nghe đến nước mình thì ngây ngây như người quốc tế, sử nước mình không biết, tiếng nói nước mình thì chỉ biết qua loa”. Cho đến năm 1930, tổng số học viên, sinh viên toàn bộ những trường từ tiểu học đến ĐH chỉ chiếm khoảng chừng 1,8% dân số Việt Nam. Do số người được đi học thấp, kết quả là tới năm 1945, trên 95% dân số Việt Nam bị mù chữ. Một nền giáo dục như vậy khiến người Việt bị tách rời khỏi cội rễ văn hóa truyền thống dân tộc bản địa trong lúc không hiểu biết nghe biết nơi đến chốn, không hấp thu được phần tinh túy của văn hóa truyền thống phương Tây. Người Việt bị trở thành những kẻ vong bản và vong nô trên chính quê nhà đất của tớ.

Tuy nhiên, nền giáo dục của Pháp cũng tạo ra một tầng lớp trí thức mới nắm được khoa học, kỹ thuật phương Tây và một tầng lớp tinh hoa chính trị chịu tác động của những hệ tư tưởng và tiếp thu những thủ thuật chính trị phương Tây tuy số lượng rất ít và chất lượng của tầng lớp này còn yếu. Tầng lớp trí thức bản xứ có rất ít thành viên đạt tới trình độ tinh hoa, đội ngũ Chuyên Viên tuy có số lượng khá hơn nhưng gắn bó trực tiếp với việc điều tiết từ chính quốc chứ không phải gắn bó với xã hội và nền kinh tế thị trường tài chính tại chỗ và một lượng phần đông những trí thức thấp cấp. Chất lượng của một tầng lớp trí thức Việt Nam thời Pháp thuộc xét trên kĩ năng phục vụ nhu yếu nhu yếu tăng trưởng của xã hội đương thời còn kém hơn thời kỳ tiền thực dân[55]. Nguyễn An Ninh nhận xét “ngày này tôi chưa thấy người An Nam nào tiếp thu khá đầy đủ ý nghĩa của văn hoá Pháp… Học Tây trong việt nam hiện giờ chỉ học để làm nô lệ cho nhà nước. Tại Đông Dương này tuổi trẻ An Nam khó mà tìm cho ra cái hùng vĩ của Âu Tây lắm. Dẫu cho toàn bộ chúng ta đã có được thừa kế một truyền thống cuội nguồn mái ấm gia đình, hay nhờ vào những tình hình thuận tiện khác đi nữa, không mấy người trong toàn bộ chúng ta đủ sức vươn lên mức trình độ một học giả ở Châu Âu”.[56] Sau tháng 8/1945, giới trí thức bị phân hóa thành những bộ phận rất khác nhau ủng hộ những Xu thế chính trị rất khác nhau tại Việt Nam. Việc thiếu Chuyên Viên, trí thức và lãnh đạo chính trị được đào tạo và giảng dạy tốt là yếu tố nghiêm trọng để lại nhiều hậu quả xấu đi lâu dài so với Việt Nam sau khoản thời hạn giành được độc lập.

Văn hóa

 

Một gánh hát ở Việt Nam.

Dưới thời Pháp thuộc, văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn chịu tác động của Nho giáo suy tàn dần và bị thay thế bởi văn hóa truyền thống phương Tây. Các giá trị đạo đức được nuôi dưỡng bởi Nho giáo suy yếu trong lúc người Việt không tiếp thu được những giá trị cốt lõi của nền văn hóa cổ truyền truyền thống phương Tây. Sự gia nhập văn hóa truyền thống phương Tây chỉ là yếu tố bắt chước hời hợt vẻ bên phía ngoài của người phương Tây chứ người Việt không hấp thu được phần tinh túy của văn hóa truyền thống phương Tây. Ngô Đình Nhu nhận xét về tình trạng này “…công cuộc Tây phương hóa, mà toàn bộ chúng ta đã phải chịu nhận từ một thế kỷ nay, là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc, không mục tiêu, không được hướng dẫn. Dân chúng bị lôi cuốn vào một trong những trào lưu Tây phương hóa, mà không hiểu biết Tây phương hóa để làm gì, Tây phương hóa đến mức nào là đủ, và Tây phương hóa làm thế nào là đúng. Tình trạng này đã dẫn dắt đến việc tan rã của xã hội toàn bộ chúng ta. Các giá trị tiêu chuẩn cũ đã mất hết hiệu lực hiện hành so với tập thể mà giá trị tiêu chuẩn mới thì không tồn tại”.[57]

Đi cùng với quyết sách hạn chế giáo dục, thực dân Pháp dung dưỡng nạn cờ bạc bằng phương pháp được cho phép mở những sòng bạc để thu thuế. Ngoài những sòng bạc minh bạch có tính chất thường xuyên, tổ chức triển khai quy mô ở Chợ Lớn, Lạng Sơn, Móng Cái, Hà Giang, Tỉnh Lào Cai còn tồn tại nhiều sòng bạc kín được tổ chức triển khai ở những dịp chợ phiên, ở những vòng đua ngựa ở Tp Hà Nội Thủ Đô, Hải Phòng Đất Cảng, Sài Gòn…

Nạn mại dâm cũng rất được thực dân Pháp hợp thức minh bạch và trở nên phổ cập ở những thành phố lớn. Vào trong năm 1930, yếu tố mại dâm ở Việt Nam đang trở thành một yếu tố nhức nhối trong xã hội. Các báo đã mô tả tình trạng “lúc nhúc xóm bình khang, đầy rẫy phường bán phấn” trong những đô thị Việt Nam dưới thời Pháp thuộc. Một biến tướng khác của mại dâm là “hát cô đầu” đang trở thành “một chiếc ung nhọt” của xã hội. Báo Công luận viết “Nếu trải qua những ngõ Sầm Công ở Tp Hà Nội Thủ Đô, phố Hạ Lý Hải Phòng Đất Cảng, phố Bến Củi Tỉnh Nam Định… ta sẽ thấy một cảnh tượng đau lòng, một sự dâm ô đê tiện hơn hết trong sự mãi dâm, chắc không tồn tại nước nào mà mãi dâm lại đê tiện hơn mãi dâm ở việt nam: Họ ra tận đường phố lôi kéo người tiêu dùng, họ nói những câu, hát những giọng khiêu dâm tục tằn…”[58] Nguyễn Doãn Vượng đã nhận được xét “hầu hết những kẻ đi hát đều là thanh niên… do đó sự kém sút về sức mạnh, sự trụy lạc về tinh thần, những bệnh hoa liễu cũng từ này mà về thăm mái ấm gia đình và vợ con những thanh niên đó; lại còn bao nhiêu kẻ trong cơn mê muội đớn hèn lỗi đạo vì đi hát, ăn trộm, đánh cắp vì mê hát và khuynh gia bại sản vì những cô đầu hát”[59].

Pháp tuyên bố “bảo lãnh An Nam” để giúp nước này “khai hóa văn minh”. Nhưng thực tiễn, những đề xuất kiến nghị nâng cao dân trí, cải tổ toàn vẹn chính trị – xã hội, cải cách và tăng trưởng giáo dục, cũng như hướng tới nền chính trị dân chủ của những trí thức đương thời đều bị Pháp thờ ơ. Tiêu biểu là Phong trào Duy Tân do Phan Châu Trinh (1872 – 1926) phát động năm 1906 cho tới năm 1908 thì kết thúc sau khoản thời hạn bị thực dân Pháp đàn áp. Một số lãnh đạo trào lưu bị phán quyết tử hình do có tương quan đến trào lưu chống sưu thuế Trung Kỳ (1908), những người dân khác bị đày đi Côn Đảo trong số đó có Phan Châu Trinh.[60] Nguyễn An Ninh nhận xét về công cuộc khai hóa của Pháp ở Việt Nam: “Nền văn hóa truyền thống Trung Hoa trên việt nam đang suy và thế hệ toàn bộ chúng ta đang chìm đắm trong vòng ngu dốt… chỉ trong thuở nào hạn rất là ngắn người ta đã đưa trình độ kiến thức và kỹ năng vốn đã suy thoái và khủng hoảng tệ hại của một dân tộc bản địa tuột xuống tận cùng của sự việc dốt nát, tối tăm dày đặc… đã đưa một dân tộc bản địa vốn có tư tưởng dân chủ, vào cảnh nô lệ tối tăm trong một khoảng chừng thời hạn rất ngắn[56]”.

Y tế

Năm 1902, Pháp xây dựng trường Y khoa Tp Hà Nội Thủ Đô do bác sĩ Alexandre Yersin làm hiệu trưởng. Khóa thứ nhất có 29 sinh viên. Sau đó trường được thay tên thành Y khoa Đông Dương. Chương trình học tại trường kéo dãn 4 năm và học viên ra trường được cấp bằng y sĩ. Năm 1908, xẩy ra trào lưu nông dân chống thuế ở những tỉnh Trung Kì khiến người Pháp giáng cấp Y khoa Đông Dương thành trường Y khoa Tp Hà Nội Thủ Đô. Nha Học Chính Đông Dương đã phải thừa nhận: “Dưới cơ quan ban ngành mới, một quá trình ngừng trệ đã tác động lên toàn bộ nền giáo dục nói chung – bị chụp mũ một cách không mong ước là tác giả thực sự của trào lưu cách mạng 1908. Cái trạng thái tinh thần đáng buồn đó, hiện vẫn chưa trọn vẹn mất đi, đã làm chậm sự tăng trưởng của trường mất 10 năm”.[61]

 

Vua Khải Định khi ở Pháp.

Việt Nam không hề là một vương quốc độc lập, trở thành quyết sách quân chủ nửa thuộc địa, phải tùy từng Pháp. Bằng những hiệp ước ký với triều Nguyễn, Việt Nam bị người Pháp phân thành 3 Kỳ (Nam Kỳ, Trung Kỳ, Bắc Kỳ) với những quyết sách chính trị, cỗ máy hành chính và khối mạng lưới hệ thống luật pháp rất khác nhau. Do những ràng buộc trong những Hiệp ước đã ký kết với nhà Nguyễn, Pháp không xây dựng một hình thức nhà nước dân chủ tại Việt Nam mà nhà Nguyễn vẫn tồn tại với những thành viên hoàng gia, quý tộc, quan lại,… Người Pháp trấn áp hoạt động giải trí và sinh hoạt của triều đình nhà Nguyễn thậm chí còn còn can thiệp vào việc chỉ định nhân sự của nhà nước này. Nhà Nguyễn mất uy tín chính trị, vương quyền không hề là yếu tố đoàn kết vương quốc như những nước quân chủ khác trên toàn thế giới[62]. Người Pháp độc chiếm mọi quyền lực tối cao kinh tế tài chính – chính trị – quân sự chiến lược tại Việt Nam. Họ chỉ đồng ý cho những người dân bản xứ tham gia vào cỗ máy hành chính và nền chính trị ở tại mức độ tối thiểu và ban cho những cơ quan ban ngành bản xứ một ít quyền lực tối cao hạn chế.[6] Chế độ bảo lãnh của Pháp đã biến người Việt thành những nhân viên cấp dưới hành chính thấp cấp chỉ biết thừa hành một cách thụ động, thiếu sáng tạo còn quyền lãnh đạo nằm trong tay người Pháp[63][64]. Họ hạn chế những quyền tự do chính trị của dân bản xứ như tự do ngôn luận, tự do báo chí truyền thông, tự do lập hội. Họ duy trì một khối mạng lưới hệ thống công an chính trị để trấn áp dân chúng, lập ra nhiều nhà tù để giam giữ những người dân chống Pháp. Người Pháp làm ngơ trước mọi yêu cầu cải cách của người bản xứ.[63] Những trào lưu văn hóa truyền thống, xã hội có tiềm năng nâng cao dân trí, cải cách xã hội của người Việt đều bị theo dõi và đàn áp.

Trong cơ quan ban ngành thuộc địa, tri thức, tài năng, đạo đức không được xem trọng bằng sự trung thành với chủ và phục tùng so với những người Pháp. Thuật lãnh đạo không được truyền lại, kĩ năng lãnh đạo vương quốc của người Việt bị thui chột, đạo đức và kĩ năng của giới công chức nhà nước người Việt suy đồi. Người Pháp không tồn tại ý định trao trả độc lập cho những người dân Việt nên họ không đào tạo và giảng dạy một tầng lớp tinh hoa người Việt đủ sức lãnh đạo, quản trị vương quốc.[64] Đa số người Việt thiếu trưởng thành về mặt chính trị do bị vô hiệu thoát khỏi đời sống chính trị vương quốc cùng quyết sách ngu dân của người Pháp[65]. Nhà vua mất vai trò là người quyết định hành động và giám sát tối cao mọi hoạt động giải trí và sinh hoạt nhà nước còn người Pháp không tồn tại những giải pháp hữu hiệu chống tệ quan liêu, tham nhũng, cường hào ác bá[66].

Người dân thuộc địa mất link với nhà nước, bất mãn với cách cai trị của người Pháp và triều đình nhà Nguyễn. Chỉ một nhóm nhỏ quan chức tham nhũng trục lợi bằng phương pháp phục vụ cho Pháp cảm thấy thỏa mãn thị hiếu còn hầu hết dân chúng thuộc mọi tầng lớp lẫn viên chức nhà nước người bản xứ đều bất mãn. Người Việt không thể kỳ vọng vào những cải cách của người Pháp cũng như không thể giành quyền tự trị bằng những giải pháp hợp pháp. Người Việt nhận thức rằng quyết sách thuộc địa không thể cải cách mà chỉ trọn vẹn có thể dùng đấm đá bạo lực lật đổ. Họ không thấy một tương lai nào cho bản thân mình và giang sơn ngoài việc làm cách mạng giành độc lập để mở ra con phố tăng trưởng vương quốc.[67] Chủ nghĩa dân tộc bản địa và tinh thần chống Pháp tăng trưởng mạnh.[68] Trong toàn cảnh đó, những tư tưởng cách mạng gia nhập từ phương Tây, được phổ cập rộng tự do trải qua sự truyền bá của chủ nghĩa cộng sản cũng như qua khối mạng lưới hệ thống giáo dục của người Pháp[69]. Từ giữa thập niên 1920, xuất hiện những đảng phái chủ trương dùng đấm đá bạo lực giành cơ quan ban ngành hoạt động giải trí và sinh hoạt bí mật tại Việt Nam hoặc lưu vong ở quốc tế[70].

Năm 1945, Nhật đầu hàng Đồng Minh tạo Đk cho những đảng phái bí mật minh bạch hoạt động giải trí và sinh hoạt, tuyển mộ đảng viên và thu hút quần chúng[70]. Triều đình nhà Nguyễn cải tổ thành Đế quốc Việt Nam nhưng không đủ uy tín chính trị để thu hút quần chúng, không tồn tại lực lượng để duy trì bảo mật thông tin an ninh[71]. Sau Cách mạng tháng Tám những đảng phái non trẻ, thiếu kinh nghiệm tay nghề hoạt động giải trí và sinh hoạt trong một nền dân chủ, thiếu kinh nghiệm tay nghề trị quốc, bị chia rẽ vì những khác lạ ý thức hệ và sự không tương đồng trong đường lối chính trị, đối đầu nhau giành quyền lãnh đạo vương quốc[72].

Với sự quay trở lại của thực dân Pháp năm 1945, xung đột Pháp – Việt và giữa người Việt với nhau bùng phát ngay lúc Việt Nam vừa giành độc lập kéo dãn cho tới tận năm 1975[72][73], sau nó lại tiếp tục là cuộc chiến tranh với Khmer Đỏ và Trung Quốc kéo dãn tới năm 1988. Các trận cuộc chiến tranh liên tục kéo dãn suốt 40 năm khiến hàng triệu người chết, khiến Việt Nam bị tàn phá nặng nề về mọi mặt, gây chia rẽ thâm thúy trong nội bộ người Việt và dẫn đến việc ra đi của hơn một triệu người trong số đó nhiều người thuộc giới trí thức. Sự chia rẽ của người Việt; tình trạng đạo đức xã hội và truyền thống cuội nguồn văn hóa truyền thống bị tan rã; tư tưởng sính ngoại, vọng ngoại, ỷ ngoại và bài ngoại phổ cập; cỗ máy nhà nước có kĩ năng hạn chế, vương quốc thiếu những người dân lãnh đạo tài năng và những chính trị gia có tầm nhìn; dân chúng thiếu trưởng thành về mặt chính trị; cùng nỗi ám ảnh quá khứ thuộc địa còn kéo dãn đến tận ngày này.

Văn hóa và giáo dục

 

Giấy khai sinh của tỉnh Bắc Ninh thời Pháp thuộc tại Bắc Kỳ năm 1938 có 4 dạng chữ: chữ Quốc ngữ, chữ Nôm, chữ Nho, và chữ Pháp

Tiếng Việt – ngôn từ mẹ đẻ của người Việt cũng trở nên tác động lớn, quan trọng nhất là việc chữ Hán và chữ Nôm đã được người Việt sử dụng hàng trăm năm và là văn tự phổ cập của tiếng Việt lúc đó, bị những người dân Pháp đứng đầu tư mạnh quan ban ngành thuộc địa ra những nghị định để ngăn cản nhằm mục tiêu bảo lãnh chữ Quốc ngữ (chữ Latinh) thành văn tự đa phần cho tiếng Việt, với mục tiêu đồng văn tự với tiếng Pháp, giúp phổ cập tiếng Pháp và văn hóa truyền thống Pháp (một điều đương nhiên, kẻ đô hộ không lúc nào có chuyện học ngôn từ và văn hóa truyền thống của kẻ bị đô hộ, mà phải ép kẻ bị đô hộ tiếp nhận lấy chữ, tiếng và văn hóa truyền thống của kẻ đô hộ với mục tiêu đồng hóa). Quyết định của triều Nguyễn dưới sức ép của cơ quan ban ngành thuộc địa là hủy bỏ toàn phần phép khoa cử có từ thời nhà Lý từ thời gian năm 1918 khiến chữ Hán không hề là văn tự học thuật chính thống. Việc sử dụng chữ Quốc ngữ làm văn tự chính thức cạnh bên hạn chế chữ Hán và chữ Nôm tạo Đk cho văn học, báo chí truyền thông viết bằng chữ Quốc ngữ tăng trưởng, việc truyền bá tri thức và văn hóa truyền thống phương Tây trở nên thuận tiện và đơn thuần và giản dị hơn. Vì chữ Quốc ngữ chữ tượng thanh, việc học chữ chỉ đi kèm theo học âm đọc nên học chữ Quốc ngữ dễ học hơn chữ Hán, do vậy trọn vẹn có thể dùng chữ Quốc ngữ xóa mù chữ nhanh gọn, biết đọc biết viết là đủ. Tuy nhiên, chữ Hán và chữ Nôm là chữ biểu nghĩa, việc học chữ đi kèm theo học cả ý nghĩa của chữ, nó giúp người tiêu dùng tiếng Việt phân biệt đồng âm khác nghĩa thì lại bị hạn chế, dẫn đến ngày này người Việt thường dùng sai từ và hiểu nhầm nghĩa của từ (nhất là hiều nhầm ý nghĩa của tên người và tên địa điểm Việt Nam). Đồng thời, việc chữ Hán từ vị thế là văn tự học thuật chính thống trở thành một văn tự không quan trọng khiến hầu hết người Việt không hề kĩ năng đọc hiểu những tài liệu chữ Hán cũng như chữ Nôm của tiền nhân. Hậu quả là người Việt bị tách ra xa khỏi di sản văn học, sử học, khoa học, tư tưởng của dân tộc bản địa viết bằng chữ Hán và chữ Nôm tích lũy được trong hơn 10 thế kỷ[74][75], rất khó để hầu hết người Việt hiện trọn vẹn có thể tự đọc lại và hiểu về chúng. Thậm chí nhiều người Việt lúc bấy giờ còn không tin là người Việt xưa cũng nói tiếng Việt, chỉ vì chữ viết khi đó là chữ Hán nên lại hiểu nhầm người Việt xưa nói tiếng Trung.[76] Điều này rất nguy hiểm vì nếu không lý giải rõ ràng tiếng Việt cũng trọn vẹn có thể viết bằng chữ Hán và chữ Nôm, những di sản của Việt Nam được viết bằng chữ Hán và chữ Nôm bởi chính người Việt Nam sẽ rất thuận tiện bị hiểu nhầm là di sản của Trung Quốc. Việc thay đổi nội dung giáo dục, bãi bỏ phép khoa cử truyền thống cuội nguồn lấy Nho giáo làm trọng tâm khiến Nho giáo mất dần tác động lên đời sống xã hội và chìm vào quên lãng. Điều này khiến xã hội tan rã do không được kim chỉ nan bởi một khối mạng lưới hệ thống giá trị chung, không hề tín hiệu tập hợp; đạo đức xã hội suy đồi và những giá trị văn hóa truyền thống truyền thống cuội nguồn bị thui chột.

Tiếng Pháp trở thành ngôn từ chính thức trong khối mạng lưới hệ thống giáo dục và trong hoạt động giải trí và sinh hoạt hành chính. Những từ ngữ gốc Pháp dần len lỏi vào trong tiếng Việt. Các tư tưởng phương Tây như tự do, dân chủ, nhân quyền, chủ nghĩa dân tộc bản địa, chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản… trải qua sách báo và khối mạng lưới hệ thống giáo dục thuộc địa được phổ cập.

Hệ thống giáo dục tăng trưởng không tương xứng với những hứa hẹn của người Pháp “khai hóa văn minh” dân thuộc địa mà đến hiện tại nhiều người Việt vẫn còn đấy mù quáng tin tưởng. Chính vì thế, cái mà người Việt thừa kế từ người Pháp sau khoản thời hạn Việt Nam giành được độc lập chỉ là những mảnh vụn văn hóa truyền thống và lịch sử dân tộc bản địa; tỷ trọng mù chữ lên mức 95% dân số[77], khối mạng lưới hệ thống kiến thức và kỹ năng Tây học kém cỏi, thiếu chiều sâu theo như Ngô Đức Kế đã nói “Âu học vẫn chưa vin được ngọn ngành mà Hán học đã đứt cả cội rễ”[75] cùng với nền tảng đạo đức xã hội suy đồi. Ngày 3 tháng 9 năm 1945, trong phiên họp thứ nhất của nhà nước, quản trị Hồ Chí Minh đã nêu ra trách nhiệm cấp bách nhất, thiết thực nhất phải xử lý và xử lý là “nạn dốt” và chỉ rõ[77]: “Nạn dốt là một trong những phương pháp gian ác mà bọn thực dân vốn để làm cai trị toàn bộ chúng ta… Một dân tộc bản địa dốt là một dân tộc bản địa yếu. Vì vậy tôi đề xuất kiến nghị mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ”.

Kinh tế

 

Nông dân Việt Nam thời Pháp thuộc.

Trong những biến hóa xã hội vì sự xâm nhập của người Pháp là nhiều món đồ mới toanh, trong số đó có nhiều thực vật được đưa vào Việt Nam từ châu Âu, châu Mỹ, châu Phi và cả những nước châu Á lân cận góp nguồn. Đồn điền cây cafe (xuất phát từ châu Phi), cây cao su đặc (từ Nam Mỹ) được quy hoạch và tăng trưởng, biến hóa hẳn bộ mặt giang sơn, đưa dân lên miền núi khai thác và định cư. Ở miền xuôi thì trái cây nhiệt đới gió mùa như chôm chôm, măng cụt cũng rất được trồng, lấy giống từ Mã Lai, Nam Dương. Ngoài ra nhiều loại rau như khoai tây, súp lơ, xu hào, cà rốt, tỏi tây nhập cảng từ Pháp được trồng quy mô Tính từ lúc năm 1900.[78] Nhiều món ăn mới cũng theo chân người Pháp trình làng ở Việt Nam như bánh mì, bơ, pho mát, cafe rồi trở thành quen thuộc. Người Pháp không xây dựng nền tảng công nghiệp tại Việt Nam, trong lúc Nhật Bản đã xây dựng quá nhiều cơ sở công nghiệp tại những thuộc địa của mình như Triều Tiên, Mãn Châu. Nền kinh tế tài chính Việt Nam vẫn đa phần nhờ vào nông nghiệp với phương thức sản xuất không thay đổi trong hàng nghìn năm. Quan hệ sản xuất tại nông thôn vẫn là quan hệ địa chủ – tá điền như thời Trung cổ, còn tại thành thị, chủ nghĩa tư bản mới chỉ manh nha xuất hiện. Nhìn tổng thể nền kinh tế thị trường tài chính Việt Nam vẫn đang trong tình trạng tiền tư bản, bán Trung cổ.

Sau khi độc lập khỏi Pháp, Việt Nam thiếu nền tảng kinh tế tài chính – kỹ thuật, thiếu nhân lực có kỹ năng, thiếu Chuyên Viên, thiếu nhà quản trị và vận hành, thiếu người kinh doanh thương mại, thiếu truyền thống cuội nguồn và văn hóa truyền thống marketing để trọn vẹn có thể tăng trưởng kinh tế tài chính. Những thiếu sót này kéo dãn đến tận ngày này, tác động xấu đến việc tăng trưởng của nền kinh tế thị trường tài chính Việt Nam. So với những thuộc địa của Nhật Bản hoặc một số trong những nước thực dân khác, thực dân Pháp ở Đông Dương đã để lại cho thuộc địa một trạng thái mong manh yếu ớt, hầu như không tồn tại kĩ năng tự tái thiết trước và sau khoản thời hạn giành độc lập năm 1954. Chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam đã đi theo quy mô phương Tây nổi bật nổi bật, thể hiện ở đoạn nó kiếm lợi nhuận đa phần qua việc bóc lột tài nguyên thuộc địa. Do kĩ năng sinh lợi của những nguồn tài nguyên như vậy đa phần nhờ vào sự chênh lệch giá, nên Pháp không cần xây dựng một cỗ máy hành chính thuộc địa tăng trưởng nhằm mục tiêu tăng năng suất, cũng không cần tiến hành công nghiệp hóa ở quy mô lớn. Số lượng công chức, Chuyên Viên mà Pháp đưa sang Việt Nam thấp hơn 15 lần so với số lượng mà Đế quốc Nhật Bản đưa sang thuộc địa Triều Tiên trong cùng thời kỳ. Do quy mô nền công nghiệp của thực dân Pháp ở Việt Nam quá nhỏ, sự phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu nông nghiệp, việc thiếu kĩ năng thể chế tức là Việt Nam không tồn tại nền tảng để tăng trưởng sau khoản thời hạn giành độc lập. Bởi những nguyên nhân này, trong cả khoản viện trợ cực lớn (115 tỷ USD tính theo thời giá năm nay) mà Mỹ đổ vào miền Nam Việt Nam (từ thời gian năm 1954 tới 1975) cũng không thể được sử dụng một cách hiệu suất cao.[79] Cho đến tận ngày này những nhược điểm này vẫn tồn tại. Việt Nam vẫn là một vương quốc xuất khẩu nông sản và tài nguyên, kĩ năng thể chế yếu khiến Việt Nam không thể sử dụng có hiệu suất cao những nguồn lực của tớ.

 

Người nghiện thuốc phiện.

Hồ Chí Minh định hình và nhận định về thời kỳ Pháp thuộc: “Sau 80 năm bị thực dân Pháp giày vò, nước Việt Nam ta cái gì rồi cũng kém cỏi, chỉ có lòng sốt sắng của dân là rất cao.”[80] Trong Tuyên ngôn độc lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, ông nói rõ:

“

Thế mà hơn 80 trong năm này, bọn thực dân Pháp tận dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp giang sơn ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.

Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút ít tự do dân chủ nào.

Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba quyết sách rất khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà đất của ta, để ngăn cản dân tộc bản địa ta đoàn kết.

Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn thế nữa trường học. Chúng thẳng tay chém giết những tình nhân nước thương nòi của ta. Chúng tắm những cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.

Chúng ràng buộc dư luận, thi hành quyết sách ngu dân.

Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.

Về kinh tế tài chính, chúng bóc lột dân ta đến xương tủy, làm cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, việt nam xơ xác, tiêu điều. Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên vật tư.

Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.

Chúng đưa ra hàng trăm thứ thuế vô lý, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn trở nên bần hàn.

Chúng không cho những nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.[81]

”

Trong tác phẩm Chính đề Việt Nam, Ngô Đình Nhu nhận xét về thời kỳ Pháp thuộc:

“

… tám mươi năm thống trị của người Pháp đã để lại cho toàn bộ chúng ta một di sản mà ngày này toàn bộ chúng ta còn phải mang những hậu quả rất là tai hại. Chỉ cần nhắc lại ba gánh nặng nhất mà thời kỳ Pháp thuộc đã lưu lại cho toàn bộ chúng ta.

Trước hết là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc so với toàn bộ chúng ta. Bắt buộc, bới vì toàn bộ chúng ta đang không tồn tại ý Tây phương hóa, nhưng vì sinh lực mạnh bạo của một nền văn minh đã thắng lợi văn minh toàn bộ chúng ta, làm cho toàn bộ chúng ta mất tin vào những giá trị tiêu chuẩn cũ, và miễn cưỡng thâu thập nền văn minh mới. Kẻ thống trị không tồn tại quyền lợi gì để nghe biết sự Tây phương hóa của lớp người bị trị.

Vận mạng của toàn bộ chúng ta lại không phải do toàn bộ chúng ta nắm. Vì vậy mà công cuộc Tây phương hóa, mà toàn bộ chúng ta đã phải chịu nhận từ một thế kỷ nay, là một công cuộc Tây phương hóa bắt buộc, không mục tiêu, không được hướng dẫn. Dân chúng bị lôi cuốn vào một trong những trào lưu Tây phương hóa, mà không hiểu biết Tây phương hóa để làm gì, Tây phương hóa đến mức nào là đủ, và Tây phương hóa làm thế nào là đúng.

Tình trạng này đã dẫn dắt đến việc tan rã của xã hội toàn bộ chúng ta. Các giá trị tiêu chuẩn cũ đã mất hết hiệu lực hiện hành so với tập thể mà giá trị tiêu chuẩn mới thì không tồn tại. Do đó, tín hiệu tập hợp những thành phần trong xã hội đã mất. Đó là một điều vô cùng xấu số cho dân tộc bản địa trong quá trình này, vì chính thời gian lúc bấy giờ là lúc mà toàn bộ chúng ta nên phải tiến hành công cuộc tăng trưởng dân tộc bản địa bằng phương pháp Tây phương hóa. Một công cuộc như vậy yên cầu, như toàn bộ chúng ta đã biết, nhiều nỗ lực liên tục của toàn dân và nhiều quyết tử lớn lao của mọi người. Vì vậy cho nên vì thế, sự có một tín hiệu tập hợp vô cùng thiết yếu, để toàn dân trông vào và tin tưởng, mới có đủ nghị lực mà phục vụ nhu yếu nỗ lực trong một tình hình khổ hạnh. Và chính vào một trong những thời kỳ như vậy toàn bộ chúng ta lại mất những tín hiệu tập hợp.

…

Gánh nặng thứ ba, mà thời kỳ thống trị của đế quốc đã để lại cho toàn bộ chúng ta, là yếu tố gián đoạn trong yếu tố lãnh đạo vương quốc. Chúng ta đã thấy rằng toàn bộ chúng ta lâm vào cảnh một trong những sự gián đoạn đến một trình độ trầm trọng nhất. Sự chuyển quyền không thể tiến hành được giữa lớp người trước và lớp người sau. Bí mật vương quốc và bí mật lãnh đạo đều bị mất. Thuật lãnh đạo không truyền lại được. Người lãnh đạo không tồn tại đủ di sản, dĩ vãng không bảo tồn được, văn khố thất lạc và bị cướp bóc.

…

Thêm vào những gánh nặng trên đây, mà đế quốc đã lưu lại cho toàn bộ chúng ta, sự thiếu người lãnh đạo trong những ngành, như toàn bộ chúng ta đã biết, là một trở lực to tát cho công cuộc tăng trưởng đang đợi chờ toàn bộ chúng ta.[57]

”
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện đi lại truyền tải về Pháp thuộc.

• Nhà Nguyễn
• Liên bang Đông Dương
• Chiến tranh Pháp-Đại Nam (1858-1884)
• Chiến tranh Pháp-Thanh
• Giải phóng dân tộc bản địa Việt Nam (1885-1945)
• Cách mạng tháng Tám
• Chiến tranh Đông Dương

• Philippe Devillers (2003), Paris – Saigon – Hanoi, Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh
• Ngô Văn (2000) Việt Nam 1920-1945 Montreuil: L’Insomniaque/Chuông rè
• Trần Vũ Tài (2007), Luận án Tiến sĩ “CHUYỂN BIẾN CỦA NÔNG NGHIỆP VÀ XÃ HỘI NÔNG THÔN BẮC TRUNG KỲ THỜI THUỘC PHÁP”, Vinh: Khoa Lịch sử – Đại học Vinh
• Lâm Quang Huyên (2008), “NHỮNG BIẾN ĐỔI CỦA GIAI CẤP NÔNG DÂN VÀ QUAN HỆ ĐỊA CHỦ – TÁ ĐIỀN Ở NAM BỘ THỜI KỲ CẬN ĐẠI” (PDF), Kỷ yếu hội thảo chiến lược Việt Nam học lần thứ 3, Tp Hà Nội Thủ Đô: Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô

^ “Lặng người trong thời gian ngày cúng âm hồn ở Huế”. báo Dân trí. ngày 25 tháng 6 năm năm trước.

^ Chapuis, tr. 20.

^ a b Kỳ 2: Huế đã mất lượng cổ vật lớn ra làm thế nào?, Dân trí, 03/12/năm ngoái.

^ Phạm Văn Sơn. Việt Nam cách mạng cận sử. Sài Gòn, Khai Trí phát hành, 1963, tr. 44.

^ Trần Trọng Kim, sách đã dẫn, trang 327.

^ a b c d e Philippe Devillers 2003, tr. 41

^ Bản án quyết sách Thực dân Pháp, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 22-24.

^ Mỹ-Vân Trà̂n (2005). A Vietnamese royal exile in nhật bản: Prince Cường Đẻ̂ (1882-1951). RoutledgeCurzon studies in the modern history of Asia. 29. Routledge. ISBN 0-415-29716-8. Truy cập ngày 19 thángTrần Cao Vân, Thái Phiên và vụ mưu khởi nghĩa ở Huế (3-5-1916). Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |access-date= (trợ giúp)

^ Lỗi chú thích: Thẻ sai; không tồn tại nội dung trong thẻ ref mang tên dananggov

^ Hoàng Văn Hiển. ‘’Vua Duy Tân trong trào lưu đấu tranh yêu nước thời gian đầu thế kỷ 20’’. Khoa Sử Trường Đại học Khoa học Huế. Tạp chí tin tức Khoa học và Công nghệ, số 2(12), 1996.

^ Zinoman, Peter (2000). “Colonial Prisons and Anti-colonial Resistance in French Indochina: The Thai Nguyen Rebellion, 1917”. Modern Asian Studies. 34 (1): 57–98. doi:10.1017/s0026749x00003590.

^ a b Peter Zinoman (2001). The colonial Bastille: a history of imprisonment in Vietnam, 1862-1940. University of California Press. tr. 57. ISBN 0520224124.

^ Marr, D. G. (1971). Vietnamese anticolonialism, 1885–1925. Berkeley, University of California [Press]. tr. 236.

^ Philippe Devillers 2003, tr. 36

^ Phim tài liệu “Công binh – Đêm dài Đông Dương” Lưu trữ năm nay-06-02 tại Wayback Machine, Institut français du Vietnam.

^ Indochina Campaign 23 Sep 1940 – 26 Sep 1940, C. Peter Chen, World War II Database.

^ Philippe Devillers 2003, tr. 37

^ Philippe Devillers 2003, tr. 39

^ Philippe Devillers 2003, tr. 38

^ Philippe Devillers 2003, tr. 63-64

^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Tp Thành Phố Đà Nẵng, 2008, trang 99, 100, 101

^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Tp Thành Phố Đà Nẵng, 2008, trang 102

^ Philippe Devillers 2003, tr. 67

^ a b c d e f g h i j k l m n o p. q r s t u v w x y z aa Tổ chức cỗ máy những cơ quan trong cơ quan ban ngành thuộc địa ở Việt Nam (1862 – 1945) Lưu trữ 2017-07-15 tại Wayback Machine, Đỗ Hoàng Anh, Văn hóa Nghệ An, 09 Tháng 3 2017.

^ Salemink, Oscar (2003). The Ethnography of Vietnam’s Central Highlanders. Honolulu: University of Hawaii Press. tr. 75-77.

^ a b c d e Lê Đình Chi. Người Thượng Miền Nam Việt Nam. Gardena, CA: Văn Mới, 2006. tr 401-449

^ Văn Bá. “Bác sĩ Alexandre – Người có công với Việt Nam”. Cỏ Thơm. Bản gốc tàng trữ ngày 12 tháng một năm 2019. Truy cập ngày 9 tháng 8 năm 2020.

^ “A Debt Too Far – Montagnard Human Rights Organization (MHRO) – Defending Human Rights in the Central Highlands of Vietnam”.

^ a b c d e f Philippe Devillers 2003, tr. 51

^ Hoàng Cơ Thụy. Việt sử khảo luận. Paris: Nam Á, 2002. tr 1780.

^ Bản án quyết sách thực dân Pháp, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 20-133.

^ a b c ĐẠI CƯƠNG LỊCH SỬ VIỆT NAM, TẬP 2, trang 121, Đinh Xuân Lâm chủ biên, Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, năm 2000.

^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 44

^ Phạm Xuân Nam, Chính sách xã hội trong Cách mạng tháng 8 năm 1945 và trong sự nghiệp thay đổi ngày này, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 11(96) – năm ngoái tải về Lưu trữ 2018-02-10 tại Wayback Machine

^ a b c d Hào hùng thủy lợi Việt Nam: Thời Pháp thuộc, báo Nông nghiệp Việt Nam, 11/11/năm trước

^ a b Trần Vũ Tài 2007, tr. 7

^ a b Trần Vũ Tài 2007, tr. 9

^ a b “Kinh đào ở Nam kỳ thời Pháp thuộc”. namkyluctinh. Bản gốc tàng trữ ngày 28 tháng 6 năm năm nay. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2020.

^ Sơn Nam, Lịch Sử Khẩn Hoang Miền Nam – Lưu ý, Nxb Trẻ, năm trước

^ Nguyễn Thế Anh. Việt Nam thời Pháp đô hộ, trang 181, Saigon: Lửa Thiêng, 1970

^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 41

^ Lâm Quang Huyên 2008, tr. 42. Trích “Yves Henry, …, đã tính toán mức thu nhập của địa chủ và của tá điền… 752đ… 20đ”

^ Một số sắc thuế vận dụng tại Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc, TS Phan Thanh Hải, Khoa Kế toán, Đại học Duy Tân, 18/06/năm ngoái.

^ Golden Triangle Opium Trade, an Overview, Bertil Lintner, 2000.

^ Logan, William S. Trang 79.

^ a b Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 34-39.

^ a b c Giáo dục đào tạo Việt Nam thời Pháp thuộc, 25/8/2017, VnExpress.

^ Quốc ngữ và nỗ lực ‘thoát Hán’ của những vua nhà Nguyễn, Nguyễn Quang Duy, BBC Tiếng Việt.

^ Sự Ra đời của Đại học Đông Dương qua tài liệu tàng trữ, Đào Thị Diến, Website Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô.

^ Từ Đại học Đông Dương đến Đại học Quốc gia Tp Hà Nội Thủ Đô, Đinh Xuân Lâm, Tạp chí Tia sáng, 04/10/2010.

^ Đại học Đông Dương – Sự đoạn tuyệt với quá khứ? Lưu trữ năm ngoái-09-28 tại Wayback Machine, Trần Thị Phương Hoa, 20 Tháng 4 2013, Tạp chí văn hóa truyền thống Nghệ An.

^ Pierre Brocheur và Daniel Hémery. Indochina, An Ambiguous Colonization, 1858-1954. Berkeley, CA: University of California Press, 2009, tr. 217-49.

^ THI CỬ VÀ NỀN GIÁO DỤC VIỆT NAM DƯỚI THỜI PHÁP THUỘC Lưu trữ 2009-06-26 tại Wayback Machine, Trần Bích San, Tạp chí Cỏ Thơm.

^ Cooper, Nicola. Trang 36.

^ Giới trí thức tinh hoa trong lịch sử dân tộc bản địa Việt Nam, Tạp chí Tia sáng, 09/09/2010.

^ a b Lý tưởng thanh niên An Nam (1923), Nguyễn An Ninh.

^ a b Chính đề Việt Nam, Phần III, Cơ sở hạ tầng vô tổ chức triển khai, Tùng Phong, Nhà xuất bản Đồng Nai, 1964.

^ Báo Công luận, 7-3-1932.

^ Báo Trung văn chủ nhật, 27-9-1942.

^ Năm 1911, cơ quan ban ngành thực dân đưa Phan Châu Trinh sang Pháp. Suốt trong năm ở Paris, ông vẫn luôn theo đường lối cải cách, lôi kéo tiến hành dân quyền, cải cách dân số (theo Phan Ngọc Liên, sách đã dẫn, tr. 270).

^ Đại học Y Tp Hà Nội Thủ Đô thời kỳ thuộc Pháp (1902 – 1945), Hanoi Medical University.

^ THÊM MỘT VÀI Ý KIẾN ĐÁNH GIÁ CÔNG CUỘC KHÁNG PHÁP DO TRIỀU NGUYỄN LÃNH ĐẠO NỬA SAU THẾ KỈ XIX, NGUYỄN THANH TIẾN, TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SƯ PHẠM Thành phố Hồ Chí Minh Số 10(76) năm năm ngoái

^ a b Philippe Devillers 2003, tr. 44-47

^ a b Chính đề Việt Nam, Phần II, VỊ TRÍ CỦA VIỆT NAM TRONG KHUNG CẢNH THẾ GIỚI VỪA TRÌNH BÀY, Tùng Phong, Nhà xuất bản Đồng Nai, 1964

^ Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 96-100

^ Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 67-73

^ Philippe Devillers 2003, tr. 48-49

^ Phong trào cách mạng ở Đông Dương, Hồ Chí Minh toàn tập, Nhà xuất bản. Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 2011, tập 2, trang 227-233

^ Nhìn lại quy trình gia nhập chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam, Nguyễn Kiến Giang, talawas

^ a b The Vietnam Nationalist Party (1927-1954), Nguyễn Văn Khánh, Springer, Singapore, năm nay

^ Phan Anh vấn đáp sử gia Na Uy Stein Tonnesson. Dẫn lại bởi Phạm Cao Dương trong nội dung bài viết trên Tạp chí Khởi Hành số 129, tháng 7.2007, tr. 26-28

^ a b David G. Marr, Vietnam: State, War, and Revolution (1945–1946), California: University of California Press, 2013

^ Why Vietnam, Archimedes L.A Patti, Nhà xuất bản Tp Thành Phố Đà Nẵng, 2008

^ TỔNG QUAN TÀI LIỆU NHO GIÁO VÀ NHO HỌC Ở VIỆN HÁN NÔM Lưu trữ năm ngoái-06-26 tại Wayback Machine, Nguyễn Xuân Diện, Bài tham luận Hội thảo về Nho giáo Việt Nam. Đã in trên Tạp chí Hán Nôm số 1 (68), 2005

^ a b Tại sao nên đưa chữ Hán quay trở lại trường phổ thông?, PGS.TS Đoàn Lê Giang, Vietnamnet, 30/08/năm nay

^ Thụy Bất Nhi (7 tháng 6 năm 2020). “Đừng hiểu học chữ Hán là học tiếng Trung Quốc!”. Báo Quảng Nam.

^ a b quản trị Hồ Chí Minh với trào lưu Bình dân học vụ Lưu trữ 2018-01-03 tại Wayback Machine, Phạm Hải Yến, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III

^ “Bếp Việt truyền thống cuội nguồn và tân tiến”. Bản gốc tàng trữ ngày 29 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 26 tháng 5 thời điểm năm 2012.

^ Aid and development in Taiwan, South Korea, and South Vietnam, Kevin Gray, WIDER Working Paper No. 2013/085, September 2013 tải về

^ Hồ Chí Minh Toàn tập, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1995, tập 4, trang 26.

^ Báo Cứu quốc 5/9/1945.

• Kháng chiến chống Pháp

Lấy từ “vi.wikipedia/w/index.php?title=Pháp_thuộc&oldid=68353947”

Reply
8
0
Chia sẻ

Video full hướng dẫn Chia Sẻ Link Download Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ ?

– Một số Keywords tìm kiếm nhiều : ” Video full hướng dẫn Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ tiên tiến và phát triển nhất , Chia Sẻ Link Cập nhật Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ “.

Thảo Luận vướng mắc về Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ

Quý khách trọn vẹn có thể để lại phản hồi nếu gặp yếu tố chưa hiểu nhé.
#Tàn #dư #của #những #chính #sách #cai #trị #của #thực #dân #Pháp #đối #với #Việt #Nam #hiện #nay Tàn dư của những quyết sách cai trị của thực dân Pháp so với Việt Nam lúc bấy giờ