Review Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân đánh giá là thiên cổ kì bút 2022

Mục lục bài viết

Thủ Thuật về Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút 2022

Update: 2022-02-07 19:41:02,You Cần tương hỗ về Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút. Quý khách trọn vẹn có thể lại Comments ở cuối bài để Mình đc tương hỗ.

536

Mục lục

1 Thời điểm và nguyên nhân
2 Giới thiệu sơ lược
3 Đánh giá
4 tin tức tương quan
5 Xem thêm
6 Chú thích
7 Nguồn tìm hiểu thêm

Thời điểm và nguyên nhânSửa đổi

Theo lời Tựa của Hà Thiện Hán (người cùng thời) viết năm 1547, thì Nguyễn Dữ viết ra tập lục này để ý niệm trong thời hạn ông ẩn cư ở rừng núi xứ Thanh.[2]

Tóm lược đại ý quan trọng trong bài

Mục lục
Thời điểm và nguyên nhânSửa đổi
Truyền kỳ mạn lục
Thời điểm và nguyên nhân
Giới thiệu sơ lược
Nguyễn Dữ và tác phẩm bất hủ Truyền kỳ mạn lục

Trong Từ điển Văn học (bộ mới), nhà nghiên cứu và phân tích Bùi Duy Tân cho biết thêm thêm trong thế kỷ 16, tình hình xã hội không hề ổn định như ở thế kỷ trước; xích míc giai cấp trở nên nóng bức, quan hệ xã hội khởi đầu phức tạp, những tầng lớp xã hội phân hóa mạnh mẽ và tự tin, trật tự phong kiến lung lay, cuộc chiến tranh phong kiến ác liệt và kéo dãn, giang sơn bị những tập đoàn lớn lớn phong kiến chia cắt, môi trường sống đời thường không yên ổn, nhân dân trớ trêu, cơ cực… Muốn phản ánh thực tiễn phong phú, phong phú chủng loại ấy, muốn lý giải những yếu tố đưa ra trong môi trường sống đời thường đầy dịch chuyển ấy thì không thể chỉ tạm ngưng ở đoạn ghi chép sự tích đời trước… Cho nên Nguyễn Dư đã nhờ vào những sự tích có sẵn, tổ chức triển khai lại kết cấu, xây dựng lại nhân vật, thêm bớt tình tiết, tu sức ngôn từ… tái tạo thành những thiên truyện mới. Truyền kỳ mạn lục vì vậy, tuy có vẻ như thể những truyện cũ nhưng lại phản ánh thâm thúy hiện thực thế kỷ 16…

*

Tư tưởng chủ yếu của Nguyễn Dữ là tư tưởng Nho gia. Ông trình diện những cái xấu xa của xã hội là để cổ vũ thuần phong mỹ tục xuất phát từ ý thức bảo vệ quyết sách phong kiến, phủ định triều đại mục nát đương thời để xác lập một vương triều lý tưởng trong tương lai, lên án bọn “bá giả” để tôn vinh đạo “thuần vương”, phê phán bọn vua quan tàn bạo để ca tụng thánh quân hiền thần, trừng phạt bọn người gian ác, xiểm nịnh, dâm tà, để biểu dương những gương tiết nghĩa, nhân hậu, thủy chung. Tuy nhiên Truyền kỳ mạn lục không riêng gì có thể hiện tư tưởng nhà Nho, mà còn thể hiện sự giao động của tư tưởng ấy trước yếu tố rạn nứt của ý thức hệ phong kiến…

Đó là những mong ước của Nguyễn Dữ về một xã hội mọi người được sống yên bình trong nền đức trị, trong sự công minh, trong tình cảm yêu thương nhân ái giữa con người với con người… Giá trị lớn của Truyền kỳ mạn lục đó là ở những nội dung nhân văn đó.

Truyền kỳ mạn lục là tập truyện có nhiều thành tựu nghệ thuật và thẩm mỹ, nhất là nghệ thuật và thẩm mỹ dựng truyện, dựng nhân vật. Nó vượt xa những truyện ký lịch sử dân tộc bản địa vốn ít chú trọng đến tính cách và môi trường sống đời thường riêng của nhân vật, và cũng vượt xa truyện cổ dân gian thường ít đi sâu vào nội tâm nhân vật. Tác phẩm phối hợp một cách thuần thục, tài tình những phương thức tự sự, trữ tình và cả kịch, giữa ngôn từ nhân vật và ngôn từ tác giả, giữa văn xuôi, văn biền ngẫu và thơ ca. Lời văn cô đọng, súc tích, ngặt nghèo, hòa giải và hợp lý và sinh động. Truyền kỳ mạn lục là mẫu mực của thể truyền kỳ, là “thiên cổ kỳ bút”, là “áng văn hay của bậc triệu phú”, tiêu biểu vượt trội cho những thành tựu của văn học hình tượng viết bằng chữ Hán dưới tác động của sáng tác dân gian.

Câu chuyện đối đáp của người tiều phu ở núi Na (Na Sơn tiều đối lục) viết tắt là Truyện người tiều phu ở núi Na (3), theo bản dịch của Trúc Khê, là truyện thứ 12 trong số 20 truyện trong quyển Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Đây là truyện duy nhất được chọn đăng trong bộ Tư liệu tìm hiểu thêm Văn học Việt Nam (tập 2) do NXB Giáo Dục ấn hành năm 1979, khi trình làng về tác gia này. Truyện này còn có sự đặc biệt quan trọng vì đọc nó, ta như thấy hội ngộ chính Tác giả!

Truyện người tiều phu ở núi Na, có diễn biến ngắn gọn. Khởi đầu là một đoạn văn ngắn trình làng sơ lược cảnh núi Na cùng một lão tiều đang ẩn cư ở nơi đó. Kế tiếp là bài ca (21 câu dài ngắn rất khác nhau) mà Hồ Hán Thương nghe được từ miệng lão tiều, khi nhà vua cùng đoàn tùy tùng đi săn trên núi Na. Ngay tiếp sau đó, viên quan hầu Trương Công được lệnh đi theo mời gặp, nhưng đi một hồi thì lạc vào một trong những chiếc động sâu, phía trong có một chiếc am cỏ bên những khóm cây xanh tốt. Trong am, là một chiếc giường mây, trên giường để đàn sáo và chiếc gối dựa. Còn hai bên vách có đề hai bài ca, một bài là Thích ngủ (25 câu), một bài là Thích cờ (23 câu). Đến lúc ấy, viên quan mới phát hiện lão tiều phu đang ngồi ngoài hiên đá, dậy con chim yểng học nói, cạnh bên có mấy đứa nhỏ ngồi đánh cờ… Tiếp theo là cuộc đối đáp của lão tiều với viên quan hầu, đấy là mẩu chuyện thể hiện ý niệm sống “lánh đục về trong” của kẻ sĩ lúc bấy giờ, trong số đó có tác giả. Ba bài ca có trong truyện đều thuộc về loại văn chương lãng mạn của Đạo học, giàu tư tưởng và nghệ thuật và thẩm mỹ. Ba bài ca thể hiện “lý tưởng thẩm mỹ và làm đẹp” của tác giả: vừa muốn thoát tục lại không thể dứt bỏ “duyên nợ” cõi trần, đó là xích míc muôn đời của Nho sĩ thời xưa.

Cuộc đối đáp giữa lão Tiều phu với quan hầu Trương Công đã thể hiện rõ tư tưởng và thái độ của Nguyễn Dữ, so với nhà Hồ…Tuy nhiên, những gì tác giả làm cho miệng lão Tiều phát ra cùng lời tiên đoán cảnh diệt vong của triều đình ấy, đã đã cho toàn bộ chúng ta biết Nguyễn Dữ không hẳn là người lánh đời, mà chỉ vì ông không tìm kiếm được lối thoát trên con phố hành đạo, đành trốn vào môi trường sống đời thường ẩn dật, đôi lúc thả hồn mơ màng cõi tiên, tuy nhiên cơ bản ông vẫn gắn bó với cõi đời…

Cuối cùng là lời bình, tác giả có ý lý giải sự thất bại của nhà Hồ, là nghiệm với lẽ trời, và thích phù hợp với lòng người…Sau đấy là đoạn trích phần cuối của Truyện người tiều phu ở Núi Na:

“Sau khi nghe đến Trương Công ngỏ lời tuyên triệu…Tiều phu cười mà rằng: -Ta là người dật dân trốn đời, ông lão già lánh bụi, gửi tính mệnh ở lều tranh quán cỏ, tìm sinh nhai trong búa gió rìu trăng; ngày có lối vào làng say, cửa vắng vết chân khách tục, bạn cùng ta là hươu nai tôm cá, quẩn bên ta là tuyết gió trăng hoa; chỉ biết đông kép mà hè đơn, nằm mây mà ngủ khói; múc khe mà uống, bới núi mà ăn; chứ có biết gì đâu ở ngoài là triều đại nào, vua quan nào?

Bèn mời Trương ở lại làm tiệc thết, cơm thổi bằng hạt điêu hồ, canh nấu bằng rau cẩm đái, lại còn tồn tại mấy món rau suối khác nữa. Canh khuya chuyện trò, đều là những nghĩa lý đáng nghe cả, nhưng không một câu nào đả động đến việc đương thời. Hôm sau, Trương lại mời:

-Những bậc quân tử đời xưa, không phải là không thích giúp đời hành đạo; khi ẩn kín ở một chỗ, chỉ là còn đợi giá mà thôi. Cho nên tất có bức tiếu tượng đi tìm, rồi sau đồng Thương mới thấm nước, tất có cỗ hậu xa đi chở, rồi sau nội Mục mới thành công xuất sắc. Nay phu tử lấy tấm thân vàng ngọc, ôm một bọc kinh luân, ngoài vòng vinh lợi, vùi lấp tiếng tăm trong đám người đánh cá hái củi, giấu tài giúp vua cứu dân, náu mình chốn rừng suối, vang tiếng đến cửu trùng; đốt nón lá, xé áo tơi, nay đó là đến lúc rồi đó. Dám xin bỏ bờ đập Phó Nham, ném cần câu sông Vị (3), đừng để uổng hoài khát vọng của bao kẻ nho sinh.

Tiều phu nói: -Kẻ sĩ ai có chí nấy, hà tất phải vậy! Cho nên Nghiêm Tử Lăng (4) không đem chức Gián nghị ở Đông Đô đánh đổi khỏi sóng sông Đồng Thủy. Khương Bá Hoài (5) không đem bức tranh vẽ của thiên tử làm nhơ bẩn non nước Bành Thành. Tài ta tuy kém, so với những người xưa chẳng bằng được, nhưng may lại giàu hơn Kiềm Lâu, thọ hơn Vệ Giới, no hơn Viên Tinh, đạt hơn Phụng Thiến (6), kể thì cũng được trời đất ban cho quá nhiều. Nếu lại còn tham cầu những cái ở ngoài phận mình, len lỏi vào đường làm quan, chẳng những xấu hổ với những bậc tiên hiền, lại còn phụ bạc với vượn hạc ở trong núi. Vậy xin ông đi đi, đừng nói lôi thôi gì nữa.

Trương nói: -Ngài cho là thời nay không đủ làm cho ngài thao tác hay chăng? Nay có đấng thánh nhân trị vì, bốn bể đều ngóng trông, người Chiêm dâng đất mà xưng thần, quân Minh nộp lễ để xin lui. Lão Qua, Đại Lý những nước cũng tranh nhau quy phục. Hiện chỉ từ thiếu những bậc ẩn dật ở rừng núi ra giúp rập, làm cho huân đức của chúa thượng được sánh cùng những vua Nghiêu, Thuấn rất mất thời hạn rồi. Ngài nếu định trọn đời ẩn lánh, bắt chước như Vụ Quang, Quyên Tử (7) thì cứ như vậy không sao. Nhưng nếu còn để ý chút nào đến đám dân chúng, mà bỏ qua dịp này sẽ không ra thì tôi sợ rằng sẽ mục nát cùng cỏ cây, không lúc nào lại sở hữu dịp gặp gỡ hay này nữa.

Tiều phu biến sắc nói: “Như lời ông nói, há chẳng phải là khoe khoang quá làm cho những người dân nghe phải thẹn thùng sao! Vả lại vị vua ngự trị hiện giờ có phải họ Hồ không?” – “Chính phải!” – “Có phải là đã bỏ khu Long Đỗ về ở đất An Tôn (8) không?” – “Phải!” – “Ta tuy chân không bước đến thị thành, mình không vào đến cung đình, nhưng vẫn thường được nghe tiếng ông vua hiện giờ là người thế nào. Ông ấy thường gian dối, tính nhiều tham dục, đem rất là dân để dựng cung Kim Âu(9), dốc cạn của kho để mở phố Hoa Nhai; hao phí gấm là, vung vãi châu ngọc, dùng vàng như cỏ rác, tiêu tiền như đất bùn, hình ngục có của đút là xong, quan chức có tiền mua là được, kẻ dâng lời ngay thì giết, kẻ nói điều nịnh thì thưởng; lòng dân động lay, nên đã xẩy ra việc quân sông Đáy bờ cõi chếch mếch nên đã mất dải đất Cổ Lâu .Vậy mà những kẻ đình thần xấp xỉ theo hùa, trước sau nối vết. Duy có Nguyễn Bằng Cử(10) có lượng nhưng chậm rãi, Hoàng Hối Khanh có học nhưng lờ mờ, Lê Cảnh Kỳ giỏi mưu tính nhưng không quyết đoán, Lưu Thúc Kiệm quân tử nhưng không được là bậc nhân; còn ngoài ra phi là đồ tham tiền thì là đồ nát rượu; phi là đồ chỉ lấy yên vui làm thích thì là tuồng lấy thế vị mà khuynh loát nhau; chứ chưa thấy ai biết những kế lạ mưu sâu để lo tính cho dân chúng cả. Nay ta đương náu vết ở chốn núi rừng, lo lảng tránh đi chẳng được, há lại còn xắn áo mà lội nữa ư?(11). Xin ông vui lòng trở về, làm ơn từ chối hộ kẻ cư sĩ này. Ta không thể đem hòn ngọc Côn Sơn cho nó cùng cháy trong ngọn lửa Côn Sơn (12) được”. Trương nói: “Sự xuất xử của bậc người hiền lại cố chấp đến như vậy ư?” – Tiều phu nói: “Không phải là ta cố chấp. Ta chỉ ghét những kẻ miệng lưỡi bẻo lẻo, đã đắm mình vào trong triều đình, vẩn đục, rối loạn lại còn toan kéo người khác để cùng đắm với mình”.

Trương lặng im không vấn đáp, trở về đem hết những lời của tiều phu tâu lại với chúa. Hán Thương không bằng lòng nhưng còn muốn đem cỗ xe êm để cố đón ra kỳ được, sai Trương lại đi vào lần nữa. Nhưng vào đến nơi thì rêu trùm cửa hang, gai góc đầy núi, dây leo, cành rậm đã lấp mất cả lối đi rồi. Chỉ thấy ở trên vách đá có hai câu thơ đề bằng nhựa cây như sau: Kỳ La hải khẩu ngâm hồn đoạn, / Cao Vọng sơn đầu khách tứ sầu.(Nghĩa là: Kỳ La cửa bể hồn thơ đứt, / Cao Vọng(13) đầu non dạ khách buồn). Ý lời như giọng trào phúng của mình Nguyên họ Bạch (14), thể chữ như lối triện lệ của ông Lưu, ông Tư(15), nhưng rút lại chẳng hiểu định nói gì. Hán Thương cả giận, sai đốt cháy núi; núi cháy hết vẫn không thấy gì, chỉ thấy con hạc đen lượn trên không mờ múa. Sau cha con họ Hồ gặp phải tai ương đều đúng như lời thơ.

Người tiều phu ấy có lẽ rằng là người sĩ đắc đạo đó chăng?

Truyền kỳ mạn lục

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản khá đầy đủ của tài liệu tại đây (419.11 KB, 90 trang )

mở đầu
1. ý nghĩa của đề tài
1.1. ý nghĩa khoa học
Trong lịch sử dân tộc bản địa Văn học Việt Nam, nhất là trong văn xuôi tự sự Việt
Nam thời trung đại, có một tác giả mà cho tới nay toàn bộ chúng ta biết được chỉ có
duy nhất một tác phẩm nhưng đấy lại là một tác phẩm vô cùng rực rỡ. Tên
tác phẩm thật nhã nhặn: Truyền kỳ mạn lục (ghi chép một cách ngẫu hứng
những truyện lạ được lưu truyền) nhưng từ khi Ra đời đến nay, nó đã từng
làm hao tổn tâm trí và giấy mực của nhiều thế hệ. Từ những bậc túc Nho thời
xưa cho tới những nhà nghiên cứu và phân tích văn học thời tân tiến đều định hình và nhận định cao và
coi tác phẩm là một biểu lộ vinh dự cho nền văn học nước nhà. Đặc biệt ở
thế kỷ XVIII, một thế kỷ rực rỡ nhất của văn học trung đại, những học giả nổi
tiếng như Vũ Khâm Lân, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú đã từng ca tụng
Truyền kỳ mạn lục là một thiên cổ kỳ bút, áng văn hay của bậc triệu phú với
lời lẽ thanh tao tốt đẹp, người bấy giờ lấy làm ngợi khen.
Vì vậy, nghiên cứu và phân tích Truyền kỳ mạn lục là việc làm có ý nghĩa nhằm mục tiêu
mày mò khá đầy đủ hơn giá trị của tác phẩm.
Truyền kỳ mạn lục không riêng gì có là mối quan tâm của người Việt Nam
mà còn là một một tác phẩm văn học được sự quan tâm của giới nghiên cứu và phân tích văn
học trên toàn thế giới. Ngay từ trong năm sáu mươi, tác phẩm đã được dịch ra
tiếng Nga, những nhà nghiên cứu và phân tích Xô-viết khi nghiên cứu và phân tích văn học phương
Đông thường để ý tới Truyền kỳ mạn lục [43, tr.114]
Tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là một trong những
đỉnh điểm của văn học Việt Nam trung đại, ngày càng trở thành mối
quan tâm của những nhà nghiên cứu và phân tích, càng chiếm hữu được tình cảm của bạn đọc.
Càng ngày, người ta càng phát hiện và khẳng xác lập trí vai trò của tác
phẩm chính vì nó Ra đời đã ghi lại sự trưởng thành của truyện ngắn Việt Nam
trung đại, ghi lại sự chuyển biến từ văn xuôi mang nặng tính hiệu suất cao
1
sang văn xuôi giàu tính nghệ thuật và thẩm mỹ. Mặc dù, tác giả đã khai thác những đề
tài dân tộc bản địa, để ý đến những truyền thuyết dân gian nhưng tác giả đã thực

sự vươn lên trên cách ghi chép của lối biên soạn truyện cổ [27, tr.54].Tác
phẩm biểu lộ một Xu thế thoát dần khỏi tác động thụ động của văn
học dân gian và văn xuôi lịch sử dân tộc bản địa để bước sang một quá trình mới, quá trình
của văn xuôi tự sự, của truyện ngắn nghệ thuật và thẩm mỹ.
Vì vậy, nghiên cứu và phân tích Truyền kỳ mạn lục giúp ta soi rọi vào việc tìm
hiểu quy mô truyện ngắn trung đại Việt Nam.
Sở dĩ Truyền kỳ mạn lục được định hình và nhận định cao, được quan tâm như vậy
là vì: tuy nhiên viết theo thể loại truyền kỳ, một quy mô văn học dùng hình
thức kỳ ảo làm phương tiện đi lại nghệ thuật và thẩm mỹ nhưng tác phẩm đã mô tả khá phong
phú về hiện thực môi trường sống đời thường một quá trình lịch sử dân tộc bản địa mang sắc tố thảm kịch của
dân tộc bản địa Việt Nam thế kỷ XVI. Sau cái vỏ hình thức kỳ ảo là những yếu tố
có ý nghĩa xã hội to lớn được trải qua số phận những nhân vật trong truyện.
Truyền kỳ mạn lục là một tác phẩm đề cập đến nhiều yếu tố của xã
hội, trong số đó nổi trội là yếu tố người phụ nữ. Lần thứ nhất trong văn học
Việt Nam, hình ảnh người phụ nữ đã xuất hiện như vậy ở Truyền kỳ mạn lục,
với cả diện mạo, tâm tư nguyện vọng, tình cảm, nhu yếu và khát vọng, với số phận của
mình. [43, tr.118-119]
Người phụ nữ, số phận của mình, những tâm tư nguyện vọng, khát vọng … của tôi đã
được phản ánh nhiều trong văn học Việt Nam trung đại và hầu hết những nhà
văn đều đã cho toàn bộ chúng ta biết người phụ nữ là nạn nhân của xã hội. Nhưng nhìn nhận
yếu tố, lí giải yếu tố về số phận của người phụ nữ sớm nhất và theo một
quan điểm đa chiều thì có lẽ rằng chỉ có trong sáng tác của Nguyễn Dữ. Truyền kỳ
mạn lục là một tác phẩm có tác động lớn đến việc tăng trưởng của văn học Việt
Nam trung đại trên nhiều phương diện, nhất là yếu tố số phận con
người, nhất là người phụ nữ.
Vì vậy, nghiên cứu và phân tích số phận người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục là
2
một việc làm rất thiết yếu và rất có ý nghĩa. Nó giúp toàn bộ chúng ta có cái nhìn
toàn vẹn hơn về số phận người phụ nữ, tiếp cận vào đúng yếu tố cốt lõi của
tác phẩm, từ đó trọn vẹn có thể đã có được cách lí giải những yếu tố khác một cách

đúng đắn về tác giả cũng như về di sản văn học quý giá này.
1.2. ý nghĩa thực tiễn
Với tư cách là một tác phẩm được xếp vào loại đỉnh điểm của văn xuôi
tự sự Việt Nam thời trung đại, Truyền kỳ mạn lục đã được tuyển chọn để
giảng dạy ở nhiều cấp học (Chuyện người con gái Nam Xương được học ở
lớp 9, Chức phán sự ở đền Tản Viên được học ở lớp 10, tác phẩm được giới
thiệu trọn vẹn ở ngành văn những trường ĐH và cao đẳng). Đây là tác
phẩm đã tạo nên nhiều hứng thú cho khắp khung hình dạy và người học nhưng
cũng là một tác phẩm không thuận tiện và đơn thuần và giản dị sở hữu và nên phải được tiếp tục
mày mò.
Bởi vậy, nghiên cứu và phân tích yếu tố đã nêu là một điều thiết yếu và rất hữu ích
cho những người dân viết để hiểu sâu hơn và giảng dạy đạt kết quả cao tốt hơn.
2. trách nhiệm của đề tài:
Trên cơ sở ý nghĩa khoa học, ý nghĩa thực tiễn và những yếu tố liên
quan đến Truyền kỳ mạn lục, chúng tôi nghiên cứu và phân tích rõ ràng từng số phận nhân
vật phụ nữ nhằm mục tiêu đi tới những kết luận khoa học về số phận người phụ nữ
trong tác phẩm. Kết quả nghiên cứu và phân tích sẽ góp thêm phần năng cao hiệu suất cao trong
giảng dạy và học tập về Nguyễn Dữ nói riêng, về quy mô truyện ngắn
trung đại Việt Nam nói chung.
3. Lịch sử yếu tố:
Truyền kỳ mạn lục là một tác phẩm lớn mà ngay từ khi Ra đời đã được
định hình và nhận định cao, được nhiều học giả nổi tiếng quan tâm. Nhiều yếu tố trong
Truyền kỳ mạn lục là đối tượng người tiêu dùng, là đề tài của những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích xưa
nay và không phải chỉ từ ở trong nước mà còn ở ngoài nước. Từ nhiều góc
độ, đã có những khu công trình xây dựng, nội dung bài viết có tương quan đến yếu tố mà đề tài của
3
chúng tôi đưa ra. Chúng tôi xin được lược dẫn về những khu công trình xây dựng, những
nội dung bài viết có tương quan trực tiếp đến đề tài:
3. 1. Trước thế kỉ XX
3.1.1. Lời đề tựa Truyền kỳ mạn lục của Hà Thiện Hán viết năm Vĩnh Định

sơ niên 1547:
– “Tập lục này là trứ tác của Nguyễn Dữ, người Gia Phúc, Hồng
Châu. Sau khi đậu Hương tiến, nhiều lần thi Hội đỗ trúng trường, từng được
bổ làm tri huyện Thanh Tuyền. Mới được một năm ông cáo quan về nuôi
mẹ, thế rồi viết ra tập lục này để ý niệm.”[ 8, tr. 204]
– “Xem lời văn thì Truyền kỳ mạn lục không vượt khỏi phên dậu của
Tông Cát, nhưng có ý khuyên răn, có ý nêu quy củ khuôn phép, so với việc
giáo hoá ở đời, há có phải bổ khuyết nhỏ đâu”[ 8, tr.204].
Đây có lẽ rằng là ý kiến định hình và nhận định sớm nhất về tác phẩm, Hà Thiện Hán chủ
yếu xác lập mục tiêu sáng tác Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là để
nhắc nhở khuyên răn, tương quan đến việc dạy đời và tác phẩm là một cuốn
sách có ý nghĩa giáo dục thâm thúy.
3.1.2. Các học giả của thế kỉ XVIII – XIX, khi định hình và nhận định về Truyền kỳ mạn
lục thường thiên về ngợi khen nghệ thuật và thẩm mỹ của tác phẩm:
– Ôn Như hầu Vũ Khâm Lân (1702 – ?) trong Bạch Vân am cư sĩ phả
kí coi Truyền kỳ mạn lục là một “thiên cổ kì bút”.
– Lê Quý Đôn (1726 – 1784)trong Kiến văn tiểu lục định hình và nhận định văn
chương Truyền kỳ mạn lục là “lời lẽ thanh tao tốt đẹp, người bấy giờ lấy
làm ngợi khen”
– Phan Huy Chú (1782 – 1840) thì khen rằng, Truyền kỳ mạn lục “là
áng văn hay của bậc triệu phú”.
Như vậy, những học giả thế kỉ XVIII – XIX, đã để ý nhiều tới mặt văn
phong, tới nghệ thuật và thẩm mỹ ngôn từ nhưng chưa thực sự để ý một cách thích
đáng tới yếu tố số phận con người nhất là người phụ nữ.
4
3.2. Thế kỉ thứ XX
Vào thế kỉ XX, Truyền kỳ mạn lục đã tiếp tục được khảo cứu trên
nhiều phương diện cả về nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ. Ngoài một số trong những khu công trình xây dựng
nghiên cứu và phân tích đa phần về nghệ thuật và thẩm mỹ viết truyện ngắn, về thể loại của tác phẩm
như của Nguyễn Văn Dân ( Loại hình văn xuôi huyễn tưởng – Tạp chí văn

học số 5. 1984), Nguyễn Hữu Sơn ( Đặc điểm văn học Việt Nam thế kỉ XVI
– tiến trình tiếp nối đuôi nhau và tăng trưởng, Tạp chí văn học số 5,6 – 1988) còn tồn tại khá
nhiều những nội dung bài viết trong số đó đáng lưu ý là những nội dung bài viết của Bùi Duy Tân
(Truyền kỳ mạn lục một thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán
– Văn học Việt Nam – Nhà xuất bản Giáo dục đào tạo, 2001), Lại Văn Hùng ( Bàn
luận thêm về yếu tố tác giả- tác phẩm Truyền kỳ mạn lục – Tạp chí văn học
số 10 – 2002 ), Vũ Thanh ( Những biến hóa của những yếu tố kỳ và thực
trong truyện ngắn truyền kỳ Việt Nam – Tuyển tập 40 năm Tạp chí Văn
học), Nguyễn Phạm Hùng ( Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền
kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ – Tạp chí văn học số 7- 1987)).
Chúng tôi xin trình diễn một số trong những tài liệu tương quan trực tiếp đến đề tài
và nêu rõ ý kiến như sau:
3.2.1. Lời trình làng Truyền kỳ mạn lục của Bùi Kỷ (được Trúc Khê Ngô
Văn Triện dịch ra quốc ngữ in năm 1941):
– Về nghệ thuật và thẩm mỹ, cụ Bùi Kỷ viết: “Nguyễn Dữ học rất rộng, lại sở hữu tài năng
viết văn dùng nhiều điển tích. Lối viết nào thì cũng hay, về phần uyên bác có
thể ngang với Bồ Tùng Linh, về phần vận dụng những văn thể vượt hơn Đặng
Trần Côn…”
– Về nội dung, cụ nhận định rằng Truyền kỳ mạn lục đã đề cập đến yếu tố
người phụ nữ và xác lập:
+ Truyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu, Người con gái Nam Xương
có chủ đề: Tả rõ phụ nữ ở xã hội cũ dù ăn ở thuỷ chung với chồng thế nào
cũng chịu một thân phận hèn kém: Một đằng vì thua bạc mà gán vợ, một
5
đằng vì ngờ vực hão huyền mà vợ phải quyên sinh. Đáng giận thay! Cái
thuyết “tòng phu” đã làm hại bao nhiêu bạn quần thoa trong bao nhiêu thế
kỷ! [7, tr.10].
+ Truyện đối tụng ở Long cung, có chủ đề: “bài xích quỷ thần, quỷ
thần và lại cướp vợ người khác” [7, tr.10]
+ Truyện Từ Thức lấy vợ tiên có chủ đề: “ Cõi trần đáng chán làm

sao, làm cho những người dân đời phải tưởng tượng ra một cõi tiên chăng?” [7, tr.10]
+ Các Truyện Nàng Thuý Tiêu và Lệ Nương có chủ đề: “ tả nông nỗi
luân lạc của người phụ nữ, một đằng vì tên cường quyền chiếm đoạt làm rẽ
thuý chia uyên, một đằng vì bọn ngoại xâm áp bức, làm cho bình rơi trâm
gãy, nhưng Thuý Tiêu lại trở về được với Nhuận Chi, Lệ Nương cam chịu
quyên sinh để trọn nghĩa với Phật Sinh, càng rõ ái tình chân chính không tồn tại
thế lực nào khuất phục được”[7, tr.10]
+ Truyện Cuộc rỉ tai thơ ở Kim Hoa có chủ đề: “ …xem như hai
câu thơ nói đùa Kim Hoa nữ sĩ làm cho bà phải mang hận đến suối vàng…”
[7, tr.10]
+ Truyện Cây gạo, Kỳ ngộ ở Trại Tây và Yêu quái ở Xương Giang có
chủ đề: “ bài xích thói đắm đuối trong vòng tình dục của bọn thiếu niên” [7,
tr.10]
+ Truyện Nghiệp oan của Đào Thị: “ vạch trần những hành vi bất
bình của bọn đội lốt thầy tu” [7, tr.10]
( Chữ Truyện là chúng tôi dùng theo nguyên bản của Bùi Kỷ)
3.2.2. Bộ sách Lịch sử văn học Việt Nam, tập II (sách Đại học Sư phạm-
NXB Giáo dục đào tạo-1978) viết:
“ Nguyễn Dữ đã và đang quá nhiều nói lên được đời sống cơ cực của nhân
dân, đặc biệt quan trọng, tác giả đã để ý đến đời sống tình cảm của những con người
nhỏ bé…nhất là người phụ nữ dân dã …”
Tác giả của cuốn sách này đã xác lập số phận người phụ nữ bị đày
6
đoạ vì loạn li, trớ trêu vì thế lực cường quyền nhưng đa phần là người
phụ nữ dân dã. Ngoài yếu tố ấy, theo tác giả thì đồng xu tiền cũng là một thế
lực gây lên nỗi thống khổ cho những người dân phụ nữ. ý kiến này theo chúng tôi cần
được nghiên cứu và phân tích thêm.
3.2.3 Bộ sách Văn học Việt Nam (NXB Giáo dục đào tạo, 2001) viết:
Truyền kỳ mạn lục có nhiều truyện miêu tả tình yêu nam nữ, hạnh
phúc mái ấm gia đình trong tình hình trở ngại và đầy dịch chuyển của xã hội phong

kiến. Truyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu, Truyện người con gái Nam
Xương phản ánh tình trạng đáng thương của người phụ nữ trong xã hội cũ:
đảm đang, tình nghĩa mà vẫn phải chịu số phận oan nghiệt…Truyện Lệ
Nương là thảm kịch về mối tình chung thuỷ trong cảnh giang sơn bị ngoai xâm.
Các Truyện nghiệp oan của Đào thị, Nàng Thuý Tiêu, Cây gạo, Kì ngộ ở
Trại Tây thì lại miêu tả những mối tình trái với đạo lí Nho gia [33, tr.518]
Tuy nhiên những tác giả lại nhận định rằng Nguyễn Dữ đã táo bạo và phóng
túng khi thể hiện quan hệ yêu đương thiếu lành mạnh giữa TrìnhTrung
Ngộ và Nhị Khanh trong Truyện cây gạo, giữa Hà Nhân và hai nàng Đào,
Liễu trong Truyện kì ngộ ở trại Tây và kết luận “ so với truyện này
Nguyễn Dữ đã có lời phê bình để phê phán những ý niệm đồi truỵ và
xác lập lại những giáo điều về “đức hạnh tiết nghĩa” và phản hồi thêm
“tuy thông cảm với khát vọng yêu đương của con người nhưng quan điểm
chủ yếu của Nguyễn Dữ vẫn là bảo vệ lễ giáo. Điều đó phản ánh thái độ
đầy xích míc trong tư tưởng và tình cảm của Nguyễn Dữ.” [33, tr.519]
(Chữ trại Tây là chúng tôi sử dụng theo nguyên bản của Bùi Văn Nguyên)
Với ý kiến này chúng tôi thấy:
– Các tác giả chỉ trình diễn sơ lược về số phận người phụ nữ và cho
rằng Nguyễn Dữ đã viết về tình yêu “ xuất phát từ thái độ bảo thủ của Nho
giáo”
– Nếu Nguyễn Dữ đã “quá nhiều không trở thành gò bó trong khuôn khổ cứng
7
nhắc của lễ giáo…”, “táo bạo và phóng túng khi thể hiện quan hệ yêu
đương”, “ có phần thương cảm với những khát vọng niềm hạnh phúc chính đáng
khi miêu tả những cặp trai gái công nhiên yêu nhau…” mà vẫn là người “có
thái độ bảo thủ của nho giáo”, vẫn là người “bảo vệ lễ giáo” thì đấy là một ý
kiến đôi chỗ còn chưa nhất quán. ý kiến này gợi ý cho chúng tôi một hướng
tư duy: Phải chăng Nguyễn Dữ muốn nói rằng người phụ nữ thời ấy chỉ có
thể có quá nhiều niềm hạnh phúc lúc không tuân theo nguyên tắc của lễ giáo phong
kiến.

3.2.4. Luận án Phó tiến sỹ khoa học Sự tăng trưởng văn xuôi Hán – Việt từ thế
kỉ X đến cuối thế kỉ XVIII, đầu thế kỉ XIX của phó tiến sỹ Nguyễn Đăng Na
(bảo vệ năm 1987) đã đặc biệt quan trọng để ý tới nhân vật phụ nữ và số phận của mình
trong Truyền kỳ mạn lục. Tác giả luận án đã rút ra một kết luận rất thích
đáng: dù sống theo phong cách nào thì người phụ nữ cũng xấu số, cái chết
oan khốc là kết cục đời sống của hầu hết những phụ nữ.
ý kiến trên là một gợi ý mang tính chất chất quyết định hành động cho chúng tôi nghiên
cứu đề tài này.
3.2.5. Bài viết “Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục
của Nguyễn Dữ”(Tạp chí văn học số 7- 1987) của tác giả Nguyễn Phạm
Hùng là nội dung bài viết được chúng tôi rất quan tâm. Theo tác giả, Truyền kỳ mạn
lục là một tác phẩm đã đưa ra “yếu tố người phụ nữ”. Chúng tôi tán đồng ý
kiến của tác giả khi nhận xét:
“Niềm khát khao niềm hạnh phúc mái ấm gia đình là chủ đề chính của nhiều
truyện. Mâu thuẫn giữa khát vọng niềm hạnh phúc đó với những thế lực tàn bạo của
xã hội đó là hạt nhân nghệ thuật và thẩm mỹ của những truyện này. Người phụ nữ,
hoặc vì cuộc chiến tranh phong kiến tàn khốc mà phải chịu thiệt thòi, khổ sở
(Truyện Lệ Nương) ; hoặc vì kẻ quyền trần gian ác, xảo trá mà phải chịu cảnh
“rẽ thuý chia uyên” ( Truyện nàng Thuý Tiêu); hoặc vì nam quyền phong
kiến mà phải chịu cảnh chia lìa …Những khao khát niềm hạnh phúc chân chính
8
của người phụ nữ thường dẫn họ đến chỗ chết, và thường là tự vẫn”.
Tựu trung, lần thứ nhất trong văn học Việt Nam, người phụ nữ đã
xuất hiện rầm rộ như vậy ở Truyền kỳ mạn mạn lục, với cả diện mạo tâm
hồn, tình cảm, nhu yếu và khát vọng, với số phận của tớ. Đó là những
con người vốn xuất thân rất thường thì, có khi tầm thường, như kĩ nữ, tì
thiếp …nhưng lại mang những phẩm chất rất đáng để trân trọng, ngợi ca. Nếu
như trước đó, hình ảnh người phụ nữ quí tộc có đi vào sáng tác của
Nguyễn Trãi, Nguyễn Húc v.v …thì thường cũng mới chỉ tạm ngưng ở sự
nhận thức trên bình độ tâm lí, còn ở đây, là một đối tượng người tiêu dùng nhận thức, đối

tượng thẩm mĩ trọn vẹn, thành yếu tố người phụ nữ trong văn học – với
những nhân vật TT là phụ nữ. Sáng tác của Nguyễn Dữ sẽ là
mở đầu cho khuynh hướng phản ánh này để rồi những thế hệ nghệ sĩ tiếp sau đó
sau tiếp tục tăng trưởng nó, tạo ra những thành tựu rực rỡ với những tên tuổi
chói lọi như Đoàn Thị Điểm, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Du, Hồ Xuân
Hương, Phạm Thái, v.v …
Chính vì thế, khuynh hướng tư tưởng chủ yếu của Truyền kỳ mạn lục
đâu phải là tôn vinh chí khí nhà nho hay đạo đức phong kiến mà đó là ở đoạn
đấu tranh cho con người, cho quyền sống của con người, vì con người (nhất
là phụ nữ ), mang tinh thần nhân đạo chủ nghĩa. Và đương nhiên, tác giả
chống lại những gì bất công, tàn bạo, trái với con người, trái với tinh thần
dân chủ mà thời đại được cho phép. Đó đó là khuynh hướng tư tưởng của
những nhà văn lớn của quá trình này, đang hoà nhập vào một trong những trào lưu rộng
lớn trong suốt nhiều thế kỉ – trào lưu văn học nhân đạo chủ nghĩa. [30,
tr.118]
ý kiến trên là gợi ý xác đáng cho chúng tôi tìm hiểu về số phận người
phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục.
3.2.6. Luận văn thạc sĩ của Kim Seona (1995) có tương quan đến nhân vật
phụ nữ nhưng mục tiêu của luận văn là chứng tỏ sự tăng trưởng của thể
9
loại truyền kỳ và so sánh hình tượng phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục của
Nguyễn Dữ với những tác phẩm cùng thể loại.
3.2.7. Một kết quả nghiên cứu và phân tích mà chúng tôi rất để ý là luận văn thạc sĩ của
học viên Nguyễn Thị Dương (Đại học Sư phạm Tp Hà Nội Thủ Đô 1996) đã nghiên
cứu về “số phận người phụ nữ và những phương thức thể hiện số phận ấy
trong Truyền kỳ mạn lục” (do PGS.TS Nguyễn Đăng Na hướng dẫn). Đây
là một khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích rõ ràng về số phận người phụ nữ. Tác giả đã
chia số phận người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục thành hai nhóm: nhóm
thứ nhất là những số phận như ý, nhóm thứ hai là những số phận rủi ro đáng tiếc
(cách phân loại này còn tồn tại những điểm khiến tôi do dự, xin được trình

bày ở dịp khác).
Do mục tiêu của đề tài, tác giả Nguyễn Thị Dương đã dành 26 trang
cho việc trình diễn số phận người phụ nữ và 35 trang cho việc trình diễn những
phương thức thể hiện số phận ấy. Với một bố cục tổng quan như vậy, luận văn thiên
về nghiên cứu và phân tích những phương thức biểu lộ hơn là nghiên cứu và phân tích những số phận
người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục.
Như vậy, nhìn một cách tổng thể, những học giả, những khu công trình xây dựng nghiên
cứu đã có những nhận xét tương đối thống nhất về số phận thảm kịch của
người phụ nữ được phản ánh trong Truyền kỳ mạn lục. Tuy nhiên, do những
mục tiêu rất khác nhau mà những tác giả, những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích trên đây chưa
phản ánh khá đầy đủ về số phận người phụ nữ trong tác phẩm.
Với mong ước thừa kế và phát huy những thành tựu nghiên cứu và phân tích
Truyền kỳ mạn lục của những thế hệ đi trước, chúng tôi chọn yếu tố Nghiên
cứu số phận người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục nhằm mục tiêu nỗ lực hoàn
chỉnh và làm nổi rõ hơn yếu tố đã nêu, kỳ vọng góp thêm ý kiến vào việc
nghiên cứu và phân tích một tác phẩm văn học lớn và có mức giá trị nhiều mặt này.
10
4. đối tượng người tiêu dùng, Phạm vi, Phương pháp nghiên cứu và phân tích
4.1. Đối tượng nghiên cứu và phân tích
Do yêu cầu, mục tiêu trách nhiệm của đề tài, chúng tôi chọn những nhân
vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục làm đối tượng người tiêu dùng nghiên cứu và phân tích chính.
Truyền kỳ mạn lục có 20 truyện thì có có tới 12 truyện có nhân vật phụ nữ.
Tuy nhiên không phải bất kể truyện nào có nhân vật phụ nữ cũng là truyện
nói về số phận người phụ nữ. Chúng tôi chỉ chọn 11 truyện mà theo chúng
tôi là có trực tiếp đề cập tới số phận người phụ nữ. Đó là những truyện:
– Cuộc rỉ tai thơ ở Kim Hoa
– Chuyện đối tụng ở Long cung
– Chuyện nàng Thuý Tiêu
– Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu.
– Chuyện người con gái Nam Xương

– Chuyện Lệ Nương
– Chuyện cây gạo
– Chuyện nghiệp oan của Đào thị
– Chuyện yêu quái ở Xương Giang
– Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây
– Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên
4.2. Phạm vi nghiên cứu và phân tích
Truyền kỳ mạn lục là một tác phẩm viết bằng chữ Hán, Ra đời từ thế
kỷ XVI, đến nay đã nhiều lần tái bản. Khi tiến hành đề tài này, chúng tôi
dùng bản Truyền kỳ mạn lục do Trúc Khê Ngô Văn Triện (1941) dịch, Nhà
xuất bản Văn hoá ấn hành tại Tp Hà Nội Thủ Đô năm 1957 và bản Truyền kỳ mạn lục
do Nhà xuất bản Văn học ấn hành năm 1998, Trần Thị Băng Thanh giới
thiệu.
Vì thời hạn, trình độ, kĩ năng nghiên cứu và phân tích hạn chế, chúng tôi chỉ tập
trung làm nổi trội số phận người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục.
11
4.3. Phương pháp nghiên cứu và phân tích
Chúng tôi sử dụng một số trong những phương pháp đa phần tại đây:
– Phương pháp phân tích tác phẩm văn học: Đây là phương pháp
được sử dụng đa phần trong luận văn này.
– Phương pháp thống kê, phân loại: Chúng tôi tiến hành thống kê,
phân loại theo từng Đk sống và cách sống của nhân vật để phục vụ
cho việc tìm hiểu và rút ra kết luận về những số phận đó.
– Phương pháp so sánh: Đây cũng là phương pháp quan trọng để so
sánh số phận người phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục với những nhân vật phụ
nữ trong những tác phẩm văn học khác nhằm mục tiêu làm nổi trội yếu tố đã đưa ra.
5. Cấu trúc của luận văn
Mở đầu:
1. ý nghĩa của đề tài
2. Nhiệm vụ của đề tài

3. Lịch sử yếu tố
4. Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu và phân tích.
5. Cấu trúc của luận văn
Nội dung:
Chương 1: Những yếu tố chung
Chương 2: Số phận người phụ nữ sống theo nguyên tắc đạo đức lễ giáo
phong kiến.
Chương 3: Số phận người phụ nữ có lối sống vượt thoát khỏi lễ giáo phong
kiến.
Kết luận:
Nêu những kết luận được rút ra từ kết quả nghiên cứu và phân tích.
12
Nội dung
chương 1
những yếu tố chung
Để việc nghiên cứu và phân tích có những kết quả tốt, đảm bảo khách quan khoa
học, ở chương này chúng tôi trình diễn những yếu tố có tính chất chung nhất
về lý luận và thực tiễn có tương quan đến đề tài làm cơ sở để lí giải những
yếu tố mà đề tài đưa ra.
1.1. nho giáo với những người phụ nữ Việt Nam
Nho giáo là một học thuyết không những chỉ nổi tiếng ở phương
Đông mà còn trên toàn toàn thế giới. Có thật nhiều yếu tố mà Nho giáo đưa ra
nhưng toàn bộ vẫn quy tụ về quan hệ giữa con người với con người. Đấy
là quan hệ đơn thuần và giản dị nhất mà cũng rất phức tạp vì con người phải có
những quan hệ với những xã hội rất khác nhau như mái ấm gia đình, xã hội, nhà
nước… [17, tr.123]. Tức là Nho giáo yên cầu con người phải luôn luôn xác
định được mình đứng ở vị trí nào trong quan hệ ấy và phải luôn luôn
làm tròn bổn phận của tớ. Những tư tưởng của Nho giáo so với những người
phụ nữ về thực ra là yếu tố tước đoạt quyền lợi của phụ nữ. Thời nhà Chu,
Nho giáo đã phát huy đến cùng thắng lợi của cuộc cách mạng mà người ta

đã gọi là “ một trong những cuộc cách mạng triệt để nhất mà loài người đã
trải qua” tức là cuộc cách mạng chuyển từ quyết sách mẫu quyền sang quyết sách
phụ quyền. Người phụ nữ từ chỗ là chủ trong mái ấm gia đình và xã hội trở thành
người bị giam hãm, áp bức, ngoài việc làm nội trợ chỉ có vai trò rất quan
trọng riêng hẳn của tớ là đẻ con – gần như thể duy nhất đáng kể là đẻ con
trai- để nối dõi tông đường và giữ gìn gia tài tư hữu của những gia trưởng từ
thế hệ này đến thế hệ khác. Chỉ biết “sự”, “tuỳ” và “tùng”, người phụ nữ
không hề có và không được nhắc tới cái gọi là quyền, cả đến quyền yêu
đương. Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy, thế thôi. Nếu không hề cha mẹ thì có
chú, bác vậy. Cụ thể là con gái chỉ biết vâng theo dù muốn hay là không thích.
13
Phụ nữ thật là bị ức hiếp suốt đời. Làm con, làm vợ hay làm mẹ cũng đều bị
sự ức hiếp của đàn ông, của lễ giáo, của pháp lý. Khổng Tử nhận định rằng họ là
loại người “khó giáo hoá”, “khó nuôi dạy” [10, tr.188].
Mặc dù tư tưởng Nho giáo khi vào Việt Nam không trọn vẹn cứng
nhắc như ở Trung Quốc nhưng người phụ nữ Việt Nam vẫn là nạn nhân đau
khổ của tư tưởng Nho giáo ấy. Những yên cầu người phụ nữ về “tam tòng, tứ
đức” vừa cột chặt họ vào việc làm nội trợ mái ấm gia đình, vừa thêm một lần nữa
tước đoạt của mình những niềm hạnh phúc vốn đã nhỏ bé và không nhiều nếu không thích nói là rất ít. Lấy chồng thì
theo chồng và một khi xấu số, chồng chết thì theo con trai, tức là ở vậy
nuôi con thờ chồng. Xã hội phong kiến khuyến khích việc đó bằng phương pháp tặng
thưởng cho họ một tờ sắc “Tiết hạnh khả phong”. Như thế, trong năm tháng
còn sót lại của người phụ nữ sẽ không còn hề nghe biết niềm hạnh phúc, đến tình yêu khi
mà người ta vẫn còn đấy rất trẻ, thậm chí còn có người mới mười tám, đôi mươi.
1.2. Văn học trung đại Việt Nam với đề tài phụ nữ
“Văn học trung đại Việt Nam tăng trưởng tuy nhiên tuy nhiên với văn học dân
gian. Nó một mặt hấp thụ kinh nghiệm tay nghề nghệ thuật và thẩm mỹ của văn học dân gian,
nhưng mặt khác nó cũng luôn bổ trợ update cho văn học dân gian, thúc đẩy văn
học dân gian cùng tiến tới. Đi đôi với việc làm này, văn học trung đại còn
tiếp nhận tinh hoa của văn học những nước lân cận, đa phần là Trung Hoa, thứ

đến ấn Độ, Campuchia, Triều Tiên, Nhật Bản…” [24, tr.13]
Nhận định này gợi mở và dẫn dắt chúng tôi có cái nhìn toàn vẹn về
văn học trung đại Việt Nam, về phía tư duy trong việc phân tích một tác
phẩm thuộc về di sản văn học dân tộc bản địa.
Nhìn lại toàn bộ diện mạo của nền văn học trung đại Việt Nam, chúng
ta thấy đề tài phụ nữ chỉ được phản ánh một cách có khối mạng lưới hệ thống và đạt được
những thành tựu rực rỡ ở quá trình thế kỷ thứ XVIII. Trước khi Truyền kỳ
mạn lục của Nguyễn Dữ Ra đời, văn học trung đại Việt Nam cơ bản là văn
học hiệu suất cao mà triệu tập là những hiệu suất cao lễ nghi tôn giáo, hiệu suất cao giữ
14
nước cùng những hiệu suất cao giáo hoá, giáo huấn và giáo hối. Các triều Lí, Trần,
Lê đã ra sức xây dựng một nhà nước phong kiến TW tập quyền, ra
sức truyền bá Nho giáo, đã kiên cường chống giặc ngoại xâm, đã làm ra
những trang lịch sử dân tộc bản địa hiển hách. Một hào khí chống xâm lăng trải suốt mấy
trăm năm với ba triều đại đã thấm đẫm trong từng câu chữ. Cảm hứng yêu
nước hừng hực trong văn chương thời ấy. Những Chiếu dời đô của Lý Công
Uẩn, thơ Thần của Lý Thường Kiệt, Hịch tướng sĩ của Trần Hưng Đạo, Bạch
đằng giang phú của Trương Hán Siêu, Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi và
vô số những tác phẩm văn chương của vua tôi nhà Trần thời Trùng hưng nhị
thánh, thực sự đã mãi mãi vĩnh cửu cùng sông núi nước Nam.
Thành công rực rỡ của cục phận văn học hiệu suất cao sẽ tất yếu dẫn tới
những hạn chế của cục phận văn học nghệ thuật và thẩm mỹ. Tập trung ca tụng những
cái lớn lao, văn học đã ít để ý tới những yếu tố của môi trường sống đời thường đời thường,
tới những cái vẫn bị xem là nhỏ bé. Người phụ nữ và số phận họ thì sẽ càng ít
được để ý chính vì họ vốn đang không được định hình và nhận định trọng, thậm chí còn có lúc còn
không được thừa nhận. Nhìn lại văn học từ thế kỉ X đến thế kỉ XV, ta càng
thấy rõ điều này. Chỉ có một số trong những ít tác giả viết về phụ nữ: Trần Nhân Tông với
bài Khuê oán (Niềm oán hận của người khuê phụ), Nguyễn Húc với hai bài
thơ Phong vũ khuê tư ( Khuê nữ buồn trong mưa) và Thu khuê oán (Than
thở kẻ phòng thu), Lê Thiếu Dĩnh với bài Cung từ (Lời người con gái hầu

trong cung vua).Thái Thuận có những bài Tràng An xuân mộ (Chiều xuân ở
Tràng An), Chinh phụ ngâm( Nỗi lòng chinh phụ) Lão kĩ ngâm( Khúc ngâm
của người kĩ nữ già). Vua Lê Thánh Tông có những bài Hoàng Giang điếu Vũ
nương (Qua Hoàng Giang viếng người đàn bà họ Vũ), Lỵ Nhân sĩ nữ (Trai
gái ở Lỵ Nhân). Ngoài những bài ấy và một vài bài nữa, Lê Thánh Tông
còn tồn tại một số trong những truyện ngắn viết về phụ nữ chứa được nhiều yếu tố hoang
đường được tập hợp trong Thánh Tông di thảo. Trước Nguyễn Dữ, Lý Tế
Xuyên (trong Việt Điện u linh) và Trần Thế Pháp ( trong Lĩnh Nam chích
15
quái lục) có viết về phụ nữ nhưng những nhân vật phụ nữ thường là thần
thánh, là nhân vật lịch sử dân tộc bản địa và họ xuất thân thường là quý tộc. Nhà văn để ý
tới cái siêu nhiên, cái khác thường ở họ, xây dựng họ để làm sáng tỏ tư
tưởng “ địa linh nhân kiệt” chứ không phải nhằm mục tiêu mục tiêu phản ánh về con
người trần thế với môi trường sống đời thường hiện thực của mình.
Từ thế kỉ XVI, xã hội phong kiến Việt Nam khởi đầu đi vào thời kì
khủng khoảng chừng, con người dân có một nhu yếu nhận thức thực tiễn môi trường sống đời thường. Con
người – đối tượng người tiêu dùng phản ánh của văn học – từ đây ít bị ràng buộc hơn vào
những tư tưởng giáo lí có sẵn. Con người trước đó, thường được miêu tả
bằng những bức chân dung “nhìn ngay ngó thẳng”, hình tượng cho những
chuẩn mực của “tam cương”, “ngũ thường”, “tam tòng, tứ đức”. Con người
trước đó, là con người của tinh thần và ý chí, tư tưởng và giáo điều thì nay
được thay thế bằng những con người trần thế hơn với những nhu yếu trần
thế, với da thịt hồng hào, xanh tươi, với những ham muốn thoát ra ngoài sự
toả chiết của Nho giáo. Nhu cầu sống, nhu yếu niềm hạnh phúc, nhu yếu về yếu tố ái
ân – tức là những nhu yếu rõ ràng, hồn nhiên và tự nhiên như nó vốn có –
đang cựa quậy và trỗi dậy. Tôn giáo, những học thuyết và cả sự không hiểu biết
biết đã nhồi nhét vào đầu óc con người trung đại ảo tưởng về một cõi tiên
thì nay chính những con người ở cõi tiên ấy lại muốn xuống cõi trần với
môi trường sống đời thường trần tục. Tiên nữ Giáng Hương, từ khi lấy chàng Từ Thức đã trở
nên hồng hào chứ không khô gầy như trước nữa[8, tr.122] và chàng Từ

Thức đã lấy được tiên rồi mà vẫn muốn trở lại cõi trần. Cái nhu yếu trần
thế yên cầu phải được tiến hành mới mạnh mẽ và tự tin biết bao.
Sau vai trò dường như thể mở đầu viết về những nhu yếu trần thế của con
người của Truyền kỳ mạn lục, tác phẩm đã góp thêm phần thúc đẩy Xu thế dân
chủ hoá trong văn học, thúc đẩy sự nẩy nở và trỗi dậy của tư tưởng nhân
đạo của văn học những quá trình sau, nhất là văn học thế kỉ XVIII. Người
phụ nữ mà trước đó văn học có nói tới việc với bao nhiêu thiết chế đè nén, với
16
bao nhiêu yên cầu vô lí, với bao nhiêu không cho ngặt nghèo thì hiện giờ đã
được đề cập theo một cách nói khác, theo một cách nghĩ theo phía khác, theo một
quan điểm khác. Văn học yên cầu phải nhìn nhận người phụ nữ một cách
công minh hơn rộng tự do hơn bởi họ là những con người dân có thật nhiều những
kĩ năng sánh ngang với đàn ông. Họ phải được trả lại những quyền cơ
bản của con người như quyền sống, quyền tự do, quyền yêu đương, quyền
niềm hạnh phúc. Giai cấp thống trị, tư tưởng phong kiến không thể tiếp tục tước
đoạt những quyền lợi ấy của mình. Một trào lưu nhân đạo đã nẩy nở và phát
triển với những thành tựu rực rỡ trong văn học thế kỷ XVIII – nửa đầu thế
kỷ XIX là dẫn chứng về điều này. ở hai thế kỷ rất đáng để tự hào của lịch sử dân tộc bản địa
văn học nước nhà này, góp phần đáng kể nhất cho trào lưu nhân đạo chủ
nghĩa trong yếu tố bảo vệ và đấu tranh cho quyền lợi người phụ nữ phải kể
đến vai trò của truyện Nôm dân dã. Những gì mà ở Truyền kỳ mạn lục,
người phụ nữ chưa giành được thì ở truyện Nôm dân dã người họ đã
giành được. ở đó, mọi người phụ nữ đều vượt qua thử thách, vô hiệu được bi
kịch của đời sống mình, giành lại môi trường sống đời thường và niềm hạnh phúc cho mình.
Bên cạnh những thành tựu của Truyện Nôm dân dã về yếu tố đã
nêu, văn học viết nửa thời gian cuối thế kỷ XVIII- nửa thời gian đầu thế kỷ XIX cũng rất thành
công trong việc tôn vinh yêu cầu giải phóng tình cảm của con người khỏi
những ràng buộc của xã hội phong kiến. Cung oán ngâm khúc của Nguyễn
Gia Thiều tố cáo quyết sách cung nữ làm cho đời sống của biết bao cô nàng tài
sắc héo hắt lụi tàn trong cung vua, phủ chúa. Người cung nữ có thuở nào

tự tôn về nhan sắc:
Chìm đáy nước cá lờ đờ lặn,
Lửng sống lưng trời nhạn ngẩn ngơ sa,
Hương trời đắm nguyệt say hoa,
Tây Thi mất vía, Hằng Nga giật mình
Nhưng rồi chính họ lại “giật mình” khi “bừng con mắt dậy thấy mình
17
tay không” và cay đắng nhận ra sai lầm đáng tiếc vì cái “bả vinh hoa” ấy. Hạnh phúc
thực sự so với họ trọn vẹn có thể chỉ là có một người chồng “mặc dầu cục mịch nhà
quê” và những người con “ lau nhau ríu rít cò con cũng tình”.
Hồ Xuân Hương – nhà thơ của phụ nữ – qua những bài thơ Nôm của
tôi đã tố cáo quyết sách đa thê và nền đạo đức phong kiến so với những người phụ
nữ. Nền đạo đức phong kiến ấy đã gây ra cho những người dân phụ nữ không biết
bao nhiêu là cay đắng, tủi hờn. Thân phận họ bấp bênh, hẩm hiu như chiếc
bánh trôi “Bảy nổi ba chìm với nước non”; con ốc nhồi “Tối ngày lăn lóc
đám cỏ hôi”, hay quả mít “ sù sì”. Một nỗi khổ nữa của người phụ nữ đó là
kiếp “lấy chồng chung”. Thân phận họ chỉ là thân phận của một kẻ làm
mướn, thậm chí còn còn tệ hơn làm mướn nữa – làm mướn không công. Nhà thơ
thường xoáy sâu vào những ngóc ngách éo le của đời sống để nêu lên những bi
kịch thật chua chát nhưng thường bị xoá nhoà trong một môi trường sống đời thường vốn dĩ
đã rập khuôn theo những chế ước nặng nề của lễ giáo. Mặc dù bị áp bức
nặng nề như vậy, nhưng người phụ nữ trong thơ Hồ Xuân Hương đã có những lúc
ngẩng cao đầu tuyên chiến với lễ giáo phong kiến và ý thức giá tốt trị của
mình.
Có thể nói, thơ Hồ Xuân Hương là thành phầm của thuở nào đại, của
trào lưu quần chúng đấu tranh chống lại ách thống trị phong kiến thối
nát, là kết tinh truyền thống cuội nguồn phụ nữ trên nghành xã hội, văn học.
Nguyễn Du, qua đời sống của nhân vật Thuý Kiều đã đưa ra một vấn
đề rất là bao quát là quyền sống của con người trong xã hội phong kiến
trong số đó có một yếu tố rất quan trọng là quyền sống của người phụ nữ.

Thuý Kiều – nhân vật đại diện thay mặt thay mặt cho số phận người phụ nữ – quy tụ toàn bộ
những phẩm chất tốt đẹp: sắc, tài, hiếu, nghĩa… nhưng lại sở hữu một số trong những phận
đầy thảm kịch. Những phẩm chất tốt đẹp của nàng và cả tài sắc nữa lại trở
thành tai ương so với nàng. Cuộc đời của con người ấy thật là “hết nạn nọ
đến nạn kia”, đúng như lời của Tam Hợp đạo cô:
18
Người sao hiếu nghĩa đủ đường
Kiếp sao rặt những đoạn trường thế thôi.
Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm qua Chinh phụ ngâm đã nói về số
phận của người chinh phụ. Nếu so với những người chồng đi chinh chiến, chiến
tranh là chết chóc, thì mặt khác, so với những người vợ ở trong nhà, cuộc chiến tranh là yếu tố
phá vỡ cảnh yên ấm của mái ấm gia đình, là đơn độc, sầu muộn. Chinh phụ ngâm
thực sự là một khúc ngâm ai oán, buồn thương về thân phận người phụ nữ.
Đặng Thai Mai đã gọi đó là “một khối sầu ngưng đọng”.
Như thế, nền văn học trung đại Việt Nam đã có những bước tiến không
ngừng trong việc phản ánh về người phụ nữ và số phận của mình. Có thể nói,
người phụ nữ đã ngày càng hiện lên trong văn học một cách khá đầy đủ hơn từ
hình thức đến tâm hồn. Mặc dù, ở nhiều tác phẩm, văn học viết chưa vượt ra
khỏi những nguyên tắc của thủ pháp ước lệ tượng trưng nhưng rõ ràng là
hình tượng người phụ nữ đã ngày càng được ngày càng tăng những yếu tố hiện thực.
1.3. Vài nét về thể Truyền kỳ và thể Truyền kỳ trong văn học Việt Nam
Truyền kỳ là thể loại truyện ngắn cổ xưa của văn học Trung Quốc
thịnh hành ở đời Đường. Kỳ nghĩa là kỳ ảo, kỳ lạ, nhấn mạnh vấn đề tính chất hư
cấu. Thoạt đầu là chí quái thời Lục triều, sau tăng trưởng độc lập thành truyền
kỳ. Có loại miêu tả đời sống biến ảo như mộng… Có loại ca tụng tình yêu
nam nữ… Có loại miêu tả hào sỹ hiệp khách. Từ đời Đường trở về trước,
tiểu thuyết Trung Quốc về cơ bản mới chỉ là mầm mống, tuy ở thời Hán
Ngụy, Lục triều có chút ít tăng trưởng, nhưng vô luận nhìn từ góc nhìn khắc họa
nhân vật hay miêu tả tình tiết hãy còn đơn thuần và giản dị, chưa đạt đến mức độ thành
thục. Đồng thời, khái niệm tiểu thuyết cũng còn rất hỗn loạn, thường thì

trở thành tên thường gọi chung cho những loại ghi chép truyện lạ hoặc truyện vặt lịch
sử. Phải đợi đến đời Đường, tiểu thuyết Trung Quốc mới từ từ trưởng
thành, mới đã có được hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ tương đối hoàn hảo nhất cũng như nội
dung đời sống xã hội tương đối rộng tự do và giành được vị trí không thể xem
19
thường trong lịch sử dân tộc bản địa văn học Trung Quốc.
Vào đời Đường, người ta vẫn chưa bỏ được quan điểm rơi lệch truyền
thống so với tiểu thuyết, nói chung vẫn gạt nó ra ngoài văn học chính
thống. Bởi cách “cấu tứ chuộng sự li kì”, cho nên vì thế nó được gọi là “truyền
kỳ”. Có điều những tác giả tiểu thuyết ngày một đông hơn, điều này
nói rõ con phố sáng tác tiểu thuyết vốn bị xem là “tiểu đạo” đã ngày một
mê hoặc mọi người, hơn thế, đã khởi đầu trở thành hoạt động giải trí và sinh hoạt nghệ thuật và thẩm mỹ có ý
thức. Một người đời Minh là Hồ ứng Luân đã trọn vẹn có thể nhìn thấy điều này, từng
nói: “Những chuyện biến hoá kì lạ rất thịnh vào đời Lục triều, có điều phần
lớn là ghi chép lại những điều bịa đặt chứ đâu phải truyện biến hoá, đến
người đời Đường mới có sự cấu tứ li kì, mượn tiểu thuyết để gửi gắm ngọn
bút.” [38, tr.659]
Chúng ta thấy, về đại thể, truyền kỳ đời Đường có nội dung phong phú chủng loại,
phong phú xoay quanh chủ đề tình yêu nam nữ trong đời sống trần tục
thường ngày và mang đậm khuynh hướng nhân văn chủ nghĩa. Vì thế, nó có
vai trò lớn trong việc đưa văn học viết hướng tới truyền thống cuội nguồn văn hoá dân
gian, đời sống hiện thực của quần chúng nhân dân. Đồng thời, với thủ pháp
nghệ thuât độc lạ và rất khác nhau là lấy kì ảo làm phương tiện đi lại nghệ thuật và thẩm mỹ để truyền tải nội
dung về đời sống con người, truyền kỳ đời Đường góp thêm phần không nhỏ
xác lập giá trị hư cấu và tưởng tượng trong việc phản ánh và lý giải hiện
thực môi trường sống đời thường của tác phẩm văn học. Loại hình truyền kỳ tiếp tục phát
triển ở đời Tống, Nguyên (1279-1368). Cuối Nguyên, đầu Minh (thế kỉ thứ
XIV), có Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu (1341-1427) là tác phẩm truyền
kỳ nổi tiếng, tiêu biểu vượt trội cho thể loại truyền kỳ của Trung Quốc và có ảnh
hưởng lớn đến thể loại truyền kỳ những nước trong khu vực như: Triều Tiên,

Nhật Bản, Việt Nam… Sang đời nhà Thanh (1644-1911), Liêu trai chí dị
của Bồ Tùng Linh (1640-1715) đã làm rạng danh cho truyền kỳ Trung
Quốc… Như vậy, truyền kỳ trải qua quy trình hình thành và tăng trưởng cùng
20
với việc tăng trưởng của nền văn hoá Trung Quốc đang trở thành một thể loại
truyện ngắn cổ xưa mang đặc trưng cho truyện ngắn Trung Quốc nói riêng,
truyện ngắn phương Đông thời trung đại nói chung.
Văn học Việt Nam thời trung đại là nền văn học trẻ, được “bứng
trồng, cắt chiết” từ nền văn học già Trung Quốc nhưng phải “hợp thổ nghi”
cho nên vì thế văn học trung đại Việt Nam chịu sự tác động của thể loại truyền
kỳ Trung Quốc.
ở Việt Nam, thuật ngữ truyền kỳ lần thứ nhất được xuất hiện trong
đầu đề tập truyện Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ. Sau đó là Truyền kỳ
tân phả của Đoàn Thị Điểm Tân truyền kỳ lục của Phạm Quý Thích. Ngay
từ khi mới Ra đời thể loại truyện ngắn truyền kỳ đã đạt được những thành
tựu rực rỡ và là đỉnh điểm của văn xuôi dân tộc bản địa như Thánh tông di thảo,
Truyền kỳ mạn lục. Ngày nay, nhìn lại quy trình tăng trưởng của văn học Việt
Nam trung đại, toàn bộ chúng ta thấy Truyền kỳ mạn lục là đỉnh điểm, trước và tiếp sau đó
không tồn tại tác phẩm truyền kỳ nào sánh bằng. Cũng tựa như truyền kỳ đời
Đường, Truyền kỳ mạn lục có nội dung phong phú chủng loại, phong phú xoay quanh chủ
đề tình yêu nam nữ trong đời sống trần tục thường ngày và mang đậm
khuynh hướng nhân văn chủ nghĩa. Việt Nam và Trung Quốc có mối quan
hệ tương đối đặc biệt quan trọng. Đó là quan hệ láng giềng giữa hai nước rất gần
gũi. Hơn nữa, trước thế kỷ X, việt nam chịu ngót ngàn năm đô hộ của phong
kiến Trung Hoa, điều này đã dẫn đến lẽ tất yếu của tác động qua lại giữa
văn học hai nước. Nhiều nội dung bài viết và những khu công trình xây dựng nghiên cứu và phân tích đã cho chúng
ta thấy rõ sự tác động khá sâu đậm của văn học Trung Quốc so với văn
học Việt Nam từ chữ viết đến thi liệu, nhất là về thể loại. Theo PGS. TS
Vũ Thanh, Nguyễn Dữ chịu tác động truyện của Cù Hựu đa phần là ở bút
pháp thể loại. Đó là quy trình “ ăn lá nhả tơ”, một sự học tập để sáng tạo.

Bên cạnh việc tác động thâm thúy của truyện truyền kỳ Trung Quốc, Truyền
kỳ mạn lục còn tác động những câu truyện cổ có yếu tố kỳ lạ của ấn Độ,
21
Campuchia hay Chiêm Thành…
Nhìn lại nền văn học Việt Nam trung đại, khởi đầu từ Việt điện u linh
của Lý Tế Xuyên( thời gian đầu thế kỷ XIV), toàn bộ chúng ta thấy, ở tác phẩm này đã chứa
đựng những yếu tố kì ảo. Nhà văn đã xây dựng hình tượng nhân vật của
mình bằng bút pháp kỳ vĩ và trên thực tiễn, tập truyện là một cuốn thần phả
về những linh hồn bất tử của nước Đại Việt. Nhân vật trong truyện hầu hết
là những thần linh vốn là những anh hùng dân tộc bản địa đã hiển thánh. Vì vậy,
trong truyện đã thấp thoáng yếu tố của bút pháp truyền kỳ và trọn vẹn có thể đấy là
giai thoại mầm mống cho việc tăng trưởng của truyền kỳ sau này. Sau Việt điện
u linh tập của Lý Tế Xuyên là yếu tố xuất hiện Lĩnh nam trích quái lục của Trần
Thế Pháp ( cuối thế kỉ XIV thời gian đầu thế kỷ XV). Đây là tập truyện chép lại
truyện dân gian nhưng đã có sáng tạo, Trần Thế Pháp đã triệu tập chép lại
những truyện giàu yếu tố kì như truyện Đổng thiên vương, truyện Rùa
vàng…
Việt điện u linh tập và Lĩnh nam chích quái lục là những tiền đề văn
học cho việc tăng trưởng của thể loại truyền kỳ và Lý Tế Xuyên, Trần Thế Pháp
là những nhà văn đặt nền móng cho thể loại truyền kỳ ở Việt Nam. Cuối thế
kỉ XV, Thánh Tông di thảo, tương truyền của Lê Thánh Tông, đã là một
bước tiến xa hơn thế nữa cho thể loại truyền kỳ. Tập truyện là một sáng tạo độc
đáo và rực rỡ, mang khá đầy đủ tính chất bút pháp truyền kỳ với những truyện
tiêu biểu vượt trội như Lấy chồng dê, Tinh chuột, Duyên lạ xứ hoa…
Nhưng chỉ đến Truyền kỳ mạn lục thì thể loại truyện ngắn truyền kỳ
Việt Nam mới thực sự được xác lập. Sự Ra đời của Truyền kỳ mạn lục đã
đưa thể loại truyền kỳ Việt Nam tới đỉnh điểm và sở hữu vị trí quan trọng
trong văn xuôi tự sự Việt Nam.
Như trên đã nói, văn học Việt Nam chịu tác động rất sâu đậm của
văn học Trung quốc cho nên vì thế tất yếu, truyền kỳ Trung Quốc sẽ gia nhập vào

Việt Nam.
22
Truyền kỳ mạn lục là một tác phẩm truyền kỳ có mức giá trị của Việt Nam
do tác giả Việt Nam sáng tác và mang tính chất chất dân tộc bản địa rất đậm nét. Việc ảnh
hưởng văn học Trung Quốc chỉ là một phần, còn văn học dân gian truyền
thống và thành tựu của văn xuôi tự sự Việt Nam mới là nguồn gốc có ảnh
hưởng trực tiếp nhất. Trước đó, những nhà văn chỉ ghi chép lại những truyện dân
gian, những thần phả trong những đền miếu, hoặc dựa nhiều vào truyền thuyết
dân gian và quá nhiều thêm rõ ràng cho câu truyện được hoàn hảo nhất như Lĩnh
nam chích quái lục của Trần Thế Pháp, Thiên nam vân lục của Nguyễn
Hàng. Nhưng Truyền kỳ mạn lục thì khác. Tác giả chỉ nhờ vào một trong những số trong những cốt
truyện dân gian mà sắp xếp, hư cấu thêm và diễn tả bằng lời văn giàu chất
nghệ thuật và thẩm mỹ làm cho tác phẩm không phải là yếu tố ghi chép đơn thuần mà thực
sự là một tác phẩm văn học có tính nghệ thuật và thẩm mỹ cao. Việc sưu tầm, chỉnh lí,
sửa chữa thay thế và khai thác đề tài của dân gian là một quy trình thừa kế và nâng
cao liên tục. Người đi sau tiếp bước người đi trước rút lấy những gì là tinh
hoa của người đi trước để tiến hành một bước xa hơn. Từ Thức lấy vợ tiên
và Người con gái Nam Xương là hai truyện mà Nguyễn Dữ đã tiếp thu trọn
vẹn từ truyện cổ dân gian. Nguyễn Dữ còn mượn môtíp từ văn học dân gian
như môtíp lấy hồn hoa, môtíp người chết sống lại, môtíp dụng cụ cũ biến
thành tinh rồi hoá thành người, môtíp lạc vào toàn thế giới kì lạ… Truyền kỳ
mạn lục là thành phầm của một quá trình mới trong quy trình tác động văn
học dân gian từ diễn biến kết cấu, ngôn từ đến tư duy sáng tác. Đó là yếu tố
tác động có ý thức. Nguyễn Dữ đã khéo khai thác đề tài dân tộc bản địa, đặc biệt quan trọng
là trong những truyền thuyết dân gian, đã vượt lên trên sự ghi chép thông
thường như trong Lĩnh nam chích quái lục bằng phương pháp hư cấu qua hình tượng
nghệ thuật và thẩm mỹ. Trong Lĩnh nam chích quái lục thì sự tác động của văn học
dân gian là rõ rệt, tác giả viết lại truyện dân gian một cách thứ tự có sắp
xếp. Truyện Hà Ô Lôi là đỉnh điểm của Lĩnh nam chích quái lục. Nhiều nhà
nghiên cứu và phân tích coi đó là tác phẩm mở đầu cho thể loại truyền kỳ chính vì nó có đầy

23
đủ những yếu tố của thể loại truyền kỳ. Với nhiều thế hệ, từ tác giả của Thánh
Tông di thảo đến tác giả của Truyền kỳ mạn lục, những nhà văn trung đại vẫn
tiếp tục con phố của Lý Tế Xuyên, Trần Thế Pháp nhưng không nhằm mục tiêu
phản ánh một toàn thế giới trong truyện cổ tích, thần thoại cổ xưa hay truyện dã sử nữa
mà đã trực tiếp chuyển sang phản ánh những yếu tố xã hội. Những câu
truyện lịch sử dân tộc bản địa được Thánh Tông và Nguyễn Dữ mô phỏng viết lại theo ý
của tớ phù thích phù hợp với Xu thế đó. Cái thực đã có phần lấn át cái kỳ, cái
kỳ không hề là mục tiêu chính, đôi lúc nó chỉ từ là phương tiện đi lại chuyển
tải nội dung hoặc để gây sức mê hoặc cho tác phẩm. Đề tài về tình yêu được
viết nhiều hơn thế nữa cả, những tác giả thường viết về truyện tình yêu, về mối quan
hệ giữa con người và ma quỷ. Viết về tình yêu nhưng cũng đó là nhằm mục tiêu
mục tiêu tố cáo xã hội, tôn vinh đạo đức, công lý, phản ánh về số phận đầy
đau khổ của con người, nhất là người phụ nữ.
Truyền kỳ xuất hiện trong xã hội trung đại và cái kỳ trong xã hội đó là
một mặt của hiện thực đời sống chứ không riêng gì có là mê tín dị đoan dị đoan. Bên cạnh
đời sống hiện thực, con người thời trung đại còn tồn tại một đời sống tâm linh
phong phú với những vị thần với những điều kỳ lạ, siêu nhiên và một quan
niệm về toàn thế giới bên kia. Xung quanh họ cũng luôn có thể có biết bao điều kỳ lạ xẩy ra.
Họ sống một cách hồn nhiên trong môi trường tự nhiên vạn vật thiên nhiên như vậy. Chính vì thế, việc
phản ánh cái kỳ cũng là phản ánh một mặt của hiện thực môi trường sống đời thường, đặc biệt quan trọng
là đời sống tâm linh của con người.
Truyền kỳ mạn lục so với Thánh Tông di thảo là một bước tiến lớn về
nội dung và nghệ thuật và thẩm mỹ. Nguyễn Dữ là nhà văn Việt Nam đã chịu ảnh
hưởng khá thâm thúy những nhà văn viết truyền kỳ Trung Quốc, nhất là yếu tố ảnh
hưởng của Cù Hựu. Truyền kỳ mạn lục là một bước nhảy vọt về thể loại. Từ
chỗ đóng vai trò người sưu tập ghi chép tuy nhiên là ghi chép có sáng tạo, đến
chỗ tự thân sáng tác, từ chỗ chỉ phản ánh những hành trạng, sự hiển linh của
những vị thánh, những vua chúa, anh hùng dân tộc bản địa lấy trong những thần tích đền
24

chùa hoặc trong dân gian đến những tác phẩm phản ánh khá thâm thúy những
xung đột xã hội, thân thiện với môi trường sống đời thường thường thì của con người là cả một
quy trình không đơn thuần và giản dị trong việc hình thành tư cách của nhà văn. [32,
tr.63]
Nhìn lại những điểm lưu ý nội dung cũng như hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ của
thể loại truyện truyền kỳ Việt Nam ta thấy: Truyền kỳ Việt Nam cũng
không vượt ra ngoài điểm lưu ý có tính chất quy luật của văn học chữ Hán
Việt Nam. Đó là tính chất và điểm lưu ý gần với văn học Trung Quốc thời
trung đại và chúng đều phải có thi pháp chung của văn học khu vực. Truyền kỳ
Việt Nam chịu tác động thâm thúy về mọi phương diện của thể loại truyền
kỳ Trung Quốc nhưng lại mang những nét riêng đậm đà truyền thống dân tộc bản địa của
văn học trung đại Việt Nam. Tính dân tộc bản địa được thể hiện rõ ràng ở nội dung
tư tưởng, ở khuynh hướng cảm hứng sáng tác của nhà văn. Truyền kỳ Việt
Nam đã lấy con người với môi trường sống đời thường đời thường của mình làm đối tượng người tiêu dùng chủ
yếu để phản ánh. Nội dung cơ bản của truyền kỳ Việt Nam là viết về tình
yêu tự do của nam nữ, về kiếp sống khổ đau của những con người bất
hạnh, về xã hội bất công tàn bạo…
1.4. Nguyễn Dữ và Truyền kỳ mạn lục
1.4.1 Nguyễn Dữ và thời đại ông.
Những tài liệu mà toàn bộ chúng ta có về Nguyễn Dữ không nhiều nếu không thích nói là rất ít. Tuy nhiên
những tài liệu ấy cũng không phục vụ nhu yếu cho toàn bộ chúng ta một cách đúng chuẩn về
thân thế và sự nghiệp của ông. Những tài liệu lâu nay được những nhà nghiên
cứu trình làng về Nguyễn Dữ đã cho toàn bộ chúng ta biết: Nguyễn Dữ là người xã Đoàn Lâm,
huyện Gia Phúc (nay là Thanh Miện – Thành Phố Hải Dương). Năm sinh và năm mất
chưa rõ, chỉ biết ông là con trai của Thượng thư Nguyễn Tường Phiêu- đậu
Tiến sĩ thời Hồng Đức, năm 1496 – tức là năm cận ở đầu cuối của nhà Lê
niên hiệu này. Nguyễn Dữ học rộng, tài cao, trọn vẹn có thể là một trong những học
trò giỏi của Nguyễn Bỉnh Khiêm, cũng trọn vẹn có thể là bạn đồng học của Phùng
25

Thời điểm và nguyên nhân

Giới thiệu sơ lược

Tác phẩm gồm 20 truyện, viết bằng chữ Hán, theo thể loại truyền kì, xen lẫn biền văn (văn có đối) và thơ ca, cuối mỗi truyện có lời bình của tác giả hoặc của một người dân có cùng quan điểm của tác giả. Hầu hết những truyện xẩy ra ở đời Lý, đời Trần, đời Hồ hoặc đời Lê sơ từ Nghệ An trở ra Bắc.

Lấy tên sách là Truyền kỳ mạn lục, hình như Nguyễn Dữ muốn thể hiện thái độ nhã nhặn của một người chỉ ghi chép truyện cũ. Tuy nhiên, cũng theo Bùi Duy Tân, địa thế căn cứ vào tính chất của những truyện thì thấy Truyền kỳ mạn lục không phải là một khu công trình xây dựng sưu tập như Lĩnh Nam trích quái, Thiên Nam vân lục… mà là một sáng tác văn học với ý nghĩa khá đầy đủ của từ này. Đó là một tập truyện phóng tác, ghi lại bước tăng trưởng quan trọng của thể loại tự sự hình tượng trong văn học chữ Hán.

Giới thiệu sơ lược nội dung, PGS. TS. Trần Thị Băng Thanh viết:

“Thông qua những nhân vật thần tiên, ma quái, tinh loài vật, cây cối…, tác phẩm muốn gửi gắm ý tưởng phê phán nền chính vì sự rối loạn, không hề kỷ cương trật tự, vua chúa hôn ám, bề tôi thoán đoạt, bọn gian hiểm nịnh hót đầy triều đình; những kẻ quan cao chức trọng thả sức vơ vét của cải, sách nhiễu dân lành, thậm chí còn đến chiếm đoạt vợ người, bức hại chồng người. Trong một xã hội rối ren như vậy, nhiều tệ nạn thế tất sẽ phát sinh. Cờ bạc, trộm cắp, tật dịch, ma quỷ hoành hành, đến Hộ pháp, Long thần cũng trở thành yêu quái, sư sãi, học trò, thương nhân, nhiều kẻ đắm chìm trong dục vọng

Kết quả là người dân lương thiện, nhất là phụ nữ phải chịu nhiều đau khổ. Nguyễn Dư để nhiều ưu tiên cho những nhân vật này. Dưới ngòi bút của ông họ đều là những thiếu phụ xinh đẹp, chuyên nhất, tảo tần, giàu lòng vị tha nhưng luôn luôn phải chịu số phận bi thảm. Đến cả loại nhân vật “phản diện” như nàng Hàn Than (Đào thị nghiệp oan ký), nàng Nhị Khanh (Mộc miên phụ truyện), những hồn hoa (Tây viên kỳ ngộ ký) và “yêu quái ở Xương Giang” cũng đều vì số phận đưa đẩy, đều vì “nghiệp oan” mà đến nỗi trở thành ma quỷ. Họ đáng bị trách phạt nhưng cũng đáng thương. Hình như Nguyễn Dư không tìm kiếm được lối thoát trên con phố hành đạo, ông trở lại môi trường sống đời thường ẩn dật, đôi lúc thả hồn mơ màng cõi tiên, tuy nhiên cơ bản ông vẫn gắn bó với cõi đời. Ông trân trọng và ca tụng những nhân cách thanh cao, cứng cỏi, những anh hùng cứu nước, giúp dân không kể họ ở vị thế cao hay thấp.

Trong Truyền kỳ mạn lục, có truyện vạch trần quyết sách chính trị đen tối, hủ bại, đả kích hôn quân bạo chúa, tham quan lại nhũng, đồi phong bại tục, có truyện nói tới việc quyền sống của con người như tình yêu trai gái, niềm hạnh phúc lứa đôi, tình nghĩa vợ chồng, có truyện thể hiện đời sống và lý tưởng của sĩ phu ẩn dật…[3]

”

Mở đầu tác phẩm là lời tựa của Hà Thiện Hán và Nguyễn Lập Phu.[4] 20 truyện trong Truyền kỳ mạn lục gồm có:

“Câu chuyện ở đền Hạng vương” (Hạng vương từ ký)
“Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu” (Khoái Châu nghĩa phụ truyện)
“Chuyện cây gạo” (Mộc miên thụ truyện)
“Chuyện gã trà đồng giáng sinh” (Trà đồng giáng đản lục)
“Chuyện kỳ ngộ ở trại Tây” (Tây viên kỳ ngộ ký)
“Chuyện đối tụng ở Long cung” (Long đình đối tụng lục)
“Chuyện nghiệp oan của Đào Thị” (Đào Thị nghiệp oan ký)
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” (Tản Viên từ phán sự lục)
“Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên” (Từ Thức tiên hôn lục)
“Chuyện Phạm Tử Hư lên chơi thiên tào” (Phạm Tử Hư du thiên tào lục)
“Chuyện yêu quái ở Xương Giang” (Xương Giang yêu quái lục)
“Chuyện đối đáp của người tiều phu ở núi Na” (Na sơn tiều đối lục 那山樵對錄)
“Chuyện cái chùa hoang ở huyện Đông Triều” (Đông Triều phế tự lục)
“Chuyện nàng Thúy Tiêu” (Thúy Tiêu truyện)
“Chuyện buổi tiệc đêm ở Đà Giang” (Đà Giang dạ ẩm ký)
“Chuyện người con gái Nam Xương” (Nam Xương nữ tử truyện 南昌女子傳)
“Chuyện Lý tướng quân” (Lý tướng quân truyện)
“Chuyện Lệ Nương” (Lệ Nương truyện)
“Cuộc rỉ tai thơ ở Kim Hoa” (Kim Hoa thi thoại ký)
“Chuyện tướng Dạ Xoa” (Dạ Xoa bộ soái lục)

Nguyễn Dữ và tác phẩm bất hủ Truyền kỳ mạn lục

THỨ BẢY, 04/07/2009 08:32:12

Nguyễn Dữ là con trai Nguyễn Tường Phiên, đỗ tiến sỹ năm Hồng Đức thứ27 đời Lê Thánh Tông (1496), làm quan tới chức Thừa chánh sứ, sau khimất, được phong chức Thượng thư và được phong làm Phúc thần.

Nguyễn Dữ, người xã Đỗ Tùng, huyện Trường Tân xưa, nay là thôn Đỗ Lâm, xã Phạm Kha (Thanh Miện). Chưa rõ ông sinh và mất năm nào. Nhưng địa thế căn cứ vào tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của ông và bài tựa của Hà Thiện Hán viết năm Vĩnh Định thứ nhất đời Mạc Phúc Nguyên (1574) cùng những ghi chép của Lê Quý Đôn trong Kiến văn tiểu lục, ta trọn vẹn có thể xác lập, Nguyễn Dữ là người cùng thời với Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585).

Từ nhỏ, Nguyễn Dữ đã ham học, học giỏi, đọc rộng, nhớ nhiều và đã ôm ấp lý tưởng hành đạo. Ông đã đi thi Hương, đỗ cử nhân; rồi đi thi Hội, đạt trúng trường và được bổ làm tri huyện Thanh Tuyền, nay là huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc. Nhưng chỉ được một năm, Nguyễn Dữ từ quan về quê phụng dưỡng mẹ, ẩn cư nơi thôn dã, không hề bước tiến trở lại chốn thị thành. Chính thời hạn mấy mươi năm xa rời cảnh tất bật, ông dồn tâm sức vào viết sách và đã để lại một tác phẩm bất hủ cho văn chương Việt Nam: Truyền kỳ mạn lục. Tác phẩm văn chương kỳ lạ này ngay từ khi ông hoàn thành xong đã được người đương thời trân trọng đón nhận. Hà Thiện Hán, một danh nho cùng thời với Nguyễn Dữ đã viết bài tựa và một người cùng thời khác là Nguyễn Thế Nghi đã dịch Truyền kỳ mạn lục ra văn Nôm. Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ có tác động rất rộng trong đời sống văn chương nước nhà đương thời cũng như văn chương những thế kỷ tiếp nối đuôi nhau. Nhiều danh sĩ ở thế kỷ XVI và thế kỷ XVII đã bình phẩm, hết lời ngợi ca cái hay, cái lạ của bút lực Nguyễn Dữ. Sang thế kỷ XVIII, Vũ Khâm Lân, một tác gia lớn, đã định hình và nhận định Truyền kỳ mạn lục là “Thiên cổ kỳ bút”.

Truyền kỳ là một quy mô văn học, thường được gọi là văn ngôn đoản thiên tiểu thuyết, hoặc đoản thiên tiểu thuyết, cổ xưa tiểu thuyết, xuất hiện ở Trung Quốc vào thời điểm cuối triều Tùy (581-618). Đến đời Đường (618-907), văn chương truyền kỳ tăng trưởng mạnh mẽ và tự tin. Truyện truyền kỳ có điểm lưu ý là nhiều tình tiết mang tính chất chất thần dị, lạ kỳ, bắt nguồn từ loại truyện chí quái thời Lục triều. Loại hình truyền kỳ có vị trí quan trọng trong lịch sử dân tộc bản địa văn học Trung Quốc.

Ở việt nam, quy mô văn học truyền kỳ xuất hiện thứ nhất là tác phẩm Việt điện u linh của Lý Tế Xuyên, đời Trần. Tiếp theo là Lĩnh nam chích quái của Trần Thế Pháp, thế kỷ thứ XV. Tập Thánh Tông di thảo gồm 19 truyện của Lê Thánh Tông là những truyện truyền kỳ khá rực rỡ và đậm đà truyền thống Việt Nam, nhất là nhiều truyện mang tính chất chất ngụ ngôn. Nếu Thánh Tông di thảo là tác phẩm văn chương truyền kỳ ghi lại mốc quan trọng về yếu tố trưởng thành của văn chương Việt Nam viết bằng chữ Hán thế kỷ XV thì sang thế kỷ thứ XVI, Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ là một thành tựu thật to lớn của văn chương nước nhà. Và văn chương truyền kỳ của Nguyễn Dữ đang trở thành mẫu mực về thể loại này của Việt Nam Tính từ lúc lúc nó Ra đời cho tới những đời sau.

Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ kể về nhiều nhân vật, nhiều sự kiện kỳ lạ xẩy ra từ thời Lý, Trần, Hồ và thời Lê sơ. Với một tầm hiểu biết thâm thúy về con người, về môi trường sống đời thường và trí tưởng tượng phong phú, một bút pháp linh hoạt, Nguyễn Dữ dẫn người đọc vào một trong những toàn thế giới huyền bí, lạ lùng, vừa có người, vừa có thần. Xuyên qua lớp mù kỳ dị, linh ảo mà Nguyễn Dữ tạo ra một cách tài tình, ông khiến người đọc nhận rõ cái toàn thế giới thực của đời sống con người, trong số đó có nhiều kẻ quyền thế, gian ác, đồi bại. Đó đó là những hình ảnh của xã hội mà Nguyễn Dữ đang sống, cái xã hội phong kiến vào thời kỳ suy yếu, mục ruỗng. Tuy vậy, giữa xã hội mà cái xấu, những ác tác yêu, tác quái, Nguyễn Dữ vẫn nhìn rõ những phẩm giá đầy tình yêu thương, cái chân, điều thiện vĩnh hằng trong dân chúng và ông đã miêu tả với toàn bộ tấm lòng đẹp tươi nhất của tớ.

Trong Truyền kỳ mạn lục gồm 20 truyện, toàn bộ đều thể hiện thật rõ ràng thái độ nhân sinh, ý tưởng đạo đức, quan điểm chính trị của Nguyễn Dữ. Ở cuối mỗi truyện, ông đều phải có một lời bình. Mỗi lời bình hầu như thể một sự tổng kết mang ý nghĩa triết nguyên do Nguyễn Dữ đúc rút từ những suy ngẫm của ông về truyện đời, về toàn bộ buồn, vui, sướng, khổ của con người. Như trong truyện Chức phán sự điền Tản Viên, kể về Ngô Tử Văn cương trực “thấy sự gian tà không chịu được”, đang không khuất phục trước quyền uy, Nguyễn Dữ bình về nhân cách kẻ sĩ: “Than ôi, người ta vẫn nói cứng quá thì gẫy. Nhưng kẻ sĩ chỉ lo không cứng được, còn gẫy hay là không là việc của trời. Sao lại đoán trước sẽ gẫy mà chịu đổi cứng ra mềm?…”. Trong lời bình truyện Đối đáp của người tiều phu núi Nưa, Nguyễn Dữ như muốn mượn truyện nhà Hồ để nói nên cái đạo trị nước mà những bậc vua chúa phải hiểu: “Bậc làm vua chúa cần lấy việc giữ ngay lòng mình để làm cái gốc chính cho triều đình; cần sửa cho trăm quan ngay thật, sửa cho muôn dân ngay thật, đừng để những kẻ ẩn dật nơi rừng núi phải bàn ra, nói vào, là tốt hơn hết”.

Có thể nói trong Truyền kỳ mạn lục, Nguyễn Dữ đã vượt thoát khỏi sự gò bó, khắt khe, đầy hạn chế của ý thức hệ đương thời. Vì vậy, văn chương của ông trở nên khoáng đạt, rộng tự do, nhất là lúc ông viết về tình yêu nam nữ. Nguyễn Dữ tỏ ra rất táo bạo, phóng túng khi viết về những mối tình si mê, đắm đuối. Truyện của ông mê hoặc người đọc chính vì ông đã diễn đạt vừa táo bạo, vừa thâm thúy cả sự đam mê, lòng hân hoan, nỗi đau thương của môi trường sống đời thường con người. Nghệ thuật dựng truyện, xây dựng nhân vật của Nguyễn Dữ đã vượt xa những tác giả trước ông vốn ít chú trọng đến đời sống riêng tư, ít chú trọng đến tính cách nhân vật. Đó đó là giá trị to lớn của Truyền kỳ mạn lục, là góp phần không nhỏ của Nguyễn Dữ vào quy trình tăng trưởng của văn học nước nhà.
THANH GIANG

TAG
NGUYỄN DỮ

Gửi phản hồi

Reply
9
0
Chia sẻ

Review Chia Sẻ Link Download Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút ?

– Một số từ khóa tìm kiếm nhiều : ” đoạn Clip hướng dẫn Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút tiên tiến và phát triển nhất , Share Link Down Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút “.

Thảo Luận vướng mắc về Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút

Bạn trọn vẹn có thể để lại Comment nếu gặp yếu tố chưa hiểu nhé.
#Truyền #kì #mạn #lục #là #gì #tại #sao #tác #phẩm #này #được #Vũ #Khâm #Lân #đánh #giá #là #thiên #cổ #kì #bút Truyền kì mạn lục là gì tại sao tác phẩm này được Vũ Khâm Lân định hình và nhận định là thiên cổ kì bút